Վրացերէն

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Լեզու արւմտ.

Վրացերէն (ինքնանուանումը՝ ქართული ენა քարթուլի էնա), քարթվելական լեզվախումբի լեզու։ Վրաստանի պաշտօնականն լեզուն է եւ Կովկասի որոշ ազգութիւններու գրական լեզուն։

Վրացերէն կը խօսի Վրաստանի բակչութիւնը եւ մի քանի հարիւր հազարը՝ այլ երկիրներուն մէջ, հիմնականին Ռուսիոյ, ԱՄՆ-ու, Իրանի եւ Թուրքիոյ։

Դասակարգում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վրացերէնը առաջատար լեզուն է Քարթվելական լեզուաընտանիքի, որուն մէջ կը մտնեն նաեւ սուաներէնը, մինկրելերէնը եւ լազերէնը։

Քերականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Բառակազմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Թուական Անուններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վրացերէնի մէջ թիւերուն անունները կը կառուցուեն պարզ անուններէն, որոնք տասներկուսն են՝ 1-ერთი (էրթի), 2-ორი (օրի), 3-სამი (սամի), 4-ოთხი (օթխի), 5-ხუთი (խութի), 6-ექვსი (էքվսի), 7-შვიდი (շվիտի), 8-რვა (րվա), 9-ცხრა (ցխրա), 10-ათი (աթի), 20-ოცი (օցի) եւ 100-ასი (ասի):
11-էն մինչեւ 19 թիւերու անունները կը կազմուեն 1-էն մինչեւ 9 թիւերու անուններուն կցելով. առջեւէն՝ թ («աթիի» կրճատ ձեւը) եւ ետեւէն՝ մէտի (=աւելի): Որոշ պարագաներուն նախածանցուած թ-ն արմատական թուականի առաջին բաղաձայնի հետ միաձուլուելով կը ձեւաւորէ նոր բաղաձայն մը՝ թ+ս→ց, թ+շ→չ, թ+ց→ց, կամ յառաջ կը բերէ արմատի առաջին բաղաձայններու փոխատեղութիւն՝ թ+րվ→թվր:[1][2] 11-თერთმეტი (թէրթմետի), 12-თორმეტი (թորմետի), 13-ცამეტი (ցամետի), 14-თოთხმეტი (թոթխմետի), 15-თხუთმეტი (թխութմետի), 16-თექვსმეტი (թեքվսմետի), 17-ჩვიდმეტი (չվիտմետի), 18-თვრამეტი (թվրամետի) եւ 19-ცხრამეტი (ցխրամետի):

Շաբթուայ անունները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Շաբթուայ առաջին չորս օրերու անուններու կառուցուածքը կը նմանի նոյնի հայերէնին՝

  • երկուշաբթի-ორშაბათი (օրշապաթի)
  • երեքշաբթի-სამშაბათი (սամշապաթի)
  • չորեքշաբթի-ოთხშაბათი (օթխշապաթի)
  • հինգշաբթի-ხუთშაბათი (խութշապաթի)

Գոյական Անուններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Գոյականներու ժամանակային կամ տարածական կապերը արտայայտելու համար կը կիրառուեն ածանցներ ու կապային բառեր, որոնք ունեն իրենց նշանակութիւնները՝

  • -վիթ՝ պէս, նման (պավշվիվիթ՝ երեխայի նման)
  • -զէ՝ վրայ
  • -թան՝ քովը
  • -թան էրթատ՝ հետ, միասին (տետասթան էրթատ՝ մայրիկին հետ միասին)
  • -շի՝ մէջ, ներս (քալաքշի՝ քաղքին մէջ)
  • -տան՝ (որեւէ մի տեղ)-էն
  • -կան՝ (որեւէ մի անձ, առարկայ)-էն
  • կամօ՝ պատճառաւ (շենս կամօ՝ քու պատճառաւ)
  • կարտա՝ բացի
  • կարէշէ՝ առանց (մշոպլեպիս կարէշէ՝ առանց ծնողքի)
  • -թվիս՝ համար (մեգոպրեպիսթվիս՝ ընկերներուն համար)
  • միեր՝ (միջոց)-ով
  • մակիվրատ՝ փոխարէն
  • -ցին՝ առաջ, միչեւ, դիմաց
  • -մտէ՝ մինչեւ (խուալամտէ՝ մինչեւ վաղը)

Դերանուններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աղիւսակին մէջ բերուած են բոլոր վեց անձնական դերանուններու խոնարհումները՝

Վրացերէն ազդագիր
  Ուղղական Գործառնական Տրական Սեռական Գործիական Մակբայական Կոչական
1ին դէմք (եզակի) մէ մէ մէ չէմ(ս) չեմիթ չեմատ -
2րդ դէմք (եզակի) շէն շէն շէն շէն(ս) շէնիթ շէնաթ շէ՛
3րդ դէմք, խօսողին մօտ (եզակի) էս (ա)ման (ա)մաս (ա)միս (ա)միթ (ա)մատ -
3րդ դէմք, հասցէատէրին մօտ (եզակի) էկ մա(կա)ն մա(կա)ս մ(ակ)իս մ(ակ)իտ մա(կա)տ -
3րդ դէմք, հեռուէն (եզակի) իս / իկի (ի)ման (ի)մաս (ի)միս (ի)միթ (ի)մատ -
1ին դէմք (հոգնակի) չվէն չվէն չվէն չվէն(ս) չվէնիտ չվէնատ -
2րդ դէմք (հոգնակի) թքվէն թքվէն թքվէն թքվէն(ս) թքվէնիթ թքվէնատ թքվէ'
3րդ դէմք, խօսողին մօտ (հոգնակի) էսէնի (ա)մաթ (ա)մաթ (ա)մաթ (ա)մաթ (ա)մաթ -
3րդ դէմք, հասցէատէրին մօտ (հոգնակի) էկէնի մա(կա)թ մա(կա)թ մա(կա)թ մա(կա)թ մա(կա)թ -
3րդ դէմք, հեռուէն (հոգնակի) իսինի (ի)մաթ (ի)մաթ (ի)մաթ (ի)մաթ (ի)մաթ -

Ինչպէս կ'երեւի աղիւսակէն, երրորդ դէմքի բոլոր ձեւերը, բացառութեամբ ուղղականի, կը ներկայացուեն երկու տարբեր եղանակներով՝ դերանունի սկիզբին ի-ով կամ՝ առանց: Լրացուցիչ ի-ն ունի «ուղղութեան» նշանակութիւն:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. Boeder, Winfried (2005)։ «The South Caucasian Languages»։ Lingua 115: 21։ doi:10.1016/j.lingua.2003.06.002։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-04-ին։ արտագրուած է՝ 2017-11-18 
  2. Hewitt (1995), pp. 51–54.