Ափրիկէ

Ափրիկէի քարտէսը

Ափրիկէ, աշխարհի երկրորդ մեծագոյն ցամաքամասն է իր տարածութեամբ եւ կը բաղկանայ 53 երկիրներէ։

Ափրիկէի մեծագոյն մասը ծածկուած է տափաստաններով եւ անապատներով ( Սահարա, Քալահարի, եւլն )։

Սահարա, Ափրիկէի հիւսիսակողմը, աշխարհի ամենատաք շրջանն է։ Հասարակածը կ'անցնի Ափրիկէի մէջէն Կապոնէն մինչեւ Քենիա:

Հասարակածային գօտիին մօտիկ կը տարածուին շատ խիտ անտառներ, մինչ հարուստ դաշտագետինները կը ծածկեն արեւելքի եւ հարաւի մեծ մասը։ Հոն կ'ապրին կենդանիներու մեծ խումբեր (վագերաձի, յամոյր, իմփալա, ընձուղտ, եւ փիղ որոնք որսն են միւս կենդանիներուն առիւծի, բորենիի, ընձառիւծի )։

Հիւսիսային Ափրիկէ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ռամզէս II փարաւոնի տաճարը Ապու Սիմպլին մէջ, Եգիպտոս

Հիւսիսային Ափրիկէ մեծ մասով ծածկուած է Սահարայի անապատով։ Հոն հազուադէպորէն կ'անձրեւէ։ Ջուր դժուար է գտնել հոն, բացառեալ ովասիսները, ուր հողին մակերերեսը հազիւ կը թրջուի։ Հիւսիսային Ափրիկէ բնակուած է արաբներէ եւ սպիտակ ցեղի պերպերներէ։ Պերպեր ցեղերու կողքին ներկայ են թուարէկներ եւ մաւեր (սերած արաբ եւ պերպեր ցեղերու խառնուրդէն)։ Թուարէկները Սարահայի մէջ բնակող վաչկատուն հովիւներ են։ Կը պահեն արաբական ուղտերու կարեւոր խումբեր եւ այծեր։ Ափրիկէի հիւսիսը բաղկացած է գլխաւորապէս Մաղրիպէ (Ալճերիա, Թունիզ, Մարոք), Լիպիայէ, Եգիպտոսէ, Մաւրիտանեայէ։ Հիւսիսային Ափրիկէ կը հատկանշուի իսլամական կրօնքով։

Արեւմտեան Ափրիկէ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սբ. Գէորգ եկեղեցին Լալիպելային մէջ, Եթովպիա

Արեւմտեան Ափրիկէ երկիրներէն ոմանք, ինչպէս՝ Սենեկալ, Ղանա եւ Նիկերիա տարածուն են, իսկ ուրիշներ, ինչպէս՝ Թոկօ եւ Կամպիա, փոքրատարած։ Իրենց բարեբեր հողին վրայ կը մշակուին սուրճ, քաքաօ, ձգախէժ եւ արամաւի իւղ։ Նիկերիա Ափրիկէի ամենախիտ բնակչութիւն ունեցող երկիրն է, ուր քարիւղ կայ։ Շնորհիւ իր քարիւղին՝ Նիկերիա դարձած է ճարտարարուեստական երկիր մը։ Ունի սննդեղէնի, զգեստեղէնի ու պողպանի արտադրութիւն եւ ինքնաշարժի ճարտարարուեստ։

Կեդրոնական Ափրիկէ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կեդրոնական Ափրիկեան Հանրապետութիւն, Քամերուն եւ Գոնկօ մաս կը կազմեն կեդրոնական Ափրիկէին։ Գոնկո (կամ Զայիր) գետի ափին կը տարածուի արեւադարձային խիտ անտառը։ Գետին վրայ կը տեղափոխուին նաւով կամ մակոյկով՝ շինուած անտառի փայտէն։ Նաւու մը վրայ կայ շուկայ, դեղարան եւ ոստիկանութիւն՝ նմանելով գետին վրայ տեղափոխւող քաղաքի մը։

Արեւելեան Ափրիկէ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Արեւելեան Ափրիկէ կը բաղկանայ 7 երկիրներէ, որոնց շարքին են Եթովպիա, Սոմալիա եւ Թանզանիա: Հոն կլիման աւելի զով է, քան մոտակայ ուրիշ շրջանները։ Արդարեւ, հոն կը տիրապետեն լեռներն ու բարձրաւանդակները։ Ափրիկէի մեծ մասը ծածկուած է բարձրահասակ խոտերով եւ ծառերով։ Այս շրջանները կը կոչուին սաւաննա։ Արեւելեան Ափրիկէ ունի հսկայ տարածութիւններ, ուր կը պաշպանուին վայրի կենդանիներ, ինչպէս՝ առիւծներ, վագրեր, գետաձիեր, ընձուղտներ եւ փիղեր:

Հարաւային Ափրիկէ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հարաւային Ափրիկէ բաղկացած է հետեւեալ երկիրներէ՝ Անկոլա, Զամպիա, Մալաուի, Նամիպիա, Զիմպապուէ, Մոզապիք, Պոթսուանա, Հարաւին Ափրիկէ եւ Մատակասքար կղզին։ Արեւելեան կողմը կան բարձր տափաստաններ, խորունկ հովիտներ եւ երկու մեծ գետեր՝ Լիմփոփօ եւ Զամպէզի: Արեւմտեան կողմը՝ Ատլանտեանը եզերող շրջանը Քալահարի անապատն է, որ կ'իշխէ։ Այս անապատին մէջ պոշիմանները կ'ապրին որսով, ինչպէս մեղրով եւ պտուղներով։ Հարաւային Ափրիկէի երկիրներուն հողին ընդէրքը կը պարունակէ ադամանդ, ոսկի, երկաթ եւ պղինձ: Հարաւային Ափրիկէ աշխարհի ամենահարուստ երկիրն է ոսկիի եւ ադամանդի հանքերով։

Երկիրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ալճերիական բնապատկեր

Ղպտիներու եկեղեցի, Եգիպտոս

Կեդրոնական Ափրիկեան բնակիչ

Քենիա

Մատակասքար

Որսորդ, Մալի

Մասաի ցեղի կին

Սաւաննա Թանզանիոյ մէջ

Դրօշ	Անունը	Տարածք (քմ²)	Բնակչութիւն	Մայրաքաղաք
Հիւսիսային Ափրիկէ
	Ալճերիա	2 381 740	34 178 188	Ալճերիա
	Եգիպտոս^[1]	1 001 450	82 868 000	Գահիրէ
	Լիպիա	1 759 540	6 310 434	Թրիփոլի
	Մարոք	446 550	34 859 364	Ռապաթ
	Սուտան	1 861 484	30 894 000	Խարթում
	Թունիս	163 610	10 486 339	Թունիս
	Արեւմտեան Սահարա^[2]	266 000	405 210	Էլ Այիւն
Արեւելեան Ափրիկէ
	Պուրունտի	27 830	8 988 091	Պուճումպուրայ
	Քոմորեան կղզիներ	2 170	752 438	Մորոնի
	Ճիպութի	23 000	623 891	Ճիպութի
	Երիթրէա	121 320	5 647 168	Ասմերա
	Եթովպիա	1 127 127	84 320 987	Ատիս Ապէպա
	Քենիա	582 650	39 002 772	Նայրոպի
	Մատակասքար	587 040	20 653 556	Անթանանարիվու
	Մալաուի	118 480	14 268 711	Լիլոնկուէ
	Մաւրիկիոս	2 040	1 284 264	Պորթ Լուիս
	Մոզամպիք	801 590	21 669 278	Մապութու
	Ռուանտա	26 338	10 473 282	Քիկալի
	Սէյշելներ	455	87 476	Վիքթորիա
	Սոմալիա	637 657	9 832 017	Մոկատիշու
	Հարաւային Սուտան	619 745	8 260 490	Ճուպա
	Թանզանիա	945 087	44 929 002	Տոտոմա
	Ուկանտա	236 040	32 369 558	Քամփալա
	Զամպիա	752 614	11 862 740	Լուսաքա
	Զիմպապուէ	390 580	11 392 629	Հարարէ
Կեդրոնական Ափրիկէ
	Անկոլա	1 246 700	12 799 293	Լուանտա
	Քամերուն	475 440	18 879 301	Եաունտէ
	Կեդրոնական Ափրիկէի Հանրապետութիւն	622 984	4 511 488	Պանկուի
	Շատ	1 284 000	10 329 208	Ն'Տճամենա
	Քոնկօի Հանրապետութիւն	342 000	4 012 809	Պրազավիլ
	Քոնկօի Տեմօկրաթական Հանրապետութիւն	2 345 410	69 575 000	Քինշասա
	Հասարակածային Կուինէա	28 051	633 441	Մալապու
	Կապոն	267 667	1 514 993	Լիպրէվիլ
	Սան Թոմէ եւ Փրինսիփ	1 001	212 679	Սան Թոմէ
Հարաւային Ափրիկէ
	Պոթսուանա	600 370	1 990 876	Կապորոնէ
	Լեսոթոյ	30 355	2 130 819	Մասերու
	Նամիպիա	825 418	2 108 665	Ուինտհուք
	Հարաւ-Ափրիկէան Հանրապետութիւն	1 219 912	51 770 560	Պլումֆոնթէյն, Քէյփթաուն, Փրեթորիա^[3]
	Սուազիլենտ	17 363	1 123 913	Մպապանէ
Արեւմտեան Ափրիկէ
	Պենին	112 620	8 791 832	Փորթօ Նովօ
	Պուրքինա Ֆասօ	274 200	15 746 232	Ուակատուկու
	Քափու Վերտէ	4 033	429 474	Փրաեա
	Կամպիա	11 300	1 782 893	Պանճուլ
	Ղանա	239 460	23 832 495	Աքքրա
	Կուինէա	245 857	10 057 975	Քոնաքրի
	Կուինէա Պիսսաու	36 120	1 533 964	Պիսսաու
	Քոթ տ'Իվուար	322 460	20 617 068	Ապիճան,^[4] Եամուսուքրօ
	Լիպերիա	111 370	3 441 790	Մոնրովիա
	Մալի	1 240 000	12 666 987	Պամաքօ
	Մաւրիթանիա	1 030 700	3 129 486	Նուաքշոթ
	Նիկեր	1 267 000	15 306 252	Նիամէյ
	Նայճերիա	923 768	166 629 000	Ապուճա
	Սենեկալ	196 190	13 711 597	Տաքար
	Սիերրա Լեօնէ	71 740	6 440 053	Ֆրիթաուն
	Թոկօ	56 785	6 019 877	Լոմէ
Եւրոպական Տէրութիւններու Տարածքներ
	Սբ. Հեղինէի, Համբարձման Եւ Թրիսթան տա Քունեայ Կղզիներ	420	7 728
	Պրիթանական Տարածք Հնդկական Ովկիանոսին Մէջ	56	3 000
	Քանարեան Կղզիներ^[5]	7 492	1 694 477
	Ceuta^[6]	20	71 505
	Մելիլեայ^[7]	12	66 411
	Մատէյրա Կղզիներ^[8]	797	245 000
	Մայեօթ	374	223 765
	Ռեիւնիոն	2 512	743 981
	Ընդհանուր	30 368 609	1 001 320 281

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ Եգիպտոսի մի մասը տեղակայուած է Արեւմտեան Ասիոյ մէջ, նշուած տարածքը եւ բնակչութիւնը կը վերաբերի միայն ափրիկական տարածքին, Սուէզի ջրանցքէն դէպի արեւմուտք ընկած մասին:
↑ Արեւմտեան Սահարայի տարածքին վրայ կը հաւակնէ Մարոքը:
↑ Պլումֆոնթէյնը Հարաւային Ափրիկէի դատական մայրաքաղաքն է, Փրեթորիանկառավարութեան նստավայրն է, Քէյփթաունը՝ օրենսդիր մարմնի:
↑ Yamoussoukro is the official capital of Côte d'Ivoire, while Abidjan is the de facto seat.
↑ The Spanish Canary Islands, of which Las Palmas de Gran Canaria are Santa Cruz de Tenerife are co-capitals, are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco and Western Sahara; population and area figures are for 2001.
↑ The Spanish exclave of Ceuta is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
↑ The Spanish exclave of Melilla is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
↑ The Portuguese Madeira Islands are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco; population and area figures are for 2001.

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մշակութային Իմ Առաջին Հանրաքիտարանս, Հրատարակութիւն CCM, էջ 8,9,10,11:

[1] Եգիպտոսի մի մասը տեղակայուած է Արեւմտեան Ասիոյ մէջ, նշուած տարածքը եւ բնակչութիւնը կը վերաբերի միայն ափրիկական տարածքին, Սուէզի ջրանցքէն դէպի արեւմուտք ընկած մասին:

[Sahrawi_Arab_Democratic_Republic-2] Արեւմտեան Սահարայի տարածքին վրայ կը հաւակնէ Մարոքը:

[3] Պլումֆոնթէյնը Հարաւային Ափրիկէի դատական մայրաքաղաքն է, Փրեթորիանկառավարութեան նստավայրն է, Քէյփթաունը՝ օրենսդիր մարմնի:

[4] Yamoussoukro is the official capital of Côte d'Ivoire, while Abidjan is the de facto seat.

[5] The Spanish Canary Islands, of which Las Palmas de Gran Canaria are Santa Cruz de Tenerife are co-capitals, are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco and Western Sahara; population and area figures are for 2001.

[6] The Spanish exclave of Ceuta is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.

[7] The Spanish exclave of Melilla is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.

[8] The Portuguese Madeira Islands are often considered part of Northern Africa due to their relative proximity to Morocco; population and area figures are for 2001.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]