Սեն Փեթերսպուրկ

Սեն Փեթերսպուրկ
ռուս.՝ Санкт-Петербург
Դրօշակ Զինանշան
Երկիր	Ռուսաստան
Ներքին բաժանում	18 շրջան
Նահանգապետ	Գէորգի Պոլտաւչենքօ
Օրէնսդրական մարմին	Legislative Assembly of Saint Petersburg?
Հիմնադրուած է՝	27 Մայիս 1703
Տարածութիւն	1439±1 քմ²
ԲԾՄ	3 մեթր
Կլիմայ	Խոնաւ Ցամաքային Կլիմայ
Պաշտօնական լեզու	ռուսերէն
Բնակչութիւն	▲ 4 869 600 մարդ մարդ
Խտութիւն	3384 մարդ/քմ² մարդ/քմ²
Ագլոմերացիա	5,4 միլիոն (2002)
Կը գտնուի ափին	Նեւա, Ֆիննական ծոց?, Գրիբոեդովի ջրանցք?, Obvodny Canal?, Okhta?, Great Nevka?, Ekateringofka?, Kronverksky Strait?, Krjukov Canal?, Փոքր Նեւա, Մեծ Նեւա, Slavyanka?, Krestovka?, Okkervil?, Ֆոնդանքա, Moyka River? եւ Middle Nevka?
Ազգային կազմ	ռուսեր՝ 84,73 % ուքրանիացիներ՝ 1,87 % պելառուսեր՝ 1,17 % հրէաներ՝ 0,78 % թաթարներ՝ 0,76 % հայեր՝ 0,41 %
Ժամային գօտի	UTCմոսկովեան ժամանակ
Հեռախօսային ցուցանիշ	812
Փոստային ցուցանիշ	190000–199406
Շրջագայութեան պետ-համարագիր	78, 98, 178 եւ 198
Պարգեւներ	Հերոս?
Անուանուած է	Պետրոս առաքեալ
Մականուն	Питер եւ Piter
Հիմնադիր	Մեծն Պետրոս
Պաշտօնական կայքէջ	gov.spb.ru​(ռուս.)

Սեն Փեթերսպուրկ (ռուս.՝ Санкт-Петербург, 18 Օգօստոս 1914 - 26 Յունուար, 1924՝ Փեթրոկրատ, 26 Յունուար 1924 - 6 Սեպտեմբեր 1991՝ Լենինկրատ), Լենինկրատ), բնակչութեամբ Ռուսաստանի երկրորդ քաղաքը։ Դաշնային նշանակութեան քաղաք։ Հիւսիսարեւմտեան դաշնային տարածաշրջանի եւ Լենինկրատի մարզի վարչական կեդրոնը։ Քաղաքը հիմնադրած է Պետրոս Ա.ը 27 Մայիս 1703-ին (16 Մայիս)։ 1712-1918-ականներուն՝ Ռուսաստանի մայրաքաղաք։

Քաղաքը իր անունը ստացած է Պետրոս առաքեալի՝ հիմնադիր արքայի երկնային հովանաւորի պատուին, սակայն ժամանակի ընթացքին սկսաւ աւելի միանալ Պետրոս Ա.-ի անուան հետ։ Սեն Փեթերսպուրկի պատմութիւնն ու մշակոյթը կապուած է Ռուսական կայսրութեան եւ Ռուսաստանի՝ իբրեւ ժամանակակից պատմութեան մէջ եւրոպական գերտէրութիւն մտնելու հետ։ Կայսերական իշխանութեան եւ զինուորական փառքի խորհրդանիշն է։

Տեղակայուած է Ռուսական Դաշնութեան հիւսիս-արեւմուտքը, Ֆիննական ծոցի եւ Նեւա գետի ափին։ Սեն Փեթերսպուրկին մէջ կը գտնուի Ռուսական Դաշնութեան Սահմանադրական դատարանը, ՌԴ Նախագահին կից Հերալտիք խորհուրդը, Լենինկրատի մարզի իշխանութեան մարմինները,ԱՊՀ միջխորհրդարանական ժողովը։ Քաղաքին մէջ տեղակայուած են նաեւ Ռազմածովային նաւատորմի Գլխաւոր հրամանատարութիւնը եւ Ռուսաստանի Զինուած ուժերու Արեւմտեան ռազմական շրջանի շտապը։

Եղած է երեք յեղափոխութիւններու՝ 1905–1907, 1917-ի Փետրուարեան եւ Հոկտեմբերեան յեղափոխութիւններու կեդրոնը։ 1941–1945-ականներու Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ քաղաքը 872 օր գտնուած է շրջափակման մէջ, որու արդիւնքով աւելի քան 2 մլն մարդ զոհուած է։ 1 Մայիս 1945-ին գերագոյն հրամանատար Իոսիֆ Սթալինի հրամանով Լենինկրատին շնորհուած է հերոս քաղաքի կոչում։ 2018-ի տուեալներով դաշնային նշանակութիւն ունեցող Սեն Փեթերսպուրկի կազմին մէջ կը մտնեն նաեւ զինուորական փառքի 3 քաղաք՝ Քրոնշդատդ, Քոլբինօ, Լոմոնոսով։

5 356 755 (2018) բնակչութեամբ՝ Սեն Փեթերսպուրկը աշխարհի մէջ ամենահիւսիսային քաղաքն է, որ ունի մէկ միլիոնէն աւել բնակիչ։ Ամբողջովին Եւրոպայի մէջ տեղակայուած քաղաքներու մէջ Սեն Փեթերսպուրկը բնակչութեամբ երրորդ քաղաքն է, ինչպէս նաեւ ոչ մայրաքաղաք առաջին քաղաքը, որ ունի այդքան բնակչութիւն։ «Մինչեւ 2030-ը Սեն Փեթերսպուրկի զարգացման ռազմավարութիւն» նորարարական յատակագիծը կ՛ենթադրէ, որ 2030-ին բնակչութիւնը կը կազմէ 5.9 մլն։ Քաղաքը Սեն Փեթերսպուրկ քաղաքային համախմբումն կեդրոնն է։ Քաղաքի մակերեսը 1439 քմ² է, 1 Յուլիս 2012-ին Մոսկուայի ընդարձակումէն ետք Սեն Փեթերսպուրկը իր տարածքով երկրի երկրորդ քաղաքն է․ նախքան Սեւասթոբոլի՝ ՌԴ-ին միանալը, Սեն Փեթերսպուրկը Ռուսաստանի Դաշնութեան ամենափոքր դաշնային հպատակն էր։

Սեն Փեթերսպուրկը Ռուսաստանի տնտեսական, գիտական եւ մշակութային կարեւորագոյն կեդրոնն է, երթեւեկութեան խոշոր հանգոյց։ Սեն Փեթերսպուրկի պատմական կեդրոնը եւ անոր հետ կապուած յուշարձաններու համալիրները կը մտնեն ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան առարկաներուն մէջ․ այն երկրի զբօսաշրջային ամենակարեւոր կեդրոններէն մէկն է։ Առաւել նշանակալի մշակութա-զբօսաշրջային առարկաներու կարգին են Էրմիտաժը, Քունսթքամերան, Մարիինեան թատրոնը, Ռուսաստանի ազգային գրադարանը, Ռուսաստանի պետական թանգարանը, Պետրոպաւլովեան ամրոցը, Սուրբ Իսահակի տաճարը, Նեւայի պողոտան։ Մշակութային ժառանգութեան առարկաներու պահպանման ուղղուած է նաեւ Սեն Փեթերսպուրկի պատմական կեդրոնի պահպանման ու զարգացման ծրագիրը։

Պատմութիւն

Նախապատմութիւն, քաղաքի հիմնում եւ 18-րդ դար

Սեն Փեթերսպուրկի զինանշանը 1730-ին

Ներկայիս Սեն Փեթերսպուրկի տարածքին մարդու գործունէութեան մասին տուեալներ պահպանուած են սառցադաշտի վերջին հալքի ժամանակէն, որ ծածկած է տուեալ տարածքը։ Մօտ 12 000 տարի առաջ սառցադաշտի հեռանալէն ետք տարածքը ոտք դրին առաջին մարդիկ՝ հաւանաբար ներկայիս ուկրո-ֆիններու նախնիները։ 8-9-րդ դարերուն Նեւայի ափերուն բնակութիւն հաստատեցին արեւելեան սլաւոնները (իլմէնեան սլովենեներ եւ քրիւիչներ)։ Այստեղ անոնք կը զբաղուէին անտառահատային հողագործութեամբ, անասնապահութեամբ, որսորդութեամբ եւ ձկնորսութեամբ։ 9-րդ դարու սկիզբը այս հողերը մտան Քիեւեան Ռուսիայի կազմի մէջ՝ կազմելով Մեծ Նովկորոտի տարածքի մէկ մասը, որ կոչուեցաւ Վոտի հնգամաս․ Նեւայի հոսանքէն աջ գտնուող հատուածը կոչուեցաւ Քարելիայի հող, ձախ հատուածը՝ Իժորայի հող։ 8-13-րդ դարերուն Նեւայով կ՛անցնէր «Վարէագներէն յոյներ առեւտրային ճանապարհը» Արեւելեան Եւրոպայի միջով Սկանտանաւիայէն դէպի Բիւզանդիա։ Այդ ժամանակաշրջանին Նովկորոտի Հանրապետութիւնը մշտապէս պատերազմներ կը վարէր շուէտներու հետ։ 15 Յուլիս1240-ին Իժորայի՝ Նեւա գետ թափուելու վայրին մէջ տեղի ունեցաւ ճակատամարտ Նովկորոտի աշխարհազօրի (հրամանատար՝ իշխան Ալեքսանդր Նեւսքի) եւ շուէտական զօրքի միջեւ։ 1300-ին Օխտայի՝ Նեւա գետ թափուելու վայրին մջ շուէտները կառուցեցին Լանտսքրոնայի ամրոցը, սակայն մէկ տարի ետք նովկորոտցիները եւ տեղի կարելները գրաւեցին այն եւ հիմնայատակ քանդեցին։ Երբեմնի Լանտսքրոնայի վայրին մէջ երկար ժամանակ կը գտնուէր Նիէնշանցը՝ նովկորոտեան շուկան։ 15-րդ դարուն Նովկորոտի հանրապետութեան կազմին մէջ գտնուող Իժորայի հողը միացուեցաւ Մոսկուայի մեծ իշխանութեան։ Շուէտի հետ պատերազմին պարտուելէն ետք 1617-ին կնքուած Սթոլպովոյի հաշտութեան պայմանագրով Նեւայի երկայնքով գտնուող հողերը մտան շուէտական Ինգերմանլանտիայի կազմի մէջ, որու առեւտրային եւ վարչական կեդրոնը դարձաւ Նիէնշանց ամրոցի մօտ գտնուող Նիէն քաղաքը՝ կառուցուած 1611-ին Լանտսքրոնայի վայրին մէջ։

Նեւայի գետաբերանը նախքան Սեն Փեթերսպուրկի հիմնումը։ Հատուած շուէտական «Ինգերմանլանտիա նահնգի ընդհանուր քարտէզ»-էն, որ 1678-ին կազմած է Էրիք Պելինկը։

1700–1721-ականներու Հիւսիսային պատերազմի արդիւնքով Նեւա գետի հովիտը ետ գրաւուեցաւ շուէտէն, որ մտաւ Ռուսական կայսրութեան կազմին մէջ (30 Օգոստոս1721-ին (10 Սեպտեմբերն) կնքուած Նիշդատդի հաշտութեան պայմանագրով)։ 27 Մայիս1703-ին (16) Նեւայի գետաբերանին՝ Նիէնէն ոչ շատ հեռու, հիմնադրուեցաւ Սեն Փեթերսպուրկը։ Այս օրով կը թուագրուի ցար Պետրոս Ա.-ի կողմէ քաղաքի առաջին շէնքի՝ Պետրոպաւլովեան ամրոցի հիմնադրումը Զայաչի կղզիին մէջ։ Նոր ամրոցը պէտք է փակեր 2 խոշոր գետերու՝ Նեւայի եւ Մեծ Նեւկայի դելտաներու գետաբազուկներու ֆարաւատէրները։ 1704-ին Ռուսաստանի ծովային սահմանները պաշտպանելու համար Ֆիննական ծոցի Քոթլին կղզիի վրայ հիմնադրուեցաւ Քրոնշդատդի ամրոցը։ Նոր քաղաքին Պետրոս Ա.-ը կարեւոր ռազմավարական նշանակութիւն կու տար Ռուսաստանէն Արեւմտեան Եւրոպայ ջրագիծի ապահովման համար։

Քաղաքի գոյութեան առաջին տաս տարիներուն անոր գլխաւոր մասն էր Քաղաքային կղզին (ներկայիս՝ Փեթրոկրատի կղզի)։ Այստեղ կը գտնուէին Կոսթինի գաւիթը, Սուրբ Երրորդութեան եկեղեցին, բազում ծառայողական շինութիւններ, արհեստակցական արուարձաններ եւ զօրամասեր։ Առաջին արդիւնաբերական ընկերութիւնը Ծովակալութեան նաւաշինարանն էր, որ բացուեցաւ 1705-ին Նեւայի ձախ ափին՝ Ատմիրալթէյսքի կղզիին մէջ, ուր յետագային կառուցուեցաւ Գալերնայա նաւաշինարանը, Պետրոս Ա.-ի ձմեռնային պալատը եւ Ամառնային պալատը՝ Ամառային այգով։ 1712 թուականից Սեն Փեթերսպուրկը դարձաւ Ռուսաստանի մայրաքաղաք, իսկ 1713 թուականից ցարական արքունիքին ծառայող բոլոր անձինք պէտք է բնակութիւն հաստատէին այնտեղ․ այստեղ տեղափոխուեցաւ նաեւ կառավարական ծերակոյտը։ 16 Յունուար 1712-ին Պետրոս Մեծի հրամանով Փեթերսպուրկի մէջ ստեղծուեցան ճարտարագիտական եւ հրետարանային դպրոցներ։ 1712-ին Պետրոս Ա.-ը հրաման արձակեց Սեն Փեթերսպուրկի գլխաւոր յատակագծի ստեղծման մասին։ Ճիշդայդ ժամանակէն աշխոյժօրէն սկսան կառուցապատել Վասիլեւսքի կղզին, որ պէտք է դառնար քաղաքի կեդրոնը եւ Վիպորկը, կը ծաւալի Փեթերկոֆի, Եքաթէրինկոֆի, Օրանիէնպաումի մերձքաղաքային պալատներու շինարարութիւնը։ 1725-ին կը կառուցուին Սմոլնի գաւիթը, ձուլարանը, ջրային սղոցարանները, աղիւսի, մոմի, վառօդի, զինագործական, պաստառագորգի, կաշիի եւ այլ գործարանները, սնունդի ձեռնարկութիւնները․ 1724-էն Մոսկուայէնկը տեղափոխուի դրամահատարանը։ 1725-ին հիմնուեցաւ Փեթերսպուրկի գիտութիւններու ակադեմիան, ուր 1728-էն սկսաւ թողարկուիլ ռուսական առաջին թերթը՝ «Սեն Փեթերսպուրկսքիէ վետոմոսդի»-ն.

• 
  Ամառնային այգին 1716-ին
• 
  Պղինձէ հեծեալ, 19-րդ դարավերջի լուսանկար
• 
  1716-1717-ականներու գլխաւոր յատակագիծը, Տոմենիքօ Թրեզինի, 1716
• 
  Ծովակալութեան եւ հարակից շինութիւններու պողոտայ, 1753

18-րդ դարու կէսերուն հրդեհներու եւ ջրհեղեղներու արդիւնքով Պետրոս Ա.-ի ժամանակ կառուցուած շատ շէնքեր Սեն Փեթերսպուրկի մէջ խարխլուեցան, իսկ որոշները՝ ոչնչացուեցան։ Այսպէս, 1736 եւ 1737-ականներու ամռան տեղի ունեցաւ 2 հրդեհ (հրդեհուեցաւ ամբողջովին փայտէ կառուցուած Մորսքայա սլոպոտան եւ Ատմիրալդէյսքի կղզիի զգալի մասը)։ 1737-ին կայսրուհի Աննա Եոհանովնայի հրամանով կը կազմուի Սեն Փեթերսպուրկի կառուցապատման կոմիտէն, որ կը գլխաւորէր Փիթր Երոպքինը։ Այդ նախագիծով կը հաստատուէր Փեթերսպուրկի եռակողմ զարգացման միտքը, որ պէտք է սկսէր Ատմիրալդէյսքիի կղզիէն․ այն պէտք է դառնար կազմութեան կեդրոնը, իսկ գլխաւոր մայրուղիի դերը կը յատկացուէր Նեւայի պողոտային։ Սեն Փեթերսպուրկը կը դառնայ Ռուսաստանի խոշորագոյն գիտական կեդրոններէն մէկը։ Կը հիմնուի ուսումնական հաստատութիւններու ամբողջ շարք մը՝ Սմոլնիի ազնուական օրիորդներու ինստիտուտը, Գեղարուեստի կայսէրական ակադեմիան, Լեռնային ուսումնարանը, Գլխաւոր ժողովրդական ուսումնարանը, որ զբաղւում էր ուսուցիչներու պատրաստմամբ եւ այլն։ Կը զարգանայ մայրաքաղաքի մշակութային կեանքը։ 30 Օգոստոս 1756-ին հրաման կ՛արձակուի երկրին մէջ առաջին պետական թատրոնի ստեղծման մասին։ 1762-ին նախկին կոմիտէին փոխարինելու եկաւ Սեն Փեթերսպուրկի եւ Մոսկուայի քարէ կառուցման կոմիտէն, որ կը կարգաւորէր ափամերձ փոքր գետերու եւ ջրանցքներու շինարարութիւնը, կեդրոնական հրապարակներու ճարտարապետական համալիրներու ձեւաւորումը։ Կը սկսի Նեւայի, Ֆոնդանքայի, այնուհետեւ քաղաքի կեդրոնով հոսող այլ գետերու եւ ջրանցքներու կրանիդէ առափներու շինարարութիւնը։ 18-րդ դարու վերջը քաղաքի բնակչութիւնը կազմին մէջ 220 000 մարդ էր, որմով Սեն Փեթերսպուրկի առաջ անցաւ Մոսկուաէն․ քաղաքին մէջ կը գործէր աւելի քան 60 ուղղափառ եւ 15 այլադաւան եկեղեցի։ 1780-ի տուեալներով քաղաքին մէջ կը հաշուէր աւելի քան 1200 փողոց եւ նրբանցք, 3300 տուն, քաղաքի ամբողջ կեդրոնական մասը արդէն լիովին սալարկուած էր գլաքարով եւ ծածկուած լայնակի տախտակներով։ 1785-էն ետք կը կազմուի համադասային ընտրութիւններու միջոցով ձեւաւորուող քաղաքային համադասային բնակչութեան գործերը կարգաւորող մարմինը՝ Քաղաքային խորհրդարանը։

Փեթերսպուրկը 19-րդ դարուն

Սեն Փեթերսպուրկի զինանշանը 19-րդ դարուն

1809-ին կը բացուի Հաղորդակցման ուղիներու երկրաչափներու կորպուսի հաստատութիւնը։ 1810-ին մարդիկ արդէն կարող էին երկրաչափական բարձրագոյն կրթութիւն ստանալ 1806-ին հիմնադրուած Գլխաւոր երկրաչափային ուսումնարանին մէջ։ 1811-ին հիմնադրուեցաւ Ցարսքոյէ Սելոյի լիսէն։ 19 Նոյեմբեր1824-ին (7 Նոյեմբեր) տեղի ունեցաւ Սեն Փեթերսպուրկի պատմութեան մէջ ամենամեծ եւ աւերիչ ջրհեղեղը․ ջուրը ընդունուածէն բարձրացաւ 421 սմ։ Արդիւնքով զոհուեցան, ըստ տարբեր հաշուարկներու, 400-4000 մարդ, նիւթական վնասը կը գնահատուէր միլիոնաւոր ռուբլի։ 26 Դեկտեմբեր1825-ին (14 Դեկտեմբեր) Փեթերսպուրկի ծերակոյտի հրապարակին մէջ պետական յեղաշրջման անյաջող փորձ կատարուեցաւ, որու նպատակը ինքնակալութեան եւ ճորտատիրական կարգերու վերացումն էր։ 19-րդ դարու առաջին կիսուն կ՛աւարտի Պալատական, ծերակոյտի, Ալեքսանդրինսքի, Միխայլովսքի հրապարակներու, Վասիլեւսքի կղզիի Սլաքի ճարտարապետական ձեւաւորումը։ Անոնց կառուցման, ինչպէս նաեւ այլ ճարտարապետական յուշարձաններու վրայ աշխատած են այնպիսի ճարտարապետներ, ինչպիսին են Քարլ Ռոսսին (Անիչքովի պալատ (վերակառուցում), Ելակինի պալատ, ծերակոյտի եւ խորհրդարանի շէնք, Միխայլովսքի պալատ, Ալեքսանդրինսքի թատրոնի շէնք), Ջաքոմօ Քվարէնկին (Սմոլնիի ուսումնարան), Անդրէեան Զախարովը (Վասիլեւսքի կղզիի կառուցապատման նախագիծ (1803–1804), Ծովակալութեան շէնք), Ժան Թոմա տէ Թոմոնը (սակարանի շէնք՝ ռոստրաւոր սիւներով), Անտրէյ Վորոնիխինը (Կազանի Աստուածամօր տաճար, Պետական գանձարանի շէնք), Աւկուսդ Մոնֆերանը (Ալեքսանդրի սիւն, Սուրբ Իսահակի տաճար) եւ շատ ուրիշներ։

Սեն Փեթերսպուրկի հատակագիծը՝ արքունական շինություններով, այգիներով, զբօսայգիներով, ճանապարհներով, 1887։

Այդ ժամանակ բուռն կը զարգանայ արդիւնաբերութիւնը, 1830-ականներու կէսերուն Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կը գործէր մօտ 300 գործարան, 1870-ականներու կէսերուն՝ 25 դրամատուն, իսկ դարավերջը՝ աւելի քան 500 ընկերութիւն։ Փեթերսպուրկի ծայրամասերուն մէջ կը կառուցուին խոշոր գործարաններ՝ Փուդիլովի, Օպուխովի, Պալտիք։ Վիպորկի մէջ կ՛աճին արդիւնաբերական եւ բնակելի թաղամասարը, Նարվայի, Մոսկուայի, Նեւայի քաղաքամուտքերուն կը սկսի բազմայարկ շէնքերու շինարարութիւն՝ քաղաքի կեդրոնը բազմաթիւ «եկամտաբեր տուներով»։ 1800-ին Ծովակալութեան գործարաններուն մէջ կը շինուի առաջին շոգեմեքենան, 1815-ին ջուր կ՛իջեցուի առաջին ռուսական շոգենաւը՝ «Ելիզաւեդա»-ն, 1843-էն Ալեքսանդրովի թուջի գործարանին մէջ կը սկսի երկաթուղիի շարժակազմի թողարկումը, իսկ 1845-ին կը թողարկուի առաջին հայրենական շոգեքարշը։ Կարեւոր իրադարձութիւն էր 1836-ին Փեթերսպուրկի եւ Ցարսքոյէ Սելոյի միջեւ առաջին երկաթուղիի շինարարութիւնը։ 18 Օգոստոս 1851-ին Փեթերսպուրկէն Մոսկուա կը մեկնի առաջին գնացքը, շուտով երկու քաղաքներուն միջեւ հաղորդակցումը կը դառնայ կանոնաւոր։ 1837-ին կառուցւում է Ցարսքոյէ Սելոյի կայարանը, 1850-ականներուն՝ Նիքոլայէվի, Վարշաւայի, Պալտիք կայարանները, իսկ 1870-ին ՝ Ֆինլանտական կայարանը։ Կը զարգանայ նաւագնացութիւնը, 1885-ին կ՛աւարտի 32 քիլոմեթրանոց Մորսկօ ջրանցքի եւ Գուտուեւսքի կղզիի Մորսկօ նաւահանգստի շինարարութիւնը։ Բնակչութեան ջրամատակարարման համար 1863-էն քաղաքի կեդրոնական թաղամասերուն մէջ կառուցուած է ջրմուղ, իսկ 1876-ականներուն ջրմուղ կը կառուցուի նաեւ Վասիլեւսքի կղզիին մէջ, Փեթերսպուրկի եւ Վիպորկի շրջաններուն մէջ։ 1882-ին քաղաքին մէջ կը յայտնուի քաղաքային հեռախօսի առաջին կայանը, իսկ 1897-ին Էրիքսոնի գործարանին մէջ կը սկսի հեռախօսներու արտադրութիւնը։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ աւելի ուշ, քան Ռուսաստանի կայսրութեան մնացած քաղաքներուն կը գործարկուի թրամուէյը։ Կը շարունակուի Փեթերսպուրկի զարգացումը իբրեւ երկրի քաղաքական եւ գիտական կեդրոն։ 1839-ին կը բացուի Փուլքովոյի աստղադիտարանը, իսկ 1845-ին՝ Ռուսական աշխարհագրական ընկերութիւնը։ 1890-ականներու կէսերուն Փեթերսպուրկի մէջ կը գործէր աւելի քան 20 բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւն։

• 
  Սմոլնի մենաստան, 1841
• 
  Կազանի Աստուածամօր տաճար, 19-րդ դար
• 
  Ալեքսանտրինսքի թատրոնը եւ Եքաթերինա Բ.-ի յուշարձանը, 1900-ականներու լուսանկար
• 
  Սակարանի շէնքը Վասիլեւսքի կղզիի սլաքին մէջ, 1908

Մայրաքաղաքի կարգավիճակի կորուստ եւ վերանուանում

1897-ի մարդահամարի տուեալներով քաղաքի բնակչութիւնը կը կազմէր 1 265 000 մարդ, իսկ Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրէին կը գերազանցէր 2 միլիոնը (երրորդ տեղը կը զբաղեցնէր Լոնտոնէն ու Փարիզէն ետք)։ 1905–1907-ականներու ռուսական յեղափոխութեան արդիւնքով, ոու սկիզբը կը համարուի 19 Յունուար Արիւնոտ Կիրակին, ստեղծուեցաւ Ռուսաստանի պատմութեան մէջ առաջին խորհրդարանը՝ Պետական խորհրդարանը։ Դարասկիզբը բուռն կը զարգանար տնտեսութիւնը։ 1913-ին Փեթերսպուրկի արդիւնաբերական արտադրութեան ծաւալը հասաւ 632 մլն ռուբլիի, 1012 ընկերութիւններուն կ՛աշխատէր 242 600 մարդ։ Մայրաքաղաքը կ՛արտադրէր Ռուսաստանի արդիւնաբերական ապրանքներու 12 %-ը, ինչպէս՝ ելեկտրաուժային արտադրութեան 70 %-ը, քիմիական արտադրութեան 50 %-ը, մեքենաներու 25 %-ը, տեքստիլի 17 %-ը։ Քաղաքին մէջ կը գործէր 567 դրամատուն։ Մայրաքաղաքային արդիւնաբերութեան ուժով ակ՛պահուէին 294 ելեկտրական սարքերը եւ 3 ջերմաելեկտրակեդրոնները։ 1914-ին Փեթերսպուրկի 60 համալսարաններուն մէջ կ՛ուսնաէր մօտ 40 000 ուսանող։

Սեն Փեթերսպուրկի համայնապատկերը՝ բաղկացած 13 նկարներէ։ Լուսանկարուած է Ծովակալութեան շէնքի աշտարակէն, 1861

Առաջին համաշխարհային պատերազմը խիստ ազդեց Սեն Փեթերսպուրկի ճակատագրի վրայ։ Օգոստոս 1914-ին հակագերմանական տրամադրութիւններու ներքոյ Նիքոլա Բ.-ի հրամանով քաղաքը վերանուանուեցաւ Փեթրոկրատ։ 1917-ին խնդիրներ սկսան մատակարարման, հերթ կանգնելու սովորական երեւոյթի հետ։ 23-27 Փետրուար1917-ին քաղաքին մէջ տեղի ունեցած խռութիւնները եւ Փետրուարեան յեղափոխութեան այլ իրադարձութիւններ աւարտեցան Նիքոլա Բ. կայսեր գահընկեցութեամբ եւ Ժամանակակից կառավարութեան ձեւաւորումով։ 25 Հոկտեմբեր 1917-ին (7 Նոյեմբեր) զինուած ապստամբութեան արդիւնքով իշխանութիւնը քաղաքին մէջ կ՛անցնի պոլշեւիկներու ձեռքը, կը ստեղծուի Ռուսաստանի Խորհրդային Հանրապետութիւնը՝ Փեթրոկրատ մայրաքաղաքով։ Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ հակապոլշեւիկեան զօրքերու՝ ռազմաճակատին մօտ ըլլալու պատճառով Վլատիմիր Լենինի կառավարութիւնը կը տեղափոխուի Մոսկուա, Փեթրոկրատը կը զրկուի մայրաքաղաքի կարգավիճակէն (5 Մարտ1918), որ տեղի կ՛ունենայ Մոսկուայի մէջ։ 26 Յունուար1924-ին՝ Լենինի մահէն ետք, ՀԿ(բ)Կ ԿԵնտկոմի որոշմամբ Փեթրոկրատը կը վերանուանուի Լենինկրատ։

Խորհրդային շրջան

Լենինկրատի զինանշանի տարբերակներուց մեկը խորհրդային ժամանակաշրջանում։

1917-1919-ականներու յեղափոխական իրադարձութիւններէն ետք քաղաքի բնակչութիւնը կրճատուեցաւ․ 1920-ին անոնցթիւը հասաւ 722 000-ի։Ծայրամասային աշխատաւոր շրջաններէն կեդրոնական թաղամասեր տեղափոխուեցաւ մօտ 300 000 հոգի։ 1919-ին ստեղծուեցաւ Փեթրոկրատի եւ հարակից տարածքներու նախագիծը կարգաւորող խորհուրդը։ 1923-էն քաղաքին մէջ կը սկսի բնակելի թաղամասերու շինարարութիւնը (բնակելի զանգուածներ)։ 1930-ականներուն բարեկարգուեցան Ելագին եւ Քրեսդովսքի կղզիները՝ դէպի Ֆիննական ծոց ելքով։ 23 Սեպտեմբեր1924-ին տեղի ունեցաւ քաղաքի պատմութեան մէջ իր մեծութեամբ երկրորդ ջրհեղեղը․ ջուրը ընդունուածէն բարձրացաւ 380 սմ։ 1933-ին Քրեսդովսքի կղզիի ծայր արեւմուտքը սկսաւ Ս․ Քիրովի անուան մարզադաշտի շինարարութիւնը։

1931-ին ՌԽՖՍՀ երկու խոշոր քաղաքները՝ Մոսկուան (16 Յունիս) եւ Լենինկրատը (3 Դեկտեմբեր) տարբերակուեցան իբրեւ առանձին վարչական միաւորեր՝ ՌԽՖՍՀ հանրապետական ենթակայութեան քաղաքներ։ 1935-1937-ականներուն մշակուեցաւ Լենինկրատի առաջին գլխաւոր նախագիծը, որ կը նախատեսէր քաղաքի զարգացումը հարաւային ուղղութեամբ՝ Պուլկովոյի բարձունքներուն սահմանակից։ Քաղաքի կեդրոնը պէտք է դառնար Միջազգային պողոտայի եւ կեդրոնական աղեղային մայրուղիի հատման մասին մէջ գտնուող հրապարակը (այժմ՝ Մոսկուայի հրապարակ)՝ Խորհուրդներու տունով եւ վարչական այլ շինութիւններով։ 1939-ին մշակուեցաւ գլխաւոր յատակագիծի նոր տարբերակը, որ այդպէս ալ չհաստատուեցաւ, սակայն անոր համապատասխան սկսաւ բնակելի թաղամասերու շինարարութիւնը Մալայա Օխտայի մէջ, Իւանովսքայա փողոցի վրայ, Աւտովոյի մէջ եւ Միջազգային պողոտայի վրայ։ Ամբողջ քաղաքով մէկ կը կառուսցուի մշակոյթի պալատներ․ 1930-ականներու կէսերուն պալատներ կային արդէն բոլոր արդիւնաբերական շրջաններուն մէջ։ 1932-ին կը բացուի Լենինկրատի առաջին օդակայանը՝ Պուլքովոն։ 1 Դեկտեմբեր 1934-ին կը սպանուի Լենինկրատի ՀԿ(բ)Կ շրջկոմի եւ քաղկոմի առաջին քարտուղար, ՀԿ(բ)Կ Քաղբիւրոյի անդամ Սերկէյ Քիրովը․ այս դէպքը սկիզբ կը դնէ «Քիրովի հոսքին» եւ Մեծ ահաբեկչութեան։ Քիրովին փոխարինելու կու գայ Անտրէյ Ժտանովը։

Լենինկրատցիներու հերոսութիւնն ու տոկունութիւնն ի յայտ է կու գայ Հայրենական մեծ պատերազմին ժամանակ։ 8 Սեպտեմբեր 1941-ին հակառակորդը դուրս կու գայ Լատոկայի լիճ, կը զաւթէ Շլիսելպուրկը՝ իր հսկողութեան տակ վերցնելով Նեւայի ակունքը եւ կը շրջափակէ Լենինկրատը ցամաքէն։ Այդ օրը ընդունուած է համարել քաղաքի շրջափակման սկիզբը՝ հարաւէն հիթլէրեան Գերմանիայի, իսկ հիւսիսէն՝ Ֆինլանտայի զօրքերով։ Գրեթէ 900 օր ու գիշեր Լենինկրատի լիովին շրջափակման պայմաններուն բնակիչները ոչ միայն պահեցին քաղաքը, այլեւ մեծ օգնութիւն ցուցաբերեցին ռազմաճակատին։ Շրջափակման տարիներուն տարբեր տուեալներով զոհուած է աւելի քան 650 000-2 մլն քաղաքացիական բնակչութիւն։ Լենինկրատի եւ Վոլխովի ռազմաճակատներու պատասխան յարձակման արդիւնքով 18 Յունուար 1943-ին շրջափակման օղակը յաջողեցաւ ճեղքել, սակայն միայն 27 Յունուար 1944-ին քաղաքի շրջափակումը ամբողջովին հանուեցաւ։ Անկէ ետք Լենինկրատի մէջ մնաց միայն 560 000 բնակիչ։

Այս իրադարձութիւններէն անմիջապէս ետք սկսան քաղաքի վերականգնողական աշխատանքները։ Սեպտեմբեր 1945-ին սկսաւ ուսումնական տարին եւ Ֆիլյարմոնիայի Մեծ դահլիճին մէջ բացուեցաւ համերգային շրջանը։ 1950-ին շահագործման յանձնուեցաւ Քիրովի անուան մարզադաշտը։ 1951-ին ընդունուեցաւ Լենինկրատի զարգացման նոր գլխաւոր նախագիծը, որմով կ՛առաջարկուէր քաղաքի տարածքը զարգացնել պատմական կեդրոնի շուրջբոլոր՝ բոլոր ուղղութիւններով հաւասարապէս։ 1950-ականներուն ստեղծուեցան ճարտարապետական նոր համալիրներ՝ Լենինի, Քալինինի, Քոմսոմոլի հրապարակները, ճարտարապետական աւարտին տեսք ստացան Մոսկուայի, Էնկելսի, Գործադուլաւորերու, Միջին Օխտայի, Փրիմօրսքի պողոտաները։ 1951-ին գործարկուեցաւ Փուլքովոյի մէջ (1973-ին կառուցուեցաւ նոր շէնք)։ 5 Նոյեմբեր1955-ին շահագործման յանձնուեցաւ Լենինկրատի մետրոպոլիտէնի առաջին հերթափոխը։ 1957-էն կը վերականգնուի Պետրոպաւլովեան ամրոցի Նարիշքին ամրոցէն կէսօրին աւանդաբար արձակուող հրանօթի կրակոցը (ընդհատուած 1934-ին), իսկ Մարսի դաշտին մէջ կը վառուի երկրի առաջին Հաւերժական կրակը։ Նոյն թուականին Ա․ Մարտիի անուան նաւաշինարանէն ջուր կ՛իջեցուի աշխարհի մէջ առաջին ատոմային սառցահատը՝ «Լենին»-ը, իսկ 1962-ին Քիրովի գործարանին մէջ կը սկսի «Քիրովեց» թրաքթորերու թողարկումը։ 1960-ին Փիսքարէօվի գերեզմանատան մէջ կը բացուի Շրջափակման զոհերու յիշատակին նուիրուած յուշահամալիրը եւ աւարտին կը հասցուի Ֆինլանդական կայարանի նոր շէնքի շինարարութիւնը։ 1962-ին Ապտեքարսքի կղզիին մէջ կը կառուցուի 316 մեթրանոց հեռուստաաշտարակ եւ նոր հեռուստակեդրոն։ 1960-ականներու սկիզբը քանի մը խոշոր բնակարանաշինական գործարաններու կառուցմամբ կը սկսի քաղաքի զանգուածային կառուցապատումը խրիւշչովքա ձեւի շէնքերով, իսկ 1970-ականներէն՝ «նաւ-տուներով»։ 6 Մայիս 1965-ին Լենինկրատին կը շնորհուի հերոս քաղաքի կոչում (առաջին անգամ այսպէս կոչուած է 1 Մայիս1945-ին ԽՍՀՄ Զինուած ուժերու գլխաւոր հրամանատար Ի․ Սթալինի հրամանով)։ 1966-ին կը հաստատուի Լենինկրատի խորհրդային վերջին գլխաւոր նախագիծը։ Այդ նախագծի համաձայն՝ 1960-ականներուն Վասիլեւսքի կղզիի արեւմտեան հատուածի ողողաբեր տարածքներուն մէջ, Նովոիզմայլովսլի, Եուրի Կակարինի, Տիեզերագանցներու պողոտաներուն մէջ կը սկսի զանգուածային կառուցապատում․ նոր խոշոր բնակելի թաղամասերն կը դառնան Կուպչինոն, Աւտովոն, Ուլէանկան, Դաչնոյէն, Կրաժտանքան, Պոլիւստրովոն, Օխտան։ 1967-ին Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան տարելիցին կը կառուցուին «Յուբիլէյնի» մարզանքի պալատը եւ «Օքթէապրսքի» համերգային մեծ սրահը։ 1970-ականներուն կը կառուցապատուին Ուրիցքը, Սոսնովայա Պոլեանան, Վեսէօլի Փոսէօլոքը, Մուրինսքի ռուչեյէն հիւսիս ինկած շրջանը, նախկին Քոմէնդանտսքի օդակայանի տարածքը, Քուպչինոյի հարաւային հատուածը, Շուվալովոն եւ Օզերքին, Հարաւ-Արեւմուտքը, Ռժեւկան եւ Պորոխովիէն։ 1979-ին Ֆիննական ծոցին մէջ կը սկսի ամբարտակի շինարարութիւնը, որ պէտք է քաղաքը պաշտպանէր ջրհեղեղներէ։ 1982-ին Վասիլեւսքի կղզիի Նաւահանգստին մէջ կը կառուցուի Ծովային կայարանը։ 1988-ին Լենինկրատի մէջ կը ծնի 5 միլիոներորդ մարդ։ 1990-ին քաղաքի պատմական կեդրոնը կ՛ընդգրկէ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան առարկաներու ցանկին մէջ։

• 
  «Զենիթակիրները Լենինկրատի երկինքը պաշտպանելու ժամանակ Հոկտեմբեր, 1941
• 
  Քրիստոսի արեան յարութեան տաճար Յունիս, 1973
• 
  Սմոլնիի տաճար, 1991

Յետխորհրդային շրջան

Սեն Փեթերսպուրկի զինանշանը, 1991

1991-ին հանրաքուէի արդիւնքներով Լենինկրատցիներու 54 %-ը կողմ քուէարկեց քաղաքին իր պատմական՝ Սեն Փեթերսպուրկ անուանումը ետ վերադարձնելուն։ 6 Սեպտեմբեր 1991-ին ՌԽՖՍՀ Գերագոյն խորհուրդի նախագահութեան հրամանով այն ետ վերադարձուած է, իսկ 21 Ապրիլ 1992 -ին ՌԴ ժողովրդական դէպուտատներու համագումարը այն ներառած է ՌԽՖՍՀ սահմանադրութեան մէջ։ 25 Դեկտեմբեր 1993-ին համաժողովրդական քուէարկութեան արդիւնքով ուժի մէջ կը մտնէ ՌԴ սահմանադրութիւնը, որ կը հաստատէ Սեն Փեթերսպուրկ անուանումը։ 12 Յունիս 1991-ին Անատոլի Սոբչաքը կ՛ընտրուի քաղաքապետ։ 13 Մարտ 1996-ին գործադիր իշխանութիւնը կը փոխանցուի Սեն Փեթերսպուրկի վարչութեան, որ կը ձեւաւորէ Սեն Փեթերսպուրկի նահանգապետը։ Քաղաքապետի պաշտօնը կը վերացուի։

Փեթերսպուրկի համար կարեւոր իրադարձութիւն էր 1994-ի Բարի կամքի խաղերը։ 1995-ին մետրոպոլիտէնի «Լեսնայա» եւ «Արիութեան հրապարակ» կայարաններու միջեւ ինկած հատուածին մէջ տեղի ունեցած վթարի պատճառով դադարեցուած է գնացքներու շարժը (վերականգնուեցաւ 2004-ին)։ 1991–2007-ականներուն տեղադրուած են բազում յուշարձաններ, վերականգնուած Քոնստանտինովսքի պալատը, Քրիստոսի արեան յարութեան տաճարը եւ այլն։ 25 Մայիս 1991-ին՝ երկար ընդմիջումէն ետք առաջին անգամ եկեղեցական պատարագ կատարուած է Կազանի Աստուածամօր տաճարին մէջ։ 2000-ին կառուցուած է Սառցէ պալատը, ուր նոյն թուականին տեղի ունեցած է հոկէյի աշխարհի առաջնութիւնը։ 1998–2011-ականներուն Սեն Փեթերսպուրկի շուրջը կառուցուած է օղակային ինքնաշարժի ճանապարհ․ 15 Դեկտեմբեր 2004-ին բացուած է Օբուխովի մեծ կամուրջը (յայտնի իբրեւ «կայմապարաններով կամուրջ»)։ 2005-ին քաղաքի օրէնսդիր ժողովը ընդունած է Սեն Փեթերսպուրկի նոր գլխաւոր նախագիծը, որ կը սահմանէր քաղաքի յետագայ զարգացումը մինչեւ 2025։

1997-էն տեղի կ՛ունենայ ամենամեայ տնտեսական գագաթնաժողովը՝ Փեթերսպուրկի միջազգային տնտեսական ֆորումը, որ միջազգային կարեւոր տնտեսական եւ քաղաքական միջոցառում է․ այն ոչ պաշտօնապէս ստացած է «Ռուսական Տաւոս» անունը։ 2006-էն ֆորումը փոխած է ձեւաչափը՝ դառնալով ռուսական եւ արտասահմանեան խոշոր ընկերութիւններու ղեկավարներու, պետութիւններու ղեկավարներու եւ քաղաքական առաջնորդներու, վարչապետներու, փոխվարչապետներու, նախարարներու, նահանգապետներու մասնակցութեամբ միջոցառում (2017-ին կը մասնակցէր աւելի քան 14 000 մարդ աւելի քան 143 երկիրներէ)։ 15-17 Յուլիս 2006-ը Ստրելնայի Քոնստանտինովսքի պալատին մէջ տեղի ունեցած է «մեծ ութնեակի» գագաթնաժողովը։ 3 Օգոստոս 2011-ին Սեն Փեթերսպուրկի նահանգապետ նշանակուած է Գէորգի Պոլտաւչենքոն։

2017-ին «Քրեսդովսքի» մարզադաշտին տեղի ունեցած են խմբային փուլի ֆութպոլային հանդիպումները եւ ՖԻՖԱ-ի դաշնութիւններու գաւաթը։ 2018-ին ծրագրուած են ՖԻՖԱ-ի աշխարհի առաջնութեան եզրափակիչ հանդիպումները։ Քաղաքին մէջ տեղի ունեցած են խմբային փուլի հանդիպումները, կիսաեզրափակիչը եւ երրորդ տեղի համար հանդիպումը։

Պարգեւներ

• Հերոս քաղաքի կոչումը շնորհուած է 1 Մայիս 1945-ին Գերագոյն հրամանատար Ի․ Սթալինի № 20 հրամանով։
• «Ոսկիէ աստղ» մետալը շնորհուած է 8 Մայիս1965-ին «Հայրենիքի նկատմամբ ունեցած նշանակալի վաստակի, երկարամեայ թշնամական շրջափակման պայմաններուն ֆաշիստական զաւթիչներու դէմ պայքարին ցուցաբերած արիութեան եւ հերոսութեան համար եւ 1941–1945-ականներուն Հայրենական մեծ պատերազմին խորհրդային ժողովուրդի տարած յաղթանակի 20-ամեակի կապակցութեամբ»։
• Լենինի շքանշան (26 Յունուար1945)՝ շրջափակման պայմաններուն ֆաշիստական զաւթիչներու դէմ պայքարին ցուցաբերած արիութեան եւ խիզախութեան համար։
• Լենինի շքանշան (21 Յունիս 1957)՝ Լենինկրատի 250-ամեակի կապակցութեամբ։
• Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան շքանշան (4 Նոյեմբեր 1967)՝ Հոկտեմբերեան մեծ ընկերային յեղափոխութեան 50-ամեակի կապակցութեամբ։
• ՌԽՖՍՀ կարմիր դրօշի շքանշան (5 Դեկտեմբեր1919)՝ Փեթրոկրատի պրոլետարիատի հերոսութեան եւ անձնազոհութեան, Քաղաքացիական պատերազմին Փեթրոկրատի պաշտպանութեան համար։
• Զբէսաշրջութեան մէջ «World Travel Awards» մրցանակի դափնեկիր «Եւրոպական լաւագոյն քաղաքային ուղղութիւն» անուանակարգին (2015, 2016, 2017)։

Քաղաքի անուանման պատմութիւն

Սեն Փեթերսպուրկը (գերմաներէնէն՝ «Պետրոս առաքեալի քաղաք») հիմնադրումէն՝ 27 Մայիս 1703-էն(16) մինչեւ 31 Օգոստոս 1914-ը (18) կոչուած է նիտերլանտական տարբերակով՝ Sankt Pieter Burch (Սան(կ)տփիթերպուրկ)։ Սկզբնական շրջանին այսպէս կոչուած է 1703-ի Մայիսի կէսերուն Զայաչի կղզիին մէջ հիմնադրուած ամրոցը․ շուտով անուանումը տարածուած է ամբողջ քաղաքին վրայ։ Ոչ պաշտօնական պարագաներուն քաղաքը կ՛անուանէին Փեթերսպուրկ, իսկ խօսակցական լեզուով՝ ուղղակի Պիթէր։

31 Օգոստոս 1914-ին (18) Ռուսաստանի՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմ մտնելէն ետք, կայսր Նիքոլա Բ.-ը յայտարարեց քաղաքի օտարերկրեայ Սեն Փեթերսպուրկ անունը Փեթրոկրատով փոխարինելու մասին՝ իբրեւ աւելի հայրենասիրական եւ ինչ-որ անցանկալի ընկերակցութենէն խուսափելու համար։ Այդ ժամ մայրաքաղաքի անունը այլեւս չէր զուգորդէր Պետրոս առաքեալի հետ, այլ միայն այն հիմնողի՝ Պետրոս կայսեր հետ։ Նոր անունը աւելի վաղ հանդիպած է ինչպէս գեղարուեստական գրականութեան մէջ (Ա․ Պուշկին), այդպէս ալ որոշ հաստատութիւններու անուանումներուն մէջ (Փեթրոկրատի հնածէսական թեմ)։ Այդուհանդերձ, առօրեային մէջ նոր անուանումը դժուար կը պահպանէր իր գոյութիւնը․ դեռեւս 1920-ականներու սկիզբը խօսակցական լեզւով շատերը կը շարունակէին քաղաքը անուանել Փեթերսպուրկ։

26 Յունուար 1924-ին ԽՍՀՄ Խորհուրդներու Բ. համամիութենական համագումարը բաւարարած (Գրիգորի Զինովեւի նախաձեռնութիւն) է Փեթրոկրատի խորհուրդի խնդրանքը եւ իր որոշմամբ վերանուանած է Փեթրոկրատը Լենինկրատի՝ Վլատիմիր Լենինի՝ 1917-ի Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան կազմակերպիչներէն մէկուն, Խորհրդային պետութեան (ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ) հիմնադրի եւ ղեկավարի պատուին, որ վախճանուած էր անոցմէ 5 օր առաջ։

1991 թվականի հունիսի 12-ի քաղաքին իր պատմական անունը վերադարձնելու հանրաքվեի հարցաթերթիկ։

12 Յունիս 1991-ին տեղի ունեցած հարցման մասնակիցներու 54,86 %-ը կողմ արտայայտուած են քաղաքին իր պատմական անուանումը վերադարձնելուն։ ՌԽՖՍՀ գերագոյն խորհուրդի նախագահութեան 6 Սեպտեմբեր 1991-ի № 1643-I հրամանով քաղաքին վերադարձուած է անոր սկզբնական անունը՝ Սեն Փեթերսպուրկ։ Սակայն մինչեւ Փետրուար1992-ը շարք մը ուսումնական հաստատութիւններ կը շարունակէին կոչուիլ Լենինկրատեան։ 21 Ապրիլ 1992-ին ՌԴ ժողովրդական դէպուտատներու համագումարը ՌԽՖՍՀ սահմանադրութեան 71 յօդուածի մէջ ներառեց քաղաքի նոր անուանումը։ Տուեալ լրացումը ուժի մէջ մտաւ անոր՝ «Ռուսքայա կազեթա» թերթին մէվ հրապարակուելէն անմիջապէս ետք՝ 16 Մայիս 1992—ին։ Սեն Փեթերսպուրկին իր պատմական անուանումը վերադարձնելու գլխաւոր նախաձեռնողը, որ մեծ դեր խաղցաւ այդ գործին մէջ, քաղաքապետ Անատոլի Սոբչաքն էր, որ այս գործը համարած է իր քաղաքական ամենամեծ ձեռքբերումը (որ յաւերժացուած է 2006-ին անոր պատուին յուշարձան կանգնեցնելով)։ Ան յոյս ունէր, որ իր քաղաքը Պալտիքայի մէջ դառնալու է դրամատունային, առեւտրային, զբօսաշրջային եւ մշակութային կեդրոնը․ լաւատեսութեամբ կը գնահատէր նոր Ռուսաստանի մայրաքաղաքը Սեն Փեթերսպուրկ տեղափոխելու հնարաւորութիւնը։

1990-ականներուն եւ 21-րդ դարու սկիզբը աւագ սերունդի որոշ մարդոց խօսքով կը շարունակուի հանդիպիլ նախկին անուանումը՝ Լենինկրատ․ այն պարագային, երբ աւելի երիտասարդ սերունդի խօսքով այն գրեթէ ակնթարթօրէն անհետացած է։ Միեւնոյն ժամանակ այդ անուանումը կը հանդիպի կոմունիստական եւ խորհրդայնամէտ հայեացքներու տէր երիտասարդներու շրջանին մէջ, ինչպէս նաեւ կը յիշատակուի մշակոյթի մէջ (օրինակ՝ «Լենինկրատ» խումբի անուան մէջ)։ Նախկին անուանումը պահպանուած է որոշ կազմակերպութիւններու անուանումներուն մէջ՝ Լենինկրատի կենդանաբանական այգի, Լենեներկօ եւ այլն։

Քաղաքի ոչ պաշտօնական անուանումներ՝

• Հիւսիսային մայրաքաղաք (Ռուսաստանի երկրորդ մայրաքաղաք)․ այսպէս յաճախ կ՛անուանեն Սեն Փեթերսպուրկը՝ յիշելով անոր մինչյեղափոխական կարգավիճակի մասին։
• Հակիրճ՝ СПб (ՍՊբ) տարբերակը կ՛օգտագործուի պաշտօնական մատենագրութեան մէջ։
• Մշակութային մայրաքաղաք
• Քաղաք Նեւայի վրայ
• Սպիտակ գիշերներու քաղաք
• Պիտէր՝ Սեն Փեթերսպուրկի կրճատ անուանումը, որ քաղաքի ամենահին ոչ պաշտօնական անուանումներէն մէկն է։
• Հիւսիսային Վենետիկ՝ պատկերաւոր համեմատութիւն Վենետիկի հետ՝ մեծ քանակութեան գետերու եւ ջրանցքներու, ինչպէս նաեւ ճարտարապետութեան պատճառով։
• Հիւսիսային Փալմիրա՝ բանաստեղծական համեմատութիւն Փալմիրայի՝ լեգենդար գեղեցկութիւն ունեցող քաղաքի հետ։
• Լենինի քաղաք՝ կիսապաշտօնական անուանում խորհրդային ժամանակներուն (որ կը հանդիպի մասնաւորապէս Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակուան պաստառներուն)։
• Երեք յեղափոխութիւններու օրրան (քաղաք)՝ կիսապաշտօնական անուանում, որ կապուած է 1905-1907 եւ 1917 թուականներու յեղափոխական իրադարձութիւններուն քաղաքի ունեցած վճռական դերակատարման հետ։
• Պետրոպոլ՝ բանաստեղծական այլաբերութիւն, Փեթերսպուրկ անուան հելլէնականացուած ձեւը (յուն․՝ Πετρούπολης)։ Առաջին անգամ կիրառած է Միխայիլ Լոմոնոսովը։
• Նեւոկրատ՝ քաղաքի անուանումը հնածէսներու շրջանին՝ 18-րդ դարուն Սեն Փեթերսպուրկի մէջ հնադաւաններու բնակութիւն հաստատելէն ի վեր։ Այժմ որոշ պարբերականներու մէջ հրատարակութեան վայրը կը նշուի ոչ թէ Սեն Փեթերսպուրկ, այլ Նեւոկրատ (Извещение Российского Совета Древлеправославной Поморской Церкви. — Невоград, 1991)։ Տեղի պոմորեան հնածէսական համայնքը եւս կը կր է ոչ պաշտօնական Նեւսքայա անունը։
• Պատուհան դէպի Եւրոպա՝ այս մակդիրը տարածուած է այն բանէն ետք, երբ այն կիրառած է Ալեքսանդր Պուշկինը «պղինձէ հեծեալը» պոէմի նախերգանքին մէջ (1833)։ Ինքը Պուշկինը, սակայն, այդ կերպարը փոխառած է իտալացի փիլիսոփայ եւ քննադատ Ֆրանչեսքօ Ալկարօտտիէն։
• Քրէական մայրաքաղաք՝ անուանում, որ շրջանառութեան մէջ մտած է «Հանցաւոր Փեթերսպուրկը» հեռուստաշարքի ցուցադրուելէն ետք։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

Աշխարհագրական դիրք

Սեն Փեթերսպուրկը տեղակայուած է Ռուսաստանի Դաշնութեան հիւսիս-արեւմուտքը՝ Մերձնեւեան դաշտավայրի սահմանին։ Կեդրոնի համակարգերն են՝ 59°57′ հս․ լ.30°19′ աւ. ե.։ Զբաղեցնելով Նեւա գետի գետաբերանին հարող Ֆիննական ծոցի Նեւայի ծովախորշի ափը՝ քաղաքը 90 քմ ձգուած է հիւսիս-արեւմուտքէն դէպի հարաւ-արեւելք։ Քաղաքի բարձրութիւնը ծովի մակերեւոյթէն ըստ շրջաններու՝ կեդրոն՝ 1-5 մ, հիւսիս՝ 5-30 մ, հարաւ եւ հարաւ-արեւմուտք՝ 5-22 մ։ Քաղաքի սահմանագիծին մէջ ամենաբարձր վայրը Քրասնոյէ Սելօ քաղաքին մէջ գտնուող Տուտերկոֆի բարձունքներն են՝ 176 մեթրով։ Քաղաքի տարածքին կը գտնուի բարձրութիւններու եւ խորութիւններու հաշուարկման համակարգի զերոյական նիշը, որ քանի մը պետութիւններու հարթաչափական ցանցերու համար կը ծառայէ իբրեւ ելման կէտ։

Սեն Փեթերսպուրկը կը գտնուի Մոսկուայի ժամային գօտիին մէջ՝ UTC +3:00։

Ջրագրութիւն

Սեն Փեթերսպուրկի տարածքին բոլոր ջրահոսքերու ընդհանուր երկարութիւնը 282 քմ է, իսկ անոնց ջրային մակերեսը կը կազմէ քաղաքին մէջ ամբողջ մակերեսի մօտ 7%-ը։ Քաղաքը հիմնուելէն ի վեր ջրագրային ցանցը էական փոփոխութիւններ կրած է։ Քանի որ քաղաքը կը կառուցուէր ցած ճահճային վայրի մէջ, ապա պահանջուեցաւ ջրանցքներու եւ լճակներու չորացում։ Ընդ որուն, անոր արդիւնքով դուրս հանուած հողը կ՛օգտագործուէր մակերեւոյթը բարձրացնելու համար։ 19-րդ դարու կէսերուն Նեւա գետի ճիւղաբերան կազմուած էր 48 գետէ եւ ջրանցքներէ, որոնց կը կազմէին 101 կղզի։ Ժամանակի ընթացքին (քաղաքի կառուցման զուգընթաց) շատ ջրաւազաններ կորսնցուցին իրենց նախնական նշանակութիւնը, աղտոտեցան եւ սորուն նիւթով լեցուեցան։ 20-րդ դարուն ջրանցքներու, վտակներու եւ գետաբազուկներու լցման արդիւնքով կղզիներու թիւը կրճատեցաւ 42-ի։

Քաղաքի հիմնական ջրային մայրուղին՝ Նեւա գետն է, որ կը լեցուի Ֆիննական ծոցի Նեւայի ծովախորշ։ Առաւել նշանակալի են ճիւղաբերանի գետաբազուկներ Մեծ եւ Փոքր Նեւան, Մեծ, Միջին եւ Փոքր Նեւկան, Ֆոնտանկան, Մոյկան, Եկատէրինգոֆկան, Քրեստովքան, Քարպովքան, Ժդանովքան, Սմոլենքան, Պրէաժքան, Քրոնվէրի նեղուցը, Մորսկօ ջրանցքը, Օպվոդնի ջրանցքը, Կրիպոյէտովի ջրանցքը, Քրիւքովի ջրանցքը։ Քաղաքի սահմանագիծին մէջ Նեւայի հիմնական վտակներն են ձախէն՝ Իժորա, Սլաւէանքա, Մուրզինքա, աջէն՝ Օխտա, Չէօռնայա Ռեչկա։ Ճիւղաբերանի խոշոր կղզիներն են՝ Վասիլեւսքի, Փեթրոկրատի, Քրեսդովսքի, Դեկաբրիստներու, Ֆիննական ծոցի խոշոր կղզին՝ Քոթլինը։ Ջրային առարկաներու վրայ մօտ 800 կամուրջ կառուցուած է (չհաշուած՝ արդիւնաբերական ձեռնարկութիւններու տարածքներուն գտնուող կամուրջները), ինչպէս՝ 218 հետիոտնային եւ 22 բացովի կամուրջ։ Ասոնցմէ որոշները կը գտնուին այնպիսի վայրերու մէջ, որոնք ժամանակին եղած են Սեն Փեթերսպուրկի արուարձանները՝ Քրոնշդատդումքա 5 կամուրջ, Պուշկինի մէջ՝ 54, Պետերկոֆում՝ 51, Պաւլովսքի մէջ՝ 16, Լոմոնոսվի մէջ՝ 7։ Ամենաերկար կամուրջը Օբուխովի մեծ կամուրջն է, որ կը գտնուի Նեւա գետի վրայ (կամուրջի ընդհանուր երկարութիւնը 2824 մ է), ամենալայն կամուրջը Սինի կամուրջն է՝ Մոյքագետի վրայ (99,5 մ)։

Քաղաքի տարածքի զգալի մասը (Նեւա ճիւղաբերանի կղզիները, Ֆիննական ծոցի եւ Բալթեան երկաթուղիի միջեւ ինկած հատուածը, մինչեւ Ֆոնտանքա գետը ինկած ձախ ափը եւ այլն) տեղակայուած է ծովի մակերեւոյթէն 1.2-3 մեթրը չգերազանցող բարձունքներու վրայ։ Այդ շրջանները ջրհեղեղներու վտանգի տակ կը գտնուին, որ հիմնականին կապուած է Ֆիննական ծոցի արեւելեան հատուածին մէջ քամիի առաջացուցած ալեկոծութեան հետ։ Աղետալի ջրհեղեղներ տեղի ունեցած են 19 Նոյեմբեր 1824-ին (7 Նոյեմբեր, մակարդակը ընդունուածէն բարձր էր 4.21 մեթրով) եւ 23 Սեպտեմբեր 1924-ին (3.69 մ)։ Այդ ջրհեղեղի ժամանակ ջուրի տակ անցած է քաղաքի մօտ 70 քմ²-ը։ Փեթերսպուրկի երեք հարիւր տարիներու պատմութեան ընթացքին, ըստ տարբեր աղբիւրներու, գրանցուած է մօտ 300 ջրհեղեղ։ Վերջին վտանգաւոր ջրհեղեղը (ջուրը բարձրացած է մինչեւ 187 սմ՝ Քրոնշդատդի խորքաչափէն) տեղի ունեցած է 16 Նոյեմբեր 2010-ին, իսկ աւելի վտանգաւոր մէկ այլ ջրհեղեղ (220 սմ)՝ 10 Յունուար 2007-ին։ Օգոստոս 2011-ին Ֆիննական ծոցի Նեւայի ծովախորշին մէջ գործարկուեցաւ ջրհեղեղներէն Սեն Փեթերսպուրկը պաշտպանող շինութիւններու համալիրը (այսպէս կոչուած «ամբարտակ»)։ Առաջին անգամ այն ամբողջովին գործարկուեցաւ 28 Դեկտեմբեր 2011-ին ջրհեղեղի ժամանակ։ Եթէ ամբարտակը չփակէին, ապա, ըստ սոցիալիստներու նախագուշակմամբ, Նեւայի ջուրը այդ անգամ կը բարձրանար մինչեւ 281 սմ (ջրհեղեղը իր մեծութեամբ կ՛ընդգրկուէր 5 խոշոր ջրհեղեղներու մէջ), եւ ջուրի տակ կրնար անցնել քաղաքի մէկ հինգերորդ մասը։ Այսպիսով, կանխարգիլուեցաւ այն վնասը, որ ջրհեղեղի պարագային կրնար մօտ 25 մլր ռուբլի։

Տեսարան Նեւա գետէն դեպի Վասիլեւսքի կղզիի սլաք, Պետրոպավլովեան ամրոց եւ Պալատական կամուրջ սպիտակ գիշերով, 3 Յուլիս, 2010, 1:35 MSD

Կլիմա

Փեթերսպուրկի կլիման չափաւոր է, անցումային՝ չափաւոր ցամաքայինէն չափաւոր ծովայինի։ Կլիմայի այսպիսի տեսակը կը բացատրուի քաղաքի աշխարհագրական դիրքով եւ Լենինկրատի մարզին բնորոշ մթնոլորտային շրջանառութեամբ։ Այս պայմանաւորուած է երկիր եւ մթնոլորտ եկող համեմատաբար ոչ մեծ քանակութեան արեւային ջերմութեամբ։ Ըստ Քէօպպէնի կլիմաներու դասակարգման՝ քաղաքը կը դասուի խոնաւ ցամաքային կլիմայական տեսակին։ Պալտիք ծովի ցիկլոններու ազդեցութեան պատճառով ամառը կարճ է, տաք ու խոնաւ, իսկ ձմեռը՝ երկար, ցուրտ ու խոնաւ։ Սեն Փեթերսպուրկի կլիման նման է Հելսինքիի կլիմային, թէեւ արեւելեան դիրքի շնորհիւ այստեղ ձմռան աւելի ցուրտ է, իսկ ամռան՝ աւելի տաք։

Արեւի ճառագայթման ընդհանուր հոսքը 1.5 անգամ աւելի քիչ է, քան Ուքրանիայի հարաւը եւ երկու անգամ քիչ, քան Միջին Ասիոյ։ Մէկ տարուան ընթացքին քաղաքին մէջ միջինը կ՛ըլլայ 62 արեւոտ օր։ Այդ պատճառով տարուան մեծ մասը ամպամած եղանակ է եւ ցրուած լուսաւորութեամբ օրեր։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ օրուան տեւողութիւնը կը փոխուի 22 Դեկտեմբերին 5 ժամ 51 վայրկեանէն մինչեւ 22 Յունիսը 18 ժամ, 50 վայրկեան։ Քաղաքին մէջ կը դիտուին այսպէս կոչուած սպիտակ գիշերներ (կը համարուի, որ անոնք կը սկսին 25-26 Մայիսէն եւ կը վերջանայ 16-17 Յուլիսն), երբ արեւը կ՛իջնէ հորիզոնի վրայ 9°-էն ոչ աւել եւ գիշերային աղջամուղջը գրեթէ կը միախառնուի առաւօտեանի հետ։ Ընդհանուր առմամբ, սպիտակ գիշերները կը տեւեն 50 օր։ Պարզ եղանակին հորիզոնական մակերեւոյթին արեւի ուղիղ ճառագայթման տարեկան լայնոյթը 25 ՄՋ/մ²-էն (Դեկտեմբեր) մինչեւ 686 ՄՋ/մ² (Յունիս) է։ Ամպամածութիւնը կը նուազեցնէ տարեկան արեւային ընդհանուր ճառագայթումը միջինը 21%-ով, իսկ ուղիղ արեւային ճառագայթումը՝ 60%-ով։ Միջին տարեկան ընդհանուր ճառագայթումը կը կազմէ 3156 ՄՋ/մ²։

Քաղաքին բնորոշ է օդային զանգուածներու յաճախակի փոփոխումը, որ հիմնականին պայմանաւորուած է ցիկլոնային ներգործութեամբ։ Ամռան կը գերակշռեն արեւմտեան եւ հիւսիս-արեւմտեան, ձմռան՝ արեւմտեան եւ հարաւ-արեւմտեան քամիները։ Փեթերսպուրկի օդերեւութաբանական կայանները տուեալներ ունին 1722-էն։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ գրանցուած ամենաբարձր ջերմաստիճանը +37,1 °C է, իսկ ամենացածը՝ -35,9 °C։

Քուալա Լամփուրի կլիմայական տուեալները
Ամիս	Յունուար	Փետրուար	Մարտ	Ապրիլ	Մայիս	Յունիս	Յուլիս	Օգոստոս	Սեպտեմբեր	Հոկտեմբեր	Նոյեմբեր	Դեկտեմբեր	Տարի
Ցուցանիշային բարձր °C (°F)	8.7 (47.7)	10.2 (50.4)	14.9 (58.8)	25.3 (77.5)	32.0 (89.6)	34.6 (94.3)	35.3 (95.5)	37.1 (98.8)	30.4 (86.7)	21.0 (69.8)	12.3 (54.1)	10.9 (51.6)	37.1 (98.8)
Միջին բարձր °C (°F)	−3.0 (26.6)	−3.0 (26.6)	2.0 (35.6)	9.3 (48.7)	16.0 (60.8)	20.0 (68)	23.0 (73.4)	20.8 (69.4)	15.0 (59)	8.6 (47.5)	2.0 (35.6)	−1.5 (29.3)	9.1 (48.4)
Միջին օրական °C (°F)	−5.5 (22.1)	−5.8 (21.6)	−1.3 (29.7)	5.1 (41.2)	11.3 (52.3)	15.7 (60.3)	18.8 (65.8)	16.9 (62.4)	11.6 (52.9)	6.2 (43.2)	0.1 (32.2)	−3.7 (25.3)	5.8 (42.4)
Միջին ցած °C (°F)	−8.0 (17.6)	−8.5 (16.7)	−4.2 (24.4)	1.5 (34.7)	7.0 (44.6)	11.7 (53.1)	15.0 (59)	13.4 (56.1)	8.8 (47.8)	4.0 (39.2)	−1.8 (28.8)	−6.1 (21)	2.7 (36.9)
Ցուցանիշային ցած °C (°F)	−35.9 (−32.6)	−35.2 (−31.4)	−29.9 (−21.8)	−21.8 (−7.2)	−6.6 (20.1)	0.1 (32.2)	4.9 (40.8)	1.3 (34.3)	−3.1 (26.4)	−12.9 (8.8)	−22.2 (−8)	−34.4 (−29.9)	−35.9 (−32.6)
Տեղումներ մմ (դիւյմ)	44 (1.73)	33 (1.3)	37 (1.46)	31 (1.22)	46 (1.81)	71 (2.8)	79 (3.11)	83 (3.27)	64 (2.52)	68 (2.68)	55 (2.17)	51 (2.01)	661 (26.02)
Միջ. անձրեւոտ օրեր	9	7	10	13	16	18	17	17	20	20	16	10	173
Միջ. ձնառատ օրեր	17	17	10	3	0	0	0	0	0	2	9	17	75
% խոնաւութիւն	86	84	79	69	65	69	71	76	80	83	86	87	78
Միջին ամսական արեւային ժամ	21.7	53.7	124.0	180.0	260.4	276.0	266.6	213.9	129.0	71.3	24.0	12.4	1633

Բուսականութիւն

Սեն Փեթերսպուրկի եւ արուարձաններու անտառները ջրային մակերեւոյթի հետ կը զբաղեցնեն քաղաքային տարածքի մօտ 40%-ը (2002-ի տուեալներով)։ 2000-ին քաղաքի մէկ բնակիչին բաժին կ՛իյնար մօտ 65 մ² անտառ։ Կանաչ ծառատունկներու ընդհանուր մակերեսը կը գերազանցէ 31 000 հա-ը, որոնցմէ են՝ 68 զբօսայգի, 166 այգի, 730 հրապարակ, 232 ծառուղի, 750 կանաչապատ փողոց։ Քաղաքի զբօսայգիները տեղակայուած են տարբեր լանդշաֆտային պայմաններու մէջ՝ Ֆիննական ծոցի ափի ստորին եւ վերին հատուածներուն մէջ (Ստրելնայի, Փեթերկոֆի եւ Լոմոնոսովի զբօսայգիները), մօրենային հարթավայրու մէջ (Պուշկին քաղաքի զբօսայգիները), կամային բլուրներուն (Շուվալովի զբօսայգի, Ռոսինովի պուրակ)։ Շարք մը զբօսայգիներու հիմքը կը կազմեն բնական անտառները, որոնք մինչ այժմ պահպանած են իրենց ծառակազմը (Սոսնովքա, Ուդալնի զբօսայգի)։ Շատ զբօսայգիներ, որոնք հիմնուած են հետպատերազմեան տարիներուն, բաժնուած են տարածքներու, ուր բնափայտի բուսականութիւնը փաստացի կը բացակայէր (Մոսկովեան յաղթանակի զբօսայգի, Ծովամերձ յաղթանակի այգի))։ Քաղաքի ծայրամասերուն մէջ պահպանուած են հարաւային տայգայի ենթագօտիէն մնացած անտառային զանգուածներ՝ Յունտոլովի արգելոցը, Ռժեւսքի անտառապուրակը, Օխտա գետի երկայնքով անտառային կղզեակները, Տալլինի մայրուղին, Նեւա գետի եւ Մոսկուա գնացող երկաթուղիի միջեւ հատուածը։

• 
  Եկատերինինսքի զբօսայգին Պուշկին քաղաքին մէջ
• 
  Մայրամուտ սառցապատ Նեւայի վրայ
• 
  Օբուխովի մեծ կամուրջը Նեւայի վրայ
• 
  Մոսկովեան յաղթանակի զբօսայգի

Քաղաքին մէջ կայ բնութեան յատուկ պահպանուող 7 տարածք՝ 3 պետական արգելոց (Յունտոլովի, Գլադիշեւի, Նեւայի ծովախորշի հիւսիսային ափ) եւ 4 բնութեան յուշարձան (Տուտերկոֆի բարձունքներ, Քոմարովի ափ, Ստրելնայի ափ, Սերգիեւքա զբօսայգի)։ Սեն Փեթերսպուրկի զարգացման գլխաւոր նախագիծով կը ծրագրուի հիմնել եւս 3 արգելոց եւ 2 բնութեան յուշարձան։

Բնապահպանական խնդիրներ

Ռուսաստանի Դաշնութեան Բնական աղբիւրներու եւ բնապահպանութեան նախարարութեան տուեալներով 2011-ի դրութեամբ Ռուսաստանի խոշոր քաղաքներու բնապահպանական վարկանիշային սանդղակին մէջ Սեն Փեթերսպուրկը կը զբաղեցնէր երկրորդ տեղը։ Քաղաքին մէջ կը գործէ մթնոլորտային օդը մոնիթորինգ անող 21 ինքնաշարժ կայան։ 2009-ին օդի արտանետումները կազմեցին 625.3 հազ․ տօննա։ Վնասակար նիւթերու արտանետումները բնակչութեան մէկ շունչի հաշուարկով կը կազմէ տարեկան 135.9 քկ, 1 քմ²-ին՝ 434,5 տօննա։ Բոլոր արտանետումներու 91.9%-ը երթեւեկութեան արտանետումներն են։ 2009-ին, նախորդ տարուան հետ համեմատած, երթեւեկութեան արտանետումներու քանակն աւելցած է 1%-ով, իսկ կայուն աղբիւրներու արտանետումները՝ 9.8%-ով

Նեւա գետի, Նեւայի ծովախորշի եւ Ֆիննական ծոցի բնապահպանական վիճակը կը գնահատուի ոչ բաւարար։ Սեն Փեթերսպուրկի սահմաններուն մէջ Նեւան աղտոտած է արդիւնաբերական թափոններով, գետ կը լեցուին հարիւրաւոր արդիւնաբերական ընկերութիւններու թափոններ։ Նեւաով սովորաբար կը փոխադրեն նաւթամթերք։ Իւրաքանչիւր տարի գետ կը լեցուի աւելի քան 80 հազ․ տօննա աղտոտիչ նիւթ։ Ամէն տարի Փեթերսպուրկի բնօգտագործման կոմիտէն միջինին հաշւով կը գրանցէ նաւթամթերքի լցման աւելի քան 40 դէպք։ 2009-ին քաղաքի բնակարանային տնտեսութեան մէջ առաջացաւ 8 մլն մ³ պինդ կենցաղային թափոն։ Քաղաքի արդիւնաբերութիւնը արտադրական տարատեսակ թափոններու աղբիւր կը հանդիսանայ, որոնց զգալի մասը լուրջ վտանգ կը ներկայացնէ շրջակայ միջավայրի համար։ Ա.-Գ. կարգի թափոնները կը տարուին «Կրասնի Բոր» հրաձգարան (Լենինկրատի մարզի Տոսնենսքի շրջան, քաղաքէն 30 քմ դէպի հարաւ)՝ թունաւոր թափոններու, քիմիական, բժշկական, արդիւնաբերական ընկերութիւններու արտադրանքին օգտագործելու համար։

Ջրհեղեղներէն Սեն Փեթերսպուրկը պաշտպանող շինութիւններու համալիրի կառուցմամբ՝ Նեւայի ծովախորշի ջրափոխանակումը՝ Ֆիննական ծոցի արեւելեան հատուածէն, նուազեցաւ 10-20 %-ով։ Անհանգստութեան առիթ է Ֆիննական ծոցի՝ քաղաքի եւ ամբարտակի միջեւ ինկած փոքր ջրային տարածքներու արդէն սկսած աստիճանական ճահճացումը եւ անոր հետ կապուած բոյսերու մնացորդներու փտումը, որ ժամանակի ընթացքին կրնայ հանգեցնել ջրամբարի լրացուցիչ eutrophication եւ ջրատարածութենէն Նեւայի ծովախորշի ընդարձակ հատուածներու հեռացման։

Վարչատարածքային բաժանում

Սեն Փեթերսպուրկը կը բաժնուի 18 շրջաններու՝		Սեն Փեթերսպուրկի վարչատարածքային բաժանումը
Աթմիրալտէյսքիի Վասիլիի կղզիի Վիպորկի Քալինինի Քիրովի Քոլբինոյի Քրասնոկվարտէյսքի Քրասնոսէլսքի Քրոնշտադտ	Քուրորտնի Մոսկուայի Նեւայի Փեթրոկրատի Պետրոդվորեցի Պրիմորսքի Պուշկինի Ֆրունզէի Կեդրոնական
Շրջաններու սահմաններուն տեղակայուած են 111 ներքաղաքային համայնքային կազմաւորումներ՝ 81 համայնքային շրջան (որոշներ ունին անուններ, որոշներ ուղղակի թուագրուած են), 9 քաղաք (Զելենոկորսք, Քոլբինօ, Քրասնոյէ Սելօ, Քրոնշտադտ, Լոմոնոսով, Պաւլովսք, Պետերկոֆ, Պուշկին, Սեստրորեցք) եւ 21 գիւղ։

Իշխանութեան մարմիններ

Սմոլնի՝ քաղաքի կառավարութեան շէնքը

Մարինոյի պալատ՝ օրէնսդիր ժողովի նստավայրը

Քաղաքի պետական իշխանութիւնը կ՛իրականացուի 14 Յունուար 1998-ին Օրէնսդիր ժողովի կողմէ ընդունուած կանոնադրութեամբ։ Քաղաքի բարձրաստիճան պաշտօնեան նահանգապետն է, որուն կ՛ընտրեն ՌԴ այն քաղաքացիները, որոնք կը բնակինն Սեն Փեթերսպուրկի տարածքին եւ ունին դաշնային օրէնքով սահմանուած ընտրական իրաւունք։ Նահանգապետը կ՛ընտրուի գաղտնի քուէարկութեամբ 5 տարի ժամկէտով։ Օգոստոս 2011-էն քաղաքի նահանգապետն է Գէորգի Պոլտաւչենկոն «Միասնական Ռուսաստան» կուսակցութենէն, որ այդ պաշտօնին նշանակուած է Օրէնսդիր ժողովի կողմէ՝ ՌԴ նախագահի առաջարկով՝ այդ պահուն գործող օրէնսդրութեան համաձայն։ Քաղաքի գործադիր իշխանութիւնը կ՛իրականացնէ նահանգապետի կողմէ ղեկավարուող կառավարութիւնը եւ Սեն Փեթերսպուրկի պետական իշխանութեան այլ գործադիր մարմիններ, որոնք կը կազմեն քաղաքի պետական իշխանութեան գործադիր մարմիններու համակարգը՝ Սեն Փեթերսպուրկի վարչութիւնը։ Քաղաքի կառավարութիւնը կը նստի Սմոլնի ուսումնարանի շէնքը։

Քաղաքի օրէնսդիր իշխանութիւնը կ՛իրականացնէ Օրէնսդիր ժողովը, որ բաղկացած է 50 պատգամաւորերէ, որոնց կ՛ընտրէ քաղաքի բնակչութիւնը՝ 5 տարի ժամկէտով։ Սեպտեմբեր 2016-ին ձեւաւորուած է վեցերորդ գումարման Օրէնսդիր ժողովը, որուն կը մասնակցի 6 կուսակցութիւն՝ Միասնական Ռուսաստան (36 տեղ), Արդար Ռուսաստան (3), ՌԴ կոմունիստական կուսակցութիւն (3), Ռուսաստանի Լիպերալ-դեմոկրատական կուսակցութիւն (3), Աճի կուսակցութիւն (3), Խնձոր կուսակցութիւն (2)։ Օրէնսդիր ժողովի նախագահն է Վէաչեսլաւ Մաքարովը (Դեկտեմբեր 2011-էն)։ Օրէնսդիր ժողովի նստավայրը Մարինոյի պալատն է։ Քաղաքի ելեւմտացոյցը, արտաելեւմտացոյցային հիմնադրամի ծախսերը կազմակերպելու, վերահսկելու համար ստեղծուած է Սեն Փեթերսպուրկի Վերահսկողա-հաշուարկային պալատը։ Դատական իշխանութիւնը կ՛իրականացնեն Սեն Փեթերսպուրկի կանոնադրական դատարանը եւ խաղարար դատաւորերը։

Քաղաքին մէջ կը գործեն նաեւ համայնքային կազմաւորումներու պատգամաւորերու խորհուրդներ, որոնց ընտրութիւնները տեղի ունեցած են 2014-ին։

Քաղաքային ելեւմտացոյց

Սեն Փեթերսպուրկի ելեւմտացոյցի մուտքերու հիմնական մասը կը կազմեն՝ կազմակերպութիւններու շահոյթէն եկած հարկը (26 %), ֆիզիկական անձանց շահոյթի հարկը (45.7 %), մաքսեր (4.4 %), կազմակերպութիւններու սեփականութեան հարկը (6.9 %), պետական եւ համայնքային սեփականութեան տակ գտնուող գոյքի օգտագործման հարկը (3,6 %)։ Հիմնական ծախսեր՝ ազգային տնտեսութիւն (24,61 %), կրթութիւն (24,07 %), առողջապահութիւն (16,34 %), ընկերային քաղաքականութիւն (12,48 %), բնակարանային տնտեսութիւն (10,21 %), համապետական հարցեր (4,86 %), մշակոյթ եւ շարժանկարչութիւն (3,80 %), մարզանք (1,37 %)։ Սեն Փեթերսպուրկի պետական պարտքը 11 Յունուար 2018-ի դրութեամբ կազմած է 34.8 մլր ռուբլի։

Սեն Փեթերսպուրկի ելեւմտացոցյի կատարում, մլր ռուբլի
	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Եկամուտ	76	87	116	215	278	339	316	347	400	374	405	426	439	477	466
Ծախս	77	92	134	183	259	356	322	359	404	376	443	441	432	497	461
Բաց հառիւ/շահ	-1	-4	-18	+32	+19	-17	-7	-11	-5	-2	-39	-15	+7	-20	+5

Արտաքին կապեր

Գերմանիայի հիւպատոսարանը Սեն Փեթերսպուրկի մէջ

Քաղաքը ունի լայնածաւալ արտաքին կապեր։ Քաղաքին մէջ պարբերաբար տեղի կ՛ունենան այլ քաղաքներու եւ երկիրներու մշակութային օրեր։ 2017-ին Սեն Փեթերսպուրկը ունեցած է 94 քոյր քաղաք։

Քաղաքին մէջ կայ 35 երկրի գլխաւոր հիւպատոսարան, 3 պատուաւոր գլխաւոր հիւպատոսարան, 25 պատուաւոր հիւպատոսարան, միջազգային կազմակերպութիւններու ներկայացուցչութիւններ՝ ԱՊՀ մասնակից երկիրներու միջխորհրդարանական ժողովի, Վերակառուցման եւ զարգացման եւրոպական դրամատան ներկայացուցչութիւնները, Եւրասիական զարգացման դրամատան մասնաճիւղը, Եւրասիական տնտեսական միութեան միջխորհրդարանական ժողով, ՌԴ 28 առարկաներու ներկայացուցչութիւններ, գրանցուած են 17 գիտամշակութային ինքնավարութիւններ, 51 ազգային-մշակութային միաւորումներ, 20 հայրենակցութիւն։

Քաղաքի պաշտօնական խորհրդանիշներ

Սեն Փեթերսպուրկի պատմական զինանշանը, որ հաստատուած է 1730-ին, վերահաստատուած 1780-ին, լրացուած 1857-ին՝ երբեք չչեղարկուած եւ 1991-ին կրկին կիրառութեան մէջ դրուած, կը համարուի քաղաքի ամենահին եւ հիմնական պաշտօնական խորհրդանիշը։ Ներկայիս դրօշը ընդունուած է 8 Յունիս 1992-ին եւ ընդգրկոած ՌԴ պետական հերալտիական գրանցամատեանին մէջ, ուր ստացած է 49 համարը։ Սեն Փեթերսպուրկի զինանշանի եւ դրօշի վրայ պատկերուած է կայիսոն՝ իբրեւ մայրաքաղաքի եւ կայսերական իշխանութեան խորհրդանիշ, ծովային խարիսխ՝ իբրեւ ծովային նաւահանգիստի խորհրդանիշ եւ գետի խարիսխ՝ իբրեւ գետի նաւահանգիստի խորհրդանիշ։ Նախօրինակ ծառայած է Վատիկանի՝ Սուրբ Պետրոսի քաղաքի զինանշանը։ Սեն Փեթերսպուրկի դրօշը՝ ՌԴ պաշտօնական խորհրդանիշը, ցոյց կու տայ Սեն Փեթերսպուրկի սահմանադրա-իրաւական կարգավիճակը, անոր միասնական բնակչութիւնը, մշակութային հարստութիւնը։ Ընդունուած է 8 Յունիս 1992-ին՝ համապատասխան որոշման դուրս գալէն 9 ամիս ետք։

Սեն Փեթերսպուրկի օրհներգը քաղաքի խորհրդանիշներէն մէկն է (երաժշտութիւնը՝ «Հիմն մեծ ժողովուրդին» է Ռեյնկոլտ Կլիէրի «Պղինձէ հեծեալը» բեմապարէն՝ Գրիգորի Կորչմարի խմբագրմամբ, խօսքերը՝ Օլեկ Չուպրովի)։ Ամբողջովին հաստատուած է 13 Մայիս 2003-ին։

Սեն Փեթերսպուրկի կանոնադրութեան յօդուած 7-ի համաձայն՝ քաղաքի պատմական խորհրդանիշներ կը համարուին Ծովակալութեան շէնքի սայրաձողի նաւակը, Պղինձէ հեծեալը, Պետրոպաւլովեան տաճարի սայրաձողի հրեշտակը։ Կանոնադրութեան յօդուած 8-ի համաձայն՝ Փեթերսպուրկեան աւանդոյթ է Պետրոպաւլովեան ամրոցի Նարիշկին պատնէշէն կէսօրին հրանօթի կրակոց արձակելը։

Քաղաքային տօներ եւ յիշատակի օրեր

Բացի համառուսական եւ միջազգային տօներէն Սեն Փեթերսպուկի մէջ կը նշուին քաղաքային տօները եւ յիշատակելի օրերը

• 14 Յունուար – Սեն Փեթերսպուրկի կանոնադրութեան օր (ընդունուած է 1998-ին),
• 18 Յունուար – Լենինկրատի շրջափակումը ճեղքելու օր (1943),
• 27 Յունուար– Լենինկրատի լիովին ազատագրումը ֆաշիստական շրջափակումէն (1944 ),
• 10 Փետրուար – Ալեքսանդր Պուշկինի յիշատակի օր (բանաստեղծի մահուան օրը 1837-ին),
• 27 Մայիս– Քաղաքի օր, Սեն Փեթերսպուրկի հիմնադրման օր (1703),
• 5 Յունիս – Լենինկրատի ծովային ականային շրջափակումը ճեղքելու օր (1946 , կը նշուի 2006-էն),
• 9 Յունիս – Պետրոս Ա.-ի ծննդեան օր (1672 ),
• 14 Յունիս– Սուրբ բարեպաշտ Եոհան Քրոնշդատդցու յիշատակի օր,
• 20 Յունիս– «Ալ առագաստներ» Փեթերսպուրկեան դպրոցներու շրջանաւարտներու տօն (նշուած է 1968–1979-ականներուն եւ 2005-էն),
• 1 Յուլիս – Ռեստաւրատորի օր (կը նշուի 2006-էն)^[96],
• 12 Յուլիս– Սուրբ բարեպաշտ Պետրոս եւ Պողոս առաքեալներու օր,
• 15 Օգոստոս– Լատոքայի՝ Ռուսիայի առաջին, Սեն Փեթերսպուրկին նախորդող մայրաքաղաքի օր (հիմնադրուած է 753),
• 8 Սեպտեմբեր – Շրջափակման զոհերու յիշատակի օր (Լենինկրատի շրջափակման սկիզբ, 1941),
• 10 Սեպտեմբեր – Սեն Փեթերսպուրկի արդիւնաբերութեան օր (կը նշուի 2016-ին),
• 12 Սեպտեմբեր– Սուրբ իշխան Ալեքսանդր Նեւսքիի մասունքներու տեղափոխում Սեն Փեթերսպուրկ (1724 ), Նիշտատդի հաշտութեան օր (1721 ),
• 30 Հոկտեմբեր– Նաւաշինարարի օր (կը նշուի 2014-էն)։

Բնակչութիւն

2018-ի տուեալներով Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կ՛ապրի 5 356 755 անձ։ Իր բնակչութեամբ այն Ռուսաստանի երկրորդ եւ Եւրոպայի չորրորդ քաղաքն է, ինչպէս նաեւ Եւրոպայի երկրորդ (Սթամպուլէն ետք) քաղաքը, որ պետութեան մայրաքաղաք չէ։ Աշխարհի ամենահիւսիսային միլիոնանոց քաղաքն է։

1990-ին քաղաքի բնակչութեան թիւը գերազանցած է 5 մլն մարդը, սակայն 1990–2007-ականներուն նկատուած է կայուն ապաբնակեցում։ 2007-ին բնակչութիւնը կը կազմէր 4 568 047 անձ։ 2009-էն կը նկատուի բնակչութեան աճ, սակայն 2012-ին աճը նկատուած է ներգաղթի հաշուին։ Արդիւնքով 2002–2010-ականներուն բնակչութեան աճը կազմած է 4%-էն մի քիչ աւել (4661.2-էն 4879.6 հազ․)։ Ըստ Պետական վիճակագրութեան դաշնային ծառայութեան՝ 2010-ին ծնելիութեան մակարդակը կազմած է 1000։12.0 յարաբերակցութիւն, իսկ մահուան մակարդակը՝ 1000։14.2։ 2010-ի համառուսաստանեան մարդահամարի արդիւնքներով բնակչութեան թիւը կազմած է 4 879 566 մարդ, որոնցմէ 45.6%-ը տղամարդիկ էին, 54.4%-ը՝ կանայք։ 22 Սեպտեմբեր 2012-ին Սեն Փեթերսպուրկի բնակչութիւնը կրկին գերազանցած է 5 միլիոնը։

Քաղաքի շրջաններուն մէջ բնակչութեան թիւով առաջատարն է Պրիմորսքի շրջանը՝ 507.2 հազ․ անձ։ 2007-ին Փեթերսպուրկցիներու կեանքի ակնկալուող տեւողութիւնը տղամարդոց մօտ կազմած է 64 տարի, իսկ կանանց մօտ՝ 75 տարի (այս ցուցանիշները մէկ տարիով կը գերազանցեն 2006-ի ցուցանիշները)։ 2008-ի դրութեամբ՝ քաղաքի ընդհանուր բնակչութեան 4 571 000-էն 1 100 000-ը թոշակառուներ էին (-որոնցմէ 55%-ը՝ հաշմանդամներ)։ Այդ ժամանակ քաղաքին մէջ կը բնակէր 80-90 տարեկան 139 000 անձ, 90 եւ աւել տարեկան՝ 13 400 անձ, 100 եւ աւել տարեկան՝ 188 անձ։

Ըստ 2010-ի համառուսաստանեան մարդահամարի՝ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կը բնակի աւելի քան 200 ազգ եւ ժողովուրդ․ ռուսեր՝ 3 909 000 անձ (իրենց ազգութիւնը նշած ամբողջ բնակչութեան 92,5%-ը), ուքրանացիներ՝ 64 000 (1,52 %), պելառուսեր՝ 38 000 (0,9 %), թաթարներ՝ 31 000 (0,73 %), հրէայներ՝ 24 000 (0,57 %), ուզբեկներ՝ 20 300 (0,48 %), հայեր՝ 20 000 (0,47 %), ազրպէյճանցիներ՝ 17 700 (0,36 %), տաճիկներ՝ 12 100 (0,29 %), վրացիներ՝ 8 300 (0,2 %), մոլդովացիներ՝ 7 200 (0,17 %), ղազախներ՝ 3 400 (0,08 %), ֆիններ՝ 2 600 (0,06 %)։ Քաղաքի 15 տարեկանէն բարձր բնակչութեան 31,7 %-ը ունի բարձրագոյն կամ թերի բարձրագոյն կրթութիւն, 26,7 %-ը՝ միջին մասնագիտական կրթութիւն, 13,8 %-ը՝ միջին ընդհանուր կրթութիւն, 2287 անձ (0,06 %)՝ ոչ գրագէտ է։ Մայիս 2017-ին տնտեսապէս աշխոյժ բնակչութեան շրջանին մէջ գրանցուած գործազրկութեան մակարդակը կազմած է 1.6%։ Ապրիլ 2017-ին հաշուեգրուած միջին անուանական աշխատավարձը կազմած է 53 272 ռուբլի (Ապրիլ 2016-ի մակարդակի 112,2 %-ը)։ 2017-ի առաջին քառորդը Սեն Փեթերսպուրկի կառավարութեան որոշմամբ (7 Յունիս 2017) սահմանուած բնակչութեան մէկ շնչին ինկող կենսաապահովման նուազագոյն զամբիւղը կազմած է 10605.7 ռուբլի։

Տարի	Բնակչութիւն
1764	149 700±100 մարդ
1765	150 300±100 մարդ
1780	174 800±100 մարդ
1789	217 900±100 մարդ
1800	220 200±100 մարդ
1811	335 600±100 մարդ
1817	363 900±100 մարդ
1825	424 700±100 մարդ
1833	442 900±100 մարդ
1837	468 800±100 մարդ
1840	470 200±100 մարդ
1850	487 300±100 մարդ
1852	532 200±100 մարդ
1863	539 500±100 մարդ
1870	668 000±1000 մարդ
1882	928 000±1000 մարդ
1891	1 033 600±1000 մարդ
1900	1 418 000±1000 մարդ
1901	1 439 600±100 մարդ
1903	1 281 108 մարդ
1910	1 905 600±100 մարդ
1914	2 118 500±100 մարդ
1915	2 314 500±100 մարդ
1916	2 415 700±1000 մարդ
1917	2 300 000±1000 մարդ

Տարի	Բնակչություն
1918	1 469 000±1000 մարդ
1919	900 000±1000 մարդ
1920	740 000±1000 մարդ
1921	830 000±1000 մարդ
1922	960 000±1000 մարդ
1923	1 093 000±1000 մարդ
1924	1 221 000±1000 մարդ
1925	1 379 000±1000 մարդ
1926	1 590 770±10 մարդ
1928	1 688 300±100 մարդ
1930	2 009 500±100 մարդ
1935	2 715 700±100 մարդ
1939	3 191 304 մարդ
1940	2 920 000±1000 մարդ
1941	2 992 000±1000 մարդ
1942	2 432 000±1000 մարդ
1943	622 000±1000 մարդ
1944	546 000±1000 մարդ
1945	927 000±1000 մարդ
1946	1 541 000±1000 մարդ
1947	1 920 000±10 000 մարդ
1948	1 998 000±1000 մարդ
1949	2 218 000±1000 մարդ
1950	2 258 000±1000 մարդ
1955	2 797 000±1000 մարդ

Տարի	Բնակչություն
1956	2 814 000±1000 մարդ
1959	3 321 196 մարդ
1960	3 432 000±1000 մարդ
1962	3 036 000±1000 մարդ
1965	3 777 200±100 մարդ
1967	3 296 000 մարդ
1970	3 949 501 մարդ
1973	3 679 000±1000 մարդ
1975	4 418 000±1000 մարդ
1976	3 915 000±1000 մարդ
1979	4 588 183 մարդ
1980	4 635 200±100 մարդ
1981	4 669 400±100 մարդ
1982	4 711 200±100 մարդ
1983	4 762 100±100 մարդ
1984	4 806 400±100 մարդ
1985	4 844 200±100 մարդ
1986	4 882 200±100 մարդ
1987	4 931 200±100 մարդ
1988	4 986 900±100 մարդ
1989	5 023 506 մարդ
1990	5 002 444 մարդ
1991	5 007 469 մարդ
1992	4 986 405 մարդ
1993	4 881 563 մարդ

Տարի	Բնակչություն
1993	4 942 891 մարդ
1995	4 845 407 մարդ
1996	4 820 213 մարդ
1997	4 806 641 մարդ
1998	4 783 982 մարդ
1999	4 770 897 մարդ
2000	4 741 923 մարդ
2001	4 714 844 մարդ
2002	4 661 219 մարդ
2003	4 656 474 մարդ
2004	4 624 083 մարդ
2005	4 600 000±10 000 մարդ
2006	4 580 620 մարդ
2007	4 571 184 մարդ
2008	4 568 047 մարդ
2009	4 581 854 մարդ
2010	4 879 566 մարդ
2011	4 899 344 մարդ
2012	4 953 219 մարդ
2013	5 028 000±1000 մարդ
2014	5 131 942 մարդ
2016	5 225 690 մարդ
2017	5 281 579 մարդ
2018	5 351 935 մարդ

Տնտեսութիւն

Սեն Փեթերսպուրկը Ռուսաստանի Դաշնութեան ամենակարեւոր տնտեսական կեդրոններէն մէկն է։ 2015-ին քաղաքի Համախառն շրջանային արդիւնքը, ըստ Պետական վիճակագրութեան դաշնային ծառայութեան տուեալներու, կազմած է 3.024 դրիլիոն ռուբլի (2013-ին՝ 2.491 դրիլիոն ռուբլի)։ Տնտեսական գործունէութեան հիմնական տեսակներն են (փակագիծերուն մէջ՝ Համախառն շրջանային արդիւնքի մասնաբաժինը՝ 2014-ի դրութեամբ)․

• մեծածախ եւ մանրածախ առեւտուր, ինքնաշարժի երթեւեկութեան միջոցներու, շարժակաւոր հեծանիւներու, կենցաղային իրերու եւ անձնական օգտագործման առարկաներու վերանորոգում (21.5 %),
• մշակող արդիւնաբերութիւն (19.9 %),
• անշարժ գոյքի հետ կապուած գոծարքներ, վարձակալութիւններ եւ ծառայութիւններու մատուցում (19.3 %),
• երթեւեկութիւն եւ կապ (11.8 %),
• առողջապահութիւն եւ ընկերային ծառայութիւններու մատուցում (6 %)։

Քաղաքի ֆինանսական շուկան իր շրջանային ֆինանսական շուկայի մեծութեամբ Ռուսաստանի երկրորդ շուկան է։ Քաղաքին մէջ կը գործեն Սեն Փեթերսպուրկի արժութային սակարանը, «Սեն Փեթերսպուրկ» ապրանքային սսակարանը, Սեն Փեթերսպուրկի հիմնադրամի սակարանը, Սեն Փեթերսպուրկի ապրանքա-հումքային միջազգային սակարանը։ Քաղաքին մէջ գրանցուած է 31 դրամատուն (առաւել խոշորերն են՝ ՎՏԲ, «Ռոսիա», «Սեն Փեթերսպուրկ», «Տաւրիչեսքի», Պալտիք դրամատուն, Բալթինուեստդրամատուն) եւ այլ շրջաններու աւելի քան 100 դրամատուներու ներկայացուցչութիւններ։

«Mercer»-ի գնահատմամբ՝ 2017-ին Սեն Փեթերսպուրկը քաղաքներուն մէջ կեանքի որակի մակարդակի համաշխարհային վարկանիշին 231 տեղէն կը զբաղեցնէ 176-րդ տեղը։

Արդիւնաբերութիւն

Արդիւնաբերութեան հիմք կը կազմէ աւելի քան 700 խոշոր եւ միջին ընկերութիւններ, ինչպէս նաեւ աւելի քան 20 000 փոքր ընկերութիւններ։ 2016-ին քաղաքի արդիւնաբերութեամբ թողարկուած արտադրանքի ծաւալը կազմած է 2340.5 մլր ռուբլի, որ 6.9%-ով գերազանցած է նախորդ տարուան ցուցանիշները։ Արտադրուած ապրանքներու 30%-ը կը կազմեն երթեւեկութեան միջոցները, մեքենաները եւ տարատեսակ սարքաւորումները, 15.7%-ը՝ սննդամթերքը՝ ներառեալ խմիչքները եւ ծխախոտը, 5.7%-ը՝ մետաղագործական արտադրանքը եւ պատրաստի մետաղական իրերը։

Սեն Փեթերսպուրկի արդիւնաբերութեան հիմքը՝ ծանր արդիւնաբերութիւնն է։ Քաղաքին մէջ կ՛աշխատին այնպիսի նաւաշինական ընկերութիւններ, ինչպիսիի են «Ծովակալութեան նաւաշինարաններ»-ը (նաւեր ՌԴ ռազմածովային նաւատորմի համար, լցանաւեր, սուզանաւեր), «Միջին Նեւայի նաւաշինական գործարան»-ը (կատերներ, ականազերծիչ նաւեր ՌԴ ռազմածովային նաւատորմի համար), «Պալտիք գործարան»-ը (նաւեր Ծովային նաւատորմի համար, սառցահատեր), «Հիւսիսային նաւաշինարան»-ը (նաւեր ՌԴ ռազմածովային նաւատորմի եւ Ծովային նաւատորմի համար)։ Կը գործեն մեքենաշինական ընկերութիւններ՝ «Քոմբրեսոր» (ճնշող սարքաւորումներ, նաւթագազային սարքաւորումներ), «Լենինկրատի մետաղական գործարան» (շոգեհարթանիւեր, գազահարթանիւեր եւ հիտրաւլիկ հարթանիւեր), «ելեկտրոսիլա» (ելեկտրական մեքենաներ, ուժածիներ), «ելեկտրոպուլտ» գործարան (ելեկտրական սարքաւորումներ), «Սեւկաբել» (ուժահաղորդ մալուխներ, պղինձէ գլանուածքներ), «Քիրովի գործարան» (թրաքթորեր, մետաղական արտադրանք, գիւղատնտեսական արուեստագիտութիւն), «Արսենալ» (տիեզերական արբանեակներ, հրետանային սարքաւորումներ, ճնշող կայաններ), «Իժորայի գործարաններ» (վարձակալութեան սարքաւորում, յատուկ սարքաւորում, ատոմային ռեակտորեր), «Լենինեց» (օդանաւատորմի եւ սպառազինութեան սարքաւորումներ, ռատիոելեկտրոնային սարքաւորումներ), «Սւէտլանա» (X ճառագայթային փողակներ, ռատիոելեկտրոնային սարքաւորումներ եւ բաղկացուցիչ մասեր), Լենինկրատի տեսողական մեքենագիտական միաւորում (տեսողական սարքաւորումներ) եւ այլն։ Զարգացած է երթեւեկութեան մեքենաշինութիւնը՝ «Վագոնմաշ» (ուղեւորափոխադրող վակոններ՝ երկաթուղիներու համար եւ ելեկտրավակոններ՝ մետրոպոլիտէնի համար), Ֆորտ, Թոյոթա, Ճեներալ Մոթորս, Scania AB, Նիսան, Հունտայ Մոթոր եւ ՄԱՆ ընկերութիւններու մեքենաշինական գործարաններ։ 2016-ին 9 ամիսներու ընթացքին քաղաքին մէջ թողարկուած է Ռուսաստանի մէջ վաճառուող նոր մեքենաներու 25%-ը^[113]։ Արդիւնաբերական արտադրանքի զգալի ծաւալը կը ձեւաւորին սպառազինութեան արտադրութեամբ զբաղուող ընկերութիւնները։ Քաղաքին մէջ զարգացած է սեւ («Սեւերստալ» ընկերութեան Իժորայի խողովակներու գործարան) եւ գունաւոր մետաղագործութեան, քիմիական («ВМП-Нева»), թեթեւ, բազմագրական արդիւնաբերութիւնը։

Սնունդի արդիւնաբերութեան խոշորագոյն ընկերութիւններէն են՝ «Պալտիքա» գարեջուրի գործարանը (գարեջուր, ոչ ոգելից ընպելիքներ, հանքային ջուրեր), «Հայնեքէն» ընկերութեան գարեջրագործարանը, Ստեպան Ռազինի անուան գարեջուրի գործարանը, Մոսկուայի շրջանի հացի գործարանը (հացաբուլկեղէն, ալիւրաշատ հրուշակեղէն), Քրուպսքայայի անուան գործարանը (շաքարներ եւ տուրմ), «Պարնաս-Մ» միսի գործարանը (երշիկեղէն, մսային պահածոներ եւ կիսագործարաններ), «Մելնիցա Կիրովայ»-ն (ձաւար, ալիւր), «Փեթմոլ» կաթի գործարանը (կը պատկանի «Danone»-ին), «Փոլիւսդրովօ» հանքային ջուրերու գործարանը, միսի գործարանները, հրուշակեղէնի արտադրութեամբ, ձկնարտադրութեամբ զբաղուող գործարանները եւ շատ ուրիշներ։

• 
  Կիրովի գործարան
• 
  Ծովակալութեան նաւաշինարաններու
  հիւսիսային մասնաշէնք
• 
  Ֆինլանտական կայարան
• 
  Զբօսաշրջային մակոյկ
  Մոյկա գետի վրայ

Սպառողական շուկայ

2016-ին մանրածախ առեւտուրի շրջանառութիւնը կազմած է 1215.6 մլր ռուբլի, որ 1.5%-ով աւելի քիչ է, քան նախորդ տարին։ Սննդամթերքի շրջանառութիւնը (ներառեալ ըմպելիքները եւ ծխախոտները) 2016-ին կազմած է 36%, ոչ տնտեսական ապրանքներունը՝ 64%։ 2016-ին բնակչութեանը մատուցուած է 417 մլր ռուբլիի վճարովի ծառայութիւն։ Սեն Փեթերսպուրկի սպառողական շուկան աշխատանքով կ՛ապահովէ քաղաքային տնտեսութեան մէջ զբաղուած բնակչութեան մէկ հինգերորդ մասին եւ կազմած է համախառն տարածաշրջանային արդիւնքի մէկ հինգերորդ մասը։ Այն կը ներառէ մանրածախ առեւտուրի 15 900 ընկերութիւն (ինչպէս՝ բնակչութեան առօրեայ սպառման տնտեսական ապրանքներ կը մատակարարեն 6500 ընկերութիւն), հանրային սնունդի 6800, կենցաղային մատակարարման աւելի քան 8500 ընկերութիւն։ Քաղաքին մէջ կը գործէ մանրածախ առեւտուրի 171 համալիր, 22 շուկայ (որմէ 16-ը մասնագիտացած է գիւղատնտեսական մթերքներու իրացման մէջ)։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ ներկայացուած են հետեւեալ առեւտրային ցանցերը՝ միջազգային (Աշան, Կ-Ռուոքա, Սպար, Մեթրօ, Փրիզմա), դաշնային (Օ'Քեյ, Լենդա, Տիկսի, Մակնիդ, ինչպէս նաեւ «X5 Retail Group»-ին պատկանող Պէատեօրոչքա, Քարուսել եւ Պերեկրէօստոկ), միջտարածաշրջանային (7Я семьЯ, Վերնի, Նորմա, Իտէա, Նետտօ, Ազպուքա Վկուսա, Պոլուշկայ), տեղական (Սեզոն, Լայմ, Լենտ, ՌիոՄակ, Սմարտ, Ռէալ) եւ այլն։ Խոշոր առեւտրային ցանցերուն մէջ մանրածախ առեւտուրի շրջանառութիւնը կը կազմէ 76%։

Սեն Փեթերսպուրկը կը համարուի երկրի մետիատիրոյթի զարգացումը որոշող քաղաքներէն մէկը․ Հիւսային մայրաքաղաքի հրատարակչական շուկայի համար բնորոշ են որակապէս եւ քանակապէս բարձր ցուցանիշները։ Այստեղ կը թողարկուի աւելի քան 100 լրագիր (մէկանգամեայ տպաքանակ՝ մօտ 10 մլն օրինակ) եւ 150 ամսագիր (աւելի քան 7 օրինակ)։ Պարբերական հրատարակութիւններու իրականացման տարեկան ծաւալը քաղաքին մէջ կը կազմէ 185 մլն օրինակ․ 132 մլն օրինակը կ՛իրացուի մանրածախ ձեւով, իսկ 53 մլն-ը՝ բաժանորդագրութեամբ։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ է տեղակայուած «Հինգերորդ ալիք» դաշնային հեռուստաալիքի գլխաւոր գրասենեակը։ Բացի այդ քաղաքին մէջ կը հեռարձակուին տարածաշրջանային «Life 78», «Սեն Փեթերսպուրկ» հեռուստաալիքները։ Կ՛աշխատին նաեւ շարք մը տարածաշրջանային հեռուստաստուդիաներ՝ Լենինկրատի մարզային հեռուստաընկերութիւնը, «НТВ-Петербург»-ը, «СТС-Петербург»-ը, «ТНТ-Петербург»-ը։

Շինարարութիւն եւ ներդրումներ

2016-ին քաղաքին մէջ իրականացուած է 409.3 մլր ռուբլի արժողութեամբ շինարարական աշխատանքներ, շահագործման յանձնուած է 3116.3 հազ․ մ² բնակելի տարածք։

2016-ին հիմնական դրամագլուխին ներդրումներու ծաւալը կազմած է 582.3 մլր ռուբլի։ 2013-ին Սեն Փեթերսպուրկի մէջ խոշոր ներդրումներ կատարած երկիրները եղած են Գերմանիան, Ղազախիստանը, Քուրիայի Հանրապետութիւնը, Վիրջինեան կղզիները, Շուէտը, Կիպրոսը, Աւստրիան, Նիտերլանտները, Մեծ Բրիտանիան, Ֆինլանտան, Զուիցերիան, Պելառուսը։

2012-ին Սեն Փեթերսպուրկը ՌԴ տարածաշրջանային զարգացման նախարարութեան, Ռուսաստանի ճարտարագէտներու միութեան, Շինարարութեան եւ բնակարանային տնտեսութեան դաշնային գործակալութեան, Ռուսաստանի սպառողներու իրաւունքները եւ մարդու բարօրութիւնը պաշտպանող դաշնային ծառայութեան, Մոսկուայի Մ․ Լոմոնոսովի անուան պետական համալսարանի կազմած քաղաքային միջավայրի որակի վարկանիշին մէջ կը զբաղեցնէէ 2-րդ հորիզոնականը։

Զբօսաշրջութիւն

Տնտեսութեան մէջ էական դեր կը կատարէ զբօսաշրջային աշխատանքը, որ կապուած է Ռուսաստանէն եւ արտասահմանէն հիւրերու ընդունմամբ, ինչպէս նաեւ ասոր հետ կապուած տնտեսական աշխուժութիւնը ծառայութիւններու մատուցման ոլորտին մէջ։ Քաղաքը ունի պատմամշակութային զգալի ժառանգութիւն՝ զբօսաշրջային հասոյթ ձեւաւորելու, զբոսաշրջութիւնը քաղաքային տնտեսութեան հիմնական ճիւղ դարձնելու համար։ 2012-ի տուեալներով Սեն Փեթերսպուրկը Եւրոպայի ամենաշատ այցելուող եւ զբօսաշրջիկներու շրջանին յայտնի քաղաքներու շարքին կը զբաղեցնէ 10-րդ հորիզոնականը (աշխարհի մէջ 20-րդ հորիզոնականը)։

2016-ին Սեն Փեթերսպուրկ այցելած է 6.9 մլն զբօսաշրջիկ (2016-ին Հիւսիսարեւմտեան դաշնային շրջանի անցակէտերով Սեն Փեթերսպուրկ այցելած արտասահմանեան քաղաքացիներու քանակը կազմած է 2847.2 հազ․ մարդ (հիմնականին զբօսաշրջիկներ Ֆինլանտայէն, Գերմանիայէն, ԱՄՆ-էն, Շուէտէն եւ Ֆրանսայէն)։ Քաղաքին մէջ կ՛աշխատի աւելի քան 260 խոշոր եւ ոչ մեծ հիւրանոց՝ 27000 սենեակներով (ինչպէս՝ «Կրանտ Հոթել Եւրոպա», «Աստորիա», «Քորինթիա Սեն Փեթերսպուրկ», «Մերձ Պալտիքա», «Պուլկովսքայա», «Սեն Փեթերսպուրկ», «Մոսկուա», «Ռոսիա», «Հոկտեմբերեան», «Ազիմուտ Հոթէլ Սեն Փեթերսպուրկ» եւ այլ հիւրանոցներ), հանգստեան տուներ։ Վասիլեւսքի կղզիի արեւմտեան հատուածին մէջ ուղեւորային ծովային նոր նաւահանգիստի շահագործմամբ եւ կարճաժամկէտ այցով ժամանած զբօսաշրջիկներու համար մուտքի վիզայի չեղարկման շնորհիւ քաղաքը կը դառնայ Եւրոպայի ծովային զբօսաշրջութեան կեդրոններէն մէկը։ 2016-ին Հիւսիսային մայրաքաղաք ժամանած է 457 000 ծովային զբօսաշրջիկ (209 զբօսաշրջութիւն նաւով)։

Դեկտեմբեր 2016-ին Սեն Փեթերսպուրկը 2016-ին զբօսաշրջային արդիւնաբերութեան «World’s Leading Cultural City Destination» անուանակարգին արժանացած է «World Travel Awards» մրցանակի, որ ռուսական աղբիւրներուն մէջ ստացած է «Աշխարհի զբօսաշրջային մայրաքաղաք» անուանումը։

Շահեկան տնտեսութիւն

Քաղաքին մէջ ջրամատակարարմամբ եւ կոյուղաւորմամբ զբաղուող ընկերութիւնը «Վոտոկանալ Սեն Փեթերսպուրկա» մենական կազմակերպութիւնն է։ Ջրամատակարարման հիմնական աղբիւրը Նեւա գետն է։ Անկէ կը վերցուի ջուրի 96%-ը, որ կը մշակէ անցնում աւելի քան 5 խոշոր ջրմուղ կայաններու՝ Գլխաւոր ջրմուղ կայան, Հիւսիսային ջրմուղ կայան, Հարաւային ջրմուղ կայան, Վոլքովի ջրմուղ կայան, Կոլպինօ քաղաքի ջրմուղ մաքրող կառոյցներ։ 26 Յունիս 2009-էն Սեն Փեթերսպուրկը դարձած է առաջին մէգապոլիսը, ուր խմելու ամբողջ ջուրը կը մշակէ անդրմանիշակագոյն առագայթներով եւ որ ջուրը վարակազերծելու համար ամբողջովին հրաժարած է հեղուկ քլորէ։ Քաղաքին մէջ կը գործէ 21 կոյուղիի մաքրման կառոյց, -որոնցմէ խոշորագոյններն են՝ Այէրացիայի կեդրոնական կայանը, Այէրացիայի հիւսիսային կայանը եւ Հարաւարեւմտեան մաքրման կառոյցները, կ՛աշխատի կեղտաջուրերու նստուածքի այրման 3 գործարան։ Կեղտաջուրերը սկսան մաքրուիլ 1979-էն։ 2008-ի վերջը Փեթերսպուրկը մաքրած է կեղտաջուրերու 91.7%-ը։ Հոկտեմբեր 2013-ին քաղաքի հիւսիսային հատուածի Կոյուղիի գլխաւոր հաւաքիչ շահագործմամբ կը մաքրուի քաղաքի կեղտաջուրերու 98.4%-ը (2010-ին՝ 93%-ը)։ 2016-ին սպառողներուն խմելու ջուրի միջին օրական քանակը կազմած է 1597 հազ․ մ³, ջուրի փոխադրման ժամանակ կորուստները եւ ծախսերը կազմած են 12%, կոյուղիի մաքրման կառոյցներուն կեղտաջուրերու միջին օրական ծաւալը կազմած է 2.2 մլն մ³/օր։

Սեն Փեթերսպուրկի ջերմամատակարարման համակարգին մէջ կ՛աշխատին 8 «ТГК-1» ջերմաելեկտրակայան, 3 գերատեսչական ջերմաելեկտրակայան, 377 կաթսային «ТЭК СПб», 48 կաթսային «Лентеплоснаб», 140 կաթսային «Петербургтеплоэнерго», 28 կաթսային «Петербургэнергосбыт», 179 գերատեսչական կաթսաներ։ Ջերմային ցանցերու տարածուածութիւնը կը կազմէ աւելի քան 6000 կմ։ Քաղաքի տարածքին տեղակայուած են 118 բարձրավոլտ ենթակայաններ՝ ընդհանուր աւելի քան 15 000 մեկավաթ հզօրութեամբ։ Կաթսայա-վառարանային տաքացման հիմնական տեսակը քաղաքային տնտեսութեան մէջ բնական կազն է (որու մասնաբաժինը կը կազմէ 94%), մնացածները կը կազմեն վարելանիւթը եւ ածուխը։ Քաղաքի առաւել խոշոր ջերմա- եւ էներգագեներացնող ընկերութիւնները կը պատկանին ТГК-1-ին՝ կեդրոնական ջերմաելեկտրակայան, Պրաւոպերեժնայա № 5 ջերմաելեկտրակայանը, Վիպորկի № 17 ջերմաելեկտրակայանը, Հիւսիսային № 21 ջերմաելեկտրակայանը, Պերովոմայսքի № 14 ջերմաելեկտրակայանը, Հարաւային № 22 ջերմաելեկտրակայանը եւ Աւտովսքայա № 15 ջերմաելեկտրակայանը։

Երթեւեկութիւն

Սեն Փեթերսպուրկը Ռուսաստանի հիւսիսարեւմտեան հատուածի խոշորագոյն երթեւեկութեան հանգոյցն է եւ երկրորդը երկրին մէջ Մոսկուայէնետք։ Այն կը նեռարէ երկաթուղիներ, ծովային եւ գետային երթեւեկութիւն, ինքնաշարժի ճանապարհներ եւ ուղիներ։ Քաղաքով կ՛անցնին եւրասիական 2 երթեւեկութեան միջանցք՝ «Հիւսիս-Հարաւ» եւ «Թրանսսիպ», № 9 համաեւրոպական երթեւեկութեան միջանցքը, E 18 եւրոպական ինքնաշարժի ճանապարհը, որ Սկանդինաւիան կը կապէ Ռուսաստանի կեդրոնի հետ։ 2010-ին Սեն Փեթերսպուրկի բեռնափոխադրումը կատարուած է երկաթուղով (101 մլն թօնօ), խողովակային (85 մլն թօնօ), ծովային (9 մլն թօնօ), ինքնաշարժի (առանց փոքր ձեռնարկատիրութեան, 4 մլն թօնօ), ներքին ջրային (1.2 մլն թօնօ)։

Քաղաքային մայրուղիներու զբաղուածութիւնը թրանզիթային երթեւեկութեանց թեթեւցնելու համար Սեն Փեթերսպուրկի շուրջը կառուցուած է օղակային ինքնաշարժի ճանապարհ։ Սեն Փեթերսպուրկի այլ տարածաշրջաններու հետ կապող հիմնական ճանապարհներն են (ժամացոյցի սլաքի ուղղութեամբ՝ Ֆիննական ծոցէն)՝ Փրիմորսքի խճուղի, Վիպորկի խճուղի, Փրիօզէօրսքի խճուղի, Սեն Փեթերսպուրկ-Մորիէ ճանապարհը, Մուրմանսքի խճուղին, Փետրոզաւոտի խճուղին, Մոսկուայի խճուղին, Փուլքովոյի խճուղին, Քիեւի խճուղին, Թալլինի խճուղին, Փեթերկոֆի խճուղին։ Սեն Փեթերսպուրկի վարչութեան երթեւեկութեան ենթակառուցուածքի զարգացման կոմիտէի տուեալներով՝ Սեպտեմբեր 2017-ի դրութեամբ միջքաղաքային ճանապարհներու 37%-ը ոչ բնական կը վիճակեն, 2020-ին կը ծրագրուի տոկոսը իջեցնել 20-ի։

Քաղաքի տարածքին կը գտնուին Սեն Փեթերսպուրկ մեծ նաւահանգիստը, որ կը նեռարէ 5 աւազան, Վասիլեւսքի կղզիի բեռնափոխադրումային նաւահանգիստը, Կրոնշտադտի նաւահանգիստը, Լոմոնոսովի նաւահանգիստը։ Նաւահանգստին մէջ կը վերաբեռնուին նաւթամթերքներ, մետաղներ, անտառային բեռներ, բեռնարկողներ, ածուխ, հանքաքար, քիմիական բեռներ, մետաղաջարդուածք։ Մեծ նաւահանգստի բեռնաշրջանառութիւնը 2010-ի առաջին կիսու տուեալներով կազմած է 26.35 մլն թօնօ (+6.4% 2009-ին առաջին կիսուն համեմատ)։ Նաւահանգիստը միացած է ծովին 27 մղոն երկարութիւն ունեցող Մորսկօ ջրանցքի միջոցով եւ ամբողջ տարին բաց է նաւերուն համար։ Վասիլեւսքի կղզիի ծայր արեւմուտքը տեղակայուած է Ծովային ուղեւորային վերջածայրը՝ երթեւեկութեան գիծեր եւ շոգենաւեր ընդունելու համար։ Ջրային երթեւեկութիւնով փոխադրումներու զգալի մասը բաժին կ՛իյնայ Նեւաով գետային փոխադրումներուն, որ քաղաքը կը կապէ Լատոկա լիճին հետ եւ կը հանդիսանայ Վոլկա-Պալտիք ջրային ուղիի վերջին հատուածը։ Նեւա գետի Վոլոտարսքի կամուրջէն վերեւ կը գտնուի Գետային կայարանը։

Սեն Փեթերսպուրկէն օդային ուղեւորափոխադրումները կը կատարուին Փուլքովօ օդակայանէն, որ տեղակայուած է հարաւային մասը։ Ուղեւորափոխադրումներու համար միայն մէկ օդակայան ունեցող քաղաքներէն Սեն Փեթերսպուրկը բնակչութեամբ խոշորագոյնն է Եւրոպայի մէջ։ 2013-ին օդակայանի ուղեւորահոսքը կազմած է աւելի քան 12 մլն ուղեւոր։ 4 Դեկտեմբեր 2013-էն օդակայանին մէջ կ՛աշխատի նոր կեդրոնացուած ուղեւորային կայանագին, որ ամբողջովին կը սպասարկէ միջազգային չուերթները, ինչպէս նաեւ չուերթներու գրանցումը եւ ներքին չուերթներու համար նախաթռիչքային գործընթացները։ Փուլքովօ-1 նախկին կայանագինի վերակառուցուած շէնքը շահագործման յանձնուած է 4 Փետրուար 2015-ին իբրեւ նոր կեդրոնացուած կայանագինի ընդլայնում՝ ներքին չուերթներու ընդունման եւ ճանապարհման համար։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ գրանցուած է «Ռոսիա» պետական ընկերութիւնը։

Սեն Փեթերսպուրկը Ռուսաստանի Դաշնութեան ամենախոշոր հիւսիսարեւմտեան երկաթուղային հանգոյցն է։ Քաղաքին մէջ կը գործէ 5 երկաթուղային կայարան (Պալտիք, Վիդեպսքի, Լաթոքայի, Մոսկուայի, Ֆինլանտական), 2 տեսակաւորող կայարաններ (Սեն Փեթերսպուրկ-Սորտիրովոչնի-Մոսկուայի, Շուշարի), 2 նաւահանգստային կայարաններ (Աւտոօ, Նոր նաւահանգիստ)։ Քաղաքին մէջ է տեղակայուած Հոկտեմբերեան երկաթգիծի վարչութիւնը։

1955-էն քաղաքին մէջ կը գործէ մէտրոպոլիտէն։ Դեկտեմբեր 2012-ի վերջը Սեն Փեթերսպուրկի մետրոպոլիտէնը 5 գիծերու մէջ ունէր 67 կայարան, 7 գնացքափոխ հանգոյց․ շահագործուող գիծերու երկարութիւնը աւելի քան 120 քմ է։ 2001-ի դրութեամբ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ գործած է աշխարհի մէջ խոշորագոյն թրամուէյի ցանցը։ Վերջին տարիներուն այն էապէս կրճատուած է։ Քաղաքին մէջ զարգացած են նաեւ հանրակառքերու եւ գծակառքերու ցանցը։ Այստեղ շահագործուած են ԽՍՀՄ-ում ամենաշատ Վլատիմիր Վաքլիչի գծակառքերը, որոնք կազմուած էին երկու ЗиУ-682 մեքենաներէ։ Ընդհանուր առմամբ անոնց թիւը կը կազմէր 111 միաւոր։

Փոխադրումներու զգալի ծաւալը կը կատարուի երթուղային վարձակառքերով։ Հանրային երթեւեկութեան վիճակն ու որակը, անոր անվտանգութիւնը եւ փոխադրումներու կազմակերպումը կ՛ենթարկուին քննադատութեան եւ չեն համապատասխաներ ժամանակակից պահանջներուն։ Փորձեր եղած են զարգացնել փոքր նաւագնացութիւնը Սեն Փեթերսպուրկի գետերով եւ ջրանցքներով, 2010-2016-ականներուն գործած են ջրակառքներու քանի մը գիծ։ 2010-ին Սեն Փեթերսպուրկի մէջ հանրային երթեւեկութիւնով փոխադրումներն են՝ մեթրոյով՝ 777 մլն մարդ, թրամուէյներով՝ 477 մլն, ինքնաշարժային երթեւեկութիւնով՝ 473 մլն, գծակառքերով՝ 281 մլն, երկաթուղիով՝ 136 մլն, ծովային երթեւեկութիւնով՝ 4 մլն։ 2011-ին քաղաքային ուղեւորափոխադրիչ երթեւեկութենէն օգտուած է քաղաքի բնակչութեան 70%-ը՝ աշխատանքի երթալ-գալու ճանապարհի վրայ օրական ծախսելով միջինը 56 վայրկեան։

• 
  Վիթեպսքի կայարան
• 
  Փուլքովօ միջազգային օդակայան
• 
  «Ավտովօ» մեթրոյի կայարանը
• 
  Թրամուէյ Մոսկովսքիէ Վորոթա հրապարակին մէջ

Կրթութիւն եւ գիտութիւն

Յունուար 2012-ին նախադպրոցական կրթութեան համակարգին մէջ կար 1054 մանկապարտէզ եւ մանկամսուր։ Բոլոր, բացի եզակի մասնաւոր հաստատութիւններէ, կը գտնուին համայնքի ենթակայութեան ներքոյ։ Քաղաքին մէջ կը գործէ 690 հանրակրթական հաստատութիւն, -որոնցմէ 609-ը՝ դպրոցներ, այսպէս՝ 135-ը առարկաներու խորացուած ուսուցմամբ, 72 գիմնազիո, 45 լիսէ, 21 երեկոյեան դպրոց, 40 ուղղիչ դպրոց, 8 գիշերօթիկ դպրոց, 19 յատուկ դպրոց, երեխաներու լրացուցիչ ուսուցման 58 դպրոց, տարրական եւ միջին մասնագիտական կրթութեան 48 հաստատութիւն։ Ghyh]t- յատկանշական են Ա․ Վաiանովայի անուան ռուսական բեմապարի ակադեմիան, Սեն Փեթերսպուրկի Մ․ Մուսորգսքիի անուան երաժշտական ճեմարանը, զինուորական հաստատութիւններէն յայտնի են Սեն Փեթերսպուրկի սուվորովեան ռազմական ուսումնարանը, Նախիմովեան ուսումնարանը, Պետրոս Մեծի քատէթային ջոկատը, Ծովային քատէթային ջոկատը եւ այլն։

Տասներկու խորհուրդի շենք,Սեն Փեթերսպուրկի պետական համալսարան

Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կը գործէ 56 պետական եւ 45 մասնաւոր բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւն, որոնցմէ են այնպիսի յայտնի համալսարաններ, ինչպիսին են Սեն Փեթերսպուրկի պետական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական ճարտարապետա-շինարարական համալսարանը, Սանկ Փեթերսպուրկի Ի․ Պաւլովի անուան պետական բժշկական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի կայսր Ալեքսանդր Ա.-ի հաղորդակցման ուղիներու պետական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական ծովային արուեստագիտական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի Մ․ Պոնչ-Պրուեվիչի անուան հեռահաղորդակցութիւններու պետական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական ճարտարագիտական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական արուեստագիտական համալսարանը (արուեստագիտութեան համալսարան), Սեն Փեթերսպուրկի պետական ելեկտրաարուեստագիտական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական տնտեսագիտական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական լեռնային հաստատութիւնը, Սեն Փեթերսպուրկի տեղեկատուական արուեստագիտութիւններու, մեքենական եւ տեսագիտութեան ազգային հետազօտական համալսարանը, Ռուսաստանի Ա․ Գերցենի անուան պետական մանկավարժական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական անտառաարուեստագիտական համալսարանը եւ այլն։ Քաղաքին մէջ կը գործեն շարք մը զինուորական բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններ՝ Ա․ Մոժայսքիի անուան ռազմա-տիեզերական ակադեմիան, Ս․ Կիրովի անուան ռազմա-բժշկական ակադեմիան, Միխայլովեան ռազմական հրետանային ակադեմիան, Սեն Փեթերսպուրկի ռազմա-ծովային հաստատութիւնը, Ռազմական երկրաչափա-արուեստագիտական համալսարանը, Սեն Փեթերսպուրկի ռատիոելեկտրոնիկայի բարձրագոյն ռազմական ուսումնարանը եւ այլն։

Սեն Փեթերսպուրկը Ռուսաստանի գիտակրթական խոշորագոյն կեդրոններէն մէկն է, ուր կը գտնուի երկրի գիտական կարողութեան աւելի քան 10%-ը՝ աւելի քան 350 գիտական կազմակերպութիւններ, անոնցմէ՝ ՌԴ Գիտութիւններու եւ այլ ակադեմիաներու 70 կազմակերպութիւն, որոնց մէջ կ՛աշխատի աւելի քան 170 000 գիտաշխատող, այսպէս՝ 9000 գիտութիւններու դոկտոր եւ 26 000 գիտութիւններու թեկնածու։ Գիտակրթական ոլորտի աշխատողներու թիւով Սեն Փեթերսպուրկը ՌԴ-ի մէջ կը զբաղեցնէ երկրորդ հորիզոնականը։ Քաղաքին մէջ կը գտնուի ՌԴ Գիտութիւններու ակադեմիայի գիտական կեդրոնը, բազմաթիւ գիտահետազօտական հաստատութիւններ։ Քաղաքի հարաւային ծայրամասը տեղակայուած է ՌԴ Գիտութիւններու ակադեմիայի գլխաւոր (Փուլքովոյի) աստղադիտարանը։

Առողջապահութիւն

Ս․ Պոթքինի անուան բուժական վարակիչ հիւանդանոց

Սեն Փեթերսպուրկի առողջապահական հաստատութիւններու մեծ մասը կը մտն է ՌԴ առողջապահութեան նախարարութեան համակարգին մէջ եւ կը բաժանուի 3 խումբի՝ Սեն Փեթերսպուրկի առողջապահութեան կոմիտէին ենթարկուող, ՌԴ առողջապահութեան նախարարութեան դաշնային հաստատութիւններ, Բժշկակենսաբանական դաշնային գործակալութեան հաստատութիւններ եւ Լենինկրատի մարզի հաստատութիւններ, որոնք կը գտնուին քաղաքի սահմանագիծին մէջ։ Սեն Փեթերսպուրկի կառավարութեան առողջապահութեան կոմիտէն պետական իշխանութեան գործադիր մարմինն է՝ առողջապահութեան ոլորտին մէջ քաղաքային քաղաքականութիւն վարելու առումով։ Բացի ՌԴ առողջապահութեան նախարարութեան համակարգ մտնող հաստատութիւններէն, քաղաքին մէջ տեղակայուած են նաեւ առողջապահական այլ գերատեսչութիւններու հաստատութիւններ, ինչպէս նաեւ ոչ պետական հաստատութիւններ։

Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կը գործէ 106 դուրսի հիւանդ-համաբուժական հաստատութիւն, 33 ատամնաբուժական բուժարան, 44 տարբեր տեսակի դեղատուներ, 83 անշարժ բուժման հաստատութիւն, 24 հիւանդանոց, 57 շտապ օգնութեան կայան։ Անոնցմէ են՝ Ս․ Կիրովի անուան ռազմաբժշկական ակադեմիան, Ալեքսանդրի հիւանդանոցը, Պատերազմի գործիչներու հիւանդանոցը, Քաշչենկոյի, Սուրբ Նիկողայոս Հրաշագործի անուան քաղաքային հոգեբուժական հիւանդանոցները, Ս․ Պոթքինի անուան բուժական վարակիչ հիւանդանոցը, Հարբուխի գիտահետազօտական հաստատութիւնը, Ռուսաստանի Դ․ Օտտի անուան կնաբանութեան եւ մանկաբարձութեան գիտահետազօտական հաստատութիւնկը, Ռաուխֆուսի անուան մանկական հիւանդանոցը, Ֆիլատովի անուան մանկական հիւանդանոցը եւ այլն։ 2005-էն քաղաքին մէջ կ՛իրականացուի «Առողջութիւն» ազգային նախագիծը, որմով կը նախատեսուի քաղաքային առողջապահական համակարգը արդիականացնել։

2015-ի դրութեամբ քաղաքին մէջ առողջապահութեան մակարդակը շարք մը ցուցանիշներով լաւագոյնն է Ռուսաստանի մէջ, քաղաքը ունի նաեւ երկրի ամենացած մահացածութեան մակարդակը։ 2012-էն կ՛իրականացուի բժշկական սարքաւորումներու աշխոյժ արդիականացում, ծրագիր կիրականացուի ուղղուած բնակչութեան որակը բարձրացնելուն։ Աշխատանքներ կը տարուին նաեւ բուժաշխատողներու կենսապայմանները բարելաւելու ուղղութեամբ։

Հանցագործութիւններ

2011-ին Սեն Փեթերսպուրկի մէջ գրանցուած է 1218 յանցագործութիւն 100 000 բնակչի հաշուարկով (122-րդ հորիզոնականը Ռուսաստանի քաղաքներու շրջանին մէջ)․ 2010-ի համեմատ յանցագործութիւններու մակարդակը նուազած է 13.6%-ով։ Յանցագործութիւններու բացայայտումը կազմած է 53.2%, որ վերջին տարիներուն նուազած է։ Կը նկատուի անօրինական թմրանիւթերու շրջանառութեան հետ կապուած յանցագործութիւններու աճ (29,3 %-ով)։ Ծանր եւ առանձնապէս ծանր յանցագործութիւններու թիւը կը նուազուի․ անոնց թիւը ընդհանուր գրանցուած յանցագործութիւններու շարքին մէջ կը կազմէ 41.7%։ Տնտեսական ուղղուածութիւն ունեցող յանցագործութիւններու քանակը կը կազմէ 6.9%։ Կը նուազի «փողոցային» յանցագործութիւններու մակարդակը, ուր կը գերակշռեն սեփականութեան հետ կապուած յանցագործութիւնները, գողութիւնները, կողոպուտները (67.5%)։ Կը նուազի բնակարաններէն եւ տարատեսակ սեփականութիւններէն կողոպուտներու թիւը (քաղաքին մէջ կատարուող ընդհանուր յանցագործութիւններու 37.9%-ը)։ 2011-ին Սեն Փեթերսպուրկի մէջ տեղի ունեցած է 7451 ճանապարհաերթեւեկութեան պատահար, ուր եղած են տուժողներ (1%-ով աւել 2010-ի համեմատ), ընդ որուն զոհուածներու թիւը աճած է 18.1%-ով։ Վարչական իրաւախախտումներու 71%-ը կատարուած են բարեկեցութեան ոլորտին մէջ, 17% դէպքերուն խախտուած են առեւտուրի կանոնները, 12% դէպքերուն խախտուած է լռութեան մասին օրէնքը։ Քաղաքի բնակիչներու շրջանին կատարուած հարցումներու արդիւնքով կը պահպանուի իրաւապահ մարմիններու աշխատանքի ոչ բաւարար գնահատումը։

Քաղաքի տարածքին կը գտնուի 4 մէկուսարան (ինչպէս՝ յայտնի «Քրեսթի»-ն), 4 ուղղիչ գաղութ եւ 1 դաաստիարակչական գաղութ (Կոլպինօ)։

Մշակոյթ եւ արուեստ

Մշակոյթ

Սեն Փեթերսպուրկը համաշխարհային նշանակութեան մշակութային կեդրոն է․ այն յաճախ կ՛անուանեն «Մշակութային մայրաքաղաք»։ Քաղաքին մէջ կը գտնուի մշակութային ժառանգութեան 8464 առարկայ (պատմական եւ մշակութային յուշարձաններ), այսպէս՝ 4213 դաշնային նշանակութեան մշակութային ժառանգ, որ կը կազմէ ՌԴ տարածքին պետութեան կողմէ պահպանուող բոլոր յուշարձաններու գրեթէ 10%-ը։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կը գործէ աւելի քան 200 թանգարան եւ անոնց մասնաճիւղերը (ինչպէս՝ Էրմիթաժ (գրեթէ 3 մլն արուեստի գործ եւ համաշխարհային մշակոյթի յուշարձան), Ռուսական թանգարանը (ռուսական արուեստի ամենամեծ թանգարանը), կեդրոնական ռազմածովային թանգարանը, Ռուսաստանի նկարիչներու ակադեմիայի թանգարանը, Քաղաքային քանդակագործութեան թանգարանը, Սեն Փեթերսպուրկի պատմութեան թանգարանը, Պետրոս Մեծի մարդաբանութեան եւ ազգագրութեան թանգարանը (Քունսթքամերա), Փեթերկոֆի, Օրանիենբաումի, Ցարսքոյէ Սելոյի, Պաւլովսքի, «Պուշկինսքայա, 10» արուեստի կեդրոնը, Էրարթա ժամանակակից արուեստի թանգարանը, Ա․ Պուշկինի համառուսաստանեան թանգարանը, Լենինկրատի պաշտպանութեան եւ շրջափակման թանգարանը եւ այլն), Լենէկսբօ ցուցահանդէսային համալիրը, աւելի քան 70 թատրոն (ինչպէս՝ Մարիինեան թատրոնը, Ալեքսանդրինսքի թատրոնը, Միխայլովսքի թատրոնը, Գ․ Թովսդոնոգովի անուան թատերական մեծ թատրոնը, Ն․ Աքիմովի անուան կատակերգութեան ակադեմիական թատրոնը, Փոքր թատերական թատրոնը, Սեն Փեթերսպուրկի Լենսվէթի անուան ակադեմիական թատրոնը, Պալտիքայի տուն, Վ․ Քոմիսարժեվսքայայի անուան ակադեմիական թատերական թատրոնը, «Լիցեդէի» ծաղրածուական թատրոնը, Սեն Փեթերսպուրկի պետական մեծ կրկէսը եւ շատ ուրիշներ), 1100 գրադարան (-որոնցմէ խոշորերն են Ռուսաստանի ազգային գրադարանը (հանրային), Ռուսաստանի Գիտութիւններու ակադեմիայի գրադարանը, Պ․ Ելցինի անուան նախագահական գրադարանը), աւելի քան 50 առօրեա-մշակութային հաստատութիւններ, աւելի քան 50 շարժանկարներ։ Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կը գործէ քանի մը ստեղծագործական համալսարան՝ Սեն Փեթերսպուրկի Ռիմսքի-Քորսաքովի անուան երաժշտանոցը, Ա․ Վականովայի անուան ռուսական բեմապարի ակադեմիան, Ռուսաստանի բեմական արուեստներու պետական հաստատութիւնը, Սեն Փեթերսպուրկի Ռեպինի անուան գեղանկարչութեան, քանդակագործութեան եւ ճարտարապետութեան ուսումնարանը, Սեն Փեթերսպուրկի Շտիգլիցի անուան գեղարուեստա-արդիւնաբերական ակադեմիան, Սեն Փեթերսպուրկի Ռերիխի անուան գեղարուեստական ուսումնարանը։ Քաղաքին մէջ կը գործէ մօտ 10 շարժանկարի արուեստանոց, -որոնցմէ հիներէն են «Լենֆիլմ»-ը, «Լեննաուչֆիլմ»-ը։

2011-ին Սեն Փեթերսպուրկի մէջ տեղի ունեցած է մօտ 1000 ցուցահանդէս, աւելի քան 120 առաջին ներկայացում, գրեթէ 300 փառատօն, -որոնցմէ են «Մարիինսքի» բեմապարի միջազգային փառատօնը, «Սպիտակ գիշերներու աստղերը» արուեստներու միջազգային փառատօնը, «Արուեստներու հրապարակ» միջազգային ձմեռնային փառատօնը, «Dance Open» բեմապարի միջազգային փառատօնը, «Սեն Փեթերսպուրկի պալատներ» միջազգային երաժշտական փառատօնը, «Սպիտակ գիշերուան» ճազի միջազգային փառատօնը, «Աւանկարտէն մինչեւ մեր օրեր» արուեստներու միջազգային փառատօնը, «Փառատօններու փառատօն» միջազգային շարժապատկերի փառատօնը, Օլկինոյի մէջ հեծանիւներու միջազգային փառատօնը, «Պալտիքայի տուն» միջազգային թատերական փառատօնը, «Մանկութեան տօն» մանկապատանեկան միջազգային մրցոյթ-փառատօնը։

1981-1990-ականներուն Լենինկրատի մէջ գործած է Լենինկրատի ռօք ակումբը, որ քաղաքին մէջ սկիզբ դրած է ռօք հաւաքականներու օրինականացման։ Ակումբի կազմաւորման մասնակցած են «Փիքնիք», «Աքուարիում», «Զոոբարք», «Միֆի», իսկ աւելի ուշ նաեւ «Աուքցիոն», «Կինօ», «Ալիսա», «Փոփ-մեխանիկա», «ԴԴՏ», «Նոլ» եւ շատ ուրիշ ռօք խումբեր։ Այսօր քաղաքին մէջ կը գործէ Վիկտոր Ցոյի «Քամչատքա» ակումբ-թանգարանը․ Պոգոսլովսքիի գերեզմանոցին մէջ գտնուող երգիչի գերեզմանը անոր երկրպագուներու համար ուխտագնացութեան վայր է։

26 Մայիս 2013-ին քաղաքի հիմնադրման 310-ամեակին նուիրուած տօնակատարութեան ժամանակ Սեն Փեթերսպուրկի մասին բազում երգեր կատարուած են։ Իսահակեան հրապարակին մէջ՝ սիմֆոնիկ նուագախումբի նուագակցութեամբ մէկ ժամուան ընթացքին 4335 մարդ կատարած է 14 երգ։

• 
  Միխայլովսքի պալատը՝ Ռուսական թանգարանի գլխաւոր շէնքը
• 
  Ռուսաստանի ազգային գրադարան շէնքը
  Մոսկուայի պողոտային վրայ
• 
  Մարիինեան թատրոն
• 
  Մոսկուայի հրապարակ

Ճարտարապետութիւն

1990-ին Սեն Փեթերսպուրկի պատմական կեդրոնը եւ արուարձաններու պալատ-զբօսայգիները ներառուած են ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան ցանկին մէջ։ Պետութեան պաշտպանութեան տակ կը գտնուի մօտ 8000 ճարտարապետական յուշարձան։ 2005-ին ընդունուած է մշակութային ժառանգութեան պահպանման Փեթերսպուրկեան ռազմավարութիւնը։ Քաղաքին վեհութիւն կը հաղորդեն ճարտարապետական համալիրները, խիստ ուղիղ փողոցները, ընդարձակ հրապարակները, այգիներն ու զբօսայգիները, գետերն ու բազմաթիւ ջրանցքները, առափները, կամուրջները, նախշաւոր ցանկապատները, յուշարձաններն ու զարդարուած քանդակները։ 18-20-րդ դարերու ճարտարապետական համալիրներէն են Պետրոպաւլովեան ամրոցը, Ալեքսանդր Նեւսքիի մայրաւանքը, Սմոլնիի ուսումնարանը, Պալատական հրապարակը՝ Ձմեռնային պալատով, Ծովակալութեան շէնքը, Նեւայի պողոտան, Վասիլեւսքի կղզիի Սլաքը՝ Սակարանի շէնքով, ծերակոյտի հրապարակը՝ Պետրոս Ա.-ի արձանով, Օստրովսքիի հրապարակը, Արուեստներու հրապարակը, Իսահակի հրապարակը եւ 20-րդ դարու երկրորդ կիսուն ստեղծուած Ապստամբութեան հրապարակը։

Փեթերսպուրկի սրընթաց զարգացումը մարտահրաւէր էր բազմադարեայ պատմութիւն ունեցող, դանդաղ զարգացող եւ աճող քաղաքի մասին աւանդական պատկերացումներուն։ Պետրոս Ա.-ը հիմնած է քաղաքը Վենետիկի ու Ամսթերտամի օրինակով․ սալայատակ փողոցներու փոխարէն Սեն Փեթերսպուրկը պէտք է ծածկուեր ջրանցքներու ցանցով, որմով բնակիչները պէտք է նաւարկէին թեթեւ նաւակներով։ Թէեւ Պետրոսի երազանքը այդպէս ալ չիրականացաւ, ճիշդ արտասահմանեան այդ փորձը հիմք դարձաւ յետագայ կառուցման համար։ Քաղաքի 1716-ի գլխաւոր յատակագիծի հեղինակը դարձաւ իտալացի ճարտարապետ Տոմէնիքօ Անտրիա Թրեզինին․ ուղղահայաց փողոցները, լայնարձակ պողոտաները նոր մայրաքաղաքի բնորոշ գիծը դարձան։ Այսպիսի նախագծումը կ՛երեւի Վասիլեւսքի կղզիի եւ «եռատամի» օրինակի վրայ՝ Ծովակալութեան շէնք-Նեւայի պողոտայ, Կորոխովայա փողոց, Վոզնեսենսքի պողոտայ։ Քաղաքի կեդրոնական հատուածի գրեթէ ամբողջ կառուցապատումը կատարուած է աւելի ուշ, սակայն երկրաչափօրէն կառուցուած հրապարակները եւ փողոցները որոշեցին քաղաքի կերպարը մինչեւ մեր օրերը։ Այդտեղ վճռորոշ դեր խաղցած է Պետրոս Ա.-ի անձը․ ան անձամբ ընտրած է Նեւայի պողոտայի, Ծովակալութեան շէնքի, Պետրոպաւլովեան ամրոցի վայրերը, վարած է քաղաքաշինական խիստ կարգապահութիւնը։ Պետրոսի հրամանով բոլոր շէնքերը պէտք է կառուցուէին քարէ (ասոր հետ մէկտեղ Ռուսաստանի մնացած քաղաքներուն մէջ արգիլուեցաւ իբրեւ շինարարութեան հիմնական նիւթ օգտագործել քարը)։ Այդ ժամանակներուն տարածում գտած է պետրոսեան barocco ոճը, որու ներկայացուցիչներն են իտալացիներ Տ․ Թրեզինին, Ճովաննի Մարիա Ֆոնթանան, Նիկոլօ Միքէտտին, ֆրանսացի Ժան Պադիսդ Լեպլոնը, գերմանացիներ Անդրէաս Շլիւտէրը, Գէորգ Եոհան Մատարնովին, ռուս Միխայիլ Զեմցովը։ Քաղաքին մէջ պահպանուած են այդ ոճով կառուցուած քանի մը շէնքեր՝ Պետրոպաւլովեան ամրոցը՝ Պետրոպաւլովեան տաճարով, Ամառնային պալատը, Քունսթքամերան, Տասներկու խորհուրդներու շէնքը, Մենշիքովի պալատը։ 18-րդ դարու կէսերուն սկսաւ գերակշռել ելիզաւետեան barocco ոճը, որ կը ներկայացնէին ճարտարապետներ Վարֆոլոմէյ Ռաստրելլին (Ձմեռնային պալատը, Սմոլնի մենաստանը, Փեթերկոֆի մեծ պալատը, Ցարսկոյէ Սելոյի Եկատերինայի մեծ պալատը) եւ Սաւվա Չեւաքինսքին (Նիկողայոսի ծովային տաճար)։

1844-ին Նիկոլա Ա. կայսրը հրաման արձակած է արգիլել քաղաքին մէջ Ձմեռնային պալատի տանիքէն բարձր քաղաքացիական շինութիւններ կառուցել։ 18-րդ դարու երկրորդ կիսուն քաղաքի ճարտարապետութեան մէջ գերակշռող դարձաւ դասականութիւնը։ Այդ ոճի հիմնական ճարտարապետներն էին Վասիլի Պաժենովը (Միխայլովսքի ամրոց), Ժան Պատիստ Միշէլ Վալէն Տելամօտը (Գեղարուեստի ակադեմիայի շէնք, Մեծ Քոսթինի գաւիթ), Անթոնիօ Ռինալտին (Մարմարէ պալատ), Իւան Ստարովը (Տաւրիկեան պալատ, Ալեքսանդր Նեւսքիի սուրբ երրորդութեան տաճար), Ջակոմօ Քուարենկին (Սմոլնիի ուսումնարանի շէնք, Ցարսկոյէ Սելոյի Ալեքսանդրի պալատ), Չարլզ Քամերոնը (Պաւլովսք պալատ) եւ աւելի ուշ ժամանակաշրջանի (19-րդ դարու սկիզբ)՝ ռուսական ամպիր ոճի ներկայացուցիչներէն էին Անտրէ Վորոնիխինը (Կազանի տաճար), Անդրէեան Զախարովը (Ծովակալութեան գլխաւոր շէնք), Ժան Ֆրանսուա Թոմա տէ Թոմոնը (Վասիլեւսքի կղզիի Սլաք), Քարլ Ռոսսին (Միխայլովսքի պալատ, Գլխաւոր շտապի շէնք, Ալեքսանդրինսքի թատրոն, ծերակոյտի եւ սինոդի շէնք), Վասիլի Ստասովը (Վերափոխման տաճար, Սուրբ երրորդութեան տաճար), Աւկուսդ Մոնֆերանը (Իսահակի տաճար)։ 19-րդ դարու կիսուն ճարտարապետութեան մէջ գերակշռող դարձաւ էկլեկտիկան՝ Անտրէյ Շտակէնշնեյտերը (Մարինոյի պալատ, Պելոսելսքի-Պելոզէօրսքի պալատ), Ալեքսանդր Պրիվլովը (Պօղոս-Պետրոսի լիւթերական եկեղեցի), Կոնստանտին Տոնը (Մոսկուայի կայարանի շէնք), Ալֆրէտ Փարլանտը (Քրիստոսի արեան յարութեան տաճար)։ Դարակիսուն կը սկսի նոր առափներու եւ կամուրջներու կառուցապատումը, մեծ թափ կ՛առնէ եկամտաբեր տուներու շինարարութիւնը։ Այդ ժամանակաշրջանում կը ձեւաւորուին Լիտէյնի, Վլատիմիրի եւ Զակորոտնի պողոտաները։

Պալատական հրապարակը ձմեռնային գիշերը։ Ձմեռնային պալատը, Կվարդիական կորպուսի շտապի շէնքը, Ալեքսանտրի սիւնը, Գլխաւոր շտապի շէնք (Սեն Փեթերսպուրկ)

20-րդ դարու սկիզբը քաղաքին մէջ ի յայտ կու գան արդի ոճի շէնքեր, որոնցմէ են «Զինկէր» ընկերութեան տունը, Ելիսէեւի խանութը, «Աստորիա» հիւրանոցը, Վիտեպսքի կայարանը։ Այդ ժամանակաշրջանուն զանգուածային բնոյթ կը կրէր եկամտաբեր տուներու, մասնաւոր առանձնատուներու եւ հանրային շինութիւններու զարդարուն ապակէնախշերով։ Յաջորդեց neoclassicism ոճը (Լեւ Թոլսթոյի հրապարակի վրայ գտնուող «Աշտարակներով տուն»-ը), որ 1920-ականներուն փոխարինուեցաւ constructivism-ով (Ա․ Գորկիի անուան մշակոյթի պալատ, Լիտէյնի պողոտային վրայ գտնուող Մեծ տուն) եւ ստալինեան ամպիրով (Մոսկուայի հրապարակի, Մոսկուայի պողոտայի, Ստաչեկ պողոտայի, Կալինինի հրապարակի համալիրներ, Լենինկրատի մետրոպոլիտէնի առաջին հերթափոխի կայարաններ)։ 1923-էն կը սկսի նոր թաղամասերու բնակելի շէնքերու շինարարութիւնը՝ համալիրային կառուցապատման սկզբունքով։ 1960-ականներու սկիզբը կը սկսի խրուշչյովկաներու, իսկ 1970-ականներէն՝ նաւ-տուներու զանգուածային կառուցումը։ Միեւնոյն ժամանակ ի յայտ կու գան նաեւ անհատական նախագիծերով կառուցուած շէնքեր՝ «Յոբելեանական» մարզանքի պալատը, Յաղթանակի հրապարակի համալիրը, «ՄերձՊալտիքա» հիւրանոցը, Վ․ Լենինի անուան մարզահամերգային համալիրը, «Պուլկովօ» օդակայանի շէնքը։

Վերջին շրջանին պատմական կեդրոնոին մէջ շինութիւններ կը քանդուին․ ոչնչացուած են Փրէոպրաժենսքի գունդի (ամենահիներէն մէկը Ռուսաստանի մէջ) եւ սակրաւոր գումարտակի զօրանոցները (Քիրոչնայա փողոց), 5 տուն Նեւայի պողոտայի վրայ, 18-րդ դարու կորպուս, Չիչերինի տան ներքին բաժինը, Ապստամբութեան փողոցի եւ Լիտէյնի պողոտայի վրայ քանի մը տուներ, Վոզնեսենսքի պողոտայի տուներէն մէկը, շարք մը շէնքեր Փեթրոկրատի հատուածին մէջ եւ այլն։ Քանդած տուներէն որոշները ճարտարապետութեան պետական յուշարձանի կարգավիճակ ունեցած են։ 2008-ին ուժի մէջ մտած են օրէնսդրութեան մէջ կատարուած փոփոխութիւնները, որոնցմով հանուած է դաշնային նշանակութեան յուշարձաններու սեփականաշնորհման արգելքը․ օրէնքը Ռուսաստանի մէջ գործած է 2002-էն։ Սեփականաշնորհման այդ ցանկին մէջ կրնան յայտնուիլ քաղաքի մօտ 650 կառոյցները, որոնք դեռեւս դաշնային պահպանման ցանկին մէջ կը գտնուին։

Քաղաքի արտացոլումը գրականութեան եւ արուեստի մէջ

Դասականութեան դարաշրջանին Ռուսական կայսրութիւնը Փեթերսպուրկի հանդիսաւոր, աշխոյժ կերպարը կը քարոզէր իբրեւ կատարեալ քաղաք, որ ծնած է ի հեճուկս աղէտներուն։ Եւրոպայի մէջ Եկաթերինա Բ.-ը Հիւսիսային Շամիրամի համբաւ կը վայելէր, իսկ Փեթերսպուրկի կ՛անուանէին Հիւսիսային Փալմիրա։ Պալատական բանաստեղծները կը գովերգէին այն իրենց ներբողներուն մէջ, Ֆէոտոր Ալեքսէեւի շրջապատի բնանկարիչները վեդուտաներ կը ստեղծէին՝ անծայրածիր պողոտաներու եւ հրապարակներու տեսարաններով, ուր վիթխարի շինութիւններու ֆոնին մարդոց երեւոյթները չէին նշմարուիր։

Անհրաժեշտ է Փեթերսպուրկէն բաժնուիլ որոշ ժամանակով, անհրաժեշտ է տեսնել հին մայրաքաղաքները՝ հին Փարիզը, ծխոտ Լոնտոնը, որպէսզի զգաս Փեթերսպուրկի արժէքը։ Տեսէք՝ ի՜նչ միասնութիւն է, ինչպէ՜ս են բոլոր մասերը կը համապատասխանենի իրար։ Շէնքերու ինչպիսի՜ գեղեցկութիւն, ինչպիսի ճաշակ եւ ընդհանուր առմամբ ինչպիսի՜ բազմազանութիուն, որ առաջ կու գայ ջուրի եւ շինութիւններու խառնուրդէն։ - Կոնստանդին Պաթյուշքով, 1814

Ա․ Պուշկինը «պղինձէ հեծեալ»-ում (1833) Փեթերսպուրկի կերպարը ստեղծած է իբրեւ մտահայեցողապէս յօրինուած տարածք, Լուսաւորութեան դարաշրջանի բանապաշտութեան պտուղ, որ վեր կը յառի ճահիճներու վրայ՝ միապետի ցանկութեամբ եւ անհամար մարդկային կեանքերու գնով։ Կոկոլի «Փեթերսպուրկեան պատմուածքներ»-ուն մէջ «ամէն ինչ թաց է, հարթ, հաւասար, անգոյն, մոխրագոյն, մշուշոտ»․ հեղինակը տպաւորական երանգներով կը նկարէ կայսրութեան մայրաքաղաքը իբրեւ «մարդու համար թշնամական սատանայական ուժերու գինարբուքի վայր մը, որու տակ միշտ կը շարժի երերուն հողը՝ սպառնալով ներս քաշել վսեմ, սակայն սառ շէնքերը, անհոգի կառավարական պաշտօնատուներ եւ անոնք լեցնող բազում փոքր, դժբախտ պաշտօնեաներուն» (Ս․ Վոլքով)։

Բացի Կոկոլէն Փեթերսպուրկի դէմ էին ոտքի ելել նաեւ Մոսկուայի անոր սլաւէանոֆիլ ընկերները․ «Ինքդ քո մէջ ժողովրդականութեան լիարժէք զգացումը ազատագրելու առաջին պայմանը Փեթերսպուրկի ամբողջ սիրտով եւ հոգիով ատելն է»,- գրած է օրինակ Իւան Աքսաքովը։ Ցարական մայրաքաղաքի քարէ մեծակոյտերը, որոնք չեն նախատեսուած հանդիսաւոր գնացքներու եւ եկամտաբեր տուներու լաբիւրինթոս կեանքի համար, անառողջ գոլորշացումներու եւ յաւիտենական մշուշի վարագոյրի հետեւը իրենց անէծքները կ՛ուղարկէին Նիքոլա Նեկրասովի եւ Ֆէոտոր Տոստոեւսքիի հերոսները։ Անոր «Դեռահասը» վեպի հերոսը կը պնդէ․

Այդ մշուշի մէջ ինձ հարիւր անգամ նոյն տարօրինակ, սակայն կպչուն միտքը կը պարուրէ․ «Իսկ ի՞նչ կ՛ըլլայ, եթէ այս մշուշը ցրուի եւ վեր բարձրանայ։ Անոր հետ վեր չերթա՞ր արդեօք այդ ամբողջ հոտած, լպրծուն քաղաքը․ վեր կը բարձրանա՞յ մշուշի հետ եւ կ՛անհետանա՞յ ծուխի նման եւ կը մնայ նախկին ֆիննական ճահի՞ճը, իսկ անոր մեջտեղը կը մնայ, երեւի թէ գեղեցկութեան համար, Պղինձէ հեծեալ տաք շնչող, հալածուած ձիու վրայ։»

«Պղնձե հեծյալ»-ի պատկերում,Ա․ Բենուա (1904)

Այդ սառէ հսկայէն, ջրհեղեղէն կամ հրդեհէն անխուսափելի վախճանի վերաբերեալ կանխագուշակումները իրենց յետագայ զարգացումը գտան «արծաթէ դարու» գրականութեան մէջ։ Միխայիլ Քուզմինի օրագրի գրառման համաձայն՝ Փեթերսպուրկի մտաւորականները կը նայէին «մութ գործարաններուն այնպիսի մռայլ եւ վախեցած հայեացքով, ինչպէս քաղաքային աշտարակէն պահակները կը նային քաղաքի պատերուն մօտ կանգնած հոներուն»։ Հետազօտողները յիշատակման ենթակայ կը գտնեն այն, թէ ինչպէս է Փեթերսպուրկը նկարագրել Փէօդր Չայքովսքին իր «Պիքովայա տամա»-ին մէջ։ Մստիսլաւ Տոտուժինսքիի ուրուանկարներուն մէջ, Ալեքսանդր Պլոքի քաղաքային բանաստեղծութիւններուն եւ Անտրէյ Պելիի «Փեթերսպուրկ» վէպին մէջ ցոյց կը տրուի կայսրական մայրաքաղաքի դժոխային, անդրշիրիմեան հովիկը։ Այս ստեղծագործութիւնները իրենց բնոյթով հոգեհանգիստ են, ուր Փեթերսպուրկը ցոյց կը տրուի իբրեւ «մահուան դատապարտուած, սակայն դեռ հրաշագեղ՝ մահէն առաջ, խաբուսիկ գեղեցիկ» (Եւկէնի Զամէադին)։

Այսպիսի առասպելագործութենէն Փեթերսպուրկի պաշտպանութեամբ նէոկլասիցիզմի տեսանկիւնէն հանդէս եկած են «Արուեստի աշխարհ»-ի նկարիչները՝ Ալեքսանդր Պենուայի գլխաւորութեամբ, որ գանգատուած է․ «Թւում է՝ չկայ ամբողջ աշխարհի մէջ քաղաք մը, որ նոյնքան քիչ համակրանք վայելեր, ինչ որ Սեն Փեթերսպուրկը»։ 18-րդ դարու պատմութեան ջրանկարներուն եւ լուսաւորչական յօդուածներուն մէջ («Գեղատեսիլ Փեթերսպուրկ», «Փեթերսպուրկի գեղեցկութիւնը» եւ այլն) Պենուան նշած է հին քաղաքի հերոսական կարգի եւ իւրօրինակ բանաստեղծական հրաշագեղութեան մասին․ «Ամբողջ Փեթերսպուրկի մէջ կը թագաւորէ զարմանալիօրէն խոր եւ հեքիաթային երաժշտականութիւն»։ Այս հայրենաբաղձական շարժառիթները աւելի ուշ նկատուած են Աննա Ախմադովայի ստեղծագործութիւններուն մէջ։ Մայրաքաղաքի Մոսկուա տեղափոխուելով (1918)՝ ռուսական մշակոյթը մերկացնողէն վերածուեցաւ Նեւայի վրայ գտնուող քաղաքի «եղերամայր եւ պաշտպան», որ դեռ ոչ վաղ անցեալին անմարդկային կը թուէր։ Ախմադովայի «Requiem» պոէմէն մէջ քաղաքը կը ներկայանայ իբրեւ տառապեալ, քանի որ 20-րդ դարու կէսերուն

Լենինկրատը դադրեցաւ ըլլալ կեղեքման եւ օտարման խորհրդանիշ՝ դառնալով ռուս հասարակութեան դարերէն եկող հոգեւոր արժէքներու մարմնաւորում, որոնք դատապարտուած են ոչնչացման անգութ տոտալիտար ռեժիմի կողմէ։ - Սոլոմոն Վոլքով

Կրօնք

Սեն Փեթերսպուրկի մէջ կը գործէ 268 կրօնական միաւորում՝ Ռուս ուղղափառ եկեղեցւոյ (131 միաւորում), Հոգեգալստականներու (23 միաւորում), Աւետարանչական-լիւթերական եկեղեցւոյ (19 միաւորում), Աւետարանչական քրիստոնեաներ-մկրտչականներու (13 միաւորում), ինչպէս նաեւ հուդայական, Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցւոյ, Եօթերորդ օրուան երկրորդ գալստեան եկեղեցւոյ, պուտտայական, մուսուլմանական, Հայ առաքելական եկեղեցւոյ, Հին ծիսակարգային եկեղեցւոյ, պահաիի եւ այլն։

Կրօնական միաւորումներու սեփականութիւնն է կամ անոնց տնօրինութեան տակ կը գտնուի 229 պաշտամունքային կառոյց։ Անոնցմէ են դաշնային նշանակութեան հետեւեալ ճարտարապետական յուշարձանները՝ Սուրբ Իսահակի տաճարը, Քազանի Աստուածամօր տաճարը, Սուրբ Սամփսոնի տաճարը, Սմոլնիի տաճարը, Պետրոպաւլովսքի տաճարը, Նիկողայոսի ծովային տաճարը, Վլատիմիրի տաճարը, Սոֆիայի տաճարը, Ֆէոտորի տաճարը, Քրիստոսի արեան յարութեան տաճարը, Ալեքսանդր Նեւսքիի սուրբ երրորդութեան մայրավանքի տաճարը, ուղղափառ վանքերը՝ Ալեքսանդր Նեւսքիի մայրավանքը, Սուրբ Յովհաննէսի վանքը, Յարութեան Նովոտեւիչիէ վանքը, Սուրբ Քաթարինէ եկեղեցին, կաթոլիկ սուրբ Եկատերինա Ալեքսանդրիացիի բազիլիկը, Սուրբ Անթօնիոս Հրաշագործի կաթոլիկ վանքը, Պօղոս-Պետրոսի լիւթերական եկեղեցին, Հոլանտական բարենորոգչական եկեղեցին, Տաճարային մզկիթը, Մեծ հրէական ժողովնատունը, Պուտտայական տաճարը եւ այլն։ Քաղաքին մէջ կը գործեն Սեն Փեթերսպուրկի հոգեւոր ակադեմիան եւ Սեն Փեթերսպուրկի ռուս ուղղափառ եկեղեցւոյ հոգեւոր ճեմարանը եւ «Մարիա՝ առաքեալներու թագուհի» բարձրագոյն կաթոլիկ ճեմարանը։ Քաղաքին մէջ կը գտնուին Ալեքսանդր Նեւսքիի, Եոհան Քրոնշտատսքիի, Քսէնիա Փեթերսպուրքցիի մասունքները։

• 
  Ալեքսանդր Նեւսքիի սուրբ երրորդութեան մայրավանքի տաճար
• 
  Մեծ հրէական ժողովատունը
• 
  Սենթ Փեթերսպուրկի տաճարային մզկիթ
• 
  Սենթ Փեթերսպուրկի պուտտայական տաճար

Մարզանք

Սեն Փեթերսպուրկի մէջ զարգացած է ինչպէս սիրողական, այդպէս ալ մասնագիտական մարզանքը։ Քաղաքին մէջ կայ 1649 մարզասրահ, 118 լողաւազան, 18 դահուկային կայան, 17 արհեստական սառոյցով, ծածկովի առարկայ, 13 մարզադաշտ՝ աւելի քան 1500 տեղով, 11 թիավարման կայան, 10 մարզանքի պալատ, հեծանիւավազքի ուղի^[11]։ Անոնցմէ են «Քրեսդովսքի» եւ «Պետրովսքի» մարզադաշտերը, «Յոբելեանական» մարզանքի պալատը, Սառէ պալատը, Ձմեռնային մարզադաշտը, «Փեթերսպուրկեան» մարզահամերգային համալիրը, Սիպուր Արենան, ՍԿԱ լողի աւազանը։

Մարզանքային մշակոյթի կարեւոր կեդրոն է Փ․ Լեսգաֆդի անուան ֆիզիկական մշակումի, մարզանքի եւ առողջութեան ազգային պետական համալսարանը։

Քաղաքին մէջ տեղակայուած են հետեւեալ մասնագիտական ակումբները՝

• Ֆութպոլ՝ «Զենիթ»՝ Ռուսաստանի թատերական առաջին ներկայացման լիկայի ամենաուժեղ ակումբներէն մէկը, ՈՒԵՖԱ գաւաթակիր (2007/08), ՈՒԵՖԱ Սուբերգաւաթակիր (2008), «Զենիթ-2»-ը եւ «Տինամօ»-ն հանդէս կու գան Առաջին բաժանումին մէջ, «Տինամօ-2»-ը՝ Երկրորդ բաժանումին մէջ։
• Հոքէյ՝ СКА, Մայրցամաքային հոքէյի լիկայի ամենաուժեղ ակումբներէն մէկը, Կակարինի գաւաթակիր (2014/2015, 2016/2017), «СКА-Нева» եւ «Տինամօ Սեն Փեթերսպուրկ» հոքէյի ակումբները, «СКА-1946», «СКА-Серебряные Львы»։
• Basketball՝ «Զենիթ»-ը հանդէս կու գայ ՎՏԲ-ի միասնական լիկային մէջ, «Սպարտակ»-ը 2014-էն հանդէս կու գայ սիրողական մրցումներուն, «Տինամօ» (գործած է 2004֊2006-ականներուն)։
• Volleyball՝ «Աւտոմոպիլիսդ»՝ հանդէս կու գայ Ռուսաստանի առաջնութեան Բ բարձրագոյն լիկային մէջ, «Լենինկրատկա»-ն հանդէս կու գայ Ռուսաստանի առաջնութեան սուպեր լիկային մէջ։
• Մինի ֆութպոլ՝ «Փոլիտեխ», որ հանդէս կու գայ Սուբերլիկային մէջ, «Աւրորա» (կանանց մինի ֆութպոլի ակումբ)։
• Ձեռքի գնդակ՝ «Լեսկաֆդ-Նեւայի համալսարան»՝ Ռուսաստանի առաջնութեան սուբերլիկայի տղամարդոց ամենաուժեղ ակումբներէն մէկը։
• Մականախաղ՝ «Մեդրոսդրօ» (կանանց հոքէյի ակումբ)։
• Ամերիկեան ֆութպոլ՝ «Կրիֆոններ»՝ Ռուսաստանի 2015-ի ախոյաններ, 2016-էնհանդէս կու գայ Փրեմիէր բաժանումին մէջ, «Հիւսիսային լեգէոն»՝ 2016-էն հանդէս կու գայ Հիւսիս բաժանումին մէջ, «Վալքիրիաներ»՝ 2016-էն հանդէս կու գայ Ֆինլանտայի Բարձրագոյն լիկային մէջ։

• 
  «Քրեսդովսքի» մարզադաշտ
• 
  Սառցէ պալատ
• 
  «Փեթերպուրկեան» մարզահամերգային համալիր
• 
  «Պետրովսքի» մարզադաշտ

Դիւանագիտական ներկայացուցչութիւններ

ՌԴ երկրորդ քաղաքին մէջ բացուած են 50 օտարերկրեայ հիւպատոսարաններ։ Անոնք ոչ միայն մուտքի եւ ելքի թոյլտուութիւն կը տրամադրեն ռուսաստանցիներուն, այլեւ կ՛օգնեն ֆիզիկական եւ իրաւաբանական անձերու, կը նպաստեն մշակութային եւ տնտեսական կապերու զարգացման։ Շատերը կը սպասարկեն Հիւսիսարեւմտեան տարածաշրջանի ուրիշ մարզեր՝ Կարելիայի Հանրապետութեան, Մուրմանսքի, Արխանկելսքի, Նովքորոդի եւ այլ մարզերու բնակիչներուն։

1990-2000-ականներու ընթացքին Սեն Փեթերսպուրկի մէջ սկիզբ դրուեցաւ միջազգային առարկաներու հիմնադրմանը։ Հիւսիսային մայրաքաղաքին մէջ բացուած են հետեւեալ հիւպատոսութիւնները

1. Ազրպէյճան - Սովետական 2-րդ փողոց, 27 Ա կորպուս
2. ԱՄՆ - Ֆուրշդադի փողոց, 15
3. Անկոլա - Շփալերնայա փողոց, 36, գրասենեակ 324
4. Աւստրալիա - Իտալիայի փողոց, 1
5. Աւստրիա - Ֆուրշդադի փողոց, 43
6. Պանկլատէշ - Վասիլիի կղզիի 3-րդ գիծ, 8
7. Պելառուս - Պոնչ-Պրուեւիչի փողոց, 3ա
8. Պրազիլ - Մոյքայի առափնեայ փողոց, 75
9. Պուլկարիա - Ռիլէեւի փողոց, 27
10. Գերմանիա - Ֆուրշդադի փողոց, 39
11. Դանիա - Քամեննի կղզի, Մեծ ծառուղի, 13
12. Էսթոնիա - Պոլշայա Մոնեդնայա փողոց, 14
13. Թայլանտ - Վասիլիի կղզի, Մեծ պողոտա, 9/6
14. Թուրքիա - Մալայա Մորսկայա փողոց, 6, բն.5
15. Էնտոնեզիա - Քամեննոօսդրովսքի պողոտա, 15
16. Իսլանտա - Թելմանի փողոց, 24
17. Սպանիա - Շփալերնայա փողոց, 54
18. Իտալիա - Թատերական փողոց, 10
19. Լաթվիա - Վասիլի կղզիի 10-րդ գիծ, 1
20. Լիթուանիա- Ռիլէեւի փողոց, 37
21. Լեհաստան - Սովետական 5-րդ փողոց, 12/14
22. Կիպրոս - Չեռնիշեւսքիի փողոց, 17
23. Հայաստան - Տեքապրիսդներու փողոց, 22
24. Հարաւային Քորիա - Նեքրասովի փողոց, 32
25. Հնդկաստան - Ռիլէեւի փողոց, 35
26. Նիտերլանտներ - Շփալերնայա փողոց, 38
27. Յունսատան - Չեռնիշեւսքիի փողոց, 17
28. Հունգարիա - Մարադի փողոց, 15
29. Ղազախստան - Կալերնայա փողոց, 11
30. Ղրղզստան - Սուվորովի պողոտա, 40, գրասենեակ 18
31. Ճափոն - Մոյքայի առափնեայ փողոց, 29
32. Մալթա - Կարմիր բանակի 8-րդ փողոց, 6ա/5
33. Մեծ Բրիտանիա - Փրոլեդարիադի դիկտատուրայի փողոց, 5
34. Մոնաքօ - Անգլիական մերձափնեայ փողոց, 42
35. Նորվեկիա - Նեւայի պողոտա, 25
36. Շուէտ - Մալայա Քոնյուշեննայա փողոց, 13
37. Զուիցերիա - Չեռնիշեւսքիի փողոց, 17
38. Սերելանքա - Վասիլիի կղզիի 17-րդ գիծ, 60
39. Չեխիա - Տվերի փողոց, 5
40. Չիլի - Վասիլիի կղզիի 9-րդ փողոց, 34
41. Չինաստան - Կրիպոէտովի ջրանցքի մերձափնեայ փողոց, 134
42. Փաքիստան - Վիպորկի մերձափնեայ փողոց 29, գրասենեակ 516
43. Ռումանիա - Կորոխովայա փողոց, 4
44. Սեյշելեան կղզիներ - Տեդսքայա փողոց, 30
45. Սլովաքիա - Օրբելի փողոց, 21, կորպուս 2
46. Սլովէնիա - Անտոնենքօ նրբանցք, 6ա, գրասենեակ 208
47. Ուքրանիա - Պոնչ-Պրուեւիչի փողոց, 1
48. Ֆիլիփիններ - Վասիլիի կղզիի Մեծ Պողոտա, 103
49. Ֆինլանտա - Փրէօպրաժենսքայա հրապարակ, 4
50. Ֆրանսա - Շփալերնայա փողոց, 38

Հայերը Սեն Փեթերսպուրկում

Սեն Փեթերսպուրկի մէջ հայերը սկսած են բնակիլ քաղաքի հիմնադրումէն (1703) ի վեր: Ռուսաստանի քաղաքական ու տնտեսական կեանքին մէջ ունենալով նշանակալից դեր՝ Փեթերսպուրկը սկիզբէն եւեթ դէպի իրեն ձգած է մեծ թիւով հայերի։ Քաղաքի հայ բնակչութիւնը հիմնականին կազմուած է վաճառականներէ, արդիւնաբերողներէ, պետական պաշտօնեաներէ եւ փոքր թիւով ազնուականներէ։ Անոնց ընդհանուր թուաքանակի մասին հաւաստի տեղեկութիւններ չկան։ Յայտնի է միայն, որ 18-րդ դարու վերջը եղած է շուրջ հարիւր տուն հայ։

19-րդ դարուն որոշակի թիւ կազմած է նաեւ հայ ուսանող երիտասարդութիւնը, որու շատ ներկայացուցիչներ մասնակցած են լուսաւորական-դեմոկրատական եւ յեղափոխական շարժումներուն։ Նախապէս հայերը կեդրոնացած էին Վասիլեւեան կղզիին մէջ։ Շատ հայ վաճառականներ եւ արդիւնաբերողներ քաղաքին մէջ հիմնեցին առեւտրական գրասենեակներ ու գործարաններ։ 1758-ին նորջուղայեցի Իսախանեան եղբայրները այստեղ հիմնած են Ռուսաստանի մէջ առաջին փայատիրական ընկերութիւններէն մէկը՝ Իրանի հետ առեւտուրի համար։ 18-րդ դարու կիսուն մետաքսագործական գործարաններ հիմնած են Արտէմի Մանվիլովը, Պոկտան Ախուերդովը, Պետրոս Շիրուանովը, Մանուչարեան եղբայրները։ 1760-ականներու սկիզբը առեւտրական գրասենեակ կը հիմնէ Հ. Լազարեանը, որու ջանքերով 1770-ին կը կառուցուի Ս. Քաթարինէ հայկական տաճարը Նեւսքի պողոտայի վրայ, իսկ 1791-ին՝ հայկական գերեզմանատան Ս. Յարութիւն եկեղեցին։ 1779-ին կը հիմնուի Փեթերսպուրկի եւ Մոսկուայի հայկական եկեղեցիներու միացեալ հոգաբարձութիւնը։ Առաջին հոգաբարձու կ՛ընտրուի Հ. Լազարեանը։

1781-ին Գ. Խալդարեանը կը հիմնէ հայկական տպարան (մինչեւ 1789), ուր հրատարակուած առաջին գործն էր մայրենի լեզուի «Այբբենարանը»։ 19-րդ դարու քաղաքի հայկական գաղութին դերը կը մեծնայ՝ Հայաստանին եւ հայ ժողովուրդին վերաբերող հարցերուն մէջ Ռուսաստանի դերի մեծացման զուգընթաց, մանաւանդ Արեւելեան Հայաստանը Ռուսաստանին միացուելէն ետք։ Այս շրջանին Փեթերսպուրկի եւ Մոսկուայի հայկական շրջանները հանդէս կու գային միասնաբար։ Յետագային գաղութը ձեռք կը բերէ առաւելապէս մշակութային նշանակութիւն։ 19-20-րդ դարերուն Փեթերսպուրկի հայ նշանաւոր գործիչներէն եղած են Ա. Խուդաբաշեանը, Կ. Եզեանը, Ք. Պատկանեանը, Ն. Ադոնցը, Հ. Օրբելին եւ ուրիշներ։

Նիկողայոս Մառի ջանքերով 19-րդ դարու վերջը, 20-րդ դարու սկիզբը Փեթերսպուրկի համալսարանը կը դառնայ կարեւոր հայագիտական օջախներէն մէկը։

2003-ի տուեալներով Սանկա Փեթերսպուրկի մէջ կ՛ապրի շուրջ 60 000 հայ։

Նշումներ

1. 18-րդ դարու առաջին կիսուն քաղաքի անունը կը գրուէր Սան(կ)տ Փիթէր Պուրխ։ Քաղաքը հիմնուելէն յատուկ գործողութիւն չկար, ուր կը նշուէր քաղաքի անունը, սակայն Պետրոս Ա.-ի եւ «Վեդոմոստի» պաշտօնաթերթին մէջ գրեթէ միշտ կը յիշատակուի Սան(կ)տ Փիթէր Պուրխ անունը, որ կը համապատասխանէ անուան նիտերլանտական տարբերակի հետ (հոլ.՝ Sankt Pieter Burch` «Պետրոս առաքեալի քաղաք»)։ «Սեն Փեթերսպուրկ» գրելաձեւը առաջին անգամ հաստագրուած է «Վետոմոսդի» թերթին մէջ Յուլիս 1724-ին։
2. ↑ 6 Սեպտեմբեր1991-ի ՌԽՖՍՀ Գերագոյն խորհուրդի նախագահութեան № 1643-I հրամանով Լենինկրատին վերադարձուած է անոր պատմական անուանումը՝ Սեն Փեթերսպուրկ։ Սահմանադրական մակարդակով այս փոփոխութիւնը ամրագրուած է 2 Ապրիլ 1992-ին (օրէնքը ուժի մէջ մտած է 16 Մայիս1992-ին՝ հրապարակուելու պահէն։)
3. ↑ Մինչեւ 1721՝ Ռուսական թագաւորութեան, 1721-1917-ականներուն՝ Ռուսական կայսրութեան, Սեպտեմբեր-Հոկտեմբեր1917-ին՝ Ռուսաստանի հանրապետութեան, Հոկտեմբեր1917-ին՝ Խորհրդային Ռուսաստանի։

Գրականութիւն

• Горбачевич К.С., Хабло Е.П. Почему так названы?. — 2002.
• Даринский А. В. География Ленинграда. — Л.: Лениздат, 1982.
• Елена Хеллберг-Хирн. Печать империи. Постсоветский Петербург. Перевод с английского Д. Д. Невельской. Издательство «Европейский Дом» — 2008—414 с., илл. ISBN 978-5-8015-0232-8
• Исаченко В.Г. Зодчие Санкт-Петербурга.
• Исаченко В.Г. Зодчие Санкт-Петербурга.
• Исаченко В.Г. Зодчие Санкт-Петербурга.
• Ленинград. Историко-географический атлас. — М.: Главное управление геодезии и картографии при Совете министров СССР, 1981.
• Пыляев М. И. Старый Петербург. Рассказы из былой жизни столицы. — СПб.: Типография А. С. Суворина, 1889.
• Санкт-Петербург: энциклопедия.
• Топонимическая энциклопедия Санкт-Петербурга. — СПб.: Информационно-издательское агентство ЛИК, 2002.

Արտաքին յղումներ

• «Սենթ Փեթերսպուրկի վարչական պաշտօնական կայք»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-08-26-ին 
• «Սենթ Փեթերսպուրկի ներդրումներու եւ ռազմավարական նախագիծերու պաշտօնական մուտք»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-04-18-ին 
• «Քաղաքային զբօսաշրջային պաշտօնական մուտք»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2021-09-22-ին 
• «Սենթ Փեթերսպուրկ հանրագիտարան»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2010-11-21-ին 
• «Սենթ Փեթերսպուրկի պատմութիւնը եւ տեսարժան վայրերը»