Ատանա

Քաղաք
Ատանա
թրք.՝ Adana
Երկիր  Թուրքիա[1]
Իլ Ատանայի
Տարածութիւն 13 844 քմ²
ԲԾՄ 23±1 մեթր
Պաշտօնական լեզու թրքերէն
Բնակչութիւն 1 765 981 մարդ (31 Դեկտեմբեր 2021)[2]
Կը գտնուի ափին Սեյհան?[1]
Ժամային գօտի UTC+3։00
Հեռախօսային ցուցանիշ 0322
Փոստային ցուցանիշ 01000–01999
Շրջագայութեան պետ-համարագիր 01
Պաշտօնական կայքէջ adana.bel.tr(թուրք.)

Ատանա (թրք.՝ Adana)[3] քաղաք է Դաշտային Կիլիկիոյ մէջ, Ատանայի նահանգի մայրաքաղաքը։ Քաղաքը կը գտնուի Սարոս գետի ստորին հոսանքի շրջանի մէջ, որտեղ գետը կը դառնայ նաւարկելի։

Ատանան կը կառավարէ երկու շրջան՝ Սէյհան եւ Իւրեղիր, որոնց միագումար բնակչութիւնը 1.530.257 է[4] եւ տարածքը՝ 1.945 քմ²։[5] Ատանան հինգերորդ խիտ բնակուած քաղաքն է Թուրքիոյ մէջ (Պոլիսէն, Անքարայէն, Իզմիրէն եւ Պուրսայէն ետք)։

Ատանան Կիլիկիոյ Հայկական թագաւորութեան ժամանակ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Երբ խաչակիրները կ'անցնէին Կիլիկիայով, Ատանան կը գտնուէր Հեթումեան տան եւ Լամբրոնի տէր ասպետ Օշինի իշխանութեան ներքեւ։ 1097 թուականի աշնան ժամանակ խաչակիրները գրաւեցին Ատանան։ Իշխան Լեւոն Ա․ 1130-1132 թուականներուն ետ նուաճելով Դաշտային Կիլիկիան, Ատանան միացուց Ռուբինեան նորակազմ իշխանութեան։

XII-14-րդ դարերուն Ատանան մտած է Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութեան կազմին մէջ։ Եղած է արհեստագործական եւ առեւտուրի նշանաւոր կեդրոն։ Ատանայի մէջ տեղի ունեցած են 1303 եւ 1316 թուականներու եկեղեցական ժողովները։ XIII-14-րդ դարերուն Ատանայի մէջ կառուցուած են թագաւորական պալատը՝ Ս. Մինաս տաճարով, Սուրբ Աստուածածին եւ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցիները։ Ս. Ստեփանոսի մօտ հայերն ունեցած են նաեւ Ս. Յակոբ եւ Ս. Սարգիս եկեղեցիները, որոնք յետագային կործանուած են։

Բնակչութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տարի Բնակչութիւն
1885 69 266 մարդ
1908 107 450 մարդ
1927 72 577 մարդ
1955 100 367 մարդ
1970 351 655 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
1980 574 515 մարդ
1990 916 150 մարդ
1997 1 033 571 մարդ
2000 1 130 710 մարդ
2007 1 366 027 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
2008 1 392 490 մարդ
2012 1 636 229 մարդ
2015 1 717 473 մարդ
2018 1 747 567 մարդ
2019 1 768 860 մարդ
Տարի Բնակչութիւն
2021 1 797 136 մարդ [6]
2021 1 765 981 մարդ [2]
2022 1 810 646 մարդ

Հայերը Ատանայի մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

20-րդ դարու սկիզբին Ատանան ունէր 45000 բնակիչ, ներառեալ 12600 հայեր, որոնք կը զբաղէին արհեստով, առեւտուրով եւ գիւղատնտեսութեամբ։ Լուսաւորչական հայերը 2500 տուն ունէին եւ մէկ մանկապարտէզ, երեք դպրոց (Աբգարեան, Աշխէնեան, Արամեան), ուր կը սորվէին շուրջ 1500 աշակերտ։ Կաթողիկէ հայերը (170 տուն) ունէին մեկ եկեղեցի Անարատ Յղութեան Ս. Կոյսի անունով եւ մէկ դպրոց։ Կար նաեւ լատինական դպրոց, ուր աշակերտներու մեծ մասը հայեր էին։ Փոքրաթիւ հայ աւետարանականները ունէին իրենց ժողովարաններն ու դպրոցները։ Ատանայի հայերը օսմանեան տիրապետութեան 300 տարիներու ընթացքին դարձած էին թրքախօս, եւ նորաբաց բազմաթիւ հայկական դպրոցներու շնորհիւ, հայոց լեզուն սկսած էր վերակենդանանալ։

Ատանայի շրջակայ հայկական գիւղերն էին Շէյխ-Մուրատը, Հայ գիւղը, Ապտօղլուն, Կոզ-Օլուքը եւ այլն։ 1909 թուականին տեղի ունեցաւ Ատանայի հայ բնակչութեան կոտորածը։ Մեծ Եղեռնի ժամանակ Ատանայի մէջ հայ չմնաց, բայց Առաջին համաշխարհային պատերազմէն ետք, երբ Կիլիկիան անցաւ Ֆրանսայի ձեռքը, հայերու մէկ մասը վերադարձաւ։ 4 Օգոստոսի 1920–ին, Ատանայի մէջ Միհրան Տամատեանի գլխաւորութեամբ հռչակուեցաւ Կիլիկիոյ հայոց անկախութիւնը, որ սոսկ ձեւական բնոյթ ունէր։ Շուտով Ֆրանսական զինուորական իշխանութիւնները Ատանան եւ ամբողջ հայկական Կիլիկիան յանձնեցին քեմալական Թուրքիոյ։ Ատանայի հայերու մեծ մասը գաղթեց Սուրիա եւ Լիբանան։[7]

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. 1,0 1,1 Адана • Большая российская энциклопедия - электронная версияМ.: Большая российская энциклопедия, 2004.
  2. 2,0 2,1 Adana (Adana, Turkey) - Population Statistics, Charts, Map, Location, Weather and Web Information
  3. Նաեւ կոչուած է՝ Ատան, Ատանահ, Ատանիա, Անտիոքիս առ Սարոսիվ, Ատան, Ատանա Կիրանոս, Րատնէ, Մաքսիմիանոսեան Ատանա, Սարոսեան Անտիոքիս, Սէյհան
  4. (թուրք.) Türkiye istatistik kurumu հասցէ օգտագործելով բնակչութեան ստուգում (2007)։ Վերստածվ է 2008-03-21.
  5. «Statoids», Թուրքիայի շրջաններ Վերստածվ է 2008-03-21.
  6. Adana City (Turkey): Districts - Population Statistics, Charts and Map
  7. Մ.Օրմանեան, Ազգապատում, Պէյրութ 1960