Երկրորդ Ղարաբաղեան Պատերազմ (27 Սեպտեմբեր - 10 Նոյեմբեր, 2020)։ Կիրակի 27 Սեպտեմբերին, վաղ առաւօտեան ժամերուն Արցախի հանրապետութիւնը թիրախ կը դառնայ Ազրպէյճանի լայնածաւալ նախայարձակման: Յարձակումը անմիջապէս կը տարածուի Արցախ-Ազրպէյճան ամբողջ սահմանգիծին վրայ․ կը դառնայ պատերազմ։ Անդադար կը ռմբակոծուին Արցախի քաղաքներն ու գիւղերը։ Անզէն բնակչութեան զոհերուն եւ վիրաւորներուն թիւը կը բարձրանայ։ Կը հրթիռակոծուին նաեւ Հ․Հ․ կարգ մը սահմանամերձ շրջաններ։
Պատերազմը կը սկսի նախապէս հրետակոծելով Արցախի սահմանամերձ բնակելի վայրեր, ինչպէս նաեւ Ստեփանակերտը։ Կը մահանան ու կը վիրաւորուին անզէն բնակիչներ․ կիներ, երեխաներ եւ ծերունիներ։ Օտար միջազգային ծաւալով լրատուական միջոցներու լրագրողներ կը փութան պատերազմի սահմանագիծը, յաճախ վտանգելով իրենց կեանքը ազերիներուն կրակոցներուն պատճառով։
Արցախի վրայ պատերազմը առանց յայտարարութեան կը կատարուի (ինչ որ անտեսում է միջազգային ընդունուած կանոններու): Ազրպէյճան անգամ մը եւս զինադադարի համաձայնութիւնը (Մոսկուա, Մայիս 1994 - տե'ս Արցախեան Ազատամարտ) կը խախտէ, հակառակ համաձայնագիրին վերաբերեալ 23 Փետրուար 2001-ին Ազրպէյճանի խորհրդարանի ելոյթին, Ալիեւի յայտարարութեան.- «Ես նորէն կը կրկնեմ, որ Մայիսեան հրադադարը շատ կարեւոր քայլ էր, եւ հոն մենք գացինք գիտակցելով: Թէեւ խնդիրը չէ դասաւորուած, զինադադարը անհրաժեշտ էր: Դժբախտաբար շատերը մոռցած են պատերազմը, անոնք կ'ապրին հանգիստ ու յարմարաւէտ պայմաններու մէջ: Դժբախտաբար անոնք մոռցած են պատերազմը»:
Այս յարձակումը կը պատահի երբ արեւելեան Միջերկրականի մէջ Թուրքիա (Ազրպէյճանի դաշնակից եւ զինակից) հարցեր ունի՝ Սուրիոյ եւ յունական կղզիներուն հետ։
Քարտէս ըստ 9 Նոյեմբեր 2020ի վիճակի․ նարնջագոյնով՝ Արցախի Հանրապետութեան ներկայ տարածքները, իսկ բաց կապոյտ երանգներով շրջանները Ազրպէյճանի հակակշիռին տակ գտնուող տարածքներն են։
Հայաստան եւ Արցախ զօրակոչ կը յայտարարեն․ նոյնպէս՝ Ազրպէյճանը։
Աշխարհի բոլոր մեծ ուժերը՝ Ռուսիա, Չինաստան, Ա․Մ․Ն․, Ֆրանսա, Պարսկաստան եւ Եւրոպական Միութիւն, կոչ կ'ուղղեն հակամարտող կողմերուն ընդհարումները դադրեցնելու։ Իսկ Թուրքիա, բացայայտօրէն Ազրպէյճանին թիկունք կը կանգնի՝ անոր մատակարելով ռազմական արդի եւ վերջին արտադրութեան սարքեր ու վարձկան զինուորներ։
Սփիւռքահայութիւնը Արցախի վրայ յարձակման առաջին ժամերէն իսկ, ամէն ձեւով Արցախի եւ Հ․Հ․ կողքին կը կանգնի, մանաւանդ՝ քաղաքական եւ մարդասիրական գետնի վրայ։
Անհաւասար այս պատերազմը (մարդուժի եւ ռազմական սարքերու առումով) վերջ կը գտնէ 10 Նոյեմբեր, 2020-ի համաձայնագիրով՝ ստորագրուած Հայաստանի վարչապետին, Ռուսիոյ եւ Ազրպէյճանի նախագահներուն կողմէ։ Արցախ կը զիջի իր հողատարածքին կարեւոր մէկ մասը եւ ռուս խաղաղապահներ կը տեղաւորուին «նոր» սահմաններուն վրայ։ Ազրպէյճանին յանձնուած շրջաններուն բնակիչները կը լքեն իրենց ինչքը ու կը տեղափոխուին։
Արցախ ընդհանուր զօրակոչ կը յայտարարի իսկ Հայաստանը՝ մասամբ․- «Մենք չենք ցանկացել պատերազմ, այս պատերազմը մեզ պարտադրուել է, եւ պարտաւոր ենք պաշտպանել մեր հայրենիքն ու ընտանիքները: Իրավիճակի սրման համար ամբողջ պատասխանատուութիւնը կրելու է Ադրբեյջանի ռազմաքաղաքական իշխանութիւնը։ Տարածաշրջանում յղի մարդկային աղէտի համար պատասխան է տալու անձամբ Ադրբեյջանի նախագահ Ալիեւը»՝ Ազգային ժողովի նախագահ Արայիկ Յարութիւնեանի կոչը։
Իսկ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան ընհանուր զօրահաւաք կը յայտարարէ․- «Սիրելի հայրենակիցներ, հիմա կառավարութեան որոշմամբ Հայաստանի Հանրապետութիւնում յայտարարւում է ռազմական դրութիւն եւ ընդհանուր զօրահաւաք: Որոշումը ուժի մէջ կը մտնի հրապարակման պահից: Զօրքերին կցագրուած անձնակազմերին կոչ եմ անում ներկայանալ իրենց տարածքային զինկոմիսարիատներ: Յանուն հայրենիքի, յանուն յաղթանակի»։
Ազրպէյճանի նախագահ Հայտար Ալիեւ, իր երկրին բանակին կատարած նախայարձակումէն ետք, մասամբ զօրակոչի հրամանագիր մը կը ստորագրէ։
Հայկական բանակը Ազրպէյճանի յարձակման անմիջապէս կը հակազդէ, Ազրպէյճանական ուժերուն մեծ վնասներ հասցնելով։ Հայկական կողմն ալ կորուստներ կ'ունենայ․ թէ՛ անզէն ժողովուրդին մէջ, թէ զինծառայողներուն մէջ։
Հայաստանի ժողովուրդին հակազդեցութիւնը անմիջական կ'ըլլայ։ Հարիւրներով կը կամաւորագրուին։
Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան Ապահովութեան Խորհուրդը եւ Եւրոպական Միութիւնը, Երեքշաբթի 29 Սեպտեմբերին անջատ յայտարարութիւններով, կը պահանջեն հակամարտութիւններուն անմիջական դադրումը։ Մ․Ա․Կ․ նաեւ, զօրակցութիւնը կը յայտնէ Արցախեան հակամարտութեան դադրեցման եւ հաշտեցման խօսակցութիւններու պատասխանատու երեք մեծ ուժերուն համանախագահներուն՝ Ա․Մ․Ն․, Ռուսիա եւ Ֆրանսա։
Սփիւռքի հայութիւնը՝ աշխարհի չորս ծագերուն, զանազան միջոցներով միակամ իր զօրակցութիւնը եւ պատրաստակամութիւնը կը յայտնէ Արցախին եւ Հ․Հ․։
Ըստ Սուրիոյ Մարդկային Իրաւունքներու Դիտարանին (OSDH), Թուրքիա Ազրպէյճան կը ղրկէ Սուրիոյ Ազգային Բանակի Սուրիացի վարձկան զինուորներ, որպէսզի անոնք կռուին Ազրպէյճանի բանակին մէջ։
Յարձակման առաջին իսկ վայրկեաններէն, Վրաստան կը փակէ Հայաստանի հետ իր սահմանները, Ջաւախքահայութիւնը բերելով իբրեւ պատրուակ։
Արցախի նախագահ Արայիկ Յարութիւնեան 27 Սեպտեմբերին տուած մամլոյ ասուլիսի ընթացքին, կը յայտնէ, թէ Արցախի դէմ լայնածաւալ պատերազմին Ազրպէյճանի կողքին Թուրքիան ալ կը կռուի Ազրպէյճանին հայթայթելով մեծաքանակ ռազմական օգնութիւն, ինչպէս նաեւ հարիւրաւոր վարձկան զինուորներ։
Ազրպէյճանի օդուժը կ'օգտագործէ թրքական եւ հրէական արտադրութեան անօթաչու սարքեր, իսկ օդին վրայ են Թուրքիոյ ռազմօդային ուժերուն պատկանող F-16 բազմագործիքային կործանիչներ եւ կը կիրարկուին օդ-ցամաք հեռահար հրթիռներ։ Միայն Ստեփանակերտի մէջ կը յայտնաբերուին թրքական եւ իսրայէլական արտադրութեան հրթիռային, հարուածային մօտաւորապէս 673 ռումբեր։ Այս մասին յայտնած է Արցախի Արտակարգ իրավիճակներու պետական ծառայութիւնը, 12 Հոկտեմբեր, 2020-ին։
Թուրքիա կ'արգիլէ իր օդային տարածքով ԱՄՆ-ի մարդասիրական օգնութիւնը հասցնել Հայաստան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Թուրքիա կ'արգիլէ իր օդային տարածքով Ա․Մ․Ն․-ի 100 թոն մարդասիրական օգնութիւնը հասցնել Հայաստան: Այս մասին 14 Հոկտեմբերին մամլոյ ասուլիսի ընթացքին կը յայտարարէ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար՝ Զարեհ Սինանեան:
Հակառակ միջազգային կոչերուն՝ ընդհարումներու դադրեցման համար, Ազրպէյճան 28 Սեպտեմբերէն կը սաստկացնէ յարձակումները։ Մէկ կողմէն Ազրպէյճան կը ռմբակոծէ բնակելի վայրերն ու ենթակառոյցները (միտելով հայութեան բնաջնջման), իսկ միւս կողմէն Թուրքիոյ ռազմական օդուժը Հ․Հ․ շրջանները։ Ազրպէյճանի օդային ղեկավարումը ստանձնած է Թուրքիոյ ռազմական օդուժը։
Շաբաթ՝ 3 Հոկտեմբերին, առտու կանուխ, Ազրպէյճան Արցախի հետ սահմանագիծին հիւսիսային եւ հարաւային տարածքներուն նոր ուժերով ընդհանուր յարձակում մը կը գործէ։ Մարտերը կը սաստկանան։ Զոհուած զինուորներուն թիւը կը բարձրանայ։ Արցախի Հարապետութեան նախագահը՝ Արայիկ Յարութիւնեան դէպի ճակատ կը մեկնի․ ան, իր ներկայութիւնը մարտերուն անհրաժեշտ կը նկատէ։
Հ․Հ․ նախագահ, Նիկոլ Փաշինեան Հայաստանի հեռատեսիլէն կատարած ուղերձով ի միջի այլոց կը յայտարարէ, թէ՝ «․․․ Արցախի Հանրապետութեան քաղաքացին Տէր Զօրի ճամբորդ չէ․․․։ ․․․․Սա մի նոր Սարդարապատ է․․»։
4 Հոկտեմբերի երեկոյեան, ազերիները Շուշին կը հրթիռակոծեն, ռումբերու թիրախ կը դառնան բնակելի թաղամասեր։ Հայկական կողմը կ'ունենայ զոհեր։
Պատերազմի սկիզբէն նա մանաւանդ 4-6 Հոկտեմբերին, Ստեփանակերտը կը հրթիռակոծուի։ 2-6 Հոկտեմբերին ակներեւ է, թէ ռմբակոծումները թիրախ ունին անզէն բնակչութիւնը եւ քաղաքին հանրային սպասարկութիւններու ենթակառոյցները (նոյնիսկ ծննդատուները)։ Տասնեակներով անզէն բնակիչներ կը զոհուին։
Ըստ Արցախի պաշտօնական յայտարարութիւններուն, հայկական ուժերը 4 Հոկտեմբերին կը փոխ-հարուածեն եւ Գանձակի (Գեանջայի) ազրպէյճանական ռազմական օդակայանը ամբողջութեամբ կը փճացնեն։
6 Հոկտեմբերին Ազրպէյճան նոր ուժերով ընդհանուր յարձակում մը կը կազմակերպէ՝ Արցախի հարաւային սահմանային գիծին եւ իրիկուան դէմ Ստեփանակերտին, վտանգելով նոյնիսկ Իրանի հիւսիսային շրջաններ, ինչպէս նաեւ Հ․Հ․ Սիւնիքի շրջանը։ Կը վնասուին գիւղեր, քաղաքներ, ինչպէս՝ Այգեստան եւ Մարտակերտ։
Ռուսիոյ Արտաքին հետախուզութեան ծառայութեան (ԱՀԾ) տնօրէն Սերգէյ Նառիշքի կը յայտարարէ, թէ՝ «ահաբեկչական կազմակերպութիւններուն գրոհայիններ կը մեկնին Արցախի հակամարտութեան գօտի»: Ան կ' ընդգծէ, որ խօսքը «հարիւրաւոր եւ նոյնիսկ հազարաւոր» վարձկան ծայրահեղներու մասին է։
Ազրպէյճան նոր ուժերով՝ հարիւրաւոր ծայրահեղ կրօնամոլ վարձկան զինուորներով, լայնածաւալ յարձակում մը կը գործէ Արցախի սահմանագիծի երկայնքին։ Ազրպէյճանի Զինուած ուժերը արգիլուած բազմակոծիչ ռումբեր կ᾿օգտագործեն հայերուն դէմ։
7-8 Հոկտեմբերին Ազրպէյճան անդադար կը հրթիռակոծէ Ստեփանակերտը։ Գետնի հաւասար կը դառնան բնակարաններ եւ ենթակառոյցներ։ Հրթիռակոծումը կը շարունակուի։ Հիւսիսային եւ հարաւային սահմանագիծերուն կը վերսկսին մարտական գործողութիւնները: Կը հրթիռակոծուի Շուշին եւ յատկապէս Ս. Ամենափրկիչ (Ղազանչեցոց) եկեղեցին ու երբ օտար լրագրողներ կը փորձեն նկարահանել հարուածին հետեւանքները, Ազրպէյճանական կողմը երկրորդ անգամ կը ռմբակոծէ եկեղեցին, որուն պատճառով լրագրողները կը վիրաւորուին։
Վրաստանի Geo-Army.ge ռազմական լրատուական հարթակը հրապարագրութեամբ մը հանդէս կու գայ, ըստ որուն` Վրաստանի տարածքին ինկած անօդաչու օդանաւներէն մէկը իսրայէլեան արտադրութեան «Harop» տեսակէն է, որ Կովկասի տարածաշրջանին մէջ ունի միայն Ազրպէյճանը: Հաղորդումը aliq,ge-ինն է:
Ռուսիոյ Արտաքին գործերու նախարարին հրաւէրով, 9 Հոկտեմբերին Մոսկուայի մէջ Հայաստանի, Ազրպէյճանի եւ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարները կը հանդիպին զինադադարի բանակցութիւններու համար։
Մոսկուայի մէջ Հայաստանի, Ազրպէյճանի եւ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարներու հանդիպումը Արցախի եւ Ազրպէյճանի հակամարտ զօրքերու շփման գիծին վրայ մարդասիրական հրադադարի որոշումին կը յանգի։ Հրադադարը ի զօրու կը դառնայ 10 Հոկտեմբերի կէսօրուան ժամը 12։00-էն սկսեալ, որպէսզի՝ ռազմագերիներու եւ պահպանման տակ գտնուող այլ անձերու ու զոհուածներու մարմինները փոխանակուին Կարմիր Խաչի Միջազգային Կոմիտէին (ԿԽՄԿ) միջնորդութեամբ եւ չափորոշիչներուն համապատասխան:
Ստորեւ Հայաստանի, Ռուսիոյ եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարներուն հանդէս եկած միացեալ յայտարարութիւնը.-
«Իբրեւ պատասխան Ռուսիոյ նախագահ Վլատիմիր Փութինի ուղերձին եւ ըստ Ռուսիոյ նախագահին, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի ու Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի պայմանաւորուածութեան՝ կողմերը կը համաձայնին հետեւեալ քայլերուն.
1.- 10 Հոկտեմբեր 2020-ի կէսօրուան ժամը 12:00-էն սկսեալ՝ կը յայտարարուի կրակի դադրեցում ՝ ռազմագերիներու եւ պահպանման տակ գտնուող այլ անձերու ու զոհուածներու մարմիններու փոխանակման նպատակով՝ Կարմիր Խաչի միջազգային կոմիտէին (ԿԽՄԿ) միջնորդութեամբ եւ չափորոշիչներուն համապատասխան:
3.- Ազրպէյճանի Հանրապետութիւնը եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը ԵԱՀԿի Մինսկի խումբի համանախագահներուն միջնորդութեամբ, կարգաւորման հիմնարար սկզբունքներու հիման վրայ ձեռնամուխ են հիմնարար բանակցութիւններու՝ խաղաղ կարգաւորման շուտափոյթ հասնելու նպատակով:
4.- Կողմերը կը հաստատեն բանակցային գործընթացի ձեւաչափի անփոփոխելիութիւնը։»
Հակառակ յայտարարուած հրադադարին, Ազրպէյճան կը խախտէ եւ կը շարունակէ ռմբակոծումները սահմանագիծին եւ բնակելի շրջաններուն ենթակառոյցներուն վրայ։
Հայաստանի, Ազրպէյճանի եւ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարներու հանդիպման իբրեւ հետեւանք հաստատուած մարդասիրական հրադադարը, քանիցս կը խախտի Ազրպէյճանի կողմէն, հակառակ միջազգային կոչերուն՝ յարգելու մարդասիրական հրադադարը։ Կը շարունակուին Արցախի գլխաւոր քաղաքներուն ռմբակոծումը եւ յարձակումը Հադրութի շրջանին վրայ եւ 11-13 Հոկտեմբերին յարձակումները կը տարածուին ուրիշ բնակելի շրջաններ ալ՝ Թալիշ, Հարդրութ, Ստեփանակերտ, Մարտունի եւ Մարտակերտ։ Արցախ դէմ - յանդիման կը գտնուի մարդկային ճգնաժամի։
Ազրպէյճանի հրետակոծումներուն թիրախ կը դառնան հիւանդանոցներ՝ Արցախի հիւսիս-արեւելեան շրջանին մէջ։
Միաժամանակ, Ազրպէյճան կը պատճառաբանէ Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքի Քարվաճառի հետ սահմանային գօտիին հրթիռակոծումը (14 Հոկտեմբեր, 2020), ըսելով, թէ հոն հաստատուած արհեստագիտական սարքերը կրնան թիրախաւորել Արտրպէյճանի խաղաղ բնակչութիւնը։
14 Հոկտեմբեր, 2020-ի առաւօտեան Ազրպէյճանի զինուած ուժերուն կողմէ Հ․Հ․ Գեղարքունիքի մարզիՎարդենիս համայնքին հրթիռակոծման պատճառով, 14-ամեայ պատանի մը կը վիրաւորուի։
Ազրպէյճան կը հրապարակէ տեսանիւթ Արցախի հիւանդանոցին վրայ ռմբակոծումներէն։
Հ․Հ․ վարչապետը՝ Նիկոլ Փաշինեան, «Ռոսիա սեգոդնեայ» ՄՏԳ–ի գլխաւոր տնօրէնին՝ Տիմիթրի Կիսելեով, տուած հարցազրոյցին ի միջի այլոց կը նշէ թէ՝ «Հայաստան յստակ ապացոյցներ ունի, որ Լեռնային Ղարաբաղի դէմ մարտերում Սիրիայից բերուած ահաբեկիչներն են մասնակցում»։
Ազրպէյճան կը հրապարակէ երկու հայ գերիներու սպանութեան տեսերիզ մը։ Արցախի մարդու իրաւունքներու պաշտպան Արտակ Բեգլարեան անդրադառնալով հրպարակուած տեսերիզին մասին, կը հաստատէ, թէ իրական է։ Կ'աւելցնէ նաեւ, թէ Հայաստանի հիւանդանոցին մէջ Ազրպէյճանցի ռազմագերի մը վիրահատութեան ենթարկուած է ու բուժման ընթացքի մէջ է։ Սակայն, հայ գերիներու սպանութեան լուրը կը հերքէ իրաւապաշտպան Արտակ Զէյնալեանը, շեշտելով, թէ գերի բռնուած Արեգ Սարգսեան եւ Նարեկ Ամիրջանեան կը հեռաձայնեն իրենց ծնողներուն, ողջ են եւ կը գտնուին հիւանդանոցը։
Սուրիայէն մեկնած տասնեակ վարձկաններ Արցախի հակամարտութեան գօտիէն կը վերադառնան․ լուրը կը յայտնէ The Wall Steet Journal-ը։ Հարիւրաւոր գրոհայիններէն, որոնք Թուրքիոյի կողմէն ուղարկուած էին Լեռնային Ղարաբաղ, չդիմանալով կատաղի կռիւներուն, կը խնդրեն զիրենք վերադարձնել:
Սակայն, Արցախ մեկնող վարձկաններուն թիւը չի նուազիր․ անոնց աշխատավարձը կը կազմէ շուրջ 2000 տոլար եւ կը ներգրաւէ վարձկան ահաբեկիչներ։
18 Հոկտեմբերին ԵԱԿՀ-ի համանախագահներուն միջնորդութեամբ՝ Ա․Մ․Ն․, Ֆրանսա եւ Ռուսիա, մարդասիրական հրադադար կը յայտարարուի Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ։ Հրադադարը կ'ողջունեն Արցախի Արտաքին Գործերու նախարարն ու Ֆրանսայի նախագահը։
Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտէն, հրադադարի համաձայնութենէն ետք կը միջնորդէ, որպէսզի գիշերուան ընթացքին երկու կողմերու վիրաւոր զինծառայողները մարտադաշտէն դուրս բերուին: Ազրպէյճան սակայն կը մերժէ այս միջնորդութիւնը։
Կիրակի 18 Հոկտեմբերի առաւօտեան ժամերէն երկու կողմերը զիրար կ'ամբաստանեն հրադադարի խախտումին համար։ Հայաստանի Պաշտպանութեան նախարարութիւնը կ'ամբաստանէ, թէ հրադադարի յաջորդող վայրկեաններէն իսկ՝ 00։04, մինչեւ վաղ առաւօտեան ժամը 1։45 Ազրպէյճան կը ռմբակոծէ Արցախի հարաւային շրջանները, իսկ Ազրպէյճան՝ թէ Արցախի ուժերը կը ռմբակոծեն Jabrail-ը։
21 Հոկտեմբերին, Արցախի Պ․Բ․ կը յայտարարէ, թէ Ազրպէյճան լայնածաւալ յարձակում կը գործէ Արցախի հարաւային շրջաններուն, մասնաւորաբար Մարտակերտ քաղաքին եւ շրջակայ գիւղերուն քաղաքացիական ենթակառոյցներուն վրայ։ 22 Հոկտեմբերի երեկոյեան հրթիռակոծման ենթակայ կը դառնայ Ասկերան քաղաքը։
Հ․Հ․ Պ․Ն․ ներկայացուցիչ Արծրուն Յովհաննիսեան կը յայտարարէ, թէ Իրանի հետ սահմանագիծի երկայնքին վրայ յամառ մարտեր կ'ընթանան։ Այս ուղղութեամբ, Ազրպէյճան կը յայտարարէ, թէ ամբողջ սահմանը իր վերահսկողութեան տակ է։
23 Հոկտեմբերին Ազրպէյճան կը սաստկացնէ յարձակումները Արցախի վրայ։ Յատկապէս կը հրթիռակոծէ Քարեգահ շրջանը, եւ Քարեգահ-Բերձոր ճանապարհահատուածը։ Իսկ օրուան ընթացքին, կը հրետակոծուին Արցախի Հանրապետութեան Մարտակերտի շրջանի խաղաղ բնակավայրերը։
Արցախի արտակարգ իրավիճակի պետական ծառայութիւնը կը յայտնէ, թէ 25 Հոկտեմբերի գիշերուան ընթացքին Ազրպէյճանական կողմը կը հրետակոծէ Մարտունիի շրջանի քանի մը գիւղ՝ Կարմիր Շուկայ, Թաղավարդ, Գիշի, Սպիտակաշէն ու Ասկերանի Աւետարանոց գիւղը:
Ազրպէյճան կրակ կը բանայ Իրանի խաղաղ բնակիչներու տուներուն ուղղութեամբ
«Թելեկրամ»ի պարսկական Azariha ալիքը տեսանիւթ մը կը հրապարակէ (22-Հոկտեմբեր 2020-ին), ուր կը ցուցադրուին Ազրպէյճանի զօրքերու գործողութիւններուն հետեւանքով աւերուած տուներ։ Նաեւ, ըստ նոյն լրատուական ալիքին հաղորդման, Ազրպէյճան անօդաչու սարքեր կ'ուղարկէ Իրան եւ սահմանին վրայ ահաբեկիչներ կը տեղակայէ։ Իրանի հիւսիս արեւելեան Խոտաաֆրին նահանգի նահանգապետը, կը յայտնէ, թէ դարձեալ անօդաչու սարքեր ինկած են։ Նաեւ, աւելի քան 60 հրետանային ռումբ ինկած է Իրանի կողմը։
Հ․Հ․ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, 22 Հոկտեմբերին ռուսական «Ինտերֆաքս» լրատուակայանին տուած հարցազրոյցին, կը յայտնէ, թէ Ղարաբաղեան հակամարտութեան գօտիին երկայնքին խաղաղապահներու տեղակայումը ընդունելի է հայկական կողմին համար, եւ այդ ուժերը կրնան ռուսաստանեան խաղաղապահները ըլլալ։
23 Հոկտեմբերին, Ուաշինկթընի մէջ Մայք Փոմփէօ կը հանդիպի Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարներուն հետ, պատերազմի անյապաղ զինադադարի քննարկման համար։
Հայաստանի Արտաքին Գործոց նախարարը՝ Զոհրապ Մնացականեան, 23 Հոկտեմբերին կը հանդիպի նաեւ է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի համանախագահներուն՝ Իկոր Պոպով (Ռուսիա), Անտրիւ Շոֆեր (ԱՄՆ), Ստեֆան Վիսկոնտի (Ֆրանսա), ինչպէս նաեւ ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչին՝ Անջէյ Կասպրչիկի հետ:
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի համանախագահները 25 Հոկտեմբերին յայտարարութիւն մը կը հրապարակեն Ուաշինկթընի մէջ Արցախի հարցով տեղի ունեցած բանակցութիւններուն զարգացման շուրջ։ Ըստ յայտարարութեան, համանախագահները եւ Արտաքին Գործոց նախարարները կը համաձայնին անգամ մը եւս հանդիպիլ՝ 29 Հոկտեմբերին Ժընեւ (Զուիցերիա), որպէսզի երկու կողմերը համաձայնութեան հասնին եւ սկսի Արցախի հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման գործընթացը: Նաեւ, 26 Հոկտեմբերի առաւօտեան ժամը 8:00-ին պէտք է հաստատուի հրադադար, ըստ 25 Հոկտեմբերի յայտարարութեան:
Պահրէյնի թագաւոր շէյխ Համատ պըն Իսա Ալ Խալիֆա կ'արձագանգէ Հայաստանի նախագահ Արմէն Սարգսեանի կողմէ իրեն յղուած նամակին։ Ան, կոչ կ'ուղղէ միաւորելու հրադադար հաստատելու միջազգային ջանքերը։ Նախագահ Ա․ Սարգսեան 30 Սեպտեմբերին նամակներ կը յղէ արաբական շարք մը երկիրներու ղեկավարներու` տեղեկացնելով Հայաստանի հետ սահմանին եւ Արցախի հետ շփման գիծին մէջ Ազրպէյճանի կողմէ սանձազերծուած պատերազմական գործողութիւններուն մասին եւ նշած միջազգային հարթակներու մէջ անոնց ունեցած կապերու եւ հեղինակութեան օգտագործման կարեւորութիւնը` դադրեցնելու արիւնահեղութիւնն ու մարդկային տառապանքները:
Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Արայիկ Յարութիւնեան 23 Հոկտեմբերին բաց նամակով մը կը դիմէ Ռուսիոյ նախագահ Վլատիմիր Փութինին` անկէ խնդրելով գործադրել բոլոր կարելի ջանքերը ազրպէյճանական-արցախեան տագնապի գօտիին մէջ պատերազմը դադրեցնելու եւ քաղաքական գործընթացները վերսկսելու համար:
Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարութիւնը կը հրապարակէ Միացեալ Նահանգներու, Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ միացեալ յայտարարութիւն մը, ըստ որուն երկու երկիրներու (Հայաստան եւ Ազրպէյճան) արտաքին գործոց նախարարները 24 Հոկտեմբերին հանդիպում մը կ'ունենան Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց փոխնախարար Սթեֆըն Ի. Պայկընի հետ եւ կ'որոշեն նոր հրադադար մը․- «Մարդասիրական հրադադարը ուժի մէջ պիտի մտնէ 26 Հոկտեմբեր 2020-ին, տեղական ժամանակացոյցով առաւօտեան ժամը 8:00-ին: Միացեալ Նահանգներ կը դիւրացնեն արտաքին գործոց նախարարներուն եւ Մինսքի խմբակի համանախագահներուն միջեւ աշխուժ բանակցութիւնները` Հայաստանն ու Ազրպէյճանը մօտեցնելու Լեռնային Ղարաբաղի տագնապի խաղաղ լուծման»:
Այս որոշումին Ա․Մ․Ն․ նախագահ Տանըլտ Թրամփ կը հակազդէ շնորհաւորելով Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանն ու Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը: Նոյնպէս Արցախի նախագահը՝ Արայիկ Յարութիւնեան կ'ողջունէ այս հրադադարը․- «Ողջունում եմ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգների միջնորդութեամբ եւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների մասնակցութեամբ ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնը, որը հաստատում է Հոկտեմբերի 10-ին եւ 17-ին Ռուսաստանի Դաշնութեան եւ Ֆրանսիայի Հանրապետութեան նախագահների նախաձեռնութեամբ համաձայնեցուած մարդասիրական հրադադարի իրականացման վերաբերեալ կողմերի յանձնառութիւնները»։ Իսկ Հ․Հ․ վարչապետը՝ Նիկոլ Փաշինեան իր յայտարարութեամբ կը վստահեցնէ, թէ Հայաստան ամէն գնով պիտի պահպանէ հրադադարը։
Մ․Ա․Կ․ի ընդհանուր քարտուղար Անթոնիօ Կուտերեշ այս համաձայնութիւնը դրական կը գնահատէ։
Ա․Մ․Ն․ մէջ ձեռքբերուած նոր հրադադարը առաջին ժամերէն իսկ կը խախտի․ Հայաստան եւ Ազրպէյճան զիրար կ'ամբաստանեն նոր հրադադարի խախտման համար։
Հայաստանի պաշտպանութեան նախարարութեան մամուլի քարտուղար Շուշան Ստեփանեան, կը յայտարէ թէ՝ Ազրպէյճան, ժամ չանցած իսկ, երկու անգամ՝ ժամը 8:45-ին եւ 9։00-ին, հրադադարը խախտած է եւ սահմանագիծին հիւսիս-արեւելեան երկայնքին հրետակոծած Արցախի մարտական դիրքերը, ինչպէս նաեւ կ․ե․ ժամը 13:50-ին սաստիկ հրետակոծում սկսած է Արցախի հարաւ-արեւլեան մասին վրայ, իսկ հրթիռակոծում՝ Մարտունի շրջանի Զարդանաշէն գիւղի ուղղութեամբ: Ազրպէյճանի նախագահը կը հակադարձէ ըսելով, թէ հայկական կողմն է հրադադարը խախտողը։
Պարսկաստանի Արտաքին Գործոց փոխ-նախարարը՝ Աբբաս Արաքչին, «Իրատեսականութիւն եւ խաղաղութիւն՝ տարածաշրջանի երկրների ուժերով» լոզունքով Ազրպէյճանի ղեկավարներուն, ինչպէս նաեւ Մոսկուա՝ Արտաքին Գործոց երկու փոխ նախարարներուն Անդրէյ Ռուդենկոյին եւ Սերգէյ Ռեաբկովին (29-10-2020) կը ներկայացնէ Արցախեան հակամարտութեան կարգաւորման իր ծրագիրը։ Նաեւ, այս ուղղութեամբ եւ Մինսկի համանախագահներուն տարած աշխատանքներուն մասին, 30 Հոկտեմբերին Հ․Հ․ Արտաքին Գործոց Նախարար՝ Մնացականեան եւ Իրանի Արտաքին գործերու փոխ-նախարար՝ Աբբաս Արաքչի, կարծիքներու փոխանակում կ'ունենան։
28 Հոկտեմբերին ամբողջ օրը Ազրպէյճանի զինուած ուժերը եւ անոնց աջակցող ահաբեկչական խմբաւորումները կը շարունակեն իրենց յարձակումները Հայաստանի սահմանի երկայնքին տեղակայուած ստորաբաժանումներուն ուղղութեամբ, ինչպէս նաեւ Արցախի հիւսիսէն մինչեւ հարաւային ուղղութիւն: Աւելի քան 15 անգամ կը հարուածեն Ստեփանակերտի եւ Շուշիի տարբեր հատուածներ` գիտակցաբար թիրախաւորելով «Մօր եւ մանկան առողջութեան կեդրոն»-ը եւ բնակելի ու հանրային որոշ կառոյցներ: Իսկ ըստ Ազրպէյճանական աղբիւրներու, հայկական կողմը 28 Հոկտեմբերին բազմագործիքային ռումբերով, ռմբակոծած է Պարտա շրջանը։
ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբակի համանախագահութեան հրապարակած յայտարարութեամբ, Ժընեւի մէջ համանախագահներուն մասնակցութեամբ կը կայանան Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարներուն միջեւ բանակցութիւններ։ Կը համաձայնուի գործադրել շարք մը անմիջական քայլեր՝
– Դիտաւորեալ ձեւով թիրախ չդարձնել քաղաքացիական բնակչութիւնը եւ ոչ-ռազմական կառոյցները,
– Ռազմաճականերուն վրայ մնացած դիակներու փոխանակում կատարել, այս նպատակով Միջազգային Կարմիր Խաչին տրամադրելով ապահովութեան երաշխիքներ,
– Միջազգային Կարմիր Խաչին տրամադրել ռազմագերիներու անուանացանկը՝ զանոնք փոխանակելու համար,
– Յանձառութիւն առած են գրաւոր ներկայացնելու իրենց պատկերացումները եւ հարցերը հրադադարի ստուգման կառուցակազմի մը մասին:
Յատարարութեան մէջ կը նշուի նաեւ, որ կողմերը տեսակէտներ փոխանակած են՝ նպատակ ունենալով պարզել իրենց բանակցային դիրքերը հակամարտութեան վերջնական լուծման վերաբերող առանցքային հարցերուն շուրջ:
Ազրպէյճանի զինուած ուժերը կը հրետակոծեն Հ․Հ․ Սիւնիքի մարզի Դաւիթ Բէկ գիւղը:
Հայկական բանակը ետ կը մղէ ազերիներու Բերձորի ուղղութեամբ եղած յարձակումները։ Ազրպէյճանական բանակը, մարդուժի մեծ կորուստներ կրելով կը լքէ Արցախի Բերձոր քաղաքի ուղղութեամբ դիրքերը: Արցախի պաշտպանութեան բանակի (ՊԲ) հաղորդումով՝ հայկական կողմը մեծ քանակութեամբ Ազրպէյճանական զինուժի զինամթերք եւ զինուորներ գերի կը բռնէ։ Գերի կը բռնուի նաեւ սուրիացի վարձկան զինուոր մը։
Հակառակ Ժընեւի համաձայնութեան (30 Հոկտեմբեր), Ազրպէյճան կը հրթիռակոծէ Շուշիի եւ Ստեփանակերտի բնակելի վայրեր։
Ազրպէյճան լուսածնի ռազմամթերք (արգիլուած միջազգային դաշինքներով) գործածելով կը ռմբակոծէ Արցախի բնակելի վայրերն ու անտառները, ողջ-ողջ այրելով կենդանական աշխարհը։ Այս յարձակումները կործանիչ աւերներ կը գործեն Արցախի բնապահպանման հարստութեան։
Լրագրողներու հետ ունեցած զրոյցի մը ընթացքին, պաշտպանութեան բանակի ներկայացուցիչ Արծրուն Յովհաննիսեան կը յայտնէ, թէ 4-5 Նոյեմբերի ամբողջ գիշերը, Արցախի մէջ մարտերը կանգ չեն առած։ Ազերիները ձախողած են Շուշիի ժայռերը բարձրանալ։
Տիգրանակերտի հնագիտական վայրի ղեկավար՝ հետազօտող հնագէտ Համլետ Պետրոսեան, կը յայտնէ, թէ Ազրպէյճանի զինուած ուժերը հրետակոծած են Տիգրանակերտի հնագիտական վայրը։
Արցախի տեղեկատուական շտաբը կը յայտարարէ, թէ Ազրպէյճանի յարձակումներուն պատճառով, զոհուած են 50 հայ քաղաքացիներ, իսկ վիրաւորուած՝ 148։
Դադիվանք․ Շահումեանի շրջան Դադիվանք գիւղին մէջ - Արցախ
7 Նոյեմբերին, Ազրպէյճան իր ուժերուն մեծ մասը (բանակ եւ վարձկաններ) կը կեդրոնացնէ Շուշիի եւ Ստեփանակերտի շուրջ։ Հայկական բանակը օրհասական մարտեր կու տայ պաշտպանելու բնակչութիւնը եւ Արցախի Հանրապետութիւնը։ Կը հրթիռակոծուին Ստեփանակերտը եւ Շուշին։ Ծանր մարտեր տեղի կ'ունենան։
8 Նոյեմբերի երեկոյեան մարտեր կ'ընթանան Շուշի քաղաքին մէջ եւ շրջակաքը․ լուրը կը յայտնէ Պաշտպանութեան Նախարարութեան ներկայացուցիչ՝ Արծրուն Յովհաննիսեանը։
Հ.Հ. Պ․Ն․ մամուլի խօսնակ Շուշան Ստեփանեան, կը յայտնէ, թէ Պ․Բ․ ՀՕՊ ստորաբաժանումները Ստեփանակերտէն հիւսիս արեւմուտք հատուածին, 8 Նոյեմբերի երեկոյեան, մօտաւորապէս ժամը 19:30-ին, խոցած են հակառակորդի երկու ԱԹՍ:
«Զինուժ մեդիան» տեսանիւթ մը կը հրապարակէ «Հակառակորդը փախուստի է դիմում Բերձորի լեռներից» վերնագիրով։
10 Նոյեմբեր 2020 - համաձայնագիր․ կարմիրով՝ Ազրպէյճանի հակակշիռին տակ եւ մինչեւ Դեկտեմբեր անոր յանձնուելիք տարածքներ, բաց կանանչով՝ Արցախին մնացած տարածքներ, իսկ Հ․Հ․ եւ Պարսկաստանի միջեւ կարմիրով գօտին կը կապէ Ազրպէյճանը Թուրքիոյ եւ պիտի պահուի ռուս խաղաղապահներէ։
Ռուսաստանի արտաքին գործերու նախարարութիւնը կը հրապարակէ Հայաստանի վարչապետին, Ռուսաստանի եւ Ազրպէյճանի նախագահներուն կողմէ՝ 10 Նոյեմբեր ժամը 01։00'ին, ստորագրուած պատերազմի ամբողջական կրակի դադարեցման յայտարարութիւնը։
Համաձայնութեան մասին, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, հետեւեալը կը յայտնէ իր դիմատետրի էջէն ունեցած ուղիղ հեռարձակմամբ․- «Այս որոշումը կայացուել է այն ռազմական իրավիճակի վերլուծութեան արդիւնքում եւ այն մարդկանց գնահատականի եւ անոնց լսելու արդիւնքում, ովքեր ամենաշատն են տիրապետում ռազմական իրավիճակին»։
«Ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորումը համազգային նշանակութեան եւ կարեւորութեան հարց է»․ Հ․Հ․ Նախագահը, Արմէն Սարգիսեան այս նախադասութեան շեշտումով իր կարծիքը կը յայտնէ 10 Նոյեմբերի կայացած համաձայնութեան մասին եւ կը յայտարարէ որ այս ուղղութեամբ անյապաղ քաղաքական խորհրդակցութիւններու կը նախաձեռնէ։ Ան նաեւ կը յայտարարէ թէ այս համաձայնութեան՝ պատերազմի դադրեցման պայմաններուն մասին, մամուլէն տեղեկացած է եւ կ'աւելցնէ թէ՝ «Որպէս Հանրապետութեան նախագահ այս փաստաթղթի վերաբերեալ ինձ հետ որեւէ խորհրդակցութիւն կամ քննարկում, ցաւօք, չի եղել, որեւէ բանակցութեան չեմ մասնակցել»:
Արցախի նախագահը՝ Արայիկ Յարութիւնեան Հայաստանի խորհրդարանական եւ արտախորհրդարանական քաղաքական ուժերուն Ստեփանակերտ կը հրաւիրէ քաղաքական քննարկումներ ունենալու համար։
Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան եւ Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Վ․ Փութին յայտարարում են հետեւեալի մասին։
Յայտարարւում է ամբողջական կրակի դադարեցում բոլոր տեսակի մարտական գործողութիւնների՝ Ղարաբաղեան հակամարտութեան գօտում, սկսած Նոյեմբերի 10ի 00:00-ից, ըստ Մոսկուայի ժամանակի։ Ազրպէյճանական Հանրապետութիւնը եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը, հետագայում կողմերը մնում են իրենց գրաւուած դիրքերի վրայ։
Աղտամի շրջանը եւ տարածքները, որոնք հսկւում են Հայկական կողմի կողմից Ղազախի շրջանում, վերադարձւում են Ազրպէյճանին մինչեւ Նոյեմբերի 20-ը։
Շփման գծի երկայնքով Լեռնային Ղարաբաղում, եւ Լաչին միջանցքում հաստատւում է ռուսական խաղաղապահ ուժեր 1960 զինուորականի չափով, հրազէնային զէնքով, մ 90 զրահատրանսպորտային եւ 380 աւտօմեքենաներով եւ յատուկ արհեստագիտութեամբ։
Խաղաղապահ զօրակազմը ռուսական տեղակայւում է հայկական ուժերի դուրս բերմանը զուգահեռ։ Խաղաղապահները մնում են հինգ տարի ժամանակով, ինքնազօր երկարացման հնարաւորութեամբ յաջորդ հինգ տարուայ համար, եթէ կողմերը վեց ամիս առաջ ժամկէտի լրանալուց առաջ չեն յայտարարում, որ դադարեցնում են այս դրոյթի կիրառութիւնը։
Արդիւնաւէտութեան եւ վերահսկողութեան համար կողմերի միջեւ պայմանաւորուածութիւնների կատարման, հաստատւում է կրակի դադարեցման խաղաղարար կեդրոն։
Հայաստանը մինչեւ 15 Նոյեմբեր Ազրպէյճանին է վերադարձնում Քելբաջարը, մինչեւ Դեկտեմբերի մէկը՝ Լաչինի (Բերձոր) շրջանը, թողնելով միջանցք 5 քմ լայնութեամբ, որը ապահովելու է Հայաստանի կապը, սակայն չի շօշափելու Շուշին։ Կողմերի համաձայնութեամբ, առաջիկայ երեք տարում կառուցուելու է նոր ճանապարհ Լաչինով, որը կը կապի Ստեփանակերտը Հայաստանի հետ, յետագայում խաղաղապահների՝ այդ ճանապարհը հսկելու համար տեղակայման համար։
Ներքին տեղահանուածները եւ փախստականները վերադառնում են ԼՂ եւ յարակից շրջաններ՝ ՄԱԿ Փախստականների հարցերով բարձր յանձնակատարի հսկողութեան ներքոյ:
Իրականացւում է ռազմագերիների փոխանակութիւն եւ միւս պահուող անձերի փոխանակութիւն:
Ապա արգելափակւում են բոլոր տնտեսական եւ երթեւեկութեան կապերը շրջանին մէջ։ Հայաստանը ապահովում է երթեւեկութեան կապ Ազրպէյճանի արեւմտեան շրջանների եւ Նախիջեւանի ինքնավար Հանրապետութեան միջեւ։ Երթեւեկութեան այս կապը հսկում են ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ ծառայութիւնը։ Կողմերի համաձայնութեամբ, կառուցուելու է երթեւեկութեան ուղի՝ Նախիջեւանն ու Ազրպէյճանի արեւմտեան շրջանները իրար կապելու համար։
10 Նոյեմբերի առտուան Ժամը 06:00-էն սկսեալ կը պահպանուի յարաբերական անդորր: Ռուսական խաղաղապահ ուժերը կը շարունակեն տեղակայուիլ Արցախ։
Իրարադարձութիւններ եւ հետեւանքներ 10 Նոյեմբեր 2020-ի համաձայնագիրէն ետք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ֆրանսայի նախագահի գրասենեակը կը յայտարարէ, թէ կ'ուսումնասիրէ Լեռնային Ղարաբաղի հրադադարի պայմանները՝ նշելով, որ տեւական համաձայնագիրը պէտք է հաշուի առնէ Հայաստանի շահերը:
Մ.Ա.Կ.-ը եւ Եւրոպական Միութիւնը կ'ողջունեն զինադադարը։
Ռուսիոյ արտաքին գործերու նախարարը, առցանց ճեպազրոյցի ընթացքին (ռուս եւ օտար լրագրողներուն), խօսելով այն նախապայմաններուն մասին, որոնք թոյլ պիտի տան լուծել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, կը յայտնէ, թէ պէտք է լուծում տրուի նկատի առնելով շրջանի ազգային ու կրօնական հարցերը։
«ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի բոլոր համանախագահ երկրները հանդէս եկած են ընդդէմ Ղարաբաղեան հակամարտութեան ռազմական լուծման», կը յայտարարէ Ռուսիոյ նախագահի մամլոյ քարտուղար Տիմիդրի Պեսկովը՝ «RT-Россия» հեռուստաալիքին տուած հարցազրոյցին ընթացքին։
10 Նոյեմբերի համաձայնութենէն ետք, Սպանիոյ Ծերակոյտը Արցախի մարդասիրական օգնութիւն ղրկելու եւ Ազրպէյճանին զէնքի վաճառքը դադրեցնելու որոշում կ'ընդունի։
Վարչապետ Փաշինեան իր դիմատետրի էջէն կը յայտարարէ, թէ փաստաթուղթը ստորագրուած է այն պահուն, երբ Շուշին արդէն ինկած էր, Ստեփանակերտը կը գտնուէր ուղիղ սպառնալիքի տակ, իսկ բանակի մատակարարումը անբաւարար էր։ Ան նշած է նաեւ, որ փաստաթուղթը ոչ թէ տարածքներ յանձնելու, այլ պահելու մասին է։
11 Նոյեմբերին, լարուած իրավիճակի մէջ գտնուած է Ազատութեան հրապարակը․ ոստիկանութիւնը նկատի առնելով երկրի արտակարգ ռազմական դրութիւնը ձեռբակալութիւններով կը փորձէ կասեցնել 17 կուսակցութիւններու հանրահաւաքը։ Իսկ, այս ուղղութեամբ դատախազութիւնը ժողովուրդին կոչ կ'ընէ չխախտել ռազմական դրութեան իրավիճակէն բխող սահմանափակումները եւ զերծ մնալ այս ընթացքին հաւաքներ կազմակերպել եւ կամ ալ մասնակցիլ։ Հանրահաւաքը մօտաւորապէս 7,5 ժամ կը տեւէ։
12 Նոյեմբերին, Արցախի Հանրապետութեան արդարադատութեան նախարարը՝ Սիրան Աւետիսեան, իր հրաժարականը կը ներկայացնէ նախագահ Արայիկ Յարութիւնեանին։
Երեւանի մէջ Արցախի Հադրութի շրջանի բնակչուհիները բողոքի հաւաք մը կ'իրականացնեն ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի համանախագահ երկիրներուն՝ Ռուսաստանի, Ֆրանսայի եւ ԱՄՆ-ի դեսպանատուներուն առջեւ, պահանջելով կանխել քաղաքի բռնագրաւումը Ազրպէյճանի կողմէն եւ ապահովել իրենց վերադարձը տուն։
Երեկոյեան ժամերուն, Երեւանի մէջ 17 կուսակցութիւններու նախաձեռնութեամբ հաւաք-երթ կը կատարուի Երեւանի Մատենադարանի մօտ, մասնակցութեամբ բացի քաղաքական ուժերու ներկայացուցիչներուն, նաեւ հոգեւորականներու, Սփիւռքի ներկայացուցիչներու: Կէս ժամ ետք, անոնք կ'ուղղուին դէպի Ազգային Անվտանգութեան Ծառայութեան շէնքը։
Արծրուն Յովհաննիսեան իր դիմատետրի էջէն կը յայտնէ, թէ կը դադրեցնէ Պաշտպանութեան նախարարութեան իր ներկայացուցիչի աշխատանքը եւ պիտի շարունակէ աշխատիլ գիտական բնագաւառէն ներս։
13 եւ 14 Նոյեմբերին, Երեւանի մէջ կը շարունակուին բողոքի ցոյցերը 10 Նոյեմբերի համաձայնութեան դէմ:
Մահափորձ Հ․Հ․ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի դէմ։
Շաբաթ 14 Նոյեմբերի, երեկոյեան, Հայաստանի Ազգային Անվտանգութեան Ծառայութիւնը (ԱԱԾ) իր հաղորդագրութեամբ, կը յայտարարէ, թէ կանխուած է վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի դէմ մահափորձը, որ կը գտնուէր նախապատրաստական հանգրուանին եւ այս կապակցութեամբ ձերբակալած են խումբ մը գործիչներ, որոնց նպատակ ունեցած են սպանութեան եւ բռնութիւն գործադրելու միջոցով տիրանալու Հ․Հ․ կառավարութեան լիազօրութիւններուն: ԱԱԾ այս ընթացքին յայտնաբերած է մեծ քանակութեամբ ապօրինի զէնք, ռազմամթերք եւ պայթուցիկ նիւթեր:
16 Նոյեմբերին, Հ․Հ․ նախագահ Արմէն Սարգսեան, հայ ժողովուրդին ուղերձ կ'ուղղէ։ Ան հանդէս եկած է՝ «Վարչապետի հրաժարական կամ պաշտօնավարման դադրեցման եւ արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւններ» կոչով։
Հ․Հ․ նախագահ Արմէն Սարգսեան կը ստորագրէ Զոհրապ Մնացականեանը՝ արտաքին գործերու նախարարը պաշտօնէն ազատելու հրամանագիրը:
18 Նոյեմբերին, Հ․Հ․ վարչապետին որոշումով Արա Այվազեան կը ձերբազատէ արտաքին գործերու նախարարի տեղակալի պաշտօնէն:
23 Նոյեմբերին, Հ․Հ․ նախագահ Արմէն Սարգսեան կը ստորագրէ Զոհրապ Մնացականեանը արտաքին գործերու նախարարի պաշտօնէն ձերբազատելու հրամանագիրը եւ նոր հրամանագիրով (եւ վարչապետի առաջարկով) Արա Այվազեան կը նշանակուի արտաքին գործերու նախարար: Նաեւ, Հ․Հ․ կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան նախարար կը նշանակուի Վահրամ Թումանեանը։
Ռուսիոյ պաշտպանութեան նախարարութիւնը կը հրապարակէ քարտէս, որ կը ցուցնէ, թէ Արցախի ո՞ր շրջանները պիտի տեղակայուին խաղաղապահները: Տարածքը «բաժնուած է» երկու գօտիներու ՝ «Հիւսիս» եւ «Հարաւ», ուր պիտի տեղադրուին 16 դիտակէտեր: Այս ուղղութեամբ, Ռուսիոյ Անվտանգութեան Դաշնային Ծառայութեան տնօրէնը՝ Ալեքսանդր Բոտնիկով յայտնած է, թէ Հ․Հ․ սահմաններուն լրացուցրչ հինգ սահմանային կէտ պիտի տեղադրուին․ երկուքական հայ-նախիջեւանական սահմանին՝ Երասխ եւ Պարոյր Սեւակ, Երկուքական հայ-իրանական սահմանին՝ Մեղրի եւ Սոյուղ, իսկ հինգերորրդ կէտը Հայաստանի Սիւնիքի մարզի Տեղ գիւղը:
Ռուսիոյ արտաքին գործերու նախարար Սերգէյ Լավրով համոզուած է, թէ կրակի դադրեցման յայտարարութենէն ետք, անհրաժեշտ է յատուկ ուշադրութիւն դարձնել մշակութային ժառանգութեան պահպանման հարցին: Նաեւ, յայտնած է, թէ Արցախի մէջ թուրք խաղաղապահներ պիտի չըլլան եւ Թուրքիան ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի համանախագահող երկիր չի դառնար։
Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի տեղեկատուական համակարգի տնօրէն Վահրամ քահանայ Մելիքեանը, 14 Նոյեմբերին յայտնած է թէ՝ «Դադիվանքն արդէն գտնւում է ռուս խաղաղապահների հսկողութեան ներքոյ եւ նրան որեւէ վտանգ չի սպառնում»:
Ռուս խաղաղապահները մինչեւ 16 Նոյեմբեր, հրադադարի համաձայնութեան պահպանման նկատմամբ՝ Արցախի մէջ վերահսկողութիւն իրականացնել, կը տեղակայեն 25 դիտորդական կէտ։ Իսկ 17 Նոյեմբերին կը բանան Ստեփանակերտը Հայաստանի հետ կապող Բերձորի միջանցքը։
Հ․Հ․ կառավարութիւնը կը հրապարակէ 27 Սեպտեմբեր 2020-էն Ազրպէյճանի կողմէն Արցախի դէմ սկսած պատերազմական գործողութիւններուն ու 10 Նոյեմբերին ստորագրուած հրադադարի եռակողմ յայտարարութեան հետեւանքով Ազրպէյճանի վերահսկողութեան տակ անցած՝ թիւով 122, հայկական գիւղերու եւ քաղաքներու ամբողջական ցանկը։
Բերդաշէնի գիւղացիները գիւղի բաժանման մասին կը տեղեկանան, երբ սահման գծողները տեղ կը հասնին։ Կը պարզուի, թէ գիւղը Արցախին կը մնայ, սակայն հողատարածքները՝ Ազրպէյճանին։ Իրավիճակը ծայրաստիճան կը լարուի, որովհետեւ հայկական կողմէն ոչ մէկ յայտարարութիւն չկայ։
10 Նոյեմբերին ստորագրուած համաձայնագրին պատճառով, Ազրպէյճանին յանձուելիք տարածքներէն հեռացող բնակիչները կը քանդեն եւ կը հրկիզեն իրենց տուները․ անոնք չեն ուզեր իրենց ինչքը, աշխատանքը ազերիներուն յանձնել։
Ստեփանակերտի քաղաքապետը՝ Դաւիթ Սարգսեան, կը յայտնէ, թէ Ստեփանակերտի մէջ կը կարգաւորուին բնակչութեան վերադարձի հարցերը։
Արցախի Հանրապետութեան Տարածքային կառավարման եւ զարգացման նախարար Ժիրայր Միրզոյեան «Արմէնփրէս»ին հետ ունեցած զրոյցի մը ընթացքին կը յայտնէ, թէ մինչեւ 25 Նոյեմբեր, Արցախ վերադարձած է 50․000 հոգի եւ կը նշէ, թէ արցախցիներուն վերադարձի գործընթացը բաւական աշխոյժ կերպով կ'ընթանայ:
Ազրպէյճանական ուժերուն հսկողութեան տակ կ'անցնի նաեւ «Ղարաբաղ կարպետ» ընկերութեան Շուշիի արտադրամասը, իր ամբողջ գոյքով: Այս մասին յայտնած է Հայաստանի Ոչ Տնտեսական Մշակութային Ժառանգութեան դիմատետրի էջը: Ինչպէս նաեւ Տող գիւղի մէջ գտնուող «Կատարօ» գործարանը։ Գործարանի այգիները, գինիով լեցուն մառաններն ու արհեստագիտական սարքերը ամբողջութեամբ մնացած են տեղը։
Արցախի Մարդու Իրաւունքներու Պաշտպանը կը դատապարտէ բռնի անհետացած անձերու հանդէպ Ազրպէյճանական կողմի անմարդկային վերաբերմունքը։ Մ․Ի․Պ․ գրասենեակը անդրադարձած է 11 Նոյեմբերին Գորիս-Շուշի մայրուղիին Շուշիի հատուածին անյայտ կորսուած քաղաքացիներու փաստին։ Յայտարարութեան մէջ կը նշուի, որ կորսուած 10 քաղաքացիները Արցախի եւ Հ․Հ․ քաղաքացիներ են։ Այս ուղղութեամբ Ազրպէյճանական ընկերային ցանցերուն վրայ հրապարակուած է տեսանիւթ մը։
Արցախի Պաշտպանութեան Նախարարութիւնը յայտնած է, թէ Մարտունիի եւ Շուշիի ուղղութեամբ՝ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտէի եւ Ռուսիոյ խաղաղապահ զօրախումբի ներկայացուցիչներու աջակցութեամբ, կը շարունակուին անյայտ կորսուածներու որոնման եւ զոհուածներու մարմինները դուրս բերելու աշխատանքները։
Հ․Հ․ կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան նախարարութիւնը Եունեսքոյին եւ մշակութային յուշարձաններու պաշտպանութեան հարցերով զբաղող միջազգային ուրիշ կազմակերպութիւններու դիմած է Արցախի յուշարձաններու եւ հնագիտական վայրերու պահպանութեան հարցով։ Նկատելով, թէ Ազրպէյճան նախապէս գիտակցաբար գետնի հաւասար դարձուցած է հայկական մշակութային արժէքներ (Նախիջեւանի խաչքարներ), նախարարութիւնը կը նկատէ, թէ Ազրպէյճանի վերահսկողութեան տակ անցնող Արցախի տարածքներուն վրայ գտնուող կրօնական եւ քաղաքակրթական նշանակութիւն ունեցող կառոյցներու պահպանումը խիստ վտանգուած է։ Իբրեւ թարմ օրինակ տրուած է Շուշիի Ս. Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցւոյ պղծումը։
Այս ուղղութեամբ, յատուկ յայտարարութիւն հրապարակած են Ռուսիոյ Արտաքին Գործերու Նախարարութեան յատուկ յանձնարարականներու դեսպան Էլէոնորա Միտրոֆանովան՝ հրաւիրելով Եունեսքոյի ուշադրութիւնը, ինչպէս նաեւ Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդը։
13 Նոյեմբերին սկսած է պատերազմի ընթացքին զոհուածներու մարմիններուն փոխանակման գործընթացը։ Միայն Շուշիի տարածքին հայկական կողմը շուրջ 30 մարմին փոխանցած է Ազրպէյճանցիներուն, իսկ Ազրպէյճանական կողմը փոխանցած է 100 մարմին: Իսկ մինչեւ 17 Նոյեմբեր՝ 300։
Ըստ Ազրպէյճանին, մինչեւ 30 Սեպտեմբերի իրիկունը հայկական կողմէն զոհուած է 2300 զինուոր։ Իսկ Արցախ կը յայտարարէ, թէ զոհուած է առնուազն 104 զինուոր եւ 5 քաղաքացի։
Ըստ Արցախի Պաշտպանութեան Նախարարի յայատարարութեան, մինչեւ 13 Հոկտեմբեր զոհուած են 532 հայ ազատամարտիկներ եւ 31 անզէն բնակիչներ։ Քանդուած են աւելի քան 5․800 բնակելի շէնքեր, դպրոցներ, մշակութային կեդրոններ, եկեղեցիներ եւ ուրիշ ենթակառոյցներ։
Հակամարտութեան սկսած օրէն մինչեւ 29 Հոկտեմբեր, հայկական կողմը յայտարարած է 1163 հայ զինեալ զոհերու մասին, իսկ Ազրպէյճան ցարդ այս մասին պաշտօնական որեւէ յայտարարութիւն չէ ըրած։
Շուշիի շրջակայքէն 150 հայ զինծառայողներու մարմիններ դուրս բերուած են։ Այս մասին յայտնած է Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Արայիկ Յարութիւնեան` աւելցնելով, թէ տակաւին հարիւրաւոր մարմիններ կը գտնուին մարտադաշտերուն մէջ։ Մինչեւ 16 Նոյեմբեր զոհուածներուն թիւը կը հասնի 1505-ի։ Պաշտօնապէս Պաքուն ցարդ՝ պատերազմի աւարտէն ետք ալ, մահացած զինծառայողներու անուններ կամ թիւ չէ հրապարակած, այդ պատճառաբանութեամբ թէ՝ «ռազմական գաղտնիք է»։
Պատերազմի սկիզբէն մինչեւ 20 Նոյեմբերի երեկոյեան, պաշտօնապէս հաստատուած զոհուած զինծառայողներու թիը կը հասնի 2425-ի, սակայն կը հրապարակուի միայն 1620 անուն։
Երեւանի մէջ, ոստիկանութիւնը տեղեկացուցած է, որ Արցախեան պատերազմի ողջ ընթացքին զոհուած է 28 ոստիկան, վիրաւորուած՝ 150։ Իսկ մինչեւ 13 Նոյեմբեր անյայտ կորսուած կը համարուին 43 ոստիկաններ։
Առաջին իսկ ժամերէն, աշխարհի չորս ծագերուն հայութիւնը միակամ իր զօրակցութիւնը եւ պատրաստակամութիւնը կը յայտնէ Արցախին եւ Հ․Հ․։ Ամէնուրեք բողոքի ցոյցեր եւ հաւաքներ կը կազմակերպուին։ Այս հաւաք-ցոյցերուն ներկայ կը գտնուին նաեւ առկայ երկիրներուն քաղաքական ու պետական անձնաւորութիւններ։
Պատերազմի սաստկացումէն ետք, մանաւանդ մարդասիրական հրադադարի հրապարակումէն ու Ազրպէյճանի կողմէն անոր խախտումէն ետք, գործընթացի մէջ կը մտնէ Արցախի Հանրապետութեան ճանաչման միջազգային արշաւ մը։
Ամերիկայի եւ Եւրոպայի երկիրներու զանազան նահանգներ եւ քաղաքներ, մէկը միւսին ետեւէն Արցախի Հանրապետութեան ճանաչման բանաձեւեր կ'որդեգրեն, մանաւանդ 10 Նոյեմբերի համաձայնագիրէն ետք։
Ախալքալաքի շրջանի Կարծախ գիւղի ՋաւախքահայերըԹուրքիա-Թիֆլիս միջպետական ճամբան կը փակեն, որպէսզի Թուրքիայէն Ազրպէյճան գացող բեռնակառքերուն անցքը արգիլեն։ Ջաւախցիները իրենց այս քայլը կ'արդարացնեն ըսելով, թէ Թուրքիայէն բեռնակառքերը Ազրպէյճան զինամթերք կը փոխադրեն։
6 Հոկտեմերին, Արցախի աջակցութեան ի նպաստ մօտաւորապէս 5․000-6․000 հայեր ցոյց մը կ'իրականացնեն Ախալքալաքի մարզադաշտին մէջ։ Արցախի ժողովուրդին աջակցութեան հաւաք-ցոյցերը պարբերաբար կը շարունակուին։
Հայ Դատի յանձնախումբերը օտար հանրութիւնը լուսաբանելու արշաւի մը կը ձեռնարկեն եւ պէտք եղած պարագային կը հակադարձեն անոնց ունեցած կեցուածքին համար, ինչպէս օրինակ Յունաստանի Հայ Դատի յանձնախումբի հրապարակած յայտարարութիւնը, որուն մէջ դժգոհութիւն կը յայտնէ Յունաստանի արտաքին գործոց նախարարութեան յայտարարութեան համար՝ յիշեցնելով որ յարձակող կողմը Ատրպէյճանն է եւ թէ Հայաստան, Միջերկրականի կնճիռին վճռակամօրէն կանգնած էր Յունաստանի կողքին։ Նաեւ, արտաքին գործոց նախարարութեան յայտարարութիւնը կը հանդիպի բուռն հակազդեցութեան յոյն քաղաքացիներուն կողմէ, որոնք ընկերային ցանցերուն միջոցաւ դժգոհութիւն կը յայտնեն ստեղծուած հակամարտութեան հանդէպ Յունաստանի կողմէ «հաւասար հեռաւորութեան» դիրքորոշումին համար։
Յունաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը հանդէս եկաւ յայտարարութեամբ, որուն մէջ կը նշուէր, թէ Յունաստան կը հետեւի լարուածութեան սրումին եւ կոչ կ՚ուղղէ երկու կողմերուն դադրեցնել ռազմական գործողութիւնները եւ վերադառնալ բանակցութիւններու սեղանին։
ԱՄՆ Հայ դատի յանձնախումբի նախագահ Րաֆֆի Համբարեան նամակով դիմած է ԱՄՆ-ի մէջ Իսրայէլի դեսպանին՝ կոչ ուղղելով, որ անոր երկիրը դադրեցնէ զէնքի վաճառքը Ազրպէյճանին:
Չիլիէն մինչեւ Միլանօ, Ամերիկայի արեւելեան ափերէն մինչեւ արեւմտեան ափերը ու Եւրոպա, հայերը բողոքի ցոյցեր կը կազմակերպեն, զգաստցնելով օտար հանրային եւ քաղաքական կարծիքը։ Լոս Անճելըսի քաղաքապետը բողոք-հաւաքին, հայութեան ի նպաստ կ'արտայայտուի։
Ազնաւուր հիմնադրամի համահիմնադիր՝ Նիքոլա Ազնաւուր, Ֆրանսայի նախագահ Էմանուէլ Մաքրոնէն նամակով մը կը խնդրէ, որ Ֆրանսան ճանչնայ Արցախի Հանրապետութիւնը եւ միջազգային գետնի վրայ միջամտէ, որպէսզի դադրի Արցախի ժողովուրդին վրայ Ազրպէյճանի յարձակումը։
Պատերազմի սաստկացումէն ետք եւ մանաւանդ մարդասիրական հրադադարի առաջին հրապարակումէն ու Ազրպէյճանի կողմէն անոր խախտումէն ետք, հայութեան կողմէ Արցախի Հանրապետութեան ճանաչման միջազգային արշաւ մը կը սկսի։
Ամերիկայի, Աւստրալիոյ եւ Եւրոպայի երկիրներու զանազան նահանգներ եւ կամ քաղաքներ, մէկը միւսին ետեւէն Արցախի Հանրապետութեան ճանաչման բանաձեւեր կ'որդեգրեն։
4 Հոկտեմբերին Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը կը տեղեկացնէ թէ Ա․Մ․Ն․ աւելի քան 60 ծերակուտականներ երկու նամակներով դիմած են արտաքին գործերու նախարար Մայք Փոմփէոյին պահանջելով, որ Ուաշինկթըն յստակօրէն դատապարտէ Ազրպէյճանի յարձակումը Արցախի վրայ եւ ռազմական գործողութիւններուն Թուրքիոյ մասնակցութիւնը։
21 Հոկտեմբերին, Լիբանանի Հայ դատի Յանձնախումբը Լիբանանի մէջ Վրաստանի պատուոյ հիւպատոս Մարսել Տաւիտ Խուզամիին կը յղէ նամակ մը, որմով իր մտահոգութիւնը կը յայտնէ Վրաստանի տարածքով Թուրքիայէն եւ Իսրայէլէն մատակարարումին նկատմամբ զէնքերու եւ զինամթերքներու, որոնք կ'օգտագործուին թիրախաւորելու համար Արցախի հանրապետութեան մէջ քաղաքայիններ, որոնց կարգին նաեւ մանուկներ, կիներ ու տարեցներ:
22 Հոկտեմբերին, Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը, դիմում կը ներկայացնէ Ա․Մ․Ն․ արտաքին գործերու նախարարութեան եւ կը պահանջէ դադրեցնել ԱԹՍ-ներու բաղադրամասերու վաճառքը Թուրքիոյ։ Հայ Դատի յանձնախումբը ապացոյցներ կը ներկայացնէ, որ թրքական «Bayrakta8 TB2» ամերիկեան բաղադրութեամբ անօդաչուները մեծ թիւով տեղակայուած են Ազրպէյճան եւ վերջինս Արցախի եւ Հայաստանի հայ բնակչութեան դէմ կը գործածէ։
Հայազգի երեսփոխանը՝ 2 Հոկտեմբեր, 2020-ին հանդէս կու գայ յայտարարութեամբ մը, ուր Թուրքիոյ իշխանութիւնները կը մեղադրէ, թէ յանցանք կը գործեն՝ իրականացնելով պատերազմի քարոզչութիւն նաեւ, թէ իր կեանքին համար սպառնալիքներ կը ստանայ։
Հինգշաբթի 1 Հոկտեմբերին, Նիւ Եորքի եւ Նիւ Ճըրզի հայ համայնքներէն 300-է աւելի հայեր բողոքի ցոյց կը կազմակերպեն Մ․Ա․Կ․ շէնքին մերձակայ գտնուող «Տաք Համարշորլտ» հրապարակը։
Շաբաթ 10 Հոկտեմբերին, կը կատարուի քայլարշաւ մը ու անոր կը յաջորդէ ցոյց մը։ Բազմահազար ցուցարարներ կը քալեն 55-րդէն 66-րդ պողոտաներէն եւ ցոյցը կը յանգի պատկերասփիւռի «Էն․Պի․Սի․»-ի կեդրոնատեղիին առջեւ։
Ուրբաթ 2 Հոկտեմբերին, շուրջ 500 հայեր բողոքի ցոյց կը կազմակերպեն Պոսթընի կեդրոնը՝ նահանգային պալատին մուտքին։
Կիրակի, 11 Հոկտեմբերին գրեթէ երկու հազար հաշուող հայութիւն կը հաւաքուի Թուրքիոյ հիւպատոսարանին առջեւ եւ բողոքի լոզունքներով եւ պաստառներով իր բողոքը կը յայտնէ՝ Թուրքիոյ, որ վարձկան ահաբեկիչներ եւ զէնք ու զինամթերք կը մատակարարէ Ազրպէյճանին նաեւ՝ վերջինին, որ կը ռմբակոծէ Արցախի բնակելի շրջաններ եւ քաղաքային ենթակառոյցներ։
Լոս Անճելըսի հայերը 4 Հոկտեմբերին կը փակեն քաղաքին կեդրոնական ճամբաները։ Անոնք կը բողոքեն եւ ամերիկեան լրատուողական միջոցներէն կը պահանջեն լուրերը հանրութեան անաչառ եւ անկողմնակալ ձեւով ներկայացուին։ Միջազգային ծաւալով ամերիկեան CNN լրատուողական կայանը, առաջին օրերուն իր անտարբեր դիրքը փոխելով, լուրերը աւելի իրապաշտ կը ներկայացնէ։
6 Հոկտեմբերին, նախաձեռնութեամբ Լոս Անճելըսի քաղաքապետական խորհուրդի անդամ Փօլ Գրիգորեանի եւ Քալիֆորնիոյ 16 ընտրեալ պաշտօանատարերու խստօրէն կը դատապարտեն Արցախի եւ Հայաստանի վրայ Պաքուի եւ Անգարայի յարձակումները եւ անոնց գործադրած պատերազմական ոճիրները։
5 Հոկտեմբերին Սիէթըլի հայ համայնքը քաղաքին կեդրոնը բողոքի ձայնը կը բարձրացնէ՝ դատապարտելով 27 Սեպտեմբերին Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ սանձազերծած պատերազմին Արցախի եւ Հայաստանի հանրապետութիւններուն դէմ: Հաւաքուած շուրջ 1000 ցուցարարները զօրակցութիւն կը յայտնեն Հայաստանի եւ Արցախի հերոսաբար կռուող հայրենակիցներուն: Նաեւ, կոչով մը կը դիմեն ցոյցին ներկայ եղող Ուաշինկթըն նահանգին ԱՄՆ Ծերակոյտի անդամներէն մէկուն եւ Ներկայացուցիչներու պալատի անդամին, որպէսզի վերջիններս ԱՄՆ Ծերակոյտին մէջ բարձրաձայնեն Արցախի ու Հայաստանի դէմ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ կողմէն իրականացուող վայրագութիւններուն ու շարունակուող ռազմական յանցագործութիւններուն մասին։
4 Հոկտեմբերին Ֆրեզնոյի հայերը բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն դատապարտելով Արցախի եւ Հայաստանի վրայ Ազրպէյճանի ու Թուրքիոյ յարձակումները, ինչպէս նաեւ պահանջելով Թուրքիոյ արտաքսումը ՆԱԹՕ-էն (Հիւսիս-Ատլանտեան Դաշինքի Կազմակերպութիւն)։
Միացեալ նահանգներու ամենամեծ նահանգին մէջ՝ Ալասքա, հայկական համայնքը 22 Հոկտեմբերին Արցախի եւ Հայաստանի ժողովուրդին աջակցութեան ցոյց մը կը կազմակերպէ։ Ցոյցին ընթացքին, դատապարտուած են նաեւ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ բռնայարձակումները։
Խումբ մը ամերիկահայեր բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն Տալասի մէջ գտնուող Lockheed Martin ռազմարդիւնաբերական ընկերութեան գործարանին մօտ: Անոնք դատապարտած են թրքական անօդաչու թռչող սարքերու համար ամերիկեան բաղադրամասեր եւ ճարտարագիտութիւն տրամադրելու ընկերութեան քայլը, որուն պատճառով թրքական անօդաչուները կը ռմբակոծեն Արցախի հայ բնակչութեան տուները: Նաեւ պահանջած են, որ ընկերութիւնը դադրեցնէ ռազմական նշանակութիւն ունեցող սարքերու վաճառքը Թուրքիոյ:
29 Հոկտեմբերին Քալիֆորնիոյ Հոթորն քաղաքի SpaceX-ի կեդրոնակայանին դիմաց՝ հայերը ցոյց մը կը կազմակերպեն ընդդիմանալով ընկերութեան եւ Թուրքիոյ կառավարութեան արբանեակային գործակցութեան:
Կիրակի 4 Հոկտեմբերին Մոնթրէալի հայութիւնը քաղաքին կեդրոնը գտնուող Place du Canada-ի դիմաց տեղի ունեցած բողոքի ցոյցին ընթացքին կը դատապարտէ Թուրք-Ազրպէյճանական ռազմական յարձակումերը, որ կը թիրախաւորեն Արցախի եւ Հայաստանի քաղաքացիական բնակավայրերը։
6 Հոկտեմբերին, Օնթարիոյ նահանգին Թորոնթոյի հայերը կը փակեն կեդրոնական փողոցներէն մէկը՝ Queen-ը եւ CTV հեռուստաընկերութեան դիմաց բողոքի հաւաք մը կը կազմակերպեն «Artcakh is Armenia, Stop war»` «Արցախը Հայաստանի է, կանգնեցնել պատերազմը» լոզունքներով։
ՀՕՄ-ի Վանգուվըրի «Արազ» մասնաճիւղը Արցախի եւ Հայաստանի վրայ նորագոյն յարձակումներէն տուժած հայերուն անմիջական աջակցութիւն կը հասցնէ եւ առողջապահական նպաստ ուղարկած է 18 Հոկտեմբերին Հայաստան եւ Արցախ:
Ուրուկուէյի Մոնթեվիտօ քաղաքին հայերը իրենց տեղացի բնիկ համաքաղաքացիներուն հետ բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն Արցախի բնակչութեան վրայ թուրք-Ազրպէյճանական յարձակման դէմ։
1 եւ 2 Հոկտեմբերին, յաջորդաբար ցոյցեր կը կատարուին ի զօրակցութիւն Արցախի եւ Հայաստանի բանակին։
3 Հոկտեմբերին բողոքի ցոյց՝ նախ Ազրպէյճանի, ապա Թուրքիոյ դեսպանատուներուն դիմաց:
4 Հոկտեմբերին, հայահոծ Վիսենթէ Լոփէս արուարձանին հայ համայնքը կը հաւաքուի Արմենիա Հրապարակին վրայ տեղադրուած խաչքարին շուրջ՝ հաւաքական աղօթքով յարգելու համար արցախեան պատերազմին ինկած նահատակներուն յիշատակը եւ հաստատելու Արցախին կողքին կանգնելու յանձնառութիւնը:
8 Հոկտեմբերին, ինքնաշարժերու երկար շարասիւնով մը Հայաստանի եւ Արցախի դրօշակներ պարզած հայ համայնքի անդամներ կը շրջաքային Պուէնոս Այրէսի կեդրոնական պողոտաներուն վրայ դատապարտելով ազրպէյճանաթրքական յարձակումը եւ պահանջելով Արցախի մէջ խաղաղութիւն:
2 Հոկտեմբերին, ԱրժանթինիԳորտոպա քաղաքի հայ համայնքը միջ-կրօնական հաւաք մը կը կազմակերպէ Ցեղասպանութեան յուշակոթողի մօտ: Իսկ Կիրակի 4 Հոկտեմբերին կը յաջորդէ ինքնաշարժերով բողոքի ցոյց քաղաքի գլխաւոր պողոտաներուն վրայ ։
30 Սեպտեմբերին, Մարսիլիոյ շրջանի հայութիւնը քաղաքին նահանգապետարանին առջեւ բողոքի ցոյց կը կազմակերպէ Արցախի ու Հայաստանի դէմ Ազրպէյճանական յարձակումներուն դէմ։ Կիրակի 4 Հոկտեմբերին, Ալֆորվիլի քաղաքապետին նախաձեռնութեամբ քաղաքապետարանի շէնքին առջեւ տեղի կ'ունենայ հանրահաւաք մը ի պաշտպանութիւն Արցախի։ Ներկայ կը գտնուի նաեւ Ֆրանսայի Հանրապետութեան նախկին նախագահ՝ Ֆրանսուա Հոլանտ, ինչպէս նաեւ ուրիշ բարձրաստիճան քաղաքական անձնաւորութիւններ։
25 Հոկտեմբերին, Փարիզի մէջ Ֆրանսայի հայկական կազմակերպութիւնները կազմակերպած են քայլարշաւ մը, նպատակն էր Ֆրանսայի եւ միջազգային հանրութենէն պահանջել Արցախի անկախութեան ճանաչումը:
Յունահայութիւնը Արցախի եւ Հայաստանի ժողովուրդին եւ հայկական բանակին զօրակցութեան բողոքի հաւաքներ-ցոյցեր կը կազմակերպէ, ուր ներկայ կը գտնուին նաեւ յոյն քաղաքագէտներ եւ ծանօթ անձնաւորութիւններ․ Յունաստանի մայրաքաղաք Աթէնքի մէջ (30 Հոկտեմբեր, 2020 եւ 14 Հոկտեմբեր 2020), ինչպէս նաեւ ուրիշ հայահոծ քաղաքներու մէջ՝ Սելանիկ (5-10-2020), Ալեքսանտրուփոլի (1 Հոկտեմբեր, 2020), Քալամաթա (1-10-2020), Գոմոթինի (10-10-2020), Քաւալա (12-10-2020), Իրաքլիօ (14-10-2020), Քսանթի (18-10-2020)։ Այս ցոյցերուն ընթացքին նաեւ, կը պահանջուի որ Յունաստանի Խորհրդարանը ճանչնայ Արցախի Հանրապետութիւնը։
29 Հոկտեմբերին «Եւրոպական երկիրները պարտին կասեցնել զինամթերքի վաճառքը Թուրքիոյ» լոզունքով, Եւրոպական Միութեան Աթէնքի գրասենեակներուն առջեւ համախմբուած են հայ եւ յոյն ժողովուրդ։ Հաւաքին իրենց մասնակցութիւնը բերած են նաեւ Յունաստանի մէջ եգիպտական, արաբական եւ քրտական համայնքներու անդամներ, որոնք իրենց ներկայութեամբ զօրակցութիւն յայտնած են հայ ժողովուրդին։
ԳերմանիոյՄիւնիխ քաղաքի հայ համայնքը համագործակցութեամբ Գերմանիոյ Հայ Դատի յանձնախումբին հետ բողոքի խաղաղ ցոյց կազմակերպելով Միւնիխի կեդրոնական հրապարակներէն Օտէօնսփլացի մէջ, իր զօրակցութիւնը կը յայտնէ Արցախին եւ Հայաստանին։ Նոյնանման բողոքի ցոյց կը կատարուի Պերլին, 14 Հոկտեմբեր 2020-ին, ուր կը պահանջուի նաեւ Արցախի Հանրապետութեան ճանաչումը։
7 Հոկտեմբերին, Եւրոպական խորհրդարանի լիագումար նիստի օրակարգին վրայ եղած է Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ կողմէ Արցախի ազգաբնակչութեան դէմ պարտադրուած պատերազմը։ Այդ օրը, Պելճիքայի եւ դրացի երկիրներէ հազարաւոր հայեր եւ աջակիցներ խաղաղ ցոյց կը կազմակերպեն Եւրոպական Միութեան հաստատութիւններուն առջեւ եւ Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակին հրաւէրով ցոյցին ներկայ կ'ըլլան եւ ելոյթներով իրենց աջակցութիւնը կը յայտնեն Եւրոպական խորհրդարանի երեք պատգամաւորներ։
5 Հոկտեմբերին Միլանոյի հայերը բազմամարդ բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն։ Անոնք ցուցապաստառներով ու բացագանչութիւններով իրենց զօրակցութիւնը կը յայտնեն Արցախի ժողովուրդին եւ կը նշեն, թէ Հայաստանն ու Արցախը խաղաղութիւն կը ցանկան։ Նաեւ պահանջած են դադրեցնել Թուրքիոյ զինական ներդրումը Ազրպէյճանին, ինչպէս նաեւ՝ կասեցնել Թուրքիոյ փանթուրանական նպատակները։
Հռոմի Մոնտէ Չիտորիոյ հրապարակին վրայ, հայերը իտալացիներու հետ խաղաղ ցոյց մը կը կազմակերպեն եւ Իտալիոյ կառավարութեան կոչ կ'ընեն, որպէսզի վերջինը ճանչնայ Արցախի անկախութիւնը ու դատապարտէ Թուրքիոյ ու Ազրպէյճանի բռնայարձակումները:
Պարսելոնա քաղաքին մէջ, հայերը 18 Հոկտեմբերին Թրքազերիական բռնայարձակումներուն դէմ բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն։ Ցոյցի ընթանցքին նաեւ, կոչ կ'ընեն՝ ճանչնալ Արցախի Հանրապետութեան անկախութիւնը։
Մատրիտ մայրաքաղաքին մէջ 20 Հոկտեմբերին տեղի ունեցած բողոքի ցոյցին ընթացքին, քաղաքի եւ սպանական ուրիշ քաղաքներէ ժամանած հարիւրաւոր հայեր կը դատապարտեն Արցախի եւ Հայաստանի վրայ Ազրպէյճանի ու Թուրքիոյ յարձակումները՝ «ահաբեկիչ» որակելով անոնց նախագահները։ Միաժամանակ զարթնումի կոչ կ'ընեն Սպանիոյ, որպէսզի հայոց 2-րդ ցեղապանութիւն մը տեղի չունենայ։ Ցուցարարները կը պահանջեն նաեւ՝ ճանչնալ Արցախի Հանրապետութեան անկախութիւնը։
Վալենթիա քաղաքի հայերը, 12 եւ 30 Հոկտեմբերին, բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն Արցախի վրայ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ յարձակումներուն եւ Սպանիոյ կողմէն Ազրպէյճանին զէնքի վաճառման դէմ։
Հայերը 24 Հոկտեմբերին Լիթուանիոյ մայրաքաղաքին՝ Վիլնիւս, կեդրոնը Արցախի վրայ շարունակուող Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ բռնայարձակումներուն դէմ բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն։ Քայլերթին կը մասնակցին նաեւ, Հայաստանի ու Արցախի զօրավիգ կանգնող լիթուանիացիներ։
Լիբանանեան Համալսարաններու մէջ գործող Հայկական Ակումբները միացեալ հաղորդագրութեամբ մը, կը դատապարտեն Ազրպէյճանի Հանրապետութեան օդային եւ ցամաքային ուժերուն կողմէ 27 Սեպտեմբեր 2020-ին սկսած Արցախի Հանրապետութեան վրայ յանկարծակի յարձակումները։ Հաղորդագրութեան մէջ նաեւ կը նշուի թէ լայնածաւալ յարձակումները նախօրօք ծրագրուած ու պատրաստուած էին եւ յարձակումներուն թիրախ դարձած են նաեւ խաղաղ բնակիչներով բնակուած շրջաններ, ինչպէս՝ դպրոցներ եւ բնակարաններ: Շարունակելով, հաղորդագրութիւնը կը շեշտէ թէ՝ «Այս արարքները կը խախտեն Ժընեւի համաժողովին ընթացքին ստորագրուած համաձայնագիրի կէտերը, որոնք վաւերացուած են 196 անկախ պետութիւններու կողմէ, որոնց շարքին է Ազրպէյճանը»:
Ուրբաթ, 23 հոկտեմբեր 2020-ին, հայկական ուսանողական-երիտասարդական միութիւնները Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան (ՄԱԿ) Պէյրութի կեդրոնատեղիին առջեւ, բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպեն, նպատակ ունենալով լիբանանահայ երիտասարդութեան եւ ուսանողութեան բողոքի ձայնը հասցնել` Արցախի խաղաղ բնակչութեան դէմ Ազրպէյճանի գործած վայրագութիւններուն եւ միջազգային օրէնքի դրժումներուն գծով:
ՀՅԴ Սուրիոյ Երիտասարդական Միութեան կազմակերպութեամբ, Կիրակի, 18 Հոկտեմբերին, աւելի քան 1500 հալէպահայեր կը հաւաքուին Քարէն Եփփէ Ազգային Ճեմարանի շրջափակը, եւ իրենց զօրակցական կոչը կ'ուղղեն Արցախի յաղթական բանակին եւ ժողովուրդին:
Կիրակի, 25 Հոկտեմբեր 2020-ին Հալէպի մէջ կայացած ժողովրդային հաւաքին՝ ի զօրակցութիւն Արցախի եւ ընդդէմ Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի ոտնձգութիւններուն, աւելի քան 3000 հալէպահայեր, համայնքապետեր, պետական, կրօնական (նաեւ իսլամ կրօնաւորներ,) կուսակցական ներկայացուցիչներ շեշտած են Արցախի հայութեան արդար պայքարին իրենց զօրակցութիւնը։
22 Հոկտեմբերին Իսրայէլի մայրաքաղաքին մէջ՝ Երուսաղէմ, հայ համայնքը բողոքի ցոյց մը կը կազմակերպէ պահանջելով երկրին իշխանութիւններէն ճանչնալ Արցախի անկախութիւնը, դատապարտել Արցախի ու Հայաստանի նկատմամբ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ բռնայարձակումներն ու կեցնել զէնքի վաճառքը Ազրպէյճանին։
ԱւստրալիոյՍիտնէյ քաղաքին մէջ, Շաբաթ Հոկտեմբեր 24ին Արցախի վրայ Ազրպէյճանի շարուակուող բռնայարձակումներուն դէմ հարիւրաւոր հայեր բողոքի ցոյց կազմակերպած են։ Ցուցարարները նաեւ պահանջած են տեղական մարմիններէն դադրեցնել իրենց լռութիւնը խաղաղ հայ ժողովուրդին դէմ շարունակուող յարձակումներուն։
Իսկ աշխարհասփիւռ հայութիւնը բողոքի հաւաքներով, ցոյցերով՝ միջազգային հանրութեան եւ կազմակերպութիւններուն ուշադրութիւնը կը ներգրաւէ Արցախի վրայ եւ կը պահանջէ անոր ճանաչումը։
28 Հոկտեմբերին, երբ ֆրանսահայերը երկկողմանի կը փակեն դէպի Վալանս քաղաք տանող A7 մայրուղին, թուրքեր կը յայտնուին եւ մուրճերով ու դանակներով կը յարձակին խաղաղ հայ ցուցարարներուն վրայ:
18 Հոկտեմբերին «Armenians in Jordan - Յորդանանի հայերը» դիմատետրի էջը, կը հրապարակէ պատմական իրողութեամբ փաստաթուղթ նկար մը․ Արցախը Հայաստանի անբաժան մասը ըլլալու։ 12 Յունիս 1921, Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի Սոցեալիստական Խորհրդային հանրապետութիւններուն միջեւ համաձայնութեան վերաբերեալ հրապարակուած եռալեզու փաստաթուղթ մըն է, որ օրին յայտարարուած է Հայկական ԽՍՀ Ժողկոմխորհի առաջին նախագահին՝ Ա․ Միասնիկեան (կեղծանուն՝ Մարտունի), կողմէն եւ ստորագրուած՝ Մ․ Ղարաբէկեանէն։ Ստորեւ հռչակագիրը՝
«Ազրբեջանի Սոցիալիստական Հանրապետութեան Հեղկոմի հռչակագրի եւ Հայաստանի ու Ազրբեջանի Սոցիալիստական Հանրապետութիւնների կառավարութիւնների միջեւ եղած համաձայնութեան հիման վրայ յայտարարւում է, որ Լեռնային Ղարաբաղը այժմեանից կազմում է Հայաստանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետութեան անբաժան մասը։
Հայաստանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետութեան ժողկոմխորհի նախագահ՝ Ալ. Միասնիկեան (Ալ. Մարտունի)
Հայաստան Համահայկական Հիմնադրամի «Մենք ենք մեր սահմանները․ բոլորս Արցախի համար» խորագրով համազգային դրամահաւաք արշաւ սկսած է եւ մինչեւ 15-11-2020 առաւօտեան հաւաքուած է 169 միլիոն 675 հազար Ա․Մ․Ն․ տոլար։
Ամերիկայի Հայ Միսիոնարներու Ընկերութիւնը, Հայաստանի Համահայկական Հիմնադրամին մէկ միլիոն տոլլար կը նուիրէ, որպէսզի Հայաստանի ու Արցախին հասնի բժշկական / մարդասիրական օգնութիւն։
«Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի Ֆրանսայի եւ Գերմանիոյ տեղական մարմիններու եւ տեղական հայ համայնքներու նախաձեռնութեամբ եւ ջանքերով Հայաստան ժամանած է հերթական մեծաքանակ մարդասիրական օգնութիւնը․ 25 թոն մարդասիրական բեռ, որուն մեծ մասը կը կազմեն դեղորայք ու բժշկական սարքաւորումներ:
Յուզիչ նախաձեռնութիւն մը․ Ա․Մ․Ն․ 103ամեայ Քնարիկ Մարկոսեան 1 միլիոն տոլար կը նուիրէ Հայաստան Համահայկական հիմնադրամին:
Նոյեմբերի երրորդ շաբթուան ընթացքին յայտնի դարձած է, որ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի կողմէն պատերազմի առիթով հանգանակուած գումարը Հայաստանի Հանրապետութեան գանձապետական միասնական հաշուին մէջ արձանագրուած է։ Փոխանցուած ամբողջ գումարը 52,703,113.3952 հազար Հ․Հ․ դրամ է։ Լուրը յայտնած է Հիմնադրամի տնօրէն՝ Հայկակ Արշամեան։
Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան Ապահովութեան Խորհուրդը Երեքշաբթի 29 Սեպտեմբերին կը պահանջէ հակամարտութիւններուն անմիջական դադրումը։ Նաեւ, զօրակցութիւնը կը յայտնէ Արցախեան հակամարտութեան դադրեցման եւ հաշտեցման խօսակցութիւններու պատասխանատու երեք մեծ ուժերուն համանախագահներուն՝ Ա․Մ․Ն․, Ռուսիա եւ Ֆրանսա։
29 Հոկտեմբերին ՄԱԿը խստօրէն կը դատապարտէ Արցախի տագնապի գօտիին մէջ տեղի ունեցող մարտական գործողութիւններուն ընթացքին բնակավայրերու վրայ բոլոր յարձակումները եւ ռմբակոծութիւնները: Ըստ «ՌԻԱ Նովոստի»ի՝ այս մասին յայտարարած է ՄԱԿի ընդհանուր քարտուղարի պաշտօնական ներկայացուցիչ Ստեֆան Տիւժարիք:
Եւրոպական Միութիւնը 29 Հոկտեմբերի իր յայտարարութեամբ, անընդունելի կը նկատէ Արցախեան հակամարտութեան վերաբերեալ կռիւներուն սաստկացումը (նախապէս, պատերազմի ծագման, կոչ ըրած էր կռիւներու դադրեցմա)ն։ Նաեւ, այս ուղղութեամբ Եւրոպական խորհրդարանը կը պահանջէ կռիւներուն անմիջական դադրեցումը եւ միջազգային հսկում համաձայնուած հրադադարի յարգման համար։
Սփիւռքի գլխաւոր յանձնակատարի գրասենեակը 26 Հոկտեմբերին կը տեղեկացնէ թէ, Գերմանահայ Իրաւաբաններու Միութիւնը դիմած է Գերմանիոյ դաշնային դատախազին՝ Ազրպէյճանի կողմէն Արցախի խաղաղ ժողովուրդին դէմ ռազմական յանցագործութիւններ կատարելու վերաբերեալ քրէական ոճիրի ամբաստանութիւններով:
Միջազգային Ներում Կազմակերպութիւնը, իր 29 Հոկեմբերի յայտարարութեամբ կը շեշտէ թէ Ազրպէյճան եւ Հայաստան բազմագորխիքային կործանիչ ռումբեր կը գործածեն։
Մինսկի Ե․Ա․Կ․Հ․-ի համանախագահները կոչ կ'ուղղեն հակամարտութիւններուն դադրեցման համար։ Ռուսիոյ Ա․Գ․ նախարարը կը նախաձեռնէ ու Հոկտեմբեր 10-ին երկու կողմերուն միջեւ մարդասիրական հրադադարի համաձայնութիւն կը ձեռքբերուի։ Իսկ 18 Հոկտեմբերէն Ե․Ա․Կ․Հ-ի համանախագահներու միջնորդութեամբ կը յաջողուի մարդասիրական երկրորդ հրադադարը։ Համանախագահները կոչ կ'ուղղեն երկու կողմերուն պահպանելու զայն։
Նոյեմբեր 7ին, Մինսկի համանախագահներէն երկուքը՝ Փութին եւ Մաքրոն Արցախի հակամարտութեան հարցով հեռաձայնային կապ կ'ունենան։ Կը վճռեն թէ մարտերը պէտք է անպայման վերջանան ու իսկական բանակցութիւններ սկսին։ Ռուսիոյ նախագահը Մաքրոնին նկատողութեան յանձնած է նաեւ Սուրիայէն եւ Լիպիայէն՝ բերուած Թիւրքիոյ կողմէ, հարիւրաւոր վարձկաններուն ներկայութիւնը ազերիներուն բանակին մէջ։
UEFAն հետ հետաքննութիւններէ, «Քարաբախ» ոտնագնդակի ակումբի մամուլի քարտուղարին զրկած է ոտնագնդակի գործունէութենէն (5 Նոյեմբեր, 2020)։ Վերջինը, ռազմատենչ հրապարակումներ եւ կեցուածք ունեցած է ինչպէս նաեւ հայատեաց գրառումներ ունեցած է։
Եւրոպական Միութիւնը կը յայտարարէ թէ 500․000 եւրօ արժողութեամբ մարդասիրական օգնութիւն պիտի յատկացնէ երկու կողմերուն քաղաքացիական բնակչութեան։ Իսկ ճգնաժամային կառավարման հարցերու յանձնակատար Եանեզ Լենարչիչ կ'աւելցնէ թէ նաեւ բնակչութիւններուն բժշկական օգնութիւն պիտի տրուի։
Եւրոպական Խորհրդարանի Հոկտեմբեր 5ի նիստին ընթացքին, բոլոր քաղաքական խմբակցութիւններէն 48 պատգամաւորներ նամակ մը կը յղեն Եւրոպական Միութեան արտաքին քաղաքականութեան ներկայացուցիչին՝ Ժոզեփ Պորելի, որով խստօրէն կը պահանջեն Ազրպէյճանէն անմիջապէս դադրեցնէ բռնարարքները Արցախի խաղաղ բնակչութեան դէմ։
Հոկտեմբեր 7ին, Եւրոպական խորհրդարանի լիագումար նիստի օրակարգին վրայ կ'ըլլայ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ կողմէ Արցախի ազգաբնակչութեան դէմ պարտադրուած պատերազմը։ Եւրոխորհրդարանի պատգամաւորներուն եւ Եւրոպական Միութեան արտաքին քաղաքականութեան հարցերու յանձնակատարին՝ Ժոզեպ Պորելի, միջեւ կարծիքներու փոխանակում տեղի կ'ունենայ: Պատգամաւորներուն ճնշող մեծամասնութիւնը խիստ կերպով կը դատապարտէ Թուրքիոյ դերը հակամարտութեան սրացման մէջ: Ելոյթ ունեցած վաթսուն պատգամաւորներէն միայն հինգը իրինց աջակցութիւնը կը յայտնեն Պաքուին: Դատապարտուած է Թուրքիոյ ապակայունացնող քաղաքականութիւնը, հայերու դէմ կռուելու նպատակով Սուրիայէն եւ Լիպիայէն իսլամ ծայրայեղականներ ուղարկելու Անգարայի քայլը, ինչպէս նաեւ Ազրպէյճանի կողմէ Արցախի խաղաղ բնակչութեան դէմ արգիլուած ռումբերու կիրառումը: Մեծ թիւով պատգամաւորներ Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի դէմ պատժամիջոցներ կը պահանջեն: Կոչ կ'ուղղուի նաեւ Սպանիոյ, որ կասեցնէ զինամթերքի վաճառքը Թուրքիոյ:
28 Սեպտեմբերին, Յունաստանի խորհրդարանը Ատրպէյճանի հետ գործակցութեան ծրագիրներու սառեցումը կ'որոշէ։ Չորեքշաբթի՝ 7 Հոկտեմբեր 2020ին, Յունաստանի Արտաքին գործոց նախարարութիւնը հաղորդագրութեամբ մը բուռն կերպով կը բողոքէ Ազրպէյճանի անհիմն պնդումներուն դէմ, թէ՝ Յունաստանի պետութեան կողմէ իբրեւ թէ հանդուրժողութիւն ցուցաբերելու մասին՝ Յունաստանի տարածքէն ահաբեկչական գործողութիւններու պատրաստութեան, ահաբեկիչներու զինուորագրման եւ համացանցի վրայ Ազրպէյճանի դէմ յարձակումներու, որոնք կապ ունին Լեռնային Ղարաբաղի մէջ ընդհանրումներուն հետ։ Բողոքի պաշտօնական գիրը կը յանձնէ Յունաստանի մէջ Ազրպէյճանի դեսպանին եւ միաժամանակ Ազրպէյճանի մէջ Յունաստանի դեսպանը Արտաքին գործոց նախարարին որոշումով, ետ կը կանչուի խորհրդակցութիւններ ունենալու համար։
Իսկ, Աթէնքի քաղաքատարածքային շրջանին մէջ հայահոծ քաղաքներու քաղաքապետական խորհուրդներ իրենց լիագումար նիստերուն, բանաձեւեր կ'որդեգրեն, որոնցմով կը դատապարտուի Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի կողմէ սանձազերծուած յարձակումը Արցախի ժողովուրդին վրայ։
Յունաստանի Քաղաքապետութիւններու Կեդրոնական Միութիւնը (ΚΕΔΕ) բանաձեւ մը կը քուէարկէ, որով կը դատապարտէ Արցախի վրայ Ազրպէյճանի սանձարձակ յարձակումը, ինչպէս նաեւ Թուրքիոյ միջամտումը ի նպաստ Ազրպէյճանին։
Ուրբաթ 15 Հոկտեմբերին, Յունաստանի Արտաքին Գործոց Նախարարը՝ պր․ Նիքոս Տենտիաս, պաշտօնական այցելութիւն կը կազմակերպէ Երեւան։ Այս այցելութեան ընթացքին քննուած են Յունաստան - Հայաստան գործակցութեան յաւելեալ սերտացում։ Կարծիքներու փոխանակում եղած է շրջանի մէջ տիրող կացութեան եւ Հայաստան-Եւրոպա կապերուն շուրջ։
Հոլանտայի խորհրդարանը, Հոկտեմբեր 6ին, ձայներու ճնշող մեծամասնութեամբ կ'որդեգէ բանաձեւ մը, որուն մէջ կառավարութեան կոչ կ'ուղղուի Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ դէմ քայլեր ձեռնարկելու, որպէսզի Արցախի վրայ պատերազմը անյապաղ կասեցուի եւ այս ուղղութեամբ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ դէմ պատժական միջոցներ ձեռնարկել։
Պելճիքայի Դաշնակցային խորհրդարանի Ներկայացուցիչներու տան անդամ Ժորժ Տալեմանը, լրագրողներու խումբով՝ 28-30 Հոկտեմբեր, գտնուած են Արցախ․ եղած են մայրաքաղաք Ստեփանակերտի եւ Շուշի քաղաքին մէջ ու ականատես եղած՝ Ազրպէյճանի կողմէ շարունակուող հրետակոծութիւններուն․ ներառեալ քաղաքացիական ենթակառոյցներուն եւ խաղաղ բնակչութեան թիրախաւորումը:
Հոկտեմբեր 13ին Ա․Մ․Ն․ Արտաքին Գործերու նախարար, Մայք Փոմփէօ Արցախի հակամարտութեան երկու ուժերուն՝ Հայաստան եւ Ազրպէյճան, զինադադարի եւ մարդասիրական հրադադարի յարգման կոչ կ'ուղղէ։
Հոկտեմբեր 15ին, Ա․Մ․Ն․ Արտաքին Գործերուն նախարար պր․ Փոմփէօ կը դիրքորոշուի՝ «Թուրքիա զէնք կը հայթայթէ Ազրպէյճանին»։ Կ'ընդգծէ նաեւ թէ Թուրքիա այս ձեւով կը սաստկացնէ Արցախ-Ազրպէյճանի երկարատեւ հակամարտութիւնը Ազրպէյճանին կողմնակալ ըլլալով եւ կը վտանգէ շրջանը, նա մանաւանդ Արցախը իր 150․000 բնակիչներով։
Հոկտեմբեր 22ին, Միացեալ Նահանգներու քոնկրեսականներ կոչ կ'ուղղեն Ա․Մ․Ն․ կառավարութեան, ճանչնալԱրցախի Հանրապետութիւնը եւ ճնշում բանեցնել Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի վրայ։
Քանատայի նահանգներուն Քէպէգ (7-10-2020), Օնթարիօ (21-10-2020) խորհրդարանները, յաջորդաբար կը դատապարտեն Ազրպէյճանի զինեալ յարձակումներն ու գործած բռնութիւնները Արցախի խաղաղ ժողովուրդին վրայ, շեշտելով թէ երկրորդ ցեղասպանութեան փորձ է հայութեան դէմ։ Նաեւ իրենց ամբողջական զօրակցութիւնը կը յայտնեն հայ ժողովուրդին եւ կոչ կ'ուղեն Ազրպէյճանական իշխանութեան՝ անսալ ԵԱՀԿ-ի Մինսկ խմբակի, Հելսինկեան եզրափակիչ սկսզբունքներու եւ մարդկային իրաւանց դրոյթներուն։ Առաւել, երեսփոխաներ կը պահանջեն կասեցնել Թուրքիոյ զէնքի մատակարարումը բոլոր պետութիւններէն։
Արժանթինի մէջ Ծերակոյտի Ներկայացուցիչներու Պալատի եւ Արտաքին Գործոց Նախարարութեան մակարդակի յայտարարութիւններ կը հրապարակուին ի զօրակցութիւն հայ ժողովուրդին: Հայութեան զօրակցութեան յայտարարութեամբ հանդէս կու գան նաեւ օրուայ իշխանութիւններուն ընդդիմադիր համախմբումի բազմաթիւ ներկայացուցիչներ։
6 Հոկտեմբերին, Արժանթինի մէջ գործող մարդկային իրաւանց պաշտպան կազմակերպութիւններ հաղորդագրութեամբ մը կը դատապարտեն Արցախի վրայ Ազրպէյճանի յարձակումը։
Ընկերվարական Կուսակցութիւնը յայտարարութիւն մը կը տարածէ, որով կը դատապարտէ «Ազրպէյճանի լայնածաւալ յարձակումը Հայաստանի եւ Արցախի դէմ»:
Ուրուկուէյի կառավարութիւնը 6 Հոկտեմբերի յայտարարութեամբ կը դատապարտէ «հայ ժողովուրդի դէմ յարձակումները»: Իսկ 7 Հոկտեմբերին, Ծերակոյտը յայտարարութեամբ մը «անմիջական» զինադադար կը պահանջէ:
Դիմատետրը Ազրպէյճանի հետ կապուած 589 հաշիւ, 7906 էջ եւ Instagram-ի 447 հաշիւ ջնջած է: Իր այս որոշումը կը հիմնաւորէ, ըսելով թէ՝ «Այս ցանցը ծագած է Ազրպէյճանի մէջ եւ կեդրոնացած է հիմնականին ներքին լսարանի վրայ․․․» եւ յայտարարութիւնը կը շարունակուի՝ «Այս գործունէութեան ետեւը գտնուող անձեր օգտագործած են կեղծ հաշիւներ, որոնց մէկ մասն արդէն յայտնաբերուած եւ արգելափակուած է մեր ինքնագործ համակարգերուն կողմէն: Այս ցանցը, կարծես, ստեղծուած է Ազրպէյճանի կողմէն, մարդոց էջերը կառավարելու համար՝ նպատակ ունենալով աջակցող եւ քննադատական մեկնաբանութիւններ ձգել միջազգային եւ տեղական լրատուամիջոցներու, հասարակական գործիչներուն, ․․․»։
Լրատուողական միջոցները պատերազմի երրորդ օրէն իսկ փաստերով կը խօսին, թէ Ազրպէյճան եւ Թուրքիան հայ ազգին բնաջնջման գործողութիւններու անցած են, ռմբակոծելով հայկական ամբողջ տարածքին բնակելի վայրերն ու ենթակառոյցները եւ թէ նաեւ Թուրքիոյ օդուժը կը ռմբակոծէ Հ․Հ․ շրջաններ։
Անոնք լրագրողներ կը ղրկեն հակամարտութեան գիծին, ինչպէս նաեւ Հայաստան։ Անոնց տեղեկատուութիւնները բացի մարտերէն, կ'ընդ
գրկեն նաեւ անզէն բնակիչներուն, երիտասարդ զոհեր տուող ընտանիքներուն վիճակը։
Նաեւ, օտար լրագրողներ հետազօտութիւններ կը կազմակերպեն եւ կը փաստեն, թէ Իսրայէլ Ազրպէյճանին անօդաչու սարքեր կը մատակարարէ եւ վերջինս Արցախի պատերազմին գործածելով կը ռմբակոծէ Արցախի սահմանագիծը, ինչպէս նաեւ Արցախի բնակելի վայրերը (Franceinfo, 17 Հոկտեմբեր, 2020։ VIDEO. Haut-Karabakh: Israël fournit bien des drones à l’Azerbaïdjan pour frapper des cibles arméniennes)։
Ֆրանսացի նկարահան Adrien Vautier, Արցախի հակամարտութեան գօտիին առաջնագիծին երկայնքին գտնուած է շուրջ մէկ ամիս եւ նկարները հրատարակուած են VICE News լրատուողական կայանէն։
Օտար լրատուողական միջոցներ, տեսերիզներով կը ներկայացնեն Արցախի բնակչութեան վիճակը այս պատերազմին ընթացքին, ինչպէս օրինակ՝
27 Հոկտեմբերին Յունաստանի ANT1news կայանի “Special Report” հեռատեսիլի ծրագիրի հաղորդման ընթացքին, Նիքոլաս Վաֆիատիս լրագրողը լայնածաւալ ներկայացուց Արցախի սահմանագիծին վրայ կատարուածները եւ Արցախի խաղաղ բնակչութեան ծանր վիճակը։
Անգլիական BBC ալիքը, իր 30 Հոկտեմբերի հաղորդագրութեամբ, «Լեռնային Ղարաբաղ․ Գետնայարկերուն մէջ զաւակ կը մեծցնենք, ապա զինուոր կը ղրկենք» խորագիրով կը ներկայացնէ Արցախի բնակչութեան կեանքը պատսպարաններուն մէջ։
Հ․Հ․ նախագահը՝ Արմէն Սարգսեան, Արցախի հարցով CNN լրատուողական կայանին տուած հարցազրոյցին ընթացքին (6 Հոկտեմբեր 2020), ի միջի այլոց կ'ըսէ նաեւ թէ՝ «Թուրքիան ցանկանում է եւս մէկ ցեղասպանութիւն իրականացնել»։
7 Հոկտեմբերին Հ․Հ․ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան Euronews լրատուողական կայանին տուած հարցազրոյցին ընթացքին, ի միջի այլոց նշած է թէ՝ «Միջազգային հանրութիւնը պէտք է վճռականօրէն քայլ անի եւ ճանաչի Լեռնային Ղարաբաղի անկախութիւնը»։
Հ․Հ․ ԱԳ նախարար Զոհրապ Մնացականեան 11 Հոկտեմբերին «Ալ-Ճազիրա» լրատուողական կայանին տուած հարցազրոյցին ընթացքին, հերքած է, թէ Արցախ կամ Հայաստանը խախտած են 10 Հոկտեմբերի հրադադարը՝ ըստ Ազրպէյճանի պնդումներուն եւ Գանձակը ռմբակոծուած է։ Ընդ հակառակը, շեշտած է թէ Արցախը եւ Հայաստանը կ'ուզեն եւ կը պահպանեն հրադադարը, սակայն Ազրպէյճանն է որ հրադադարի որոշուած ժամէն անմիջապէս ետք՝ 10 Հոկտմեբեր ժամը 12։00, սկսած է Արցախի գլխաւոր քաղաքներուն ենթակառոյցներու հրետակոծումը եւ Արցախի ուժերը պարտաւոր եղած են պաշտպանել իրենց անզէն ժողովուրդը։ Ահաւասիկ հայ նախարարին տուած հարցազրոյցէն բաժին մը․-
«Կրակի դադարը խախտուել է Ազրպէյճանի զինուած ուժերի կողմից թէ' կէսօրից առաջ, եւ թէ' հատկապէս դրանից յետոյ: անոնք շարունակում էին իրենց ռազմական գործողութիւնները, եւ որ ամենասարսափելին է՝ անոնք կրակում էին գիւղերի եւ քաղաքների ուղղութեամբ: Դուք պէտք է ձեր գործընկերներին ուղարկէք Ստեփանակերտ եւ այլ քաղաքներ, որպէսզի անոնք արձանագրեն, թէ ինչ ձեւով են այդ քաղաքներն ու գիւղերը հողին հաւասարեցւում, որտեղ մարդիկ երկրորդ շաբաթն է, ինչ անց են կացնում ապաստարաններում, որտեղ փախստականների հոսք է սկսել, որտեղ անոնք անում են այն, ինչ արել են 1990-ականերին՝ էթնիկ զտումներ, մարդկանց երկրի երեսից ջնջելը: Դա տեղի չի ունենալու: Արցախի պաշտպանական ուժերը շարունակելու են վճռականօրէն պաշտպանուել: Եւ Հայաստանը եղել եւ մնում է անոնց անվտանգութեան երաշխաւորը»:
Եունեսքօն իր մտահոգութիւնը կը յայտնէ Արցախ - Ազրպէյճան սահմանային գիծին շարունակուող հակամարտութիւններուն կապակցութեամբ անզէն քաղաքացիներու զոհերու թիւին աճման եւ քաղաքացիական ենթակառոյցներուն՝ դպրոցներ, հիւանդանոցներ, մշակութային եւ կրօնական վայրերու ռմբակոծման առնչութեամբ։
Ազրպէյճանի բնակիչ թալիշ գործիչներ մտահոգութիւն յայտնած են Արցախի հակամարտութեան գօտիին վրայ կռիւներու սաստկացումով։ Անոնք դիմատետրի ընկերային ցանցի «Թաշիստան» լրատուամիջոցի էջին մէջ յայտարարութիւն մը տարածած են որմով ի միջի այլոց կը նշեն, թէ «․․․պաշտպանելով Կովկասի ժողովուրդներուն միջեւ բարեկամութիւնն ու եղբայրութիւնը, կը յարգենք միջազգային նորմերը` կապուած իրենց ճակատագիրը տնօրինելու ժողովուրդներու իրաւունքին հետ»: Նաեւ կ'աւելցնեն, թէ «Այս հակամարտութիւնը ռազմական լուծում չունի, քանի որ կը յանգեցնէ միայն խնդիրներ գալիք սերունդներուն համար։ Մենք չափազանց մտահոգ ենք Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն կողմէն թալիշները մարտի դաշտ ուղարկելու քայլերով, թալիշները շրջանին զոհերով եւ հայերուն նկատմամբ ատելութիւն սերմանելու ջանքերով: Թալիշներու մեծ մասը դժգոհ է այս իրավիճակէն»:
«Los Angeles Review of Books» գրաւոր յայտարարութեամբ մը հանդէս կու գայ, որմով միջազգային հանրութեան կոչ կ'ուղղէ միացնէ ձայնը, որպէսզի դադրի Արցախի եւ Ազրպէյճանի միջեւ հակամարտութիւնը, Ազրպէյճանը դադրեցնէ Արցախի անմեղ ժողովուրդին վրայ ռմբակոծումները։ Կոչ նամակին մէջ նաեւ կը շեշտէ եւ կը դատապարտէ Թուրքիոյ անոր նախագահին յարձակողական քաղաքականութիւնը, որուն մտադրումն է վերահաստատել Օսմանեան Կայսրութեան սահմանները։
Արցախի եւ Հայաստանի վրայ յարձակումներէն տուժած հայերուն անմիջական աջակցութիւն հասնցելու համար, Կլենտէյլ «Մեմորիըլ» հիւանդանոցը մօտաւորապէս 50,000 տոլար արժողութեամբ առողջապահական նպաստ տրամադրած է Հայաստանին՝ Հայաստան Համահայկական հիմնադրամին եւ Ամերիկահայ Հիւանդապահներու միութեան միջոցաւ, խոստանալով մօտիկ ապագային աւելին տրամադրել (15 Հոկտեմբեր, 2020)։
«Սպանական Միջազգային Գործակցութեան Գործակալութիւն»ը (AECID) 30 Հոկտեմբերին յայտարարած է, թէ 50․000 եւրոյի մարդասիրական օգնութիւն պիտի հասցնէ Երեւանի մէջ Արցախէն ապաստանած 600 ընտանիքի։
Նոյեմբերի առաջին շաբթուան ընթացքին, Շուէտի ասորիներուն ջանքերով՝ ADFA ասորական կազմակերպութիւնը (Assyrian/Syriac/Chaldean), մարդասիրական 22 թոն հաւաքուած օգնութիւնը Հայաստան ուղարկուած է՝ ի նպաստ Արցախի բնակիչներուն․ յատկապէս ձմեռուան հագուստեղէն:
Սփիւռքի տարածքին անյապաղ կը շարունակուի մարդասիրական օգնութիւնը Արցախի եւ Հ․Հ․։ Հ․Օ․Մ․ իր մասնաճիւղերով Սփիւռքի տարածքին, մարդասիրական արշաւի կը ձեռնարկէ, որպէսզի արագօրէն Հայաստան ղրկուին զանազան թռիչքներով բժշկական սարքեր, դեղորայք եւ հագուստեղէն։
Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ․, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Արամ Ա․, Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգեւ Արք․ Մարտիրոսեան եւ ամբողջ աշխարհի հայ հոգեւոր հայրերը իրենց կոչերով, պատգամներով զօրավիգ կը կագնին հայ զինուորին, Հայաստանի ու Արցախին, ինչպէս նաեւ կը խրախուսեն հայուն ամուր պահել հայու ոգին ու զօրակցիլ ամէն ձեւով հայ բանակին։
Հայ առաքելական եկեղեցւոյ Արցախի Թեմի առաջնորդ, Պարգեւ Արք․ Մարտիրոսեան, համայն հայութեան համախմբուելու եւ Արցախին ու բանակին զօրակից դառնալու կոչ կը յղէ (3 Հոկտեմբեր 2020, կ․ե․ ժամը 6։30'):
5 Հոկտեմբերին, Երուսաղէմի Հայոց պատրիարք Նուրհան Արք. Մանուկեան, նամակ ուղղած է Իսրայէլի վարչապետ Պենիամին Նաթանիահուին՝ ցաւ յայտնելով եւ կոչ ընելով Իսրայէլի կողմէ Ազրպէյճանին զէնքի վաճառքին դադրեցնել: Նամակէն օրինակներ ղրկուած են նաեւ Իսրայէլի պաշտպանութեան նախարարին, խորհրդարանի խօսնակին եւ արտաքին գործոց նախարարին։
Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդը 14 Նոյեմբերին հրապարակած է Եունեսքոյին ուղղուած յայտարարութիւն մը։ Ան կը պատուիրէ, կը յորդորէ, որ Եունեսքօն պէտք եղած քայլերը առնէ, որպէսզի պաշտպանուին Արցախի սրբավայրերը։
Յունաստանի Ուղղափառ (Օրթոտոքս) եկեղեցւոյ պետ Իէրոնիմոս Արք․, 29 Սեպտեմբերի թուագիր նամակով, յոյն եկեղեցւոյ ամբողջական զօրակցութիւնը կը յայտնէ Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Վեհափառին եւ հայ ժողովուդին։
ԱՄՆՄիջազգային Կրօնական Ազատութեան Յանձնաժողովը (USCIRF) Թուիթըրի իր էջին մէջ հրապարակած հաղորդագրութեամբ մը մտահոգութիւնը կը յայտնէ Ազրպէյճանի զինուած ուժերուն կողմէ Շուշիի Ս. Ամենափրկիչ (Ղազանչեցոց) եկեղեցւոյ հրթիռակոծման համար, որուն պատճառով եկեղեցին լուրջ վնասներ կրած է։ Նաեւ կոչ կ'ընէ յարգուին կրօնական պաշտամունքի վայրերը, մասնաւորաբար ներկայ պատերազմական պայմաններուն։
ՎատիկանիՖրանցիսքօ Պապը, 11 Հոկտեմբերի աղօթքին մէջ կ'անդրադառնայ Ազրպէյճանի Արցախի վրայ յարձակման մասին, մաղթելով խաղաղութիւն տիրէ։ Կը նշէ նաեւ, թէ 8 Հոկտեմբերին ռմբակոծուած Շուշիին Ղազանչեցոց եկեղեցին եւ թէ ռուս լրագրողներ վիրաւորուած են։
Մոսկուայի եւ համայն Ռուսիոյ պատրիարք Քիրիլը, իր յայտարարութեամբ (11 Հոկտեմբեր 2020)՝ Արցախ-Ազրպէյճանական շփման գիծին հրադադարի պահպանման անհրաժեշտութիւնը կարեւոր կը տեսնէ:
↑[file:///C:/Users/anide/Downloads/%D4%B1%D4%B6%D4%B1%D5%8F%20%D5%95%D5%90%2012-11-2020%20(1).pdf Ազատ Օր - «Արցախի խորհրդարանի 4 կուսակցութիւններ կը պահանջեն Արայիկ Յարութիւնեանի հրաժարականը», 12-11-2020 էջ 3]
.svg)
.jpg)
_-_6.JPG)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
_23.jpg)
,_Memorial_Cross,_2014.05.09_-_panoramio.jpg)
.jpg)
_Fortress_-_Nagorno-Karabakh_-_03_(19017712380).jpg)
