Փարիզի Հայերը

Փարիզի հայերը (հիմնականին վաճառականներ) բնակութիւն հաստատած են 15-րդ դարէն։ 1672 թուականին Պասկալ (Յարութիւն) անունով հայ մը Սեն Ժերմեն թաղամասին մէջ ոացած է Ֆրանսայի առաջին սրճարանը։ Մինչեւ 18-րդ դարու վերջը Փադիգի մէջ հայերը փոքրաթիւ ու անկազմակերպ համայնք մըն էին։ 1789 թուականին Փարիզի մէջ հիմնադրուած Արեւելեան կենդանի լեզուներու դպրոցին մէջ կազմակերպուած է հայագիտական ամբիոն, որուն աօաջին վարիչը մինչեւ 1827 թուական Յակոբ-Շաճան Ջրպետեանն էր։ 1846 թուականէն Սերում սկսած է գործել Սամուել Մուրատ վարժարանը, նոյն թուականէն (մինչեւ 1862)՝ Արամեան տպարանը, ուր տպագրուած է Միքաէլ Նալպանտեանի «Երկրագործութիւնը որպէս ուղիղ ճանապարհ» աշխաութիւնը։ 1840-ական թուականներէն Փարիզ ձգտած է ուսումնատենչ հայ երիտասարդութիւնը (հիմնականին հետեւած են բժշկութեան՝ 1843–1914 թուականներուն ավարտած է 122 հայ երիտասարդ)։ Բացուած է ՀԲԸՄ վարչական կենդրոնը։ 1926 թուականին կազմակերպուած է Հայ արուեստագետներու «Անի» խմբակցութիւնը (որուն անդամներէն էին նկարիչներ Շ. Ադամեանը, Հ. Ալխազեանը, Վ. Մախոխեանը, Էդգար Շահինը, քանդակագործ Հ. Գիւրջեանը)։ Փարիզը կը դառնայ է հայ մշակոյթի կենդրոններէն։ Երկար տարիներ Փարիզի մէջ ապրած եւ ստեղծագործած են Ա. Չոպանեանը, Ավ. Իսահակեանը, ppՇիրվանզադեն]], Երվանդ Քոչարը, Ս. Խաչատուրեանը։ 1926–1928 թուականներուն Փարիզի մէջ էր Մարտիրոս Սարեանը, որուն ստեղծագործութիւններու աոաջին ցուցահանդեսը ոացուեցաւ 1926 թուականին (երկրորդը՝ 1980 թուականին, անոր ծննդեան 100-ամեակի կապակցութեամբ)։ Իրենց նպաստն կը բերէին հայ մշակոյթի (եւ ոչ միայն հայ) Փրոֆեսոր Հ. Սվաճեանը, պրոֆեսոր Շ. Տետեեանը, աշխարհագրագետ եւ քարտեզագետ Զ. Խանզատեանը, պատմաբանՆ. Ադոնցը, գրողներ Զ. Եսաեանը, Շահան Շահնուրը, Վ. Շուշանեանը, Վ. Մալնզեանը, Զ. Որբունին, Բ. Թոփալեանը, քանդակագործ Դ. Կամսարականը, նկարիչ Լ. Թիւթիւնճեանը, դերասաններ Ա. Շահխաթունին, Մ. Մաքսուտեանը եւ ուրիշներ։

Փարիզի հայերը երախտապարտ եւ հաւատարիմ եղած են իրենց հիւրընկալած երկրին ու ժողովուրդին նկատմամբ։ Անոնք աշխոյժօրէն մասնակցեցան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ֆաշիզմի դէմ մարտնչող ֆրանսական Դիմադրութեան շարժման։ Բանաստեղծ կոմունիստ Միսաք Մանուշեանը գլխաւորեց ինտերնացիոնալ պարտիզանական խմբակներ եւ գնդակահարուեցաւ ֆաշիստներու կողմէն։ 1942–1945 թուականներուն հակաֆաշիստ, գործունէութիւն ծաւալեց հայ հայրենասերներու Հայ ազգային ճակատ կազմակերպութիւնը։

Ետպատերազմեան տարիներուն ստեղծուեցան ֆրանսահայ երիտասարդական միութիւնը (ԺԱՖ, 1946|1946]] թուականին), ֆրանսահայ մշակութային միութիւնը (1949 թուականին), կը շարունակեն լոյս տեսնել պարբերականներ, իրենց գործունեութիւնը կ՝ աշխուժացնեն հասարակական, մշակութային եւ այլ կազմակերպութիւնները։ Կը բազմանանայ Փարիզահայ համայնքը (ի հաշիւ Մերձաւոր Արեւելքի երկրներէն գաղթածներուն)։ 1985 թուականին Փարիզի մէջ՝ իր շրջակայ քաղաքներով (Ալֆորվիլ, Բանյո, Կլամար, Շավիլ, Իսի լը Մուլինո, Բուա Կոլոմբ, Անիեո, Աոնովիլ, Վերսալ եւն) կը հաշուէին շուրջ 80 հազար հայ։

Փարիզի մէջ կ՝ ապրին եւ կ՛ըստեղծագործեն հայազգի արուեստագետներ (որոնց ստեղծագործութիւնները կը նպաստեն ֆրանսական եւ հայ մշակոյթի զարգացման) Անրի Թրուաեան, Վահէ Քաչան, Ռ. Մելիքիքը, Ա. Ադամովը (մահ. 1970), Գ. Արութը, Գառզուն, Ժանսեմը, Շարթը, Անրի Վերնոյը, Ռոզի Վարդը, Ա. Սափրիչը, Գ. Ասլանը, Շառլ Ազնավուրը, Ժորժ Կառվարենցը, Ա. Մեսումենցը, Ա. Պարթեւեանը, Լ. Դուրեանը, Ժ. Սերգոեանը, Ռ. Պետրոսեանը, Մ. Միրիմանովան եւ շատ ուրիշներ։

Տարբեր տարիներ Փարիզի մէջ կազմակերպուած են հայկական ցուցահանդէսներ՝ «Հայկական արուեստը Ուրարտուէն մինչև մեր օրերը» (1970 թ.), «Մարտիրոս Սարեան» (1982 թ.), «Հայկական Փարիզը» (1990 թ.), «Կիլիկիայի թագավորութիւնը» (1993|1993]] թ.), «Հայաստանը Արեւմուտքի եւ Արևելքի միջեւ» (1996 թ., Ազգային գրադարան), «Անի – 1000-ամեայ մայրաքաղաք» (2001 թ.), «Սուրբ Հայաստան» (2008 թ.)։ 2003 թուականին Փարիզի «Կանադայի հրապարակին մէջ» կանգնուած է Կոմիտասի արձանը, որուն պատվանդանին գրուած է. «Ի յիշատակ Կոմիտասի եւ 1,5 միլիոն հայերու, որոնք զոհ գնացին օսմանեան Թուրքիայի 1915 թ-ին իրականացուած XX դարի առաջին ցեղասպանութեանը»։

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մասը վերցուած է Հայկական համառօտ հանրագիտարանէն, որու նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի մէջ։