Միջերկրական Ծով
Միջերկրական Ծով[1] (Յունարէն՝ Μεσόγειος Θάλασσα, Լատիներէն՝ Mare Mediterranea), ծով Ատլանտեան ովկիանոսին մէջ, որուն հետ կը միանայ Ճիպրալթար Նեղուցով։
Միջերկրական ծովու ջուրերը կը ողողին Եւրոպայի հարաւային ափերը, Ասիոյ հարաւ-արեւմտեան ափերը եւ Ափրիկէյի հիւսիսային ափերը։
Միջերկրական ծովուն մէջ կը գտնուին Մալթա եւ Կիպրոս կղզային պետութիւնները։
Միջերկրական ծովուն առած տարածքը կը կազմէ մօտաւորապէս 2,5 միլիոն քառակուսի քիլոմեթր, ջուրի ծաւալը՝ 3,829,000 խորանարդ քմ։ Առաւելագոյն խորութիւնը Հոնիական ծովուն մէջ գտնուող Փիլոս կղզիին մօտ է՝ 5,267 մեթր։
Բովանդակութիւն
Անուն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հին ժամանակ հռոմէացիներն այս ծովը կ'անուանէին Mare Nostrum(լատիներէն՝ Մեր ծովը), քանի որ այն ամբողջութեամբ կը գտնուէր Հռոմէական կայսրութեան ներսի կողմը։ Աստուածաշունչին մէջ յայտնի է «Մեծ ծով» անունով։
Միջերկրական ծովուն անունը ժամանակէն եւրոպական լեզուներուն մէջ ունի նոյն իմաստը եւ կու գայ լատիներէնէն՝
Իտալերէն՝ Mare Mediterraneo Սպաներէն՝ Mar Mediterráneo Ֆրանսերէն՝ Mer Méditerranée Անգլերէն՝ Mediterranean Sea Գերմաներէն՝ Mittelmeer Եբրայերէն՝ הַיָּם הַתִּיכוֹן Հա-յամ հա-թիխոն («Միջին ծով») Յունարէն՝ Μεσόγειος Θάλασσα Մեսոկէյոս թալասա Թրքերէն՝ Akdeniz Աքտենիզ («Սպիտակ ծով») Վրացերէն՝ ხმელთაშუა ზღვა Խմելթաշուա զղվա Խորվաթերէն՝ Sredozemno more Սրետոզեմնօ մորէ Արաբերէն՝ البحر الأبيض المتوسط Ալ Պահըր Ըլ Ապիատ Ալ Մութաուասըդ
Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Միջերկրական Ծովը եղած է դասական աշխարհին բնօրրանը[2]։
Դասական անտիկ շրջանի միջերկրածովեան առաւել նշանաւոր երկու քաղաքակրթութիւններն ունեցած են յունական քաղաք-պետութիւները եւ փիւնիկցիները։
Կեսարներու ժամանակ այն ներսի ծով մըն էր եւ հռովմեացիները Միջերկրական Ծովը կ'անուանէին Mare Nostrum (բառացի՝ «Մեր ծովը»)։ Հռովմի կայսրութեան փլուզումէն ետք միջերկրածովեան տարածաշրջանն ընդմիշտ կը դադարէ քաղաքականապէս միասնական ըլլալէն։[3]
Մ.թ. 476-ին Հռովմի անկումէն ետք արեւելեան մասին ժամանակաւորապէս իր գերիշխանութիւնը հաստատած էր հոն ձեւաւորուած Բիւզանդական Կայսրութիւնը։
Արեւելեան մասին իսլամական պետութիւններու հաստատումէն ետք միջերկրածովեան տարածաշրջանը դարձաւ մշտական քաղաքական բաժանումներու առարկայ։[2] Իր առաւելագոյն տարածուածութեան ատենը Արաբական կայսրութիւնը կը վերահսկեր միջերկրական տարածաշրջանի 75%-ը։
12րդ դարուն սկսած Վերածնունդի դարաշրջանէն ետք ուշ միջնադարին կը կազմաւորուէն նոր եւրոպական պետութիւններ։ Սակայն, այդ ծովային եւ առեւտրական տերութիւնները, ինչպէս, օրինակ՝ Վենետիկը, ի վիճակի չէին տարածաշրջանը միաւորել որպէս մէկ ամբողջութիւն։
Սուրիայէն մինչեւ Մարոք գտնուած տարածքներուն մէջ եւրոպացիները հիմնեցին իրենց գաղութները։ Սակայն, իրենց միջեւ գոյութիւն ունեցող մրցակցութեան պատճառաւ եւրոպական տերութիւնները չկրցան դիմակայիլ հզօրացող օսմանեան տիրապետութեանը։
Բիւզանդական Կայսրութիւնը տապալուեց 1453-ին՝ Կոստանդնուպոլիսի գրաւումով։ 16րդ դարուն օսմանցիներն արդէն կը վերահսկէին ծովուն մեծ մասը եւ ունէին ծովային հենակետեր Ֆրանսայի հարաւին, Ալճերիոյ եւ Թունիսին ափերուն։ Օսմանեան ամենէ նշանաւոր նաւապետ Հայրետտին Բարբարոսա եւ Պրեւեզայի ճակատամարտին տարած յաղթանակը սա գերիշխանութեան խորհրդանիշներն էին։ Ճերպայի ճակատամարտը հանդիսացաւ Միջերկրական ծովուն մէջ օսմանեան նաւատորմի գագաթնակէտը։
Հիւսիսային Ափրիկէէն յարձակումներ իրականացնող պերպեր ծովահէնները Միջերկրական ծովու արեւմուտքին կը թալնէին քրիստոնէաներու նաւերը։ Ըստ Րոպըրթ Տէյվիսի, 16-19րդ դարերու ընթացքին ծովահէնները առեւանգած են 1-էն մինչեւ 1.25 միլիոն եւրոպացի՝ անոնց ստրուկներ դարձնելով[4]։
Տնտեսական Գործօնը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ովկիանոսային նաւագնացութեան զարգացումն իր ազդեցութիւնն սկսաւ թողնիլ Միջերկրածովեան տարածաշրջանին ամբողջականութեան վրայ։ Կար ժամանակ, երբ արեւելքէն ամբողջ առեւտուրը կը կատարուէր այդ տարածաշրջանի միջով, սակայն հիմա Ափրիկէն շրջանցող նաւագնացութիւնը թոյլ կու տար համեմունքը եւ այլ ապրանքները արեւմտեան Եւրոպայի ատլանտեան նաւահանգիստներ հասցնել առանց Միջերկրական ծով մտնելու եւ, այդպիսով, ծովն արդէն կորսցուց իր նախկին կարեւորութիւնը։
Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւնը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Կաղապար:Գլխաւոր Յօդուած Միջերկրական ծովուն ափերուն գոյութիւն ունեցած պետութիւններէն է ծովուն հիւսիս-արեւելքին ԺԲ դարուն ձեւավորուած եւ մինչեւ ԺԴ դարը գոյատեւած Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւնը Թագաւորութիւնը հիմնադրած են Բագրատունիներու Ռուբինեաններ շառաւիղը։ Մայրաքաղաքն սկիզբը Տարսոնը եղած է, յետագային՝ Ատանան եւ վերջը՝ Սիսը։ Որոշ ժամանակ Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւնը միակ քրիստոնէայ պետութիւնը էր ամբողջ Մերձաւոր Արեւելքին մէջ։
Ծովուն Կենդանական Աշխարհը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ուսոտնուկ
Դելփիններ
Շրջակայքի Բուսաշխարհը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Պատկերաշար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Լիպիոյ ժայռոտ ափերը
Փարոս
Լուսինը կը ծագէ Միջերկրականին վրայ
.jpg)
Առափնեայ Երկիրները[5][Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
| Երկիր | Ափագիծի երկարութիւնը քմ[6][7] |
200 հազարէն աւելի բնակչութիւն ունեցող առափնեայ քաղաքները |
|---|---|---|
 Սպանիա |
Ալիքանթէ, Պատալոնա, Պարսելոն, Քարթախենա, Մալակա, Փալմա, Վալենսիա | |
 Ֆրանսա |
Մարսէյ, Մոնփելիե, Նիս | |
 Իտալիա |
7600 | Պարի, Կատանիա, Ճենովա, Մեսինա, Նեապոլ, Պալերմո, Հռոմ, Տրիեստ, Վենետիկ |
 Սլովենիա |
46.6 | |
 Քրուաթիա |
5 835 | Սփլիթ, Տուպրովնիք |
 Պոսնիա Եւ Հերցեկովինա |
20 | |
 Մոնթենեկրօ |
293.5 | |
 Ալպանիա |
362 | Տուրեշ |
 Յունաստան |
13 676 | Աթէնք, Պատրաս, Թեսսաղոնիկէ |
 Թուրքիա |
Ատանա, Անթալիա, Իսքենտերուն, Իզմիր, Մերսին | |
 Սուրիա |
193 | Լաթաքիա |
 Լիբանան |
225 | Պէյրութ, Թրիփոլի |
 Իսրայէլ |
273 | Աշտոտ, Հայֆա, Թել Աւիւ |
 Եգիպտոս |
Աղեքսանտրիա, Տամիեթա, Փորթ Սայիտ | |
 Լիպիա |
1 770 | Պենղազի, Խոմս, Մըսրաթա, Թրիպոլի, Ազ-Զաուիա |
 Թունիս |
1 148 | Սֆաքս, Թունիս |
 Ալճերիա |
998 | Աննապա, Օրան |
 Մարոք |
Թեթուան, Թանժեր |
Տասը Ամենէ Խոշոր Կղզիները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
| Անուն | Տեսք | Պատկանելութիւն | Տարածք (քմ²) |
Բնակչութիւն | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Սիցիլիա |  |
Իտալիա |
25 460 | 5 010 000 |
| 2 | Սարդինիա |  |
Իտալիա |
23 813 | 1 656 000 |
| 3 | Կիպրոս |  |
 Կիպրոս |
9 251 | 1 048 000 |
| 4 | Կորսիկա |  |
Ֆրանսա |
8 681 | 275 000 |
| 5 | Կրետէ |  |
Յունաստան |
8 261 | 624 000 |
| 6 | Եւպեա |  |
Յունաստան |
3 655 | 218 000 |
| 7 | Մալեորքա |  |
Սպանիա |
3 640 | 778 000 |
| 8 | Լեսպոս |  |
Յունաստան |
1 630 | 90 000 |
| 9 | Հռոդոս |  |
Յունաստան |
1 398 | 117 000 |
| 10 | Հիոս |  |
Յունաստան |
842 | 52 000 |
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 53։ ISBN 99941-56-03-9
- ↑ 2,0 2,1 Norman Davies, EUROPE A History, 1996
- ↑ Նորման Տէյվիս, Եւրոպա.Պատմութիւն [1] էջ 77 Կաղապար:Ref-lt Վերցուած է 2016 Յունիս 01-ին
- ↑ «British Slaves on the Barbary Coast»։ Bbc.co.uk։ Վերցված է 17 Յունուար 2013
- ↑ Ցանկը կը սկսուի Սպանիայէն եւ կը շարունակուէ ժամացոյցի սլաքի շարժման ուղղութեամբ
- ↑ [2]
- ↑ [3]
Արտաքին յղումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- «Աշխարհը եւ Հայաստանը» աշխարհագրական ատլաս, Լ. Վալեսյան եւ այլք, Երեւան 2003 թ.։
- 1yachtua.com
|
Ուիքիպահեստ նախագծի Միջերկրական Ծով քաթեկորիոյ մէջ կրնաք գտնիլ յաւելեալ պատկերազարդում այս նիւթի վերաբերեալ։ |
