Ալճերիա

Ալճերիա
Ալճերիոյ դրօշը Զինանշանը
Կը ներառնէ	Adrar Province?, Chlef Province?, Laghouat Province?, Oum El Bouaghi Province?, Batna Province?, Béjaïa Province?, Biskra Province?, Béchar Province?, Blida Province?, Bouira Province?, Թամանրասեթ?, Tébessa Province?, Tlemcen Province?, Tiaret Province?, Tizi Ouzou Province?, Ալժիր?, Djelfa Province?, Jijel Province?, Sétif Province?, Saïda Province?, Skikda Province?, Sidi Bel Abbès Province?, Annaba Province?, Guelma Province?, Constantine Province?, Médéa Province?, Mostaganem Province?, M'Sila Province?, Mascara Province?, Ouargla Province?, Օրան նահանգ?, El Bayadh Province?, Illizi Province?, Bordj Bou Arréridj Province?, Boumerdès Province?, El Tarf Province?, Tindouf Province?, Tissemsilt Province?, El Oued Province?, Khenchela Province?, Souk Ahras Province?, Տիպասա?, Mila Province?, Aïn Defla Province?, Naama Province?, Aïn Témouchent Provincee?, Ghardaïa Province?, Relizane Province?, Djanet Province?, El M'Ghair Province?, El Meniaa Province?, Ouled Djellal Province?, Bordj Baji Mokhtar Province?, Beni Abbes Province?, Timimoun Province?, Touggourt Province?, In Salah Province? եւ In Guezzam Province?
Պետական լեզու	Արաբերէն եւ Standard Algerian Berber?
Մայրաքաղաք	Ալժէ
Օրէնսդիր մարմին	Parliament of Algeria?
Երկրի ղեկավար	Աբդելմաջիդ Թեբուն?
Կառավարութեան ղեկավար	Nadir Larbaoui?
Ազգաբնակչութիւն	43 900 000 մարդ (Յունուար 2020)
Օրհներգ	Ալժիրի օրհներգ?
Կարգախօս	بالشّعب وللشّعب
Հիմնադրուած է	3 Յուլիս 1962 թ.
Արժոյթ	Algerian dinar?
Ազգային տօն	Կուրբան Բայրամ?, Eid al-Fitr?, Independence Day?, Շախսեյ-վախսեյ?, Mawlid?, Նոր Տարի, Մուսուլմանական Ամանոր?, Մայիս Մէկ, Yennayer?, Revolution Day? եւ Isra and Mi'raj?
Ժամային համակարգ	UTC+1
Հեռաձայնային համակարգ	+213
Համացանցի յղում	.dz?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ	0,745
el-mouradia.dz/ar…​(արաբ.)

Ալճերիա (արաբերէն՝ الجزائر‎, ալ-ժազայիր) երկիր ՝ Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ, պաշտօնական անուանումը Ալճերիոյ Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետութիւն։ Ան կը գտնուի Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ, Միջերկրական ծովու աւազանի արեւմտեան կողմը։ Ալճերիան արեւմուտքէն սահմանակից է Մարոքին, հարաւ-արեւմուտքէն Մորիթանիային եւ Մալիին, հարաւ-արեւելքէն՝ Նիժերին, իսկ արեւելքէն՝ Թունուզին։ Իր մեծութեամբ Ալճերիան երկրորդ պետութիւնն է Ափրիկէի մէջ։ Անոր մակերեւույթի մեծ մասը կը կազմէ Սահարա անապատը։ Մայրաքաղաքն է Ալճերիա քաղաքը։ XVI-XVIII դարերուն Ալճերիան կը գտնուէր Օսմանեան տիրապետութեան կազմի մէջ։ XIX դարու սկիզբէն սկսած է Ալճերիոյ գաղութացումը Ֆրանսայի կողմէն։ 1954 թուականին Ալճերիոյ մէջ կը ձեւաւորուի Ժողովրդական Ազատագրութեան Ճակատը։ Ֆրանսացի գաղութարարներու դէմ արիւնահեղ պատերազմի արդիւնքով, 1962 թուականին Ալճերիան կը դառնայ անկախ սոցիալիստական պետութիւն։ Հակասութիւնը աշխարհիկ կառավարութեան եւ մուսլիմաններուն միջեւ, 80-ական թուականներու վերջերաւորութեան, վերածուեցաւ քաղաքացիական պատերազմի, որ աւարտեցաւ կրօնական վարդապետութեան հետեւորդներու պարտութեամբ։

Աշխարհագրութիւն

Ալճերիան կը զբաղեցնէ Աթլասի լեռներու արեւելեան եւ Սահարա անապատի հիւսիսային մասը (ամենաբարձր կէտը՝ 2918մ, Տահատ լեռ)։ Ծովափը բարձր է, ժայռոտ։ Ալճերեան Սահարայի մէջ շատ են սարաւանդները, հիսիս–արեւելքը կը գտնուի խոշոր ցածրավայր մը եւ Շոթ Մելհիր աղի լիճը, իսկ դէպի հարաւ–արեւելք՝ Ահագգար հրաբխային բարձրաւանդակը։ Ալճերիոյ տարածութեան մեծ մասը կը զբաղեցնեն Արեւմտեան Մեծ Էրկ, Էրկ–Իկիտի, Էրկ–Շեշ աւազային եւ Տանեզրուֆտ քարային խոշոր անապատները։

Ընդերք

Ալճերիոյ ընդերքը հարուստ է նավթի, բնական կազի, երկաթի, կապարի, զինքի, ֆոսֆորիտներու, սնդիկի, ուրանի հանքավայրերով։

Կլիմայ

Կլիման հիւսիսը մերձարեւադարձային է, միջերկրածովեան՝ տաք ձմեռով, տաք, չոր ամառով։ Յունուարի միջին ջերմաստիճանը ծովափին 12 °C է, միջլեռնային հարթավայրերուն մէջ՝ 5 °C, Յուլիսին՝ 25 °C։ Ջերմաստիճանի բացարձակ առաւելագոյնը ամենուրէք բարձր է 40 °C–էն։ Յաճախակի են ուժեղ երաշտները։ Տարեկան տեղումները՝ 400–1200 մմ եւ աւելի։ Սահարայի մէջ կլիման անապատային է (տարեկան 50մմ–էն ալ պակաս տեղումներ)։ Ջերմաստիճանի օրական տատանումները կը հասնին 30 °C-ի։ Չոր քամիները կ'առաջացնեն աւազային փոթորիկներ։ Գետերը, որոնք ուետներ կը կոչուին, հիւսիսի մէջ ռեժիմով մօտ են միջերկրածովային գետերու տիպին։ Վարարումները կարճատեւ են, բայց ուժեղ։ Ամենախոշոր ուետը Շելիֆն է (700 կմ)։ Սահարան ունի ստորերկրեայ ջուրերու հզօր պաշարներ, յատկապէս հիւսիսային մասը, ուր կը գտնուին խոշոր ովասիսները (Տիտիկելտ, Տուկկուրտ եւն)։ Հողերը Հիւսիսային Ա–ի մէջ շագանակագոյն են, նախալեռներուն մէջ աղի լիճերու՝ սեպհաներու շրջանը՝ աղուտներ։ Սահարայի մէջ կը գերակշռեն մերձարեւադարձային անապատներու խճալից հողերը, շարժուն եւ կիսաամրացած աւազները։

Պատմութիւն

Ալճերիոյ տարածքին մէջ մարդ ապրած է 300-400 տարի առաջ։ Սակայն, Ալճերիոյ յայտնի ամենահին բնակիչները կը համարուին նումիտիական ցեղերը (ժամանակակից պերպերներու նախնիները), որոնց փիւնիկեցիները հանդիպեցան Ք.ա XII դարուն, երբ այդտեղ կը հիմնէին իրենց գաղութները։ Ք.ա 46 թ–ին գրաւեցին հռոմէացիները։ V դարուն ծովեզերեայ մասը նուաճեցին վանտալները, իսկ VI դարուն բիւզանդացիները, VII դարուն՝ արաբները։ VIII-XV դարերուն Ալճերիան զանազան պետական կազմաւորումներու (Տահերթի իմամութիւն, Ֆաթիմեաններ, Համմատեաններ, Ալմորաուաններ) մէջ էր, 1519–ին իշխանութիւնը անցաւ ծովահեն Հայրատտին Պապոսային։ 1830 թ–ին ֆրանսական զօրքերը գրաւեցին մայրաքաղաք Ալճերիան։ Ֆրասական գաղութարարները Ալճերիան վերածեցին ագրային–հումքային կցորդի։ Ֆրանսայի մէջ ժողովրդական ուժերու յաղթանակէն (1936) ետք Ալճերիոյ մէջ ռամկավարական ուժերու համախմբման շարժում սկսաւ, որ ընթացաւ մի քանի փուլերով։ 1 Նոյեմբեր 1954-ին հակակայսերական ապստամբութիւն սկսաւ։ 1 Յուլիս 1962-ին տեղի ունեցած հանրաքուէի ժամանակ բնակչութեան 99% յայտարարեց հօգուտ անկախութեան, որ անմիջապէս ճանչցուեցաւ Ֆրանսայի կառավարութեան կողմէ։ 5 Յուլիս-ին յայտարարուեցաւ անկախութեան օր։ 28 Օգոստոս 1962-ին սահմանադիր ժողովը ընդունեց Ալճերիոյ առաջին սահմանադրութիւնը։ Նախագահը Ապտըլազիզ Պուտեֆլիկան էր։

30 Դեկտեմբեր 1992 թ-ին Մոսկուայի մէջ ստորագրուած է արձանագրութիւն Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ալճերիոյ Ժողովրդական Ռամկավարական Հանրապետութեան միջեւ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատելու մասին։

2005-2010 թթ. Լեւոն Սարգիսեանը եղած է ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպանը Ալճերիոյ Ժողովրդական Ռամկավարական Հանրապետութեան մէջ (նստավայրը՝ Երեւան)։

2014 թ. ՀՀ-ի մէջ Ալճերիոյ Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան նշանակուած է Սմայիլ Ալլաուն (նստավայրը՝ Մոսկուա):

Պետական կառուցուածքը

Ալճերիան կ'անդամակցի ՄԱԿ–ին, ԱՄՀ–ին, ԱՄԿ–ին, ՆԱԵԿ–ին, ԱԵԼ–ին։ Պետական կարգը՝ հանրապետութիւն է։ Պետութեան ղեկավարը նախագահն է, որ կ'ընտրուի բնակչութեան կողմէ, 5 տարուան համար, կառավարութեան ղեկավարը՝ վարչապետը։ Կը բաժնուի 48 նահանգի։ Մայրաքաղաքը՝ Ալճերիա (2 562 000 մարդ)։ Խոշոր քաղաքներն են՝ Օրան (650 000 մարդ), Քոսթանթինա (480 000 մարդ), Աննապա (100 000 մարդ)։ Գլխաւոր նաւահանգիստներն են՝ Օրան, Աննապա։ Քաղաքական կուսակցութիւններն են՝ Հիւսիսափրիկեան աստղ, Ազգային ազատագրական ճակատ։ Նախագահը Ապտըլազիզ Պուտեֆլիկան էր։

Բնութիւն

Բուսականութիւնը ծովափին միջերկրածովային է, լեռները՝ մինչեւ 800-1000մ մշտականաչ թուփերու գօտին է, աւելի բարձր՝ խցանածառի, մշտականաչ կաղնիի անտառներն են, անապատներուն մէջ աղուտաբոյսեր են։ Կան վայրի խոզեր, բորենիներ, այծքաղներ, աղուէսներ, ճագարներ, այծեամներ եւ այլն։

Տնտեսութիւնը

Ալճերիան գիւղատնտեսական երկիր է, զարգացած հանքարդիւնաբերութեամբ։ Ալճերիան այսօր կ'ապրի նոր կեանքով, անապատներուն մէջ կը կառուցուին ճանապարհներ, բնակավայրեր, կ'արդիւնահանէ կազ (8-րդ տեղն է աշխարհի մէջ), եւ նաֆթ՝ խողովակաշարերով կը մղուի ծովափնեայ գործարաններ եւ Եւրոպա։ Զարգացած են մետաղամշակման, նավթավերամշակման, կազամշակման, քիմիական, թրծաշաղախի արտադրութեան, սնունդի, հիւսուածական արդիւնաբերութեան ճիւղերը։ Տնտեսական մեծ նշանակութիւն ունին խցանակաղնին (խցանի հումքի քանակով աշխարհի III տեղը կը գրաւէ) եւ փետրախոտը (I տեղը աշխարհի մէջ), որմէ կը պատրաստեն լաւագոյն տեսակի թուղթը, թաղանթանիւթ, հիւսկեն իրեր։ Կը մշակեն հացազգիներ, խաղող, ցիտրուսներ, բանջարեղէն, ովասիսներուն մէջ՝ փիւնիկեան արմաւենի։ Կը մեծցնեն ուղտեր, այծեր, ոչխարներ, խոշոր եղջերաւոր անասուններ, կը զբաղուին՝ ձկնորսութեամբ։ Կ'արտահանէ նաֆթ, հեղուկ կազ, կաշի, ծխախոտ, գինի, ցիտրուսներ, երկաթի հանքաքար, խցան եւ այլն։ Կը ներմուծեն մեքենաներ եւ սարքաւորումներ, սննդամթերք եւ այլ ապրանքներ։ Առեւտրական գլխաւոր գործընկերներն են՝ Ֆրանսան, Գերմանիան, Իտալիան, եւ Նիտերլանտները։ ՀՆԱ–ն՝ մէկ շունչի հաշուով 7224 ԱՄՆ տոլար։ Ազգային արժոյթը՝ Ալճերիոյ տինար (միջազգային նշանակումը DZD):

Բնակչութիւնը

Բնակչութեան թիւը՝ 38 087 000 մարդ։ Բնակչութեան միջին խտութիւնը՝ 13,8 մարդ։ Կեանքի միջին տեւողութիւնը՝ 72,3 տարի։ Ազգային կազմը՝ արաբներ (83%), պերպերներ (16%), եւրոպացիներ (1%): Քաղաքայնացումի մակարդակը 60%: Պետական լեզուն՝ արաբերէն, այլ լեզուներ՝ պերպերերէն, ֆրանսերէն։

Բնակչութեան 1960-2020 թուականների վիճակագրություն
Տարի Բնակչութիւն 1960 11 277 757 մարդ 1961 11 560 650 մարդ 1962 11 844 928 մարդ 1963 12 136 371 մարդ 1964 12 443 175 մարդ 1965 12 771 084 մարդ 1966 13 122 912 մարդ 1967 13 496 577 մարդ 1968 13 887 045 մարդ 1969 14 286 826 մարդ 1970 14 690 855 մարդ 1971 15 098 212 մարդ 1972 15 511 892 մարդ 1973 15 935 594 մարդ 1974 16 374 671 մարդ	Տարի Բնակչութիւն 1975 16 833 516 մարդ 1976 17 311 457 մարդ 1977 17 808 536 մարդ 1978 18 330 535 մարդ 1979 18 884 689 մարդ 1980 19 475 204 մարդ 1981 20 103 931 մարդ 1982 20 766 568 մարդ 1983 21 453 278 մարդ 1984 22 150 483 մարդ 1985 22 847 437 մարդ 1986 23 539 383 մարդ 1987 24 225 748 մարդ 1988 24 904 931 մարդ 1989 25 576 596 մարդ	Տարի Բնակչութիւն 1990 26 239 708 մարդ 1991 26 893 663 մարդ 1992 27 535 151 մարդ 1993 28 157 560 մարդ 1994 28 752 749 մարդ 1995 29 315 463 մարդ 1996 29 845 208 մարդ 1997 30 345 466 մարդ 1998 30 820 435 մարդ 1999 31 276 295 մարդ 2000 31 719 449 մարդ 2001 32 150 198 մարդ 2002 32 572 977 մարդ 2003 33 003 442 մարդ 2004 33 461 345 մարդ	Տարի Բնակչութիւն 2005 33 960 903 մարդ 2006 34 507 214 մարդ 2007 35 097 043 մարդ 2008 35 591 377 մարդ 2009 36 383 302 մարդ 2010 37 062 820 մարդ 2011 37 762 962 մարդ 2012 38 481 705 մարդ 2013 39 208 194 մարդ 2014 38 813 722 մարդ 2017 41 318 142 մարդ 2020 43 900 000 մարդ

Արտաքին յղումներ

• Ալճերիոյ Ժողովրդական Ժողովրդավարական Հանրապետության պաշտօնական կայքը Կաղապար:Ar/(ֆր.)
• Ալճերիան BBC-ի լրատուամիջոց
• Հայկական Սովետական Հանրագիտարան

Աղբիւրներ

1. Աշխարհի երկրներ–տեղեկատու։ Երեւան 2015