Ալան Յովհաննէս

Ալան Յովհաննէս;
Ծնած է	8 Մարտ 1911[…]
Ծննդավայր	Աոմըրվիլ, Միտըլսէքս Գաւառ, Մասսաչուսէթս, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Մահացած է	21 Յունիս 2000[…] (89 տարեկանին)
Մահուան վայր	Սիէթըլ, Ուաշինկթըն, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Քաղաքացիութիւն	Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ
Ազգութիւն	Հայ
Ուսումնավայր	Նոր Անգլիայի կոնսերվատորիա?; Թաֆթս Համալսարան; Arlington High School?
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Q1851439?, Q1859800?, Symphony No. 4?, Symphony No. 1?, Floating World - Ukiyo?, Chahagir?, The Burning House?, Saint Vartan Symphony?, The Rubaiyat of Omar Khayyám?, Talin?, Symphony No. 22?, Symphony No. 3?, The Flowering Peach?, Symphony No. 60?, Lousadzak?, Psalm and Fugue No. 2?, Symphony No. 66?, Hear my prayer, O Lord?, Symphony No. 63?, Symphony No. 50? եւ Symphony No. 6?
Տեսակ	օփերա եւ համանուագ
Մասնագիտութիւն	երգահան, խմբավար, դաշնակահար, երգեհոնահար
Աշխատավայր	Boston Conservatory at Berklee?; Հայ Առաքելական Եկեղեցի; Ամերիկայի ձայն?; Իսթմանի երաժշտական դպրոց?
Անդամութիւն	Արուեստի եւ գրականութեան ամերիկեան ակադեմիա
Ծնողներ	հայր՝ Յարութիւն Չագմագճեան
Կայքէջ	hovhaness.com(անգլերէն)

Ալան Յովհաննէս (Չաքմաքճեան^[9], 8 Մարտ 1911(1911-03-08)^[1]^[2]^[3]^[…], Աոմըրվիլ, Միտըլսէքս Գաւառ, Մասսաչուսէթս, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ^[4]^[5] - 21 Յունիս 2000(2000-06-21)^[1]^[2]^[6]^[…], Սիէթըլ, Ուաշինկթըն, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ^[7]^[4]), Հայ երաժիշտ, երաժշտագէտ, երգահան։ Ալան Յովհաննէս Յարութիւն Չաքմաքճեանի միակ զաւակն է։ Հօր անունը՝ Յարութիւն Վաննէս (Յովհաննէսի թրքական աղճատումը) Չաքմաքչեան, որ դասախօս էր Թաֆթս համալսարանին մէջ։

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ալան Յովհաննէս ծնած է 8 Մարտ 1911-ին, Մասսաչուսէթս (Մ. Նահանգներ)։ Զաւակն էր հայկական Կիլիկիոյ Ատանա քաղաքէն՝ Ամերիկա պանդուխտ գացած յայտնի քիմիագէտ Յարութիւն Վաննէս (Յովհաննէսի թրքական աղճատումը) Չաքմաքչեանի, որ դասախօս էր Թաֆթս համալսարանին մէջ։ Հայրը Թաֆթսի մէջ ծանօթացած ու ամուսնացած էր սկովտիացի Մատլէն Սքաթի հետ, որ մինչեւ 1931-ի իր մահը՝ կ՛ընդդիմանայ զաւկին հայ մեծցնելու՝ Վաննէս Չաքմաքչեանի հետեւողական ճիգերուն։

Կենսագիրները կը վկայեն, որ 4 տարեկանէն երաժշտութեան նուիրուած Ալանը, մօր ճնշումին եւ ազդեցութեան տակ, վաղ տարիքի իր ստեղծագործութիւնները կը ստորագրէր Ալան Սքաթ Վաննէս։

Ալան 7 տարեկանին ի վիճակի եղաւ երաժշտութիւնը կարդալու եւ 14 տարեկանին արդէն սիմֆոնիք գործեր կը յօրինէր։ Բայց ինչպէս որ հետագային ինք վկայած է, ծնողքը դէմ էր երաժշտութիւն յօրինելու իր բուռն ցանկութեան։ «Հետեւաբար ստիպուած էի երաժշտական իմ յօրինումներս գրելու գիշերները, գաղտնի, բաղնիքի մէջ, եւ յետոյ զանոնք պահելու, որպէսզի ծնողքս չտեսնէ», խոստովանած է մեծ երաժիշտը։ Արլինկթըն Գոլէճի աշակերտ էր Ալան, երբ արդէն գրեց իր առաջին երկու օփերաները, որոնք ներկայացուեցան Գոլէճի սիմֆոնիք նուագախումբին կողմէ։

Երգահանութեան նուիրուելու իր որոշումին մէջ, այդ տարիներուն, մեծ եղաւ ազդեցութիւնը Կոմիտասի ստեղծագործութիւններուն հետ իր ծանօթացումին։ 1929-ին, աւարտելով միջնակարգ դպրոցը՝ ան ուսումը շարունակեց Նիու Ինկլէնտի Երաժշտանոցին մէջ։ Այդ շրջանին գրեց «Արեւածագ» սիմֆոնին, որուն համար արժանացաւ Samuel Endicott-ի մրցանակին:

Մինչեւ 1930-ականները եւ մօր մահը ստեղծած իր գործերը՝ Ալան Սքաթ Վաննէս որոշեց փճացնել եւ կը պատմէ, որ օրերով իր նոթաները այրեց։ Որոշեց իր հայկական պատկանելութեան լիարժէքօրէն տէր կանգնիլ՝ առաջին հերթին մեծ հօր Յովհաննէս անունը ընտրելով իբրեւ ազգանուն։ Այդ մասին նաեւ առիթով մը խոստովանած է, որ ընտանեկան «Չաքմաքչեան» ազգանունը չընտրեց, որովհետեւ շրջապատին մէջ ոչ ոք ի վիճակի էր ճիշդ արտասանելու «զինագործ» բառին թրքացումով կնքուած իր հարազատ ազգանունը։

Այդ շրջանին սկսաւ իբրեւ երգեհոնահար նուագել Ուոթըրթաունի հայ առաքելական Ս. Ճէյմս եկեղեցւոյ մէջ՝ միաժամանակ թափով ստեղծագործական աշխատանքի նուիրուելով եւ Tanglewood Երաժշտանոցին մէջ երգահանի մասնագիտական պատրաստութեան հետեւելով՝ 1942-ին արժանանալով գիտական կոչումի։ Ամերիկահայութիւնը անմիջապէս փարեցաւ իր երիտասարդ երգահանին եւ նիւթական անհրաժեշտ աջակցութիւնը ցոյց տուաւ անոր, որպէսզի ամերիկեան մեծազդեցիկ Mercury ձայնասկաւառակի արձանագրութեան ընկերութիւնը իրարու ետեւէ հրապարակ հանէ Ալան Յովհաննէսի գործերը, որոնք լայն ժողովրդականութիւն ապահովեցին հայ երաժիշտին։

Ստեղծագործական Կեանք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ալան Յովհաննէսի ստեղծագործական կեանքին մէջ կարեւորագոյն դարձակէտ մը եղաւ անոր ծանօթացումը հայ երաժիշտ Ենովք Տէր Յակոբեանի հետ, որ հայկական եւ արեւելեան նուագարաններու օգտագործման հմուտ էր եւ Ալանի առջեւ լայն բացաւ ոչ միայն հայկական, քրտական, պարսկական ու արաբական, այլեւ՝ հնդկական, չինական եւ ճափոնական աւանդական նուագարաններու եւ ազգային երաժշտութեանց անեզր աշխարհը։ Այդ ուղիով ալ ընթացաւ Ալան Յովհաննէսի ստեղծագործական բեղուն կեանքը։

Երաժշտանոցի Դասախօս[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1946-ին, երբ Պոսթընի Երաժշտանոցին դասախօս էր, տեղւոյն հայ համայնքի մղումով ստեղծեց իր «Էջմիածին» օփերան։ 1952-ին ան փոխադրուեցաւ Նիւ Եորք, ուր միացաւ «Ամերիկայի Ձայն»ի խմբագրութեան, երաժշտական բաժնի պատասխանատուութեամբ։ Շարունակեց ստեղծագործել եւ շուրջ կէս դար իր տիրական դրօշմը դրաւ ամերիկեան երաժշտական կեանքին վրայ՝ յատկապէս արեւելեան ու արեւմտեան երաժշտութիւնները ինքնուրոյն համադրութեամբ մշակելու իր մեծ տաղանդով։

Ալան Յովհաննէսի Տուն Թանգարան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ալան Յովհաննէս, իր հօր օրինակին հետեւելով, իր կարգին ամուսնացաւ օտարի հետ՝ ծանօթ սոփրանօ Հինաքօ Ֆուճիարայի հետ։ Ունեցան դուստր մը, որ իր մօր հետ միասին հպարտութեամբ տէր կանգնեցաւ հայ մեծ երաժիշտի ազգային պատկանելութեան եւ երաժշտութեան՝ 2004-ին ձեռնամուխ ըլլալով Հայաստանի մէջ Ալան Յովհաննէսի Տուն-Թանգարանի ստեղծումին։

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 Երաժշտություն
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63484499"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 https://www.otherminds.org/alan-hovhaness-centennial/
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a>
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #120889331 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 262. — ISBN 978-2-905686-93-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a>
↑ maik1970 (2018-03-08)։ «Ալան Յովհաննէս (Չաքմաքճեան, 1911-2000)»։ Azat Or (հայերեն)։ արտագրուած է՝ 2020-10-28

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb133234308_data.bnf.fr]:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741">[http://global.britannica.com/biography/Alan-Hovhaness_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513"_data-entity-id="Q63484499">Երաժշտություն<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63484499"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 Երաժշտություն
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63484499"></a>

[[https://www.otherminds.org/alan-hovhaness-centennial/_https://www.otherminds.org/alan-hovhaness-centennial/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 https://www.otherminds.org/alan-hovhaness-centennial/

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1239328"_data-entity-id="Q2657718">[[:hy:s:Հայկական_սովետական_հանրագիտարան|Հայկական_սովետական_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links">_/_խմբ._[[:Վիքտոր_Համբարձումեան|Վ.&nbsp;Համբարձումյան]],_[[:Կոստանդին_Խուդաւերդեան|Կ.&nbsp;Խուդավերդյան]]_—_[[:d:Q124405912|Հայկական_հանրագիտարան_հրատարակչություն]],_1974.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q47461344"_data-entity-id="Q2664168">[http://www.enciclopedia.cat/enciclop%C3%A8dies/gran-enciclop%C3%A8dia-catalana/EC-GEC-0033079.xml_Gran_Enciclopèdia_Catalana]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:ca:Grup_Enciclopèdia|Grup_Enciclopèdia]],_1968.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a></div>-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Գերմանիոյ_Ազգային_Գրադարան|Deutsche_Nationalbibliothek]]</i>_[http://d-nb.info/gnd/120889331/_Record_#120889331]_//_Gemeinsame_Normdatei<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #120889331 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q47461344"_data-entity-id="Q114555440"><i_class="wef_low_priority_links">[[:d:Q114574126|Krikorian&nbsp;A.]],_[[:d:Q114588221|Heratchian&nbsp;H.]]</i>_[[:d:Q114555440|Le_dictionnaire_biographique]]:_Arméniens_d'hier_et_d'aujourd'hui<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:fr:Maisons-Alfort|Maisons-Alfort]]:_2021._—_P.&nbsp;262._—_ISBN_978-2-905686-93-0</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a></div>-8] Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 262. — ISBN 978-2-905686-93-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a>

[9] 1970 (2018-03-08)։ «Ալան Յովհաննէս (Չաքմաքճեան, 1911-2000)»։ Azat Or (հայերեն)։ արտագրուած է՝ 2020-10-28

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]