Քարվաճառ
| Բնակավայր | |
|---|---|
| Քարվաճառ | |
| ազրպ.՝ Kəlbəcər | |
 | |
| Երկիր | Արցախ |
| ԲԾՄ | 1584±1 մեթր |
| Պաշտօնական լեզու | ազրպէյճաներէն |
| Բնակչութիւն | 7246 մարդ (1989) |
| Կը գտնուի ափին | Թարթառ գետ |
| Ժամային գօտի | UTC+4։00 |
| Շրջագայութեան պետ-համարագիր | 32 |
Քարվաճառ, քաղաք Արցախի Հանրապետութեան հիւսիս-արեւմտեան մէջ կը գտնուի, Շահումեանի շրջանին մէջ , Թարթառ գետի վերի հոսանքին վրայ, կուր գետի աջ վտակի մօտ: Կը գտնուի Շահումեան շրջանի կեդրոնը: 2020-ի 44-օրեա պատերազմի հետեւանքով յանձնուեց Ազրպէյճանին։
Անուանման Ստուգաբանութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Քառվաճար անունը եկած է օտարներու կողմէ Մեծ Հայքի Արցախի Ծար գաւառին մէջ գտնուող Քարավաճառ գիւղի անուան աղաւաղումէն. Ծառ գաւառը կը տարածուէր Թարթառ գետի վերի հոսանքի շրջանին մէջ եւ կը համապատասխնէր հին Վայկունիք նահանգին:
Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Իբրեւ քաղաքատիպ աւան, կազմաւորուած է 1960-ին: Նախապէս մաս կը կազմէր Ճիւանշիր գաւառին։ 1908-ին ունէր 160 բնակիչ. կը համապատասխանէր 15-րդ դարու յիշատակարաններու մէկուն վկայուած Քարվաճառ գիւղին, որ հետագային կը կոչուի Հանդաբերդ:
Հնատիպ եւ միջնադարեան ժամանակաշրջան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հնատիպ տարեշրջանին այն տարածքը ուր այժմ կը գտնուի Քարվաճառը կը մտնէր Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Վայկունիք գաւառի մէջ (4-րդ դարէն մինչեւ 8-րդ դարուն սկիզբը, եղած է ռազմա-վարչական շրջանի աղուանական մարզապետութեան տարածքին մէջ, որ կը գտնուէր Սասանեան Պարսկաստանի կազմին մէջ:
9–16-րդ դարերը Քարվաճառը կը համարուէր հայկական Խաչէն իշխանութեան մասը, իսկ անոր փլուելէ ետք՝ հայկական Ջրաբերդ մելիքութեան մասը:
14-րդ դարուն խաչենը կ'ենթարկուի Թոխթամիշ եւ Լենկթեմուր խաների ասպատակութեան:15-րդ դարուն կը մտնէ թրքական Կարակոյունլու, Ակկոյունլու պետութիւններու կազմին մէջ: Առաջին անգամ հայկական աղբիւրներուն մէջ կը հիշատակուի որպէս գիւղ Քարվաճառ 15-րդ դարուն:16-րդ դարուն Խաչենը մտաւ Սեֆեանների պետութեան կազմին մէջ: Խաչէնը կը գտնուէր Գյանջա-ղարաբաղ բեկլարբեկութեան (Գյանջային խանութիւն) կազմի մէջ, որ ղեկավարուած էր Զիյադ օղլու ցեղի (Քաջարներու ցեղէն) կողմէն: Անոր իշխանութիւնը, սակայն, մասնավորապէս կը տարածուէր հարթավայրային Ղարաբաղի վրայ, որուն բնակչութիւնե իսլամացուած եւ թրքացուած, այն ժամանակ երբ Լեռնային Զարաբաղը, ուր կը շարունակէին բնակութիւն հաստատել հայերը, մնացած է հայկական ղեկավարներու ձեռքին մէջ:
Քիւրտական ցեղերը մօտ1600 թուականին կը վերաբնակեցուեն պարսկական իշխանութիւններու կողմէն այն տարածքը, որ այժմ կը գտնուի Լեռնային Ղարաբաղի եւ Սիւնիքի միջեւ: Ատոր նպատակն էր թուլացնել կապը Լեռնային Ղարաբաղի հայկական ղեկավարներու եւ հիմնական հայկական տարածքներու միջեւ: Աւելի ուշ Քարվաճառի շրջանին իսլամադաւան (քիւրտ եւ թիւրք) բնակչութեան մասը (որոնք այստեղ կ'ապրէին 1990-ական թուականերուն Արցախեան Ազատամարտեն առաջ) կը համարուէին հարթավայրային Ղարաբաղի քոչուոր-վերաբնակների հետնորդները:1924-ին խորհրդային գիտնական Ե.Փչելինան արշաւախումբի հետ, ըլլալով քիւրտական գաւառում, կը յայտնէ որ միջին դարերուն այստեղ կը բնակուէր Քրիստոնիայ-հայկական բնակչութիւն: Հայերի տեղահանումն իրենց հողերէն անոր կողմեն արձանագրուել է քիւրտական ազգային աւանդազրոյցներու եւ տոհմաբանական զրոյցներու մէջ․
Նադիր շահ, որ պարսկական գահ բարձրացաւ 1736-ին, իր թշնամիներուն՝ Գանձակի խաների թուլացումի համար, որոնք նուիրուած էին Սեֆեաններու հարստութեանը, սակայն 1747-ին Նադիր շահի մահը հանգստացուց իր ստեղծած պետութեան փլուզմանը, Խորասանէն թիւրքական ցեղերու վերադարձին եւ Խամսային մելիքութիւններու ինքնուրոյնութեան կորուստին, որոնք յայտնուեցան Ղարաբաղի խանութեան ենթակայութեան տակ, որ ստեղծած է Փանահ Ալի-Խանը: 1805-ին խանութիւնը կ'ենթարկուի Ռուսական կայսրութեանը, իսկ 1822-ին վերացուած է Ռուսական կայսրութեան նահանգի:1840-ին Ղարաբաղի նահանգը անուանափոխուած է Շուշիի գաւառի, որ մտած է Կասպիական մարզի կազմին մէջ, իսկ1846-ին՝ Շամախիի նահանգի,1867-ին՝ Ելիզավետպոլի նահանգի կազմին մէջ:
20-րդ Դար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
1912-ին «կովկասեան օրացոյցի» տուեալներուն համաձայն՝ Ելիզավետպոլի նահանգի Ջեւանշիրի Գաւառի Քարվաճառ գիւղին մէջ կը բնակուէր 300 հոգի:1930-ին Ազրպէյճանական ԽՍՀ կազմին մէջ ձեւավորուած է Քարվաճառի շրջան 1936 քմ մակերեսով, որ վարչական կեդրոն եղած է քաղաքային տիպի աւան Քարվաճառը, որ1980-ին ստացած է քաղաքի կարգավիճակ:1970 թուականի դրութեամբ, Քարվաճառի բնակչութիւնը կազմուած էր 5 հազար բնակիչներէ: