Լիւքսամպուրկ

Լիւքսամպուրկ
Լյուքսեմբուրգի դրոշ?	Զինանշանը
;	;
Կը ներառնէ	Դիկիրխ?, Grevenmacher District?, Լյուքսեմբուրգ?, Canton of Capellen?, Canton of Clervaux?, Canton of Diekirch?, Canton of Echternach?, Canton of Esch-sur-Alzette?, Canton of Grevenmacher?, Լյուքսեմբուրգ?, Canton of Mersch?, Canton of Redange?, Canton of Remich?, Canton of Vianden? եւ Canton of Wiltz?
Պետական լեզու	լյուքսեմբուրգերեն?, Ֆրանսերէն եւ գերմաներէն
Մայրաքաղաք	Լյուքսեմբուրգ?
Օրէնսդիր մարմին	Chamber of Deputies?
Երկրի ղեկավար	Հենրի Ալբերտ?
Կառավարութեան ղեկավար	Քսավյե Բետել?
Ազգաբնակչութիւն	672 050 մարդ (1 Յունուար 2024)
Օրհներգ	Լյուքսեմբուրգի օրհներգ?
Հիմնադրուած է	1815 թ.
Արժոյթ	Եւրօ
Ժամային համակարգ	UTC+1
Հեռաձայնային համակարգ	+352
Համացանցի յղում	.lu?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ	0,93
	luxembourg.public.lu(ֆր.)(անգլերէն)(գերմ.)

Լիւքսամպուրկ (ֆրանս. Luxembourg, գերմ. Luxemburg), Լիւքսամպուրկի Մեծ Դքսութիւն (Grand-Duche de Luxembourg), պետութիւն Արեւմտեան Եւրոպայի մէջ։ Սահմանակից է Ֆրանսայի, Պելճիքային եւ Գերմանիոյ։ Տարածութիւնը 2,6 հզ. քմ2 է, բնակչութիւնը՝ 526,510^[2] (2015)։ Մայրաքաղաքը՝ Լիւքսամպուրկ։ Վարչականօրէն կը բաժնուի 3 շրջաններու։

Պատմական Ակնարկ

Հռոմէական կայսրութեան ընթացքին, Լիւքսամպուրկ ներառուած է Պելճիքա-Փրիմա ծայրագաւառին մէջ, իսկ վաղ միջնադարուն՝ Ֆրանսական թագաւորութեան կազմին մէջ։ Ժ.դարէն սկսեալ, Լիւքսամպուրկի տարածքը եղած է Լիւքսամպուրկի կոմսութեան, իսկ ԺԴ. դարէն՝ Լիւքսամպուրկի դքսութեան բաղկացուցիչ մասը։ ԺԶ. դարուն, Նիտըրլենտական ազնուական յեղափոխութենէն ետք մնացած է սպանական Նիտըրլենտի, իսկ 1714-էն՝ Աւստրիական Նիտըրլենտի կազմին մէջ։ 1794-ին Լիւքսամպուրկ նուաճած է Ֆրանսան։ 1814-1815 թուականներուն Վիեննայի քոնկրեսի որոշումով կազմուած է Լիւքսամպուրկի դքսութիւնը՝ Գերմանական միութեան կազմին մէջ, բայց կառավարած է Նիտըրլենտի թագաւորը՝ անձնական միապետական կարգով (վերջինս դադրած է 1890-ին)։ Լիւքսամպուրկի սահմանները հաստատուած են 1839-ին՝ Պելճիքա-Նիտըրլենտական պայմանագիրով։ 1842-ին Լիւքսամպուրկ միացած է Գերմանական մաքսային միութեան։ Վերջինիս վերացումէն (1866) ետք, տէրութիւններու 1867-ի Լոնտոնի վեհաժողովին, Լիւքսամպուրկ կը յայտարարուի «ընդմիշտ չէզոք» պետութիւն։ Առաջին համաշխարհային պատերազմին Լիւքսամպուրկը գրաւած են գերմանական զօրքերը։ 10 Մայիս 1940-ին Լիւքսամպուրկ գրաւած է ֆաշիստական Գերմանիան։ Լիւքսամպուրկ ազատագրուած է Փետրուար 1945-ին։ 1948-ին Լիւքսամպուրկի սահմանադրութենէն հանած է անոր չէզոքութեան մասին յօդուածը։ Լիւքսամպուրկ 1949-ին մտած է Հիւսիս-Ատլանտեան դաշնագիրի կազմակերպութեան (ՆԱՏՕ) մէջ։ Լիւքսամպուրկ Ածուխի եւ պողպատի եւրոպական միաւորման (1951-էն), Եւրոպական տնտեսական համագործակցութեան (1957-էն) մասնակից է։ Յետպատերազմեան տարիներուն Լիւքսամպուրկը կառավարող շրջանները կը վարեն ԱՄՆ-ի, Ֆրանսայի եւ Գերմանիոյ հետ տնտեսական եւ քաղաքական միութիւնը ամրապնդելու ընթացք։ Լիւքսամպուրկի յառաջադիմական ուժերը, Լիւքսամպուրկի կոմկուսի գլխաւորութեամբ, գործօն պայքար կը մղեն խաղաղութեան, եւրոպական անվտանգութեան ամրապնդման, Լիւքսամպուրկի աւանդական չէզոքութեան քաղաքականութեան վերադարձնելու, աշխատաւորներու ընկերային ու դեմոկրատական իրաւունքները։

Պետական Համակարգ

Լիւքսամպուրկ սահմանադրական միապետութիւն է։ Գործող սահմանադրութիւնը ընդունուած է 1868-ին (բազմիցս փոփոխութեան ենթարկուած)։ Պետութեան գլուխը՝ մեծ դուքսն է, որ միանձնեայ կ'իրականացնէ գործադիր իշխանութիւնը։ Ան նաեւ կը ղեկավարէ զինուած ուժերը։ Բարձրագոյն օրէնսդիր մարմինը միապալատ խորհրդարանն է։ Ընտրական իրաւունք ունին 18 տարեկանը լրացուցած բոլոր քաղաքացիները։ Պետութեան գործադիր մարմինը կառավարութիւնն է։ Կառավարումը վարչական շրջաններուն մէջ կ'իրականացնեն բարձրաստիճան պաշտօնեաներ (commissar), գաւառներուն մէջ՝ քաղաքապետեր (Bürgermeister)։ Դատական համակարգը կ'ընդգրկէ՝ Գերագոյն դատարանը, հաշտարար դատաւորները, իրաւական հարցերով զբաղող խորհրդակցական մարմինն ու վարչական բարձրագոյն դատարանը (Պետական խորհուրդ)։

Բնութիւն

Լիւքսամպուրկի հիւսիսը կը զբաղեցնեն Արտեններու եւ Հռենոսեան թերթաքարային լեռներու ճիւղաւորումները (400-500 մեթր բարձրութեամբ)։ Հարաւը՝ կը գտնուին բարձրադիր հարթավայրեր (300-400 մեթր)՝ հարուստ երկաթի հանքաքարով, թերթաքարով, կրաքարով եւ հանքային աղբիւրներով։

Կլիմայ

Կլիման բարեխառն է, անցումային՝ ծովայինէն ցամաքայինի։ իւնուարին միջին ջերմաստիճանը 0°C-էն 2°C է, իւլիսին՝ 17°C, տարեկան տեղումները՝ 700-850 մմ։

Ներքին ջուրեր եւ հողեր

Գետային ցանցը խիտ է, կը պատկանի Մոզել գետի աւազանին։ Կը գերակշռեն գորշ անտառային հողերը։ Տարածքին 1/3-ը կը զբաղեցնեն անտառները։

Տնտեսութիւն

Լիւքսամպուրկ զարգացած գործարանային երկիր մըն է, ուր կը տիրապետէ արտասահմանեան դրամագլուխը (ֆրանսական, Պելճիքական եւ այլն)։ Համախառն Ներքին Արդիւնքի աւելի քան 87,7%-ը (2014) կու տայ Սպասարկման ոլորտը^[3]։

Արդիւնաբերութիւն

Արդիւնաբերութիւնը կու տայ համախառն ներքին արդիւնքին շուրջ 12%-ը։ Արդիւնաբերութեան բնորոշ են համակեդրոնացման բարձր աստիճանը եւ արտադրանքի մեծ չափերու հասնող արտահանութիւնը։ Մետալուրգիայի մէջ կ'օգտագործուին ինչպէս տեղական, այնպէս ալ ներմուծուող երկաթի հանքաքարը (գլխաւորաբար Ֆրանսայէն), քարածուխը եւ կոքսը (Գերմանիայէն)։ Մետալուրգիական գլխաւոր կոմբինատները տեղաբաշխուած են հանքահորերու մօտ եւ Լիւքսամպուրկի արուարձաններուն մէջ։ Կան, Մեքենաշինական, քիմիական, սնունդի,սիմենթի եւ խեցեգործական արդիւնաբերութեան ձեռնարկութիւններ։

Գիւղատնտեսութիւն

Գիւղատնտեսութիւնը կու տայ համախառն ներքին արդիւնքին շուրջ 0.3%-ը։ Կը մշակեն ցորեն, գարի, վարսակ, գետնախնձոր, ճակնդեղ։ Հովիտներուն մէջ զարգացած է պտղաբուծութիւնը եւ խաղողագործութիւնը։

Փոխադրամիջոցներ

Երկաթուղիին երկարութիւնը 275 քմ է: Լիւքսամպուրկի փոխադրական համակարգը ամբողջութեամբ ելեկտրոնային է։ Լիւքսամպուրկէն կ'անցնին անդրեւրոպական երկաթուղիները։ Ճամբաներուն երկայնքը 2,899 քմ է։ Կը նաւարկեն Մոգել գետին վրայ։

Արտաքին Առեւտուր

Կ'արտահանեն պողպատեայ գլաններ, ֆոսֆորային պարարտանիւթ, սիմենթ, փայտանիւթ, ելեկտրականութիւն, կը ներմուծեն՝ քարածուխ, կոքս, երկաթի հանքաքար, մեքենաներ եւ սարքաւորումներ, նաւթամթերքներ, հիւսուածեղէն եւ հացահատիկ։ Դրամական միաւորը Եւրօ-ն է։

Բնակչութիւն

Բնակչութեան 1960-2024 թուականների վիճակագրություն

Տարի	Բնակչութիւն
1960	313 970 մարդ	^[4]
1961	316 845 մարդ	^[4]
1962	320 750 մարդ	^[4]
1963	324 100 մարդ	^[4]
1964	327 750 մարդ	^[4]
1965	331 500 մարդ	^[4]
1966	333 895 մարդ	^[4]
1967	334 995 մարդ	^[4]
1968	335 850 մարդ	^[4]
1969	337 500 մարդ	^[4]
1970	339 171 մարդ	^[4]
1971	342 421 մարդ	^[4]
1972	346 600 մարդ	^[4]
1973	350 450 մարդ	^[4]
1974	355 050 մարդ	^[4]
1975	358 950 մարդ	^[4]

Տարի	Բնակչութիւն
1976	360 731 մարդ	^[4]
1977	361 358 մարդ	^[4]
1978	362 007 մարդ	^[4]
1979	362 856 մարդ	^[4]
1980	364 150 մարդ	^[4]
1981	365 225 մարդ	^[4]
1982	365 525 մարդ	^[4]
1983	365 622 մարդ	^[4]
1984	365 998 մարդ	^[4]
1985	366 706 մարդ	^[4]
1986	368 355 մարդ	^[4]
1987	370 750 մարդ	^[4]
1988	373 450 մարդ	^[4]
1989	377 100 մարդ	^[4]
1990	381 850 մարդ	^[4]
1991	387 000 մարդ	^[4]

Տարի	Բնակչութիւն
1992	392 175 մարդ	^[4]
1993	397 475 մարդ	^[4]
1994	402 925 մարդ	^[4]
1995	408 625 մարդ	^[4]
1996	414 225 մարդ	^[4]
1997	419 450 մարդ	^[4]
1998	424 700 մարդ	^[4]
1999	430 475 մարդ	^[4]
2000	436 300 մարդ	^[4]
2001	441 525 մարդ	^[4]
2002	446 175 մարդ	^[4]
2003	451 630 մարդ	^[4]
2004	458 095 մարդ	^[4]
2005	465 158 մարդ	^[4]
2006	472 637 մարդ	^[4]
2007	479 993 մարդ	^[4]

Տարի	Բնակչութիւն
2008	488 650 մարդ	^[4]
2009	497 783 մարդ	^[4]
2010	506 953 մարդ	^[4]
2011	518 347 մարդ	^[4]
2012	530 946 մարդ	^[4]
2013	543 360 մարդ	^[4]
2017	599 449 մարդ	^[5]
2018	602 000 մարդ
2019	613 900 մարդ
2020	626 108 մարդ	^[6]
2021	634 730 մարդ	^[7]
2022	645 397 մարդ	^[8]
2023	660 809 մարդ
2024	672 050 մարդ

Ծանօթագրութիւններ

↑ Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>
↑ «Լիւքսամպուրկի բնակչութիւնը 2015-ին»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-20-ին։ արտագրուած է՝ 2021-08-09
↑ «Լիւքսամպուրկի Տնտեսութիւն»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-11-17-ին։ արտագրուած է՝ 2021-08-12
↑ ^4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 ^4,14 ^4,15 ^4,16 ^4,17 ^4,18 ^4,19 ^4,20 ^4,21 ^4,22 ^4,23 ^4,24 ^4,25 ^4,26 ^4,27 ^4,28 ^4,29 ^4,30 ^4,31 ^4,32 ^4,33 ^4,34 ^4,35 ^4,36 ^4,37 ^4,38 ^4,39 ^4,40 ^4,41 ^4,42 ^4,43 ^4,44 ^4,45 ^4,46 ^4,47 ^4,48 ^4,49 ^4,50 ^4,51 ^4,52 ^4,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>
↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>
↑ https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2020/04/20200401/index.html
↑ https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2021/04/20210401/index.html
↑ https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2022/04/20220411.html

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q10870555"_data-entity-id="Q1185686">[https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI_Human_Development_Report]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q161718|Միավորված_ազգերի_կազմակերպության_զարգացման_ծրագիր]],_2022.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a></div>-1] Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>

[geoba.se-2] «Լիւքսամպուրկի բնակչութիւնը 2015-ին»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-20-ին։ արտագրուած է՝ 2021-08-09

[Լիւքսամպուրկի_Տնտեսութիւն-3] «Լիւքսամպուրկի Տնտեսութիւն»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-11-17-ին։ արտագրուած է՝ 2021-08-12

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">Համաշխարհային_բանկի_տվյալների_բազա<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-4] 4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 ^4,14 ^4,15 ^4,16 ^4,17 ^4,18 ^4,19 ^4,20 ^4,21 ^4,22 ^4,23 ^4,24 ^4,25 ^4,26 ^4,27 ^4,28 ^4,29 ^4,30 ^4,31 ^4,32 ^4,33 ^4,34 ^4,35 ^4,36 ^4,37 ^4,38 ^4,39 ^4,40 ^4,41 ^4,42 ^4,43 ^4,44 ^4,45 ^4,46 ^4,47 ^4,48 ^4,49 ^4,50 ^4,51 ^4,52 ^4,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">[https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL_Համաշխարհային_բանկի_տվյալների_բազա]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-5] Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[[https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2020/04/20200401/index.html_https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2020/04/20200401/index.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-6] ttps://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2020/04/20200401/index.html

[[https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2021/04/20210401/index.html_https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2021/04/20210401/index.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-7] ttps://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2021/04/20210401/index.html

[[https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2022/04/20220411.html_https://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2022/04/20220411.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-8] ttps://statistiques.public.lu/fr/actualites/population/population/2022/04/20220411.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]