Հայեր

Հայեր, ազգ, որու մայրենի լեզուն հայերէնն է, կը պատկանի հնդեւրոպական լեզուաընտանիքին։ Այսօր գոյութիւն ունին հայկական 2 պետութիւններ՝Հայաստանի Հանրապետութիւնը եւ Արցախի Հանրապետութիւնը։ Հայերը կը համարուին բնիկ ազգ Հայկական լեռնաշխարհին մէջ։ Հայերու թիւը աշխարհին մէջ կը կազմէ աւելի քան 13 միլիոն։

Մարդաբնակ գիծեր

Հայերը կը պատկանին եւրասիական (եւրոպեոիդ) ռասայի արմենոիդ մարդաբանական տիպին։ Հայերը՝ որպէս էթնիկական կազմաւորում, յառաջացած են հնդեւրոպական ընդհանրական լեզուի, տրոհման հետեւանքով։ Գիտութիւնը հնդեւրոպական լեզուաընտանիքի հայրենիքը կը համարէ հայկական լեռնաշխարհը, անոր յարակից հիւսիսային Միջագետքը, Փոքր Ասիոյ արեւելեան եւ իրանական բարձրաւանդակի հիւսիսարեւմտեան մասերը։ Մարդաբանական ուսումնասիրութիւններու համաձայն՝ այդ ժամանակաշրջանէն հայկական լեռնաշխարհը բնակեցուած է արմենոիդ տիպին պատկանող ցեղերով։ Այդ բնորոշ տիպի կրողը ներկայիս հայ ժողովուրդն է։

Ծագում

Ըստ Մովսէս Խորենացիի «Հայոց պատմութեան» մէջ վկայուած աւանդոյթին՝ Հայաստան անունը կը կապուի առասպելական Հայկ նահապետի անուան հետ, որ հայ ազգի հիմքը դրած է։ Ներկայիս գիտական շրջանակներուն մէջ ընդունուած է հայ ժողովուրդի ինքնանուանումը կապել խեթական արձանագրութիւններուն մէջ յիշատակուող Հայասա երկրին հետ, որ ենթադրաբար, զբաղեցուցած է Փոքր Հայքի արեւելեան մասի եւ Մեծ Հայքի Բարձր Հայք նահանգի տարածքը։

ԸՆդունուած տեսակէտ

19^րդ դարու հայերու պատկերումներ

Նկարիչ՝ Շարլ Լենտըլ
Charles Landelle

Նկարիչ՝ Ռիչըրտ Կոսուէյ
Richard Cosway

Նեոլիթի դարէն է (պղնձաքար) անցման ժամանակաշրջանին (Ք.ա. V-IV հազարամեակ) հնդեւրոպական ցեղերու մէկ մասը տեղաշարժուելով՝ Հայկական լեռնաշխարհէն ու Փոքր Ասիայէն տարածուած է Եւրոպա, Միջին Ասիա եւ Հնդկաստան, միւս մասը (որոնց շարքին՝ խեթական, հայկական, յունական եւ իրանական ցեղերը) մնացած են նախահայրենիքի տարածքին մէջ։ Այս բոլորը կը վկայեն հայերու տեղաբնիկութեան մասին։ Հայկական էթնոսի ձեւաւորման տնտեսական նախադրեալները ստեղծուած են էնեոլիթի ժամանակաշրջանէն։ Այժմ ապացուցուած է, որ վաղ անասնապահական եւ երկրագործական մշակոյթներու (առանձին հացահատիկային բոյսերու եւ խաղողի տեսակներ, թանկարժէք քարեր, վանակատ (օբսիդիան), պղինձ, երկաթ եւ այլն) գիւտերը եւ անոնց մշակման հնագոյն կեդրոնները եղած են հայկական լեռնաշխարհին մէջ, ուր կը գերիշխէին հայկական ցեղերը։ Պղինձի եւ անագի հանքերու եռանդուն մշակմամբ հայկական ցեղերը անցան պրոնզէ դարաշրջանին (III-II հազարամեակ)։

Քա. II հազարամեակի վերջը եւ I հազարամեակի սկիզբը հայկական լեռնաշխարհին մէջ բնակող ցեղերը, որոնք սեպաձեւ արձանագրութիւններուն մէջ կը յիշատակուին տարբեր անուններով, արդէն կը դրսեւորուէին որպէս պետ-քաղաքական կազմաւորումներ։ Հայերու, որպէս ժողովուրդի, կազմաւորման բարդ եւ երկարատեւ ընթացքը կ'աւարտի Վանի թագաւորութեան ժամանակաշրջանին (Ք.ա. IX-VI դդ), երբ այդ միասնական եւ կայուն պետականութեան ներքեւ հայկական լեռնաշխարհի ցեղերը հասած են տարածա-քաղաքական միասնութեան։ Արդէն Ք.ա. VII դ. վերջի եւ VI դ. սկզբնաղբիւրներուն (Հին կտակարանի շարք մը գիրքերուն, աքեմենեան արձանագրութիւններուն, հին յունական հեղինակներու երկերուն մէջ) հայկական լեռնաշխարհը կը ներկայացուի որպէս հայերով բնակեցուած միատարր երկիր։ ‌[փա՞ստ]

Չնայած այն հանգամանքին, որ հեռաւոր անցեալին տեղի ունեցած հայ ժողովուրդի ձեւաւորման շատ մանրամասներ անկարելի է լուսաբանել ամբողջութեամբ եւ ստուգապէս, ժամանակակից գիտութիւնը կը գտնէ, որ հայ ժողովուրդի կազմաւորումը, անկասկած, տեղի ունեցած է հայկական լեռնաշխարհին մէջ, անոր մասնակցած են զանազան ցեղեր ու ցեղամիութիւններ, որոնք աստիճանաբար միաձուլուած են միասնական ժողովուրդի մը մէջ։ Այդ բարդ գործին մէջ առաջատար դեր խաղացած են այն ցեղերը, որոնց լեզուն կը պատկանի հնդեւրոպական լեզուաընտանիքին։ Հետազօտողները (Գ. Ղափանցեան, Ս. Երեմեան, Ե. Ֆոռեր) առանձնացուցած են հայկական լեռնաշխարհին մէջ բնակած Հայասա (Խայաշա) ցեղամիութիւնը, որուն, ինչպէս կ'ենթադրեն անոնք, ծագած է հայերու ինքնանուանումը՝ հայ (խայ)։ Ըստ շումմերական արձանագրութիւններուն, հայ ազգը եղած է արդէն ք.ա. 21-րդ դարէն սկսած։ Շումմերական դիցաբանութեան գլխաւոր Աստուածը եղած է Հայյա, որն ալ՝ ըստ Շումմերներու, ստեղծած է հայ ազգը։ Ըստ արձանագրութիւններու՝ հայերը համարուած են աստուածային ազգ եւ Շումմերները պաշտած են զանոնք, սակայն իրականութեան մէջ Շումմերները ատած են հայերուն, քանի որ վերջիններս հզօր ցեղ էին եւ շատ խորամանկ։ Ըստ մէկ արձանագրութեան՝ շումմերական արքան կը հրամայէ, որ տաճարի շինութեան համար երթան եւ քար բերեն Սուբբուրէն (Շումմերները այդպես կոչած էին Հայաստանը)։ Կարաւանը ճանապարհ կ'ինյայ եւ իր հետ կը վերցնէ բազմաթիւ գանձեր, որպէսզի վճարէ քարի դիմաց, սակայն, երբ անոնք կը հասնին Հայաստան, հայերը կ'ըսեն, որ անոնց բերած ոսկին բաւարար չէ այդքան քարին, քանի որ քարը շատ թանկարժէք է եւ դժուարութեամբ ձեռք բերուած է։ Շումմերները կը վերադառնան իրենց երկիրը, սակայն ճամբուն վրայ ուժասպառ եղած ուղտերէն շատեր կը սատկին, ինչպէս նաեւ կը մահանան շատ մարդիկ։ Արքան կը բարկանայ եւ կը հրամայէ վերցնել աւելի շատ ոսկի եւ անյապաղ վերադառնալ Հայաստան առանց հանգիստի։ Ճամբուն վրայ նոյնպէս շատերը կը զոհուին եւ Հայաստան կը հասնին անոնցմէ շատ քիչեր։ Հայերը կ'ըսեն, որ անոնց ուղտերը չեն կրնար այդքան ծանրութիւնը տանիլ եւ անոնց տուած ոսկիի փոխարէն կու տան շատ քիչ քանակութեամբ քար։ Սուբբուրէն բացի Շումմերները հայերուն կ'անուանէին Արատտա, որ ըստ երեւոյթին Արարատ անուան սկզբնաձեւն էր։ Ըստ շումմերական դիցաբանութեան՝ Հայյա Աստուածը ունէր 7 որդի եւ մէկ դուստր։ Դուստրը ամէնափոքրն էր, հետեւաբար՝ ութերորդ երեխան էր։ Հետաքրքրական է այն, որ դստեր անունը Ութթու էր։

Լեզու

«Մեր լեզուն մեր պատմութիւնն է»։ Յ. Գրիմմ «Հայերու լեզուն՝ հայերէնը, ուրոյն ճիւղ է հնդԵւրոպական լեզուաընտանիքին մէջ»,- գրած է գերմանացի լեզուաբան-հայագէտ Հ. Հիւբշմանը «հայերէնի տեղը հնդեւրոպական լեզուներուն մէջ»(1875 թ.) յօդուածին մէջ^[1]։ Հնագոյն հայկական մատենագրական երկերուն մէջ գրի առնուած են ո՛չ միայն ժամանակի գրական հայերէնն ու ժողովրդական խօսուածքի նմոյշներ, այլեւ բանաւոր գրականութեան այնպիսի պատառիկներ, որոնց մէջ մասնագէտները կը տեսնեն հայոց լեզուի աւելի վաղ շրջանի մասունքներ։ Արեւելագէտ լեզուաբան Վ. Վ. Իվանովը «Վահագնի ծնունդը» բանաստեղծական պատառիկի մէջ յայտնաբերած է նախագրային հայերէնի իրողութիւններ^[2]։

Կրօնք

Հայերը քրիստոնեաներ են։ Քրիստոնէութիւնը Հայաստան մուտք գործած է I-III դարերուն, 301 թուականին ան հռչակուած է պետական կրօնք։ Մինչ այդ հայերը եղած են հեթանոս։ Որոշ հայեր կը դաւանին կաթոլիկութիւն, բողոքականութիւն, ինչպէս նաեւ՝ հեթանոսութիւն, իսլամ:

Թուաքանակ

Ներկայիս աշխարհի մէջ հայերու ընդհանուր թուաքանակը աւելի քան 13 միլիոն է։ Հայերը կը կազմեն Հայաստանի Հանրապետութեան (3,2 մլն) եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան (141 հզ) բնակչութեան գերակշռող մասը։ Պատմական ճակատագրի բերումով, վաղ միջնադարէն սկսած հայերը ստիպուած լքած են հայրենիքը։ Աշխարհի բոլոր ծագերուն մէջ հիմնուած են հայկական գաղութներ, որոնք պատմական իրադարձութիւններու բերումով կամ նուազած են, կամ անհետացած են։ Մինչեւ այսօր կը շարունակուի հայերու տեղաշարժը աշխարհին մէջ։

Ներկայիս հայերու խոշոր համայնքներ կան Ռուսիոյ (շուրջ 2, 3 մլն), ԱՄՆ-ի (շուրջ 1, 5 մլն), Վրաստանի (350 հզ), Ֆրանսայի (900 հզ), Իրանի (շուրջ 120 հզ), Սուրիոյ (մօտ 150 հզ), Լիբանանի (մօտ 250 հզ), Արժանթինի (135 հզ), Քանատայի (մօտ 100 հզ) եւ Թուրքիոյ մէջ (75-80 հզ)։ Վերջին տասնամեակներու ընթացքին նօսրացած են հայ համայնքները Ուզբեկիստանի (75 հզ), Ուքրանիոյ (մօտ 130 հզ), Աւստրալիոյ (60 հզ), Պրազիլիոյ (շուրջ 40-45 հզ), Գերմանիոյ (50-60 հզ), Սպանիոյ (50 հզ), Մեծ Բրիտանիոյ (շուրջ 20 հզ), Պուլկարիոյ (շուրջ 30 հզ), Ռումանիոյ (շուրջ 3 հզ), Յունաստանի (շուրջ 35 հզ), Եգիպտոսի (շուրջ 9 հզ), Կիպրոսի (մօտ 4 հզ), Նոր Զելանդիայի (շուրջ 1 հզ),, Ուրուգուէի (շուրջ 19 հզ), Վենեզուելայի (շուրջ 4 հզ), Շուէտի (շուրջ 8 հզ), Զուիցերիոյ (շուրջ 7 հզ), Քուէյթի (շուրջ 5 հզ), Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու (շուրջ 3 հզ), Իտալիոյ (3 հզ), Հոլանտայի (շուրջ 7 հզ), Եթովպիոյ (շուրջ հարիւր) եւ այլ երկրներու մէջ։

Նշանաւոր հայեր

Շարլ Ազնաւուր՝ (ֆրանսերէն՝ Charles Aznavour) ֆրանսահայ երգիչ
Անտրէ Ակասի՝^[3] (անգլերէն՝ Andre Kirk Agassi) ամերիկացի թենիսորդ
Տարօն Աճէմօղլու՝ (թրք.՝ Daron Acemoğlu) ամերիկացի տնտեսագէտ
Յովհաննէս Այվազովսկի՝ (ռուս.՝ Иван Айвазовский) ծովանկարիչ (Ռուսիոյ Կայսրութիւն)
Արթուր Ապրահամ (Աւետիք Աբրահամեան գերմաներէն՝ Arthur Abraham) արհեստավարժ մարզիկ (Գերմանիա)
Տոն Ասկարեան՝ ֆիլմարտադրող, լուսանկարիչ
Մայքլ Արլէն (Տիգրան Սարգիս Գույումճեան, անգլերէն՝ Michael Arlen) ամերիկացի գրագէտ)
Լեւոն Արոնեան^[4]՝ ճատրակի մեծ վարպետ
Ռոստոմ Սիփան «Ռոս» Բաղդասարեան^[5] (David Seville անգլերէն՝ Ross Bagdasarian, Sr) ամերիկացի դաշնակահար, երգիչ եւ դերասան
Յովհաննէս Բաղրամեան՝ (ռուս.՝ Иван Христофорович Баграмян) Խորհրդային Միութեան մարշալ
Բարսեղ Ա՝ (յուն․՝ ) Բիւզանդիոնի կայսր, Մակեդոնական (հայկական հարստութեան հիմնադիր)
Ջիւան Գասպարեան՝ տուտուկահար
Ռիք (Ռիխարտ) Գաւանեան (գերմաներէն՝ Rick Kavanian) գերմանացի դերասան
Խորէն Գէոր (Աւետիսեան գերմաներէն՝ Khoren Gevor) բռնցքամարտիկ
Ճեք Գէորգեան (անգլերէն՝ Jack Kevorkian) ամերիկացի բժիշկ)
Վիկ Դարչինեան՝ (անգլերէն՝ Vic Darchinyan) բռնցքամարտիկ (Աւստրալիա)
Եանայ Եկորեան^[6]՝ (ռուս.՝ Яна Карапетовна Егорян սուսերամարտիկ (Ռուսիա)
Սթիւըն Զայիլեան՝ (անգլերէն՝ Steven Zaillian) ֆիլմարտադրող Միացեալ Նահանգներ
Աւետիս Զիլճեան՝ ^[7](անգլերէն՝ Avedis Zildjian) Ziljian ծնծղաներ արտադրող ընտանիքի հիմնադիր
Ատոմ Էկոյեան՝ (անգլերէն՝ Atom Egoyan) Գանատացի ֆիլմարտադրող
Սերժ Թանգեան՝ (անգլերէն՝ Serj Tangian) ամերիկացի երգիչ
- System of a Down՝ խումբի միւս անդամներ՝
  - Ճոն Տոլմայեան (անգլերէն՝ John Dolmayan)
  - Շավօ Օտաճեան (անգլերէն՝ Shavo Odadjian)
Արտիոմ Թարասով՝ (ռուս.՝ Артем Михайлович Тарасов) խորհրդային գործարար
Աւետիս «Աւի» Թեւանեան՝ (անգլերէն՝ Avadis "Avie" Tevanian) Apple-ի առաջատար ծրագրաւորող
Արտօ Թունճպոյաճեան՝ (անգլերէն՝ Arto Tunçboyacıyan) երգիչ Թուրքիա
Օննօ Թունճ(պոյեաճեան)՝ (անգլերէն՝ Onno Tunç) երգիչ (Թուրքիա)}}
Տանիէլ Ժերար՝ (Ժերար Տանիէլ Խերլաքեան ֆրանսերէն՝ Danyel Gérard) ֆրանսացի երգիչ
Յովհաննէս Իսաքով՝ (ռուս.՝ Иван Степанович Исаков) խորհրդային ծովակալ
Արամ Խաչատրեան՝ (ռուս.՝ Арам Ильич Хачатурян) խորհրդային երգահան
Սերկէյ Խաչատրեան՝ (գերմաներէն՝ Sergey Khachatryan ջութակահար (Հայաստան/Գերմանիա)
Լերի Կակոսեան անգլերէն՝ Lawrence Gilbert "Larry" Gagosian) ամերիկացի գործարար արուեստաբան^[8]
Արա Կիւլեր՝ (թրք.՝ Ara Güler իսթանպուլահայ գրագէտ եւ լուսանկարիչ
Գալուստ Կիւլպէնկեան՝ (անգլերէն՝ Calouste Gulbenkian) մեծահարուստ եւ բարերար
Կոմիտաս Վարդապետ՝ երաժիշտ
Արշիլ Կորքի՝ (Ոստանիկ Ատոյեան անգլերէն՝ Arshile Gorky) ամերիկահայ նկարիչ
Ռոպեր Հաթեմօ՝ (թրք.՝ Rober Hatemo) երգիչ (Թուրքիա)
Վիքտօր Համբարձումեան՝ աստղագէտ
Արմէն Ճիկարխանեան՝ (ռուս.՝ Армен Джигарханян) դերասան (Խորհրդային Միութիւն եւ Ռուսիոյ Դաշնութիւն)
Եուրի Ճորքայեֆ՝ (ֆրանսերէն՝ Youri Djorkaeff) ֆրանսացի ֆութպոլիստ
Ռուբէն Մամուլեան՝ (անգլերէն՝ ouben Mamoulian ամերիկացի ֆիլմերու տնօրէն
Ալեն Մանուկեան՝ (անգլերէն՝ Alain Manoukian ձեւարար (Ֆրանսա)
Անտրէ Մանուկեան՝ (անգլերէն՝ André Manoukian ճազդաշնակահար
Տիգրան Մանսուրեան՝ երգահան
Մեսրոպ Մաշտոց (360–440) հայերէնի գիրերը ստեղծողը
Յակոբ Մարթայեան (թրք.՝ Agop Dilâçar լեզուաբան) Օսմանեան Կայսրութիւն
Անաստաս Միկոյեան (ռուս.՝ Анастас Иванович Микоян քաղաքական գործիչ (Խորհրդային Միութիւն)
Արտիոմ Միկոյեան (ռուս.՝ Артем Иванович Микоян օդանաւերու կազմարար (Խորհրդային Միութիւն)

Ալեն Միքլի (ֆրանսերէն՝ Alain Mikli(tarian) ֆրանսացի տիզայնըր
Հենրիկ Մխիթարեան՝ ֆութպոլիստ
Ալան Յովհաննէս (անգլերէն՝ Alan Hovhaness (Alan Vaness Chakmakjian)) ամերիկացի երգահան
Դաւիթ Նալպանտեան (սպ.՝ David Nalbandian արժանթինցի թենիսորդ
Գրիգոր Նարեկացի (951–1003)
Նարսէս (Ներսէս յուն․՝ (478-573) Արեւելեան Հռոմի Կայսրութեան զօրավար
Շեր (Շերլին Սարգսեանանգլերէն՝ Sher) ամերիկացի երգչուհի եւ դերասանուհի
Շիմոն Շիմոնովիչ՝ (լեհ.՝ Szymon Szymonowic 1558-1629) լեհ ազնուական գրագէտ
Էտուար Մկրտիչ Ութուճեան (ֆրանսերէն՝ Édouard Utudjian) քաղաքաշինարար (Ֆրանսա)
Քարլ Չիլինկիրեան (գերմաներէն՝ Carl Tchilling-Hiryan) գերմանացի գործարար
Ճէյմս Պաղեան՝ (անգլերէն՝ James Philipp Bagian) ամերիկացի աստղանաւորդ
Փիթըր Պալաքեան՝ (անգլերէն՝ Peter Balakian) ամերիկացի գրագէտ
Պալեան ընտանիք` օսմանեան արքունիքի ճարտարապետներ
Վազրիք Պազիլ գերմաներէն՝ Vazrik Bazil) հրապարակախօս (Գերմանիա)
Առնօ Պապաճանեան՝ (ռուս.՝ Арно Бабаджанян) խորհրդային երգահան
Յասմիկ Պապեան օփերայի երգչուհի (Հայաստան/Աւստրիա)
Փաթրիք Պապումեան՝^[9] (գերմաներէն՝ Patrik Babumian) գերմանացի ուժային մարզիկ
Տիգրան Պետրոսեան ճատրակի մեծ վարպետ
Քեթի Պերպերեան՝ (անգլերէն՝ Kathy Berberian) ամերիկեան դասական երգչուհի
Տէն Պիլզերեան՝ (անգլերէն՝ Dan Bilzerian) փոքերի վարպետ (Միացեալ Նահանգներ)
Մարտիրոս Սարեան նկարիչ
Քարինա Սարգիսովա (Սարգսեան, ռուս.՝ Karina Sarkissova) ռուս-աւստրիական (պալէ)ի պարուհի
Ուիլիըմ Սարոյեան (անգլերէն՝ William Saroyan ամերիկահայ գրագէտ
Էնտի Սերքիս (անգլերէն՝ Andy Serkis) ամերիկացի դերասան
Ադամ Սեւանի (Ադամ Մանուչարեան անգլերէն՝ Adam G. Sevani) ամերիկացի դերասան
Լութեր Ճորճ Սիմճեան (անգլերէն՝ Luther George Simjian) ամերիկացի գիւտարար
Հանրի Վերնէօյ (ֆրանսերէն՝ Henri Verneuil) ֆիլմարտադրող (Ֆրանսա)
Ռէյմընտ Տամատեան (անգլերէն՝ Raymond Vahan Damadian) բժշկագիտական սարքերու ամերիկացի գիւտարար
Քեն Տաւիթեան (անգլերէն՝ Kenneth Davitian) ամերիկացի դերասան
Աւետ Տէրտէրեան երգահան
Տիգրան Մեծ (140–55 Ք.ա.) հայ թագաւոր
Հրանդ Տինք (թրք.՝ Hrant Dink) լրագրող (Թուրքիա)}}
Փաթրիք Տեւէճեան (ֆրանսերէն՝ Patrick Devedjian) ֆրանսացի քաղաքական գործիչ
Ճորճ Տոքմէճեան (անգլերէն՝ Courken George Dokmejian) ամերիկացի քաղաքական գործիչ^[10]
Սերգէյ Փարաջանով ֆիլմերու տնօրէն (Խորհրդային Միութիւն)
Պարիս Փիշմիշ (Մարի Սուքիասեան սպ.՝ Paris Pişmiş աստղագէտ (Մեքսիքօ)
Ալեն Փրոսթ (ֆրանսերէն՝ Alain Prost Ֆորմուլ-1-ի արշաւորդ
Քիմ Քաշքաշեան (անգլերէն՝ Kim Kashkashian) ամերիկացի երաժիշտ)
Կարրի Քասփարով՝ (ռուս.՝ Гарри Каспаров) ճատրակի մեծ վարպետ (Ռուսիոյ Դաշնութիւն)
Եուսուֆ Քարշ (Յովսէփ Քարշեան անգլերէն՝ Yousuf Karsh) լուսանկարիչ (Միացեալ Թագաւորութիւն)
Քիմ Քարտաշեան՝ (անգլերէն՝ Kim Kardashian) ամերիկացի մոտել
Տիրան Քէլէկեան (անգլերէն՝ Diran Kelekian) հրապարակագիր (Օսմանեան Կայսրութիւն)
Ալէքսանտր Քէմուրճեան (ռուս.՝ Александр Леонович Кемурджиан) խորհրդային գիտնական
Ֆիլիփ Քիրքորով` (ռուս.՝ Филипп Бедросович Киркоров երգիչ (Ռուսիոյ Դաշնութիւն)
Քըրք Քըրքորեան (անգլերէն՝ Kirk Kerkorian) ամերիկացի մեծահարուստ գործարար)
Մայք Քոնըրզ (Գրեգոր Օհանեան անգլերէն՝ Mike Connors) ամերիկացի դերասան
Ֆրենսիս Քուրքճեան՝ (ֆրանսերէն՝ Francis Kurkdjian ֆրանսացի օծանելիք արտադրող

Պատկերասրահ

Հայ հոգեւորական: Հեղինակ՝ Ճէյմս Թիսսօ
Հայերու արտագաղթը դէպի Վրաստան 1878-79 ռուս-թրքական պատերազմի ժամանակ
20^րդ դարու սկիզբը ամերիկահայերու ընտանիք
Խարբերդցի մանուկներ, 1900
Հայ գիւղացիներ

Հայ գիւղացիներ

Ծանօթագրութիւններ

↑ Բ. Ուլուբաբյան, Զրուցարան,,Ա,Ծաղկաքաղ Հայոց Պատմության, Երեւան, 1987, էջ 16
↑ Вяч. Вс. Иванов,Выделение разных хронологических слоев в древнеармянском и проблема первоначальной структуры текста гимна Вахагну.ՊԲՀ,1983,№ 4, 22-43
↑ Ունէ նաեւ ասորական եւ ֆրանսական ծագում
↑ Հայրը՝ հրեայ
↑ Alvin and the Chimpunks-ի ստեղծողը
↑ 2016 Ողիւմպիական խաղերու կրկնակի ախոյեան
↑ Լուսաւոր Աւետիս The New York Times-ը Անդրադարձած է Հայկական Զիլջեան Ընտանիքի եւ Համանուն Ապրանքանիշի Պատմութեան
↑ «Կակոսեան պատկերասրահներու» սեփականատէր
↑ http://blognews.am/arm/news/395394/
↑ 1982-91-ին եղած է Քալիֆորնիոյ նահանգապետը

Արտաքին յղումներ

"ՀամաՀայկական Էլ. Գրադարան" կայքի Հայեր Բաժնի գրքերը

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մասը վերցուած է Հայկական համառօտ հանրագիտարանէն, որու նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի մէջ։

[1] Բ. Ուլուբաբյան, Զրուցարան,,Ա,Ծաղկաքաղ Հայոց Պատմության, Երեւան, 1987, էջ 16

[2] Вяч. Вс. Иванов,Выделение разных хронологических слоев в древнеармянском и проблема первоначальной структуры текста гимна Вахагну.ՊԲՀ,1983,№ 4, 22-43

[3] Ունէ նաեւ ասորական եւ ֆրանսական ծագում

[4] Հայրը՝ հրեայ

[5] Alvin and the Chimpunks-ի ստեղծողը

[6] 2016 Ողիւմպիական խաղերու կրկնակի ախոյեան

[7] Լուսաւոր Աւետիս The New York Times-ը Անդրադարձած է Հայկական Զիլջեան Ընտանիքի եւ Համանուն Ապրանքանիշի Պատմութեան

[8] «Կակոսեան պատկերասրահներու» սեփականատէր

[9] ttp://blognews.am/arm/news/395394/

[10] 1982-91-ին եղած է Քալիֆորնիոյ նահանգապետը

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]