Սինկափուր

Սինկափուր
Սինկափուրի դրօշը Զինանշանը
Կը ներառնէ	North East Community Development Council?, North West Community Development Council?, South East Community Development Council?, South West Community Development Council? եւ Central Singapore Community Development Council?
Պետական լեզու	անգլերէն, մալայերեն?, Դասական չինարէն եւ Թամիլերէն
Մայրաքաղաք	Սինկափուր
Օրէնսդիր մարմին	Parliament of Singapore?
Երկրի ղեկավար	Tharman Shanmugaratnam?
Կառավարութեան ղեկավար	Lawrence Wong?
Ազգաբնակչութիւն	5 866 139 մարդ (Յուլիս 2021)
Կրօնք	Պուտտայականութիւն, Դաոսականություն?, քրիստոնէութիւն, Իսլամութիւն եւ Հինտուիզմ
Օրհներգ	Սինգապուրի օրհներգ?
Կարգախօս	Majulah Singapura եւ Onward, Singapore
Հիմնադրուած է	9 Օգոստոս 1965 թ.
Արժոյթ	Սինգապուրյան դոլար?
Ազգային տօն	Ամանոր, Մայիս Մէկ, National Day?, Չինական Նոր Տարին, Vesak?, Eid al-Fitr?, Կուրբան Բայրամ?, Դիուալի?, Աւագ Ուրբաթ եւ Ս․ Ծնունդ
Ժամային համակարգ	UTC+8, Singapore Standard Time? եւ Asia/Singapore?
Հեռաձայնային համակարգ	+65
Համացանցի յղում	.sg?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ	0,939
gov.sg​(անգլերէն)

«Էսպլանադա» թատրոնը

Սինկափուրի համայնապատկերը

Սինկափուր, պաշտօնապէս` Սինկափուրի Հանրապետութիւն (անգլերէն՝ Republic of Singapore, չին.՝ 新加坡共和國, մալայ.՝ Republik Singapura, չինարեն՝ 新加坡共和國, փինյին՝ Xīnjiāpō Gònghéguó, թամ.՝ சிங்கப்பூர் குடியரசு Ciŋakappūr Kudiyarasu), ինքնիշխան քաղաք-պետութիւն եւ կղզիներ Հարաւ-Արեւելեան Ասիոյ մէջ։ Կը գտնուի Մալայեան թերակղզիի ծայրամասը, անկէ անջատուած է Ճոհորի նեղուցով: Հարաւէն սահմանակից է Ինտոնեզիայի Ռիաու կղզիներուն, իսկ հիւսիսէն` Արեւմտեան Մալեզիային: Սինկափուրի տարածքը կը կազմեն մէկ գլխաւոր կղզին եւ 62 մանր կղզեակները: Անկախութիւն ձեռք բերելէն ի վեր հողի մելիորացման շնորհիւ կղզիի տարածքը մեծցուցած են 23 %-ով (130 քմ²):

Սինկափուրը առեւտրաֆինանսական ու փոխադրային համապարփակ հանգոյց է: Արդի աշխարհի միակ կղզային քաղաք-պետութիւնն է։

Բրիտանացի գաղութարար Սթեմֆորտ Ռաֆլզը 1819 թուականին հիմնադրեր է գաղութային Սինկափուրը, որպէս Բրիտանական արեւելահնդկական ընկերութեան առեւտրական կէտ: 1858 թուականին անոր լուծարումէն յետոյ, կղզիները կը փոխանցուին Բրիտանական Հնդկաստանին, որպէս թագաւորական գաղութ: Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ Սինկափուրը բռնագրաւուած է Ճափոնի կողմէ: Անիկա Բրիտանիայէն անկախութիւն ձեռք բերած է 1963 թուականին, միաւորուելով բրիտանական նախկին գաղութներու հետ, սակայն գաղափարական տարբերութիւններէն մեկնելով` երկու տարի անց սինկափուրցիները կը զատուին անոնցմէ 1965 թուականին, ձեւաւորուելով որպէս ինքնիշխան ազգ: Չունենալով բնական աղբիւրներ, Սինկափուրը իր տնտեսութեամբ կը դառնայ «ասիական չորս վագրերէն» (Հարաւային Քորէա, Հոնկքոնկ, Թայուան, Սինկափուր) մէկը, հիմնուած՝ արտաքին առեւտուրի եւ աշխատուժի վրայ։ Ունի «հանդիպումներու միջազգային գլխաւոր քաղաքի», «ներդրումային լաւագոյն կարողական քաղաքի», ազգը` «գիտարուեստական ազգի» համբաւ: Սինկափուրը երրորդն է օտար ներդրումներու, ամէնամեծ ֆինանսական կեդրոն, նաւթամշակման եւ առեւտրական կեդրոն ըլլալու ցուցանիշով, եւ երկրորդը` ծովային պահեստներու առումով: Երկիրը բնորոշուեր է նաեւ որպէս «հարկային ծովախորշ»:

Սինկափուրը ՄԱԿ-ի` մարդկային զարգացման ցուցանիշով կը զբաղեցնէ 5-րդ, իսկ մէկ չնչին բաժինով ՀՆԱ-ի ցուցանիշով` երրորդ տեղը: Երկիրը բարձր դիրք կը զբաղեցնէ կրթութեան, առողջապահութեան, կեանքի որակի սպասելի բարելաւման, անձնական անվտանգութեան ու բնակարանային ապահովուածութեան ոլորտներու մէջ։ Հակառակ անոր, որ եկամտային տարբերութիւններն անհաւասար բաշխուած են, բնակարաններու 90 %-ը անձնական սեփականութիւն կը համարուի: Սինկափուրի 5.6 միլիոն բնակչութեան 38 %-ը կը համարուի օտարերկրեայ քաղաքացի: Երկրի մէջ ընդունուած է պաշտօնական 4 լեզու` անգլերէն (առաջինն է ընդհանուր տարածուածութեամբ), մալայերէն, նախնական չինարէն (մանտարին) եւ թամիլերէն: Գրեթէ բոլոր սինկափուրցիները երկու լեզու կրող են:

Սինկափուրը մենական Unitarian խորհրդարանական երկիր է` միապալատ խորհրդարանական կառավարութեան Վեսթմինիսթրեան համակարգով: «Ժողովրդական գործողութիւն» կուսակցութիւնը 1959 թուականէն ի վեր յաղթեր է բոլոր ընտրութիւններուն մէջ։ ՀՆԱ-ի եւ մամուլի ազատութեան ցուցանիշով ունի մեծ ժողովրդավարութիւն: Սինկափուրը Հարաւարեւելեան Ասիայի պետութիւններու միութեան հինգ անդամներէն մէկն է: Ան նաեւ կ'անդամակցի Ասիական եւ խաղաղովկիանոսեան տնտեսական խորհուրդին (APEC), Արեւելեան Ասիայի երկիրներու գագաթնաժողովին (EAS), Չմիացած երկիրներու շարժման եւ Ազգերու համագործակցութեան:

Անուան ծագումնաբանութիւն

Սինկափուրի անուանման անգլերէն տարբերակը երկրի հարազատ մալայերէն անուանման անգլիականացուած տարբերակն է, որ ծագում առած է սանսկր.՝ (सिंहपुर, Siṃhapura բառէն. siṃha` «առիւծ», pura` «քաղաք», հետեւաբար` «առիւծի քաղաք»: Առիւծը ներառուած է ազգային շատ խորհրդանիշերուն մէջ, ինչպէս` զինանշանին մէջ։ Սակայն քիչ հաւանական է, որ երկրի մէջ երբեւէ ապրեր են առիւծներ: Մալայեական Շրիվիճայա թագաւորութեան արքայազն Սանկ Նիլա Ութաման (Sang Nila Utama, 1299-1347) ըսած է, որ կղզին ի սկզբանէ կառուցուեր եւ անուանուեր է «Սինկափուր», հաւանական է, մալայեական վագրի անունով: Կեդոնական կղզին տակաւին Ք.Ա. 3-րդ դարուն կոչուեր է նաեւ «Փուլաու Ուճոնկ», որ մալայերէնով կը նշանակէ «կղզիի վերջը»:

Սինկափուրը յիշատակուած է նաեւ որպէս Քաղաք-այգի, քանի որ փողոցները շրջապատուած են տնկուած ծառերով, եւ անկախացումէն յետոյ կանաչապատումը մեծ թափ առած է, ինչպէս նաեւ Փոքրիկ կարմիր կէտ, քանի որ կղզի-պետութիւնն աշխարհի ու Ասիոյ շատ քարտէզներուն մէջ կարմիր կէտի տեսքով ներկայացուած է:

Պատմութիւն

Հին դարաշրջան

Յոյն աշխարհագրագէտ Պտղոմէոսը (90-168) 2-րդ դարուն տեղը նշեր է «Սապանա» անունով, իսկ 3-րդ դարուն վերաբերող ամէնավաղ աղբիւրներուն մէջ յիշատակուած է Փու Լո Չունկ (蒲 罗 中) անունով, որ իր հերթին մալայեական «Փուլաու Ուճոնկ» («կղզիի վերջաւորութիւն») անուան թարգմանութիւնն է: Հին Եաւայական «Նակարակրեթակամա» էփիքական բանաստեղծութիւնը (1365) յղում կատարած է Թումասիք (հաւանական է, կը նշանակէ «ծովային քաղաք») անունով կղզիի բնակչութեան: 1299 թուականին, համաձայն մալայական գրական-պատմական յուշարձանին (Sejarah Melayu), Սինկափուրի թագաւորութիւնը կղզիին մէջ հիմնադրուեր է Սանկ Նիլա Ութամա արքային կողմէ: Մալայեական գրական վերոնշեալ յուշարձանը ակադեմիական բանավէճերու առիթ հանդիսացեր է, սակայն անիկա յայտնի է որպէս 14-րդ դարու սինկափուրեան աղբիւր, յետագային` Թեմասիք', որմէ կ'իմանանք, որ Սինկափուրը առեւտրական նաւահանգիստ եղեր է, գտնուելով Մաճապահիթայի եւ Սիամական թագաւորութեան տիրապետութեան ներքեւ, որոնք ալ իրենց կարգին եղեր են Մեծ Հնդկաստանի ազդեցութեան գօտիի մէջ։ Հնդկական այս թագաւորութիւնները բնութագրուեր են զարմանալի դիմացկունութեամբ, քաղաքական ամբողջութեամբ եւ վարչական կայունութեամբ: Պատմական աղբիւրները նաեւ կը վկայեն, որ մօտաւորապէս 14-րդ դարու վերջաւորութեան անոր կառավարիչ արքայազն Փարամեշվարան յարձակման կ'ենթարկուի Մաճափահիթայի կամ սիամցիներուն կողմէ եւ կը հիմնէ Մալաքայի սուլթանութիւնը: Հնագիտական պեղումները ցոյց կու տան, որ հիմնական բնակչութիւնը կեդրոնացած է Ֆորթ Քանինկ լեռան շուրջ եւ բնակավայրը աւերուած է այս ժամանակաշրջանին, հակառակ անոր, որ ոչ մեծ թիւով առեւտրականներ շարունակեր են որոշ ժամանակ այդտեղ մնալ: 1613 թուականին փորթուկալցի նուաճողները ոչնչացուցած են բնակավայրը եւ յետագայ երկու դարերուն կղզին ամայի մնացեր է: Ատկէ ետք Սինկափուրը կազմեր է Ճոհորի սուլթանութեան մաս: Ծովային շրջանը եւ առեւտրական հատուածի մեծ մասը գտնուեր են վերահսկողութեան տակ:

Բրիտանական գաղութացում

1825 թուականի քարտէզ: Սինկափուրի տնտեսական ազատ նաւահանգիստը ձեւաւորուեր էր Սինկափուր գետի մօտ: Քանինկ բլուր-ամրութիւնը (կեդրոնը) հանդիսացեր է վաղ շրջանի գաղութարարներու բնակավայրը:

Բրիտանացի գաղութարար Սթեմֆորտ Ռաֆլզը 1819 թուականի 28 Յունուար-ին ժամաներ է Սինկափուր եւ կղզին յարմար համարեր՝ նոր նաւահանգիստի համար: Կղզին կը կառավարէր Ճոհորի սուլթանը, որուն կը վերահսկէին հոլանտացիներն ու պուկիսներուի էթնիք խումբը: Սակայն սուլթանութիւնը թուլցեր էր, իսկ Թենկհու Ապտուր Ռահմանը եւ պաշտօնական այլ անձինք հաւատարիմ էին Թենկհու Ռահմանի աւագ եղբօրը` Թենկու Լոնկին, որ աքսորի մէջ էր Ռիաու կղզիին մէջ։ Թեմենկոնկը (մալայեական հին կոչում) Ռաֆլզի օգնութեամբ Թենկհու Լոնկը կը տեղափոխուի Սինկափուր: Ան կ'առաջարկէ Թենկհու Լոնկին Ճոհորի օրինական սուլթան համարել` տալով սուլթան Հուսէյն տիտղոսը եւ տրամադրելով տարեկան 5.000 տոլար աշխատավարձ, եւս 3.000 տոլար ալ` թեմենկոնկին: Իր կարգին, սուլթան Հուսէյնը պէտք է բրիտանացիներուն յանձներ Սինկափուրի մէջ առեւտրական նաւահանգիստ ստեղծելու իրաւունքը: 1819 թուականի 6 Փետրուարին կը ստորագրուի պաշտօնական համաձայնագիր, որու շնորհիւ ալ հիմք կը դրուի ժամանակակից Սինկափուրին:

Սթեմֆորտ Ռաֆլզի արձանը Սինկափուր գետի ափին, ուր առաջին անգամ ոտք դրեր է գաղութարարը:

Սուլթանի հետ պայմանագիր կնքելէն յետոյ, 1824 թուականին, ամբողջ կղզին, ինչպէս նաեւ թեմենկոնկը կ'անցնին Բրիտանիոյ ազդեցութեան տակ: 1826 թուականին Սինկափուրը կը դառնայ բրիտանական Սթրեյթս Սեթլմենթս գաղութի մաս, որ կը գտնուէր Բրիտանական Հնդկաստանի իրաւասութեան տակ, իսկ 1836 թուականին կը դառնայ նահանգի մայրաքաղաքը: Մինչեւ Ռաֆլզի գալուստը, կղզիին մէջ կը բնակէր մօտ 1.000 մարդ, որու կէսէն աւելին չինացիներ էին: Այս վաղ ներգաղթեալներէն շատերը կ'աշխատէին տաքդեղի ու կամպիրի տնկարկաստաններուն մէջ: Աւելի ուշ, 1890-ական թուականներուն, երբ Մալայեան կղզիներու ու Սինկափուրի մէջ կը հիմնուի ռեզինի արտադրութիւնը, կղզին կը դառնայ ռեզինի տեսակաւորման ու արտահանման խոշոր կեդրոն:

Սինկափուրը չէ տուժեր Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ, քանի որ ընդհարումին մէջ չէր ընդգրկուած հարաւարեւելեան Ասիան: Պատերազմի ընթացքին նշանակալից միակ իրադարձութիւնը1915 թուականին իսլամ սիփահիներու խռովութիւնն էր՝ բրիտանական Հնդկաստանի դէմ, որոնք կայազօր ունէին Սինկափուրն մէջ. անոնց կը փափաքէին ուղարկել Օսմանեան Թուրքիա, սակայն զինուորները կ'ընդվզին եւ կը սպաննեն իրենց սպաներն ու բրիտանացի քաղաքացիական քանի մը անձեր, մինչեւ որ խռովութիւնը կը ճնշուի ոչ իսլամական զօրքերու կողմէ (ատոնք ժամաներ էին Եոհորէն ու Պիրմայէն):

Ռաֆլզ հիւրանոց, հիմնադրուեր է 1887 թուականին: Կառուցեր են հայ Սարգսեան եղբայրները

Առաջին համաշխարհային պատերազմէն յետոյ բրիտանական ռազմածովային պազան կը հանդիսանայ Սինկափուրի պաշտպանութեան ռազմավարական մաս: Առաջին անգամ զայն ընդունելով 1923 թուականին, կառոյցը սկսեր է զարգանալ մինչեւ 1931 թուականին ճափոնցիներու` Մանչժուրիօ ներխուժումը: Երբ նաւամատոյցը կը ձեւաւորուի 1939 թուականին 500 միլիոն տոլարով, այդ պահուն կը հանդիսանայ աշխարհի ամէնամեծ չոր տոքը (նաւ կառուցելու վայր), երրորդ ամէնամեծ լողացող տոքը` ունենալով վառելիքի բազմաթիւ բակեր, որ վեց ամիս կը բաւարարէր բրիտանական ծովուժը: Անիկա պաշտպանուած էր Սիլոսօ, Քանինկ եւ Լապրատոր ամրութիւններու 15-տիւյմանոց ծանր ռազմածովային զէնքերով: Ուինսթոն Չերչիլը զայն համարեր է «Արեւելքի Ճիբրալթար» եւ «Արեւելքի Սուեզ»: Սակայն այդ եղեր է պազա` առանց օդուժի: Բրիտանական օդուժը հաստատուեր էր Եւրոպայի մէջ եւ անգլիացիները չէին կրնար իրենք իրենց թոյլ տալ երկրորդ օդուժը հիմնելու: Ծրագիրն այն էր, որ օդուժը կարողանար արագ տեղաշարժուիլ Սինկափուրէն դէպի անհրաժեշտ վայրը: Երկրորդ աշխարհամարտէն յետոյ, որ սկսաւ 1939 թուականին, օդուժն ամբողջութեամբ զբաղուած էր Բրիտանիայի պաշտպանութեամբ:

Երկրորդ աշխարհամարտ

Սինկափուրի ռազմածովային պազա. կազմաւորուեր է 1938 թուականին:

Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ կայսերական ճափոնական բանակը ներխուժեր է բրիտանական Մալայներ, որու գագաթնակէտը դարձեր է Սինկափուրի համար ճակատամարտը: Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Ուինսթոն Չերչիլը պարտութիւնն անուաներ է «բրիտանական պատմութեան վատթարագոյն աղէտը եւ մեծագոյն աձնատուութիւնը»: Բրիտանացիները կորսնցուցին Սինկափուրի ռազմական գործողութիւններու ընթացքին, որու հետեւանքով 1942 թուականի15 Փետրուարին յանձնուեր են մօտ 40.000 զինծառայողներ: Անոնցմէ մօտ 5.000-ը, որուն մեծամասնութիւնը աւստրալացիներ էին, սպաննուեր կամ վիրաւորուեր են: Ճափոնական կորուստները Սինկափուրի ռազմական գործողութիւններու ժամանակ կազմեր են 1.714 սպաննուածներն ու 3.778 վիրաւորները: Գրաւումը բեկումնային նշանակութիւն ունեցեր է քանի մը երկիրներու, ներառեալ` Ճափոնի, Մեծ Բրիտանիայի եւ այն ժամանակ գաղութային Սինկափուրի համար: Սինկափուրը վերանուանուեր է Սյոնան թո (昭南島 Shōnan-tō), որ կը նշանակէ Արեւելքի լոյս: 5.000-25.000 էթնիք չինացի սպաննուեր է Սուքա Չինկի սպանդի ժամանակ:

Բրիտանական զօրքերը կը ծրագրէին Սինկափուրը ազատագրել 1945 թուականին, սակայն պատերազմը կ'աւարտի, նախքան այդ գործողութիւններու իրականացումը: Այնուհետեւ զայն կրկին գրաւած է բրիտանական, հնդկական ու աւստրալական ուժերը Սեպտեմբերին, ճափոնական զօրքերուն կողմէ իրականացուած գրաւումէն յետոյ: Այս ընթացքին Թոմոյուքի Եամաշիտան Սինկափուրի եւ Մալայներու մէջ իրականացուցած ռազմական յանցանքի մեղադրանքով կը դատուի ԱՄՆ-ի ռազմական դատարանին կողմէ. ան դատապարտուեր է մահապատիժի եւ 1946 թուականի 23 Փետրուարին կախաղան բարձրացուեր է Ֆիլիփիններու մէջ:

Յետպատերազմեան շրջան

Բրիտանական գաղթականները 1945 թուականին ճափոնական գրաւումէն յետոյ: Քալանկայի օդակայանի աշտարակը պահպանուեր է:

Դաշնակիցներուն կողմէ ճափոնական գրաւումէն յետոյ 15 Օգոստոս1945-ին, Սինկափուրը կ'ենթարկուի կարճաժամկէտ բռնութիւններու ու անկարգութիւններու. լայն տարածում կը գտնէ թալանն ու սպանութիւնները: Բրիտանական զօրքերը դաշնակիցներու զօրքերու` հարաւարեւելեան Ասիայի զօրքերու գլխաւոր հրամանատար լորտ Լուի Մաունթպաթենի գլխաւորութեամբ կը վերադառնան Սինկափուր, որպէսզի ստանան ճափոնական զօրքերու պաշտօնական գրաւումը Կեներալ Իթակակի Սեյշիրոյի կողմէ 12 Սեպտեմբեր1945-ին: Ենթակառուցուածքներու մեծ մասը աւերակ դարձեր էր պատերազմի ժամանակ, ներառեալ Սինկափուրի նաւահանգստային կառոյցները: Կար նաեւ արտադրանքի, սնունդի սղութիւն, տարածուած էին հիւանդութիւնները, յանցագործութիւնն ու բռնութիւնները: Մեծ թիւ կը կազմէր գործազրկութիւնը, իսկ աշխատաւորներու դժգոհութիւնները 1947 թուականին հասցուցին ծառայութիւններու ու հասարակական փոխադրական աշխատողներու գործադուլին: 1947 թուականի վերջին տնտեսութիւնն աստիճանաբար կը սկսի վերականգնուիլ, սակայն կը պահանջուէր քանի մը տարի, մինչեւ տնտեսութիւնը կը վերադառնար մինչպատերազմեան մակարդակին:

Բրիտանացիներու պարտութիւնը Սինկափուրի պաշտպանութեան ժամանակ, իրենց հեղինակութեան անկման պատճառ կը դառնայ: Պատերազմէն տասնամեակ անց տեղի բնակչութեան շրջանին մէջ կը նկատուին քաղաքական զարթօնք եւ հակագաղութային ու ազգայնական տրամադրութիւններ, որոնք կը մարմնաւորեն «Մերտեքա» լոզունգով, որ մալայերէնով կը նշանակէ «անկախութիւն»: Բրիտանացիներն աստիճանաբար կը մեծցնեն Սինկափուրի ու Մալայան կղզիներու ինքնակառավարումը: 1946 թուականի Ապրիլ 1-ին կը լուծարուի Սթրեյթս Սեթլմենթսը, իսկ Սինկափուրը կը դառնայ առանձին գաղութ, որ կը ղեկավարուէր նահանգապետին կողմէ: 1947 թուականի Յուլիսին կը ստեղծուին օրենսդիր եւ գործադիր առանձին խորհուրդներ, իսկ յաջորդ տարի կ'ընտրուին խորհուրդներու վեց անդամներ:

Սինգափուրի առաջին վարչապետ Դեւիդ Մարշալ, պաշտօնավարած է մեկ տարի:

1950-ական թուականներուն չինացի կոմունիստները սերտ կապեր կը պահէին արհմիութիւններու հետ, իսկ չինական դպրոցները փարթիզանական կռիւ կը մղէին կառավարութեան դէմ, որուն հետեւանքով Մալայան կղզիներուն մէջ հասցուց արտակարգ իրադրութեան: 1954 թուականի ազգային ծառայութիւններու, հանրակառքային ցանցի ու դպրոցներու խռովութիւնները Սինկափուրին մէջ կապուած էին այս իրադարձութիւններուն հետ: Առաջին համընդհանուր ընտրութիւններու շնրոհիւ 1955 թուականին առաջնորդ կը դառնայ լեյպորիսթական թեւի ներկայացուցիչ Տեւիտ Մարշալը: Ան կը գլխաւորէ Լոնտոն ուղեւորուած պատուիրակութիւնը, սակայն Մեծ Բրիտանիան կը մերժէ լիարժէք անկախութեան անոր պահանջը: Մարշալը կը հեռացուի եւ 1956 թուականին զինք կը փոխարինէ Լիմ Եէ Հոքը, որուն վարած քաղաքականութիւնը կը ստիպէ Բրիտանիան՝ Սինգափուրին տրամադրել ինքնիշխանութիւն արտաքին եւ ներքին գործերուն մէջ:

1959 թուականի Մայիսին կայացած ընտրութիւններուն Ժողովրդական կուսակցութիւնը ցնցող յաղթանակ կը տանի: Սինկափուրը կը դառնայ ներքին ինքնակառավարում ունեցող պետութիւն, իսկ Լի Քուան Եուն կը դառնայ անոր առաջին վարչապետը: 1959 թուականին համազգային քուէարկութեան շնորհիւ, Սինկափուրը անկախ կը դառնայ բրիտանական իշխանութիւններէն, սակայն դեռ ձեռք չէր բերած լիարժէք անկախութիւն. բրիտանացիները նախկինին պէս կը կառավարէին արտաքին քաղաքականութիւնը: Նահանգապետ սըր Ուիլիըմ Ալմոնտ Քոտրինկթոն Կուտը կը դառնայ նահանգի առաջին ղեկավարը (մալայերէն` Եանկ տի փերթուան նեկարա), որ կը նշանակէ նախագահ Եուսոֆ պին Իսհաքի կողմէ:

Միաւորման արշաւ

Ժամանակակից Սինկափուրի հիմնադիր հայր Լի Քուան Եուն 1963 թուականի 16 Սեպտեմբերին յայտարարել է Մալեզիայի Ֆեդերացիայի ստեղծման մասին Սինկափուրի մէջ` Սապահի ու Սարավաքի հետ նշելով այդ:

Հակառակ Սինկափուրը ղեկավարողներու յաջողութիւններուն, PAP առաջնորդները կը հաւատային, որ Սինկափուրի ապագան Մալայներու հետ է, քանի որ երկու երկիրները սերտ առնչութիւններ ունէին: Կը համարուի, որ միաձուլումը օգուտ կը բերէր տնտեսութեան, ստեղծելով ընդհանուր շուկայ. ատոր շնորհիւ կը լուծուէին գործազրկութեան հարցերը Սինկափուրի մէջ։ Սակայն PAP-ի կոմունիստամէետ թեւը սկզբունքայնօրէն դէմ էր միաւորման, վախնալով ազդեցութեան կորուստէն, քանի որ Մալայներու կառավարող Միաւորուած մալեզիական ազգային կազմակերպութիւն (United Malays National Organisation, UMNO) կուսակցութիւնը հակակոմունիստական էր եւ կ'աջակցէր PAP-ի ոչ կոմունիստական թեւին: UMNO-ն, որն ի սկզբանէ կասկածանքով կը վերաբերէր միաւորման, քանի որ չէր վստահեր PAP-ի ղեկավարութեան եւ անհանգստացած էր այն հարցով, որ Սինկափուրի չինացի բնակչութիւնը փոխեր էր ցեղերու հաւասարակշռութիւնը, որմէ կախուած էր անոնց քաղաքական ուժը, փոխեր է իր կարծիքը միաւորման մասին: Մայիս 27-ին մալայներու վարչապետ Թունքու Ապտուլ Ռահմանը առաջ կը քաշէ Մալայական Դաշնութեան գաղափարը, որ իր մէջ կը ներառէր Սինկափուրը, Պրունեյը, Բրիտանական Պորնէոյի տարածք հանդիսացող Հիւսիսային Պորնէոն եւ Սարավաքը: UMNO-ի առաջնոդները կ'ենթադրեն, որ Պորնէոյի մալայեական բնակչութիւնը կը փոխհատուցէ Սինկափուրի չինական բնակչութեան: Բրիտանական կառավարութիւնը իր կարգին կը կարծէր, որ միաւորումը թոյլ կու տայ Սինկափուրին դառնալ կոմունիզմի թաքստոց:

Սինկափուրը Մալեզիայի հետ

Սինկափուրի վարչապետ Լի Քուան Եու

Մալեզիայի վարչապետ Թունքու Ապտուլ Ռահման

1962 թուականի 16 Սեպտեմբերին տեղի ունեցած միաւորման հանրաքուէի շնորհիւ, Սինկափուրը միաւորուեցաւ Մալեզիայի Դաշնութեան եւ Սարավաքի ու հիւսիսային Պորէոյի հետ ձեւաւորեց Մալեզիան` համաձայն Մալեզիայի համաձայնագրի դրոյթներուն: Հաշուի առնելով բնական սահմանափակ աղբիւրները, նշուած էր, որ Մալայներու հետ միաւորումը կ'ապահովէ Սինկափուրի աւելի աշխոյժ տնտեսական զարգացումը: Միաւորումը նաեւ կ'ապահովէր PAP-ի օրինաւոր ըլլալը` ապահովելով Սինկափուրը կոմունիստական ազդեցութենէն: Սակայն միաւորումէն քիչ անց Սինկափուրի կառավարութիւնը իր համաձայնութիւնը չ'արտահայտեր քաղաքական ու տնտեսական շատ հարցերու վերաբերեալ, իսկ հասարակական պայքարը կ'աւարտի 1964 թուականին, զանգուածային անկարգութիւններով:

1965 թուականի 10 Մարտին ինտոնեզիացի հրահրիչներու դրած ռումբը կը պայթի ՄաքՏոնալտ հաստատութեան մէջ, որու հետեւանքով կը սպաննուին 3 եւ կը վիրաւորուին 33 մարդ: Ատիկա ամէնէն մեծ մահերով միջադէպն էր 42 ռումբերու պայթիւններու մէջ, որոնք տեղի ունեցեր են առճակատման ընթացքին, որուն հետեւանքով, ինտոնեզական բանակային խումբի ծովային զօրամասի երկու անդամներ` Օսման պըն Հաջի Մոհամետ Ալին եւ Հարուն պըն Սաիդը վերջնականապէս մեղադրուեր ու գնդակահարուեր են յանցանքի համար, իսկ ՄաքՏոնալտը վնասի փոխհատուցում ստացեր է 250.000 տոլարի չափով:

Երկու կառավարութիւններու միջեւ գաղափարական բազմաթիւ հակառակութիւններ եղած են նոյնիսկ տնտեսական ճակատին վրայ։ Հակառակ ընդհանուր շուկայի մասին աւելի վաղ ձեռք բերուած պայմանաւորուածութեան` Սինկափուրը նախկինինպէս կ'առնչուէր Մալեզիայի մնացած հատուածին հետ, առեւտուրի սահմանափակումներուն: Ի պատասխան` Սինկափուրը չի տարածեր Սապահի ու Սարավաքի վրայ պարտքով ձեռք բերուած ողջ գումարը` արեւելեան այդ երկու նահանգներուն հետ ձեռք բերուած տնտեսական համագործակցութեան համաձայն: Իրադրութիւնը կը սրուի այն աստիճան, որ բանակցութիւնները շուտով կը խզուին եւ երկու կողմերէն ալ կը տարածուին սպառնալիքներ: Ստեղծուած իրադրութեան պատճառով, 1965 թուականի Օգոստոս 7-ին Մալեզիայի այն ժամանակուայ վարչապետ Թունքու Ապտուլ Ռահմանը, հնարաւոր արիւնահեղութիւնը կանխելու այլընտրանք չտեսնելով, Մալեզիայի խորհրդարանին կ'առաջարկէ Սինկափուրը հեռացնել Մալեզիայի Դաշնութեան կազմէն: 1965 թուականի Օգոստոսի 9-ին Մալեզիայի խորհրդարանը 123 կողմ ձայնով (Սինկափուրի պատուիրակները չէին մասնակցեր նիստին) կ'ընդունին սահմանադրութեան մէջ փոփոխութիւն կատարելու օրինագիծը, որու համաձայն Սինկափուրը կարող էր առանձնացուեր Մալեզիայի Դաշնութենէն:

Սինկափուրի Հանրապետութիւն

Սինկափուրի գործարար թաղամաս, 2010

Սինկափուրը իր անկախութիւնը ստացեր է 1965 թուականի Օգոստոս 9-ին, որպէս Սինկափուրի Հանրապետութիւն (երբ կը շարունակէր մնալ Ազգերու համագործակցութեան կազմին մէջ): Երկրի նախագահը Եուսոֆ պին Իշաքն էր, իսկ վարչապետը` Լի Քուան Եուն: 1969 թուականին դարձեալ սկիզբ կ'առնէ ցեղական խժդժութիւններ: 1967 թուականին երկիրը կը դառնայ հարաւարեւելեան Ասիոյ պետութիւններու միութեան (Association of Southeast Asian Nations, ASEAN) համահիմնադիր երկիր: Լի Քուան Եուն կը դառնայ վարչապետ եւ երկիրը կը դառնայ առաջին աշխարհի երկիրներէն մէկը: Լի Քուան Եունի առանձնայատուկ ուշադրութիւնը տնտեսական արագ աճին, ձեռնարկատիրական գործունէութեան հովանաւորութեան եւ ներքին դեմոկրատական սահմանափակման ձեւաւորուեցաւ Սինկափուրի յետագայ կէս դարու քաղաքականութիւնը: Յետագայ տնտեսական աճը շարունակուեցաւ 1980-ական թուականներուն, երբ գործազրկութեան մակարդակը նուազեցաւ մինչեւ 3 %, իսկ ՀՆԱ-ի աճը` միջինը 8 % մինչեւ 1999 թուական: 1980-ական թուականներուն Սինկափուրը անցում կատարեց արդիւնաբերութեան, բարձր գիտարուեստականներու ճիւղին, որպէսզի մրցունակութիւն ապահովէ դրացի երկիրներուն հետ, որոնք ունէին աւելի աժան աշխատուժ: 1981 թուականին բացուեր է Սինկափուրի Չանգի օդանաւակայանը, եւ ստեղծուեր է Singapore Airlines օդանաւային ընկերութիւնը: Սինկափուրի նաւահանգիստը դարձաւ ամէնածանրաբեռնուած նաւահանգիստներէն մէկը աշխարհի վրայ, զգալի աճ արձանագրած են նաեւ ծառայութիւններու ու զբօսաշրջութեան ոլորտները: Սինկափուրը կը դառնայ փոխադրական կարեւոր հանգոյց եւ զբօսաշրջային կարեւոր ուղղութիւն:

Որոշ գործօն քաղաքական ջատագովներ եւ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներ PAP-ի կառավարումը անուաներ են ինքնավար, քանի որ երկրի ղեկավարութեան կողմէ քաղաքական ու լրատուական գործունէութիւնը համարած են քաղաքական իրաւունքի խախտում: Ի պատասխան, Սինկափուրի կառավարութիււնը բաւական փոփոխութիւններ կատարած է: «Խորհրդարանի ոչ սահմանադրական անդամներ» (Non-constituency Member of Parliament, NCMP) ընդդիմադիր ուժը կազմաւորուեր է 1984 թուականին ընդդիմադիր կուսակցութիւններու` ընտրութիւններուն չյաղթած երեք անդամներու կողմէ: 1988 թուականին ձեւաւորուեր է Խորհրդարանական ներկայացուցչական խումբը (Group Representation Constituency, GRC) ընտրողներու բազմանդամ ենթակառուցուածքներու ստեղծման համար, որոնց նպատակն էր խորհրդարանին մէջ ներկայացնել փոքրամասնութիւնը: 1991 թուականին Սինկափուրի սահմանադրութեան մէջ փոփոխութիւններ կատարուած են, որոնցմով կը նախատեսուի երկրի նախագահի ընտրութիւնը, որ ունի վեթոյի իրաւունք ազգային պահեստներու օգտագործման եւ պետական պաշտօնեաներու նշանակման գործին մէջ: Ընդդիմադիր կուսակցութիւնները բողոքեր են, որ GRC-ի համակարգը դժուարացուցած է նախագահական ընտրութիւններուն հաստատուիլը, իսկ քուէարկման համակարգը միտում ունի բացառելու փոքրամասնութիւններու կուսակցութիւնները:

Սինկափուրի 3-րդ վարչապետ Լի Սյանլուն (2004-)

Սինկափուրի 2-րդ վարչապետ Կո Չոք Թոնկ (1990-2004)

1990 թուականին Կո Չոք Թոնկը փոխարիներ է Լի Քուանին` դառնալով Սինկափուրի 2-րդ վարչապետը: Թոնկի կառավարման ընթացքին երկրի մէջ որոշակի ճգնաժամ կը նկատուի, օրինակ` 1997 թուականի ասիական ֆինանսական ճգնաժամը եւ 2003 թուականին սուր անակնկալ շնչառական համախտանիշի տարածումը:

2004 թուականին Լի Սյանլունը` Լի Քուան Եուի աւագ որդին, կը դառնայ երկրի երրորդ վարչապետը: Անոր կառավարման ժամանակը կ'առանձնանայ 2008 թուականի տնտեսական ճգնաժամով, մալայեական երկաթուղիի շուրջ վէճերով եւ համարկուած առողջարաններու ներմուծումով: Հակառակ տնտեսական բացառիկ աճին` Ժողովրդական գործողութիւն կուսակցութիւնը (ԺԳԿ) 2011 թուականի ընտրութիւններուն ամէնավատ ցուցանիշը կ'արձանագրէ` ձայներու 60 %-ը: Ամէնաքննարկուող հարցերէն էին օտարերկրացիներու աշխատուժի մեծ ներհոսքը եւ կենսամակարդակը: 2015 թուականի Մարտ 23-ին կը մահանայ Լի Քուան Եուն անկախութեան 50-րդ տարին. կը յայտարարուի հասարակական մէկ շաբաթեայ սուգ: ԺԳԿ-ն սեպտեմբերեան համընդհանուր ընտրութիւններուն կը հաստատէ իր գերակայութիւնը, ստանալով ընտրողներու ձայներու 69.9 %-ը, որ երկրորդ արդիւնքն էր 2001 թուականի ընտրութիւններու 75.3 % ցուցանիշէն յետոյ:

Կառավարում եւ քաղաքականութիւն

Սինկափուրի խորհրդարանը Սինկափուր գետի ափին

Սինկափուրը խորհրդարանական հանրապետութիւն է` միապալատ խորհրդարանային կառավարման Վեստմինսթերեան համակարգով: Երկրի սահմանադրութիւնը կը հռչակէ ներկայացուցչական դեմոկրատիան որպէս քաղաքական համակարգ: Գործադիր իշխանութիւնը կը պատկանի կառավարութեան, որ կը գլխաւորէ վարչապետը եւ աւելի քիչ` նախագահը: Նախագահը կ'ընտրուի համաժողովրդական քուէարկութեամբ եւ ունի վեթոյի իրաւունք՝ գործադիր որոշ որոշումներու վրայ, ինչպիսիք են ազգային պահեստի օգտագործումը, դատերու նշանակումը, սակայն գլխաւորապէս ներկայացուցչական գործառոյթ ունի:

Օրէնսդիր մարմինը խորհրդարանն է: Անոր անդամները` պատգամաւորները, կ'ընտրուին խորհրդարանի համեմատական մեծամասնութեան սկզբունքով եւ ընտրական տեղամասը կը ներկայացնեն մէկ ներկայացուցիչով կամ խումբերով: Ժողովրդական գործողութիւն կուսակցութիւնը զբաղեցուցած է խորհրդարանի մեծամասնութիւնը բոլոր ընտրութիւններուն,1959 թուականին ինքնակառավարում ստանալէն յետոյ:

Հակառակ որ ընտրութիւնները արդար կ'անցնին, սակայն չկայ ընտրական անկախ իշխանութիւն եւ կառավարութիւնը խիստ ազդեցութիւն կ'ունենայ Զանգուածային Լրատուական ԶԼՄ-ներու վրայ։ Freedom House ոչ կառավարական կազմակերպութիւնը «Ազատութիւնն աշխարհի մէջ» զեկոյցի մէջ Սինկափուրը յայտարարեր է մասամբ ազատ երկիր, իսկ The Economist շաբաթաթերթը Սինկափուրը կը համարէ վատ դեմոկրատիայով երկիր` դեմոկրատիայի ցուցանիշով չորս միաւորնոց համակարգին դասելով երկրորդ տեղը: Վերջին ընտրութիւնները տեղի ունեցեր են 2015 թուականին, ուր ԺԳԿ-ը 89 տեղերէն զբաղեցուցած է 83-ը` շահելով ընտրողներու ձայնի 70 %-ը:

Գերագոյն դատարանի հին եւ նոր շէնքերը: Վերաքննիչ դատարանը կը զբաղեցնէ վերին սկաւառակը եւ կը ներկայացնէ իրաւադատութեան վերին օղակը:

Սինկափուրի իրաւական համակարգը հիմնուած է անգլիական իրաւունքի վրայ որոշակի տարբերութիւններով, պայմանաւորուած՝ տեղական բնոյթով: Երդուեալներու դատարանի կառոյցը փոփոխուած է 1970 թուականին` դատական որոշումներն ամբողջովին ձգելով դատարաններու իրաւասութեան: Սինկափուրի մէջ կան պատիժի տեսակներ, որոնք ֆիզիքական, մարմնական բնոյթ կը կրեն. ատոնք կը սահմանուին այնպիսի օրինախախտումներու համար, ինչպիսիք են բռնաբարութիւնը, անկարգութիւնը, բարբարոսութիւնը եւ որոշ այլ յանցատեսակներ: Սինկափուրի մէջ կը գործէ մահապատիժ սպանութեան, նաեւ թմրանիւթերու ու զէնքի ապօրինի շրջանառութեան համար:

Amnesty International միջազգային կազմակերպութիւնը յայտարարեր է, որ սինկափուրեան համակարգի իրաւական որոշ դրոյթներ կը հակասեն անմեղսունակութեան սկզբունքին, քանի դեռ չէ ապացուցուեր մեղքը եւ Սինկափուրը «կատարման ամէնաբարձր մակարդակը ունի բնակչութեան թիւի ցուցանիշով»: Կառավարութիւնը համաձայն չէ կազմակերպութեան ներկայացուցած տուեալներուն: Սինկափուրի դատական համակարգը ամէնէն յուսալիներէն մէկն է ամբողջ Ասիոյ մէջ:

Խօսնակներու անկիւն Չինական թաղամաս: Այստեղ կարելի է կազմակերպել ցոյցեր եւ ներկայացնել ազատ խօսք, ինչ որ սահմանափակուած է կղզիի միւս անկիւններուն մէջ:

Սինկափուրը Transparency International միջազգային ոչ կառավարական կազմակերութեան տուեալներով, ամէնէն քիչ փտածութեան երկիրներէն մէկն է ամբողջ աշխարհի վրայ: Երկրի ուժեղ, գրեթէ Ինքնավար կառավարութիւնը մտաւորական բնակչութեան շեշտադրումով եւ լաւ կառավարմամբ ճանչցուած է որպէս «Սինկափուրեան մոտել օրինակ» եւ կը համարուի երկրի քաղաքական կայունութեան, տնտեսական աճի ու հասարակակամ ներդաշնակ կառավարման գլխաւոր բանալին: 2011 թուականին World Justice Project անկախ կազմակերպութիւնը իրաւական ցուցիչի աստիճանով Սինկափուրը դասեր է աշխարհի լաւագոյն երկիրներու շարքին «կարգ ու կանոնի եւ անվտանգութեան», «փտածութեան բացակայութեան», «արդիւնաւէտ արդարադատութեան» չափանիշներով: Սակայն երկիրը աւելի ցած հեղինակութիւն ունի «խօսքի ազատութիւն» եւ «երկրի ազատութիւն» ցուցանիշներով: Հինգ կամ աւելի մարդկանց հրապարակային հանդիպումը կը պահանջէ ոստիկանութեան արտօնութիւնը, իսկ բողոքները կարելի է կազմակերպել միայն յատուկ ձեւաւորուած խօսնակներու անկիւններուն մէջ:

2017 թուականին Հալիմա Յակոբը եղեր է Սինկափուրի առաջին կին նախագահը: Ան յաղթեր է ընտրութիւններուն, քանի որ մնացած բոլոր թեկնածուները ճանչցուեր են ընտրուելու իրաւունքէն զուրկ:

Արտաքին կապեր

Սինկափուրի արտաքին քաղաքականութիւնն ուղղուած է հարաւարեւելեան Ասիոյ եւ յարակից տարածքներու անվտանգութեան: Գլխաւոր սկզբունքը քաղաքական ու տնտեսական կայունութիւնն է տարածաշրջանին մէջ: Անիկա դիւանագիտական յարաբերութիւններ ունի աւելի քան 180 ինքնիշխան պետութիւններու հետ:

Որպէս Հարաւարեւելեան Ասիոյ պետութիւններու միութիւն (ՀԱՊԱ) հիմնադիր հինգ երկիրներէն մէկը, կը համարուի ազատ տնտեսական գօտիի կողմնակից, քանի որ Սինկափուրի տնտեսութիւնն ընդհանուր առմամբ սերտօրէն կապուած է տարածաշրջանի տնտեսութեան: Նախկին վարչապետ Կո Չոք Թոնկը առաջարկեր է ստեղծել ՀԱՊԱ-ի տնտեսական համաձայնութիւնը` զայն միացնելով ընդհանուր շուկային: Այդ համաձայնացուեր է 2007 թուականին 2015 թուականին իրագործելու նպատակով: Տարածքային ուրիշ կազմակերպութիւններ կարեւոր են Սինկափուրի համար եւ ան կը հանդիսանայ ՀԱՊԱ-ի քարտուղարութեան առաջատարը: Սինկափուրը կ'անդամակցի տարածաշրջանային այլ կազմակերպութիւններուն եւս, ինչպիսիք են Ասիական-եւրոպական խորհուրդը, Արեւելեան Ասիոյ եւ Լատինական Ամերիկայի համագործակցութեան երկիրներու ֆորումը, Հնդկական ովկիանոսի աւազանի միութիւնը: Ան կը հանդիսանայ նաեւ «Միաւորման ու համագործակցութեան շարժման» անդամ: Հակառակ Սինկափուրը պաշտօնապէս չի հանդիսանար Մեծ 20-եակի անդամ, բայց 2010 թուականէն կը հրաւիրուի մասնակցելու անոր գործընթացին:

Ընդհանուր առմամբ, ՀԱՊԱ-ի անդամ այլ երկիրների հետ երկկողմ յարաբերութիւններն ուժեղ են, սակայն տարաձայնութիւններ առաջացեր են դրացի Մալեզիայի եւ Ինտոնեզիայի մէջ, որոնք երբեմն բաւական լարուեր են: Մալեզիան եւ Սինկափուրը առճակատուեր են Սինկափուրին խմելու ջուր մատակարարելու եւ Սինկափուրեան զինուած ուժերու` Մալեզիայի տարածքով անցնելու հարցերուն մէջ: Սահմանային հարցեր առկայ են Մալեզիայի ու Ինտոնեզիայի մէջ, որոնք երկուքն ալ հրաժարած են Սինկափուրին ծովային աւազ վաճառելէն` կապուած հողային տարածքներու վէճերու հետ: Նախկին որոշ վէճեր, ինչպիսին, օրինակ, Փետրա Պրանքա կղզիի շուրջ եղած բանավէճն է, լուծուեր են միջազգային դատարանով: Մալակայի ծոցին մէջ ծովահէնութիւնը կը մտահոգէ երկու կողմերն ալ: Պրունեյի հետ առկայ են տնտեսական ամուր կապեր եւ անոնք բաժնեկից են դրամանիշի արժէքը երկու երկիրներու միջեւ կնքուած արժոյթի մասին համաձայնութեամբ, որմով Պրունեյի տոլարն ու Սինկափուրի տոլարը կը գործարկուին երկու երկիրներուն մէջ ալ:

Չինաստանի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններու առաջին փորձերը տեղի ունեցեր են 1970-ական թուականներուն, իսկ լիարժէք յարաբերութիւնները ձեւաւորուեր են 1990-ական թուականներուն: Այդ ժամանակէն ի վեր երկու երկիրները դարձեր են Հարաւարեւելեան Ասիոյ պետութիւններու միութիւն եւ Չինաստանի միջեւ համագործակցութեան հիմնական դերակատարները, պահպանելով սերտ յարաբերութիւնները, ինչ որ պայմանաւորուած է նաեւ ասիական-խաղաղ ովկիանեան շրջանին մէջ Չինաստանի զգալի ազդեցութեամբ: Սինկափուրի իշխանութիւնները կը կարծեն, որ Չինաստանի հետ իրենց հետաքրքրուածութիւնն աւելի մեծ է, քան տարաձայնութիւնները: Բացի այդ, Սինկափուրը Չինաստանի կառուցողական մասնակցութեան ու խաղաղ զարգացման վճռական կողմնակիցն է շրջանին մէջ։ Չինաստանը դարձեր է Սինկափուրի ամէնախոշոր առեւտրական համագործակցողը 2013 թուականէն` գերազանցելով Մալեզիան:

Սինկափուրն ու ԱՄՆ-ը հինէն ունին սերտ յարաբերութիւններ, մասնաւորապէս պաշտպանութեան, տնտեսութեան, առողջապահութեան եւ կրթութեան ոլորտներուն մէջ: Սինկափուրը աշխուժացուցեր է տարածաշրջանին մէջ իր գործունէութիւնը, ահաբեկչութեան դէմ պայքարի գործին մէջ` երկրին մէջ վճռական պայքարելով ատոր դէմ: Այս նպատակով երկիրը աշխուժացուցեր է իր համագործակցութիւնը ՀԱՊԱ-ի անդամ երկիրներու եւ Չինաստանի հետ` ամրացնելու համար տարածքային անվտանգութիւնը: Երկիրը մասնակցեր է ծովային առաջին համատեղ զինավարժութիւններուն։ Ան սատարած է ԱՄՆ-ի ձեւաւորած առժամեայ միութեան` յանուն ահաբեկչութեան դէմ պայքարի, զէնքի տարածման եւ համատեղ զօրավարժութիւններու կազմակերպման հարցերուն մէջ:

Ռազմական ուժեր

Սինկափուրի ռազմական ուժերու Strike Eagle-ի F-15SG մոտելը: Օդաչուներն օդային տարածքի խիստ սահմանափակ ըլլալուն պատճառով ռազմամարզական վարժութիւնները կը կատարեն Աւստրալիոյ, Ֆրանսայի եւ ԱՄՆ-ի մէջ

Սինկափուրեան զինուած ուժերը, հաւանական է, Հարաւարեւելեան Ասիոյ մէջ արուեստագիտականօրէն առաւել զարգացածներէն են: Անոր կազմին մէջ կը մտնեն Սինկափուրի Հանրապետութեան բանակը, ռազմածովային եւ ռազմաօդային ուժերը: Երկրի ռազմական ուժերը կը հանդիսանան երկրի անկախութեան երաշխաւորը: Այս սկզբունքը վերաճեր է մշակոյթի. երկրի պաշտպանութեան գործին մէջ ընդգրկուած են երկրի բոլոր քաղաքացիները: Երկրի կառավարութիւնը ՀՆԱ-ի 4.9 %-ը կը ծախսէ ռազմական նպատակներով. պետական ծախսերու իւրաքանչիւր 4-րդ տոլարը կը ծախսուի պաշտպանութեան վրայ:

Սինկափուրի անկախացումէն ետք երկրին մէջ եղեր է հետեւակային երկու գունդ` բրիտանական սպաներու հսկողութեամբ: Այդ ուժը բաւական փոքր էր նոր երկրի անվտանգութիւնն ապահովելու համար, այդ իսկ պատճառով զինուած ուժերու զարգացմանն առաջնահերթութիւն տրուած է: Բրիտանիան իր զօրքերը Սինկափուրէն դուրս բերեր է 1971 թուականի Սեպտեմբերին` ձգելով միայն բրիտանական, աւստրալիական եւ նորզելանտական ոչ մեծ բանակ, որպէս ռազմական ներկայութեան խորհրդանշան: Բրիտանական վերջին զինուորը Սինկափուրը լքած է 1976 թուականի Մարտին, Նոր Զելանտիայի զօրքերը հեռացեր են 1989 թուականին:

Նախնական աջակցութիւնը Սինկափուրը ստացեր է Իսրայելէն` երկրէ մը, որ ճանչցուած չէ դրացի իսլամ պետութիւններու` Մալեզիայի, Ինտոնեզիայի եւ Պրունեյի կողմէ: Երկրի անկախացումէն ետք սպառնացող մեծագոյն վտանգը Մալեզիայի ներխուժումը եղեր է: Իսրայէլի պաշտպանութեան բանակի հրամանատարներուն յանձնարարուած եղեր է զերօյէն ստեղծել Սինկափուրեան զինուած ուժեր, իսկ իսրայէլեան մասնագէտները ուսումնական փորձը փոխանցեր են Սինկափուրի զինուորներուն: Ռազմական դասընթացները կազմակերպուեր են իսրայէլեան մոտելի հիմքով: Սինկափուրը նախկինին պէս կը պահպանէ ռազմական ուժեղ կապերը Իսրայէլի հետ եւ կը համարուի իսրայէլական զէնքի խոշոր գնորդներէն մէկը: Հակաթանկային «Մաթատոր» զէնքը սինկափուր-իսրայէլեան նոր համագործակցութեան օրինակ է:

Սինկափուրի զինուժը 2010 թուականի զօրավարժութիւններու ընթացքին

Սինկափուրի օդային ուժերը կը մշակէ հարցերու լայն շրջանակ՝ ինչպէս աւանդական, այնպես ալ ոչ աւանդական պատերազմներու հարցերով: Պաշտպանական գիտարուեստի ու գիտութեան գործակալութիւնը պատասխանատուութիւն կը կրէ ռազմական աղբիւրներու գնման մասով: Սինկափուրի աշխարհագրական սահմանափակ հնարաւորութիւնները կը նշանակեն, որ անոր օդային ուժերը պէտք է նախատեսեն յարձակման հնարաւորութիւնը այն պարագային, երբ իրենք չեն կրնար նահանջել եւ վերախմբաւորուիլ: Բնակչութեան սահմանափակ թիւը, ուր աշխոյժ ուժերը քիչ են, իսկ պահեստայինը` շատ, նոյնպէս նպաստեր է ռազմավարական ծրագիրներու մշակման:

Սինկափուրի մէջ կը զորակոչուին ծառայութեան պիտանի բոլոր տղամարդիկ, որոնց 18-ը լրացեր է` բացառութեամբ այն մարդոց, որոնք ունին դատուածութիւն եւ ովքեր կրնան ապացուցել, որ իրենց բացակայութիւնը դժուարութիւններ կը յարուցէ ընտանիքի մէջ։ Այն տղաները, ովքեր դեռ չեն վերջացուցեր նախաբուհական կրթութիւնը կամ քաղծառայութեան թոշակ կը ստանան, կրնան հրաժարիլ ծրագիրէն: Թէեւ կանանց ծառայութիւնը պարտադիր չէ, բայց Սինկափուրի զինուած ուժերուն մէջ անոնց թիւը կ'աւելնայ. 1989 թուականէն անոնց արտօնուած է ռազմական մասնագիտութեամբ զբաղուիլ: Մինչեւ զինուորական ծառայութեան անցնիլը նորակոչիկը 9 շաբաթ կը վերապատրաստուի զինուորական պատրաստութեան պազայի մէջ:

Սինկափուրի ուժերուն կողմէ դրօշի իջեցում Աֆղանիստանի մէջ

Գլխաւոր կղզիի բաց հողատարածքներու սակաւութեան պատճառով զինավարժութիւնները յաճախ տեղի կ'ունենան ոչ մեծ կղզիներու մէջ, որոնք արգիլուած են քաղաքացիական մուտքի համար: Այդ կ'օգնէ նաեւ խուսափիլ գլխաւոր կղզիի ու քաղաքի նկատմամբ եղած վտանգներէն: Սակայն վտանգաւոր կը համարուի մեծածաւալ զինավարժութիւններու կատարումը շրջանին մէջ. ատոնք 1975 թուականէն ի վեր կը կատարուին Թայուանի մէջ։ Զօրավարժութիւններ կը կատարուին նաեւ տասնեակ այլ երկիրներու մէջ։ Ընդհանուր առմամբ, օտար ուժերու հետ զինավարժութիւններ տեղի կ'ունենան շաբաթը 1-2 անգամ:

Կղզիի սահմանափակ տարածքին պատճառով, Սինկափուրի ռազմաօդային ուժերն ունին շարք մը պազաներ Աւստրալիայի, ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսայի մէջ։ Ռազմաօդային ուժերու 130 էսքատրիլիաներ տեղակայուած են Արեւմտեան Աւստրալիոյ մէջ, իսկ 126 էսքատրիլիաներ` Քվինսլենտի մէջ: Սինկափուրն ունի մէկ էսքատրիլիա Ֆրանսայի հարաւը, ինչպէս նաեւ քանի մը ջոկատներ ԱՄՆ-ի` Սան Տիեկոյի մէջ, Գալիֆորնիոյ, Արիզոնայի, Կրանտ Փրերիի, Թեքսասի եւ այլ վայրերու մէջ:

Սինկափուրի զինուած ուժերը օգնութեան մեկներ են այլ երկիրներ, օրինակ` Իրաք եւ Աֆղանիստան։ Տարածաշրջանը Սինկափուրը օգներ է կայունացնելու իրավիճակը Արեւելեան Թիմորի մէջ. օգներ է 2004 թուականին երկրաշարժէն ու ցունամիէն տուժած Ինտոնեզիայի Աչեհ նահանգին: 2014 թուականին Սինկափուրի զինուած ուժերը երկու նաւ մտցուցեր են Ատենի ծոց, որպէսզի օգնեն ծովահէններու դէմ պայքարին: Օգնութիւն ցուցաբերեր են նաեւ Քաթրինա եւ Հայյան թայֆուն փոթորիկներէն տուժածներուն: Սինկափուրը հինգ երկիրներու պաշտպանութեան համաձայնագրի անդամ է՝ Աւստրալիայի, Մալեզիայի, Նոր Զելանտիայի եւ Միացեալ Թագաւորութեան հետ:

Աշխարհագրութիւն

Սինկափուրի եւ շրջակայ կղզիներու ու ջրային ուղիներու ծրագիր

Սինկափուրը բաղկացած է 63 կղզիներէ՝ ներառեալ գլխաւոր կղզին՝ Փուլաու Ուճոնկը: Կան երկու խոշոր միաւորումներ Ճոհորի ու Մալեզիայի հետ՝ Ճոհոր-Սինկափուրեան Քաուզվէյը հիւսիսը եւ Թուասա երկրորդ ջրանցքը արեւմուտքին: Ճուրոնգ կղզին, Փուլաու Թեքոնկը, Փուլաու Ուպինը եւ Սենթոսան Սինկափուրի փոքր կղզիներէն ամէնամեծերն են: Բնական ամէնէն մեծ բարձունքը Պուքիթ Թիմահ բլուրն է` 163.63 մ բարձրութեամբ:

Սինկափուրի մակերեսը ընդարձակուեր է 581.5 քմ²-էն 1960-ական թուականներուն, դառնալով 721.5 քմ², իսկ 2018 թուականին` 23 %-ով (130 քմ²): Կանխատեսումներու համաձայն` 2030 թուականին երկրի տարածքը կը հասնի 766 քմ²-ի: Որոշ նախագիծեր կ'ենթադրեն ոչ մեծ կղզիներու օգտագործումը՝ հողերը բարուոքելու միջոցով. նմանատիպ աշխատանքները աւարտած են Եուրոունկ կղզիին մէջ:

Բնութիւն

Սինկափուրի քաղաքայնացումը կը նշանակէ, որ ան կորսնցուցած է իր պատմական անտառներու 95 %-ը: Ներկայիս անոր բնաշխարհի կենդանատեսակներու ու բուսատեսակներու կէսէն աւելին առկայ են բնական արգելոցներու մէջ, ինչպիսիք են Պուքիթ Թիման եւ Արեւային Պուլոթի արգելոցները, որոնք կը կազմեն Սինկափուրի տարածքի 0.25 %-ը միայն: Որպէսզի պայքարին նման անկման դէմ, 1967 թուականին կառավարութիւնը ներդրած է Սինկափուրը քաղաք-այգիի վերածելու ծրագիրը, որ ուղղուած է քաղաքայնացման խստութիւնը մեղմացնելուն եւ կեանքի որակի բարձրացման: Այդ ժամանակէն ի վեր Սինկափուրի տարածքի 10 %-ը յատկացուեր է արգելոցներու ու արգելանոցներու համար: Կառավարութիւնը կը ծրագրէ նաեւ պահպանել չխաթարուած վայրի բնութիւնը:

Սինկափուրի նշանաւոր այգիները կը ներառեն Սինկափուրի բուսաբանական այգին, 150-ամեայ արեւադարձային անտառը, որ Սինկափուրի մէջ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան առաջին վայրը կը հանդիսանայ, ծովածոցի այգիները, որոնք զբօսաշրջային կարեւոր ուղղութիւն են:

Կլիմայ

Սինկափուրն ունի արեւադարձային կլիմայ` առանց յատուկ ընդգծուած եղանակներու, հաւասարաչափ ջերմաստիճանով եւ ճնշմամբ, բարձր խոնաւութեամբ եւ յորդառատ անձրեւներով: Ջերմաստիճանը սովորաբար կը կազմէ 22-35 °C: Հակառակ ջերմաստիճանը տարուայ ընթացքին շատ չի տարբերիր, Նոյեմբեր-Յունուար ամիսներուն առկայ է վեցամսեայ հով՝ Հնդկաց Ովկիանոսի աւելի խոնաւ եղանակ:

Յուլիս-Հոկտեմբեր ամիսներուն յաճախ մշուշ կը տիրէ, որ հետեւանքն է դրացի Ինտոնեզիայի թփուտներու հրդեհներով, ինչ որ շատ յաճախ կը նկատուի Սումաթրա կղզիին մէջ: Թէեւ Սինկափուրի մէջ չի նկատուիր ամառային ժամանակ, բայց կը համընկնի ժամսլաքի ուղղութեամբ GMT+8 ժամանակային գօտիով մէկ ժամով աւելի շուտ, քան բնորոշ աշխարհագրական անձրեւին:

Տնտեսութիւն

Բրիտանական օդուժի կարմիր նետերը Սինկափուրի ծովածոցի այգիներուն մօտ

Սինկափուրը ունի զարգացած շուկայական տնտեսութիւն, որ պատմականօրէն հիմնուած է ընդլայնուած առեւտուրի վրայ։ Հոնկքոնկի, Հարաւային Քորէայի եւ Թայուանի հետ Սինկափուրը կը համարուի ասիական 4 վագրերէն մէկը, սակայն կը գերազանցէ անոնց մէկ բնակիչին բաժին ինկող ՀՆԱ-ով: 1965-1995 թուականներուն աճի թեմփը կազմեր է տարեկան 6 %, ինչ որ համապատասխաներ է բնակչութեան կեանքի մակարդակին.: Սինկափուրեան տնտեսութիւնը կը համարուի ամէնատինամիք, տնտեսութեան համար ամէնէն յարմարաւէտ, ամէնէն որակական, ամէնէն ազատական, ամէնէն մրցունակ տնտեսութիւններէն մէկը: Տնտեսական ազատութեան իմաստով, 2015 թուականին Սինկափուրի տնտեսութիւնը երկրորդ ամէնէն մեծ տնտեսութիւնը եղեր է աշխարհի վրայ, իսկ տնտեսութիւն սկսելու պարզութեամբ վերջին տասնամեակին ամէնէն պարզ տեղը համարուեր է Սինկափուրը: Համաձայն փտածութեան ընդունման գործակիցի` Սինկափուրը բարձր կը գնահատուի, որպէս աշխարհի ամէնէն քիչ փտածութեան ունեցող երկիրներէն մէկը, Նոր Զելանտիայի եւ սքանտինաւեան երկիրներու հետ: 2016 թուականին Սինկափուրը Economist Intelligence Unit ընկերութեան հետազօտութիւններով, երրորդ անգամ անընդմէջ համարուեր է աշխարհի ամէնէն թանկ քաղաքը:

Մարինա Պէյ Սենտս հանգստավայրը, որ բացուեր է 2010 թուականին, աշխարհի ամէնէն շատ լուսանկարուած շինութիւններէն է:

Քանի մը տարի շարունակ Սինկափուրը եղեր է այն քիչ երկիրներէն մէկը, որ վարկային հեղինակութեամբ մտեր է մեծ եռեակի մէջ եւ ասիական միակ երկիրը, որ հասեր է այդ վարկանիշին: Սինկափուրը դէպի զինք կը գրաւէ մեծ չափով օտար ներդրումներ` շնորհիւ իր աշխարհագրական դիրքին, ցած հարկերու, մասնագիտացուած աշխատուժի, զարգացած ենթակառուցուածքներու եւ փտածութեան զերօ մակարդակին: Սինկափուրը ունի նաւթի` աշխարհի մէջ ամէնէն մեծ պահեստը եւ մէկ բնակիչին բաժին ինկող ամենէն մեծ օտար ներդրումը: Սինկափուրի մէջ կան մօտ 7.000 ազգային ընկերութիւն ԱՄՆ-էն, Ճափոնէն եւ Եւրոպայէն: Կան մօտաւորապէս 1.500 ընկերութիւններ Չինաստանէն եւ մօտ այդքան ալ Հնդկաստանէն: Սինկափուրեան աշխատուժի մօտ 44 %-ը կը կազմեն ոչ սինկափուրցիները: Ստորագրուեր է ազատ առեւտուրի մասին մօտ 10 համաձայնագիր այլ երկիրներու ու շրջաններու հետ: Հակառակ շուկայի ազատութեան` Սինկափուրի կառավարութեան գործողութիւնները մեծ բաժին ունին Սինկափուրի տնտեսութեան մէջ, ինչ որ կը կազմէ ՀՆԱ-ի 22 %-ը:

Սինկափուրը Հնդկաստանի մեծութեամբ երկրորդ ներդրողն է: Ան խոշորագոյն 14-րդ ներմուծողն է եւ 15-րդ խոշորագոյն արտահանողը աշխարհի վրայ:

Տնտեսութեան վիճակագրութիւն։ 2011-2014 թուականներ

Year	GDP Nominal (Billion)	GDP Nominal Per Capita	GDP Real (Billion)	GNI Nominal (Billion)	GNI Nominal Per Capita	Foreign Reserves (Billion)	Avg. Exchange Rate (1 US$ to S$]]
2011	S$ 346.353	S$ 66,816	S$ 342.371	S$ 338.452	S$ 65,292	S$ 373.960	S$ 1.2573
2012	S$ 362.332	S$ 68,205	S$ 354.061	S$ 351.765	S$ 66,216	S$ 324.081	S$ 1.2498
2013	S$ 378.200	S$ 70,047	S$ 324.592	S$ 366.618	S$ 67,902	S$ 344.729	S$ 1.2513
2014	S$ 390.089	S$ 71,318	S$ 380.585	S$ 378.329	S$ 69,168	S$ 340.438	S$ 1.2671

Սինկափուրեան օդանաւային ուղիները կը տօնեն իրենց ոսկեայ յոբելեանը

Սինկափուրի արժոյթը սինկափուրեան տոլարն է (S$), որ կը թողարկէ Սինկափուրի արժոյթի վարչութիւնը (ՍԱՎ): Անիկա փոխադարձ փոխարինելի է Պրունէյի տոլարի հետ արժէքային արտայայտութեամբ 1967 թուականէն, պատմական սերտ յարաբերութիւններով պայմանաւորուած: ՍԱՎ-ի վարած դրամավարկային քաղաքականութիւնը կը տարբերի կեդրոնական շատ դրամատուներու վարած քաղաքականութենէն, որոնք կ'օգտագործեն տոկոսադրոյքները քաղաքականութիւնը կառավարելու համար:

Վերջին տարիներուն երկիրը կը նոյնականացուի օֆշորային գօտիներու հետ, քանի որ կը մեծնան օտար ներդրումները: Աւստրալացի միլիոնատէր Պրեթ Պլանտին եւ Ֆեյսպուքի համահիմնադիր միլիարդատէր Էտուարտօ Սավերինը օրինակներ են հարուստ մարդոց, որոնք հաստատուեր են Սինկափուրի մէջ (Պլանտին` 2013 թուականին, Սավերինը` 2012 թուականին): 2009 թուականին Սինկափուրը վերցուեր է հարկային «ստուերային ցուցակէն», բայց զբաղեցուցած է չորրորդ տեղը ֆինանսական գաղտնիութեան գործակիցով, հարկային իրաւաբանական ցանցի համաշխարհային օֆշորային ֆինանսական ծառայութիւններուն մէջ: 2016 թուականի Օգոստոսին The Straits Times ամսագիրը հաղորդեր է, որ Ինտոնեզիան որոշեր է հարկային փախստարան ստեղծել Սինկափուրի հարեւանութեամբ գտնուող երկու կղզիներու մէջ, որպէսզի ինտոնեզական դրամագլուխը վերադարձուի հարկային դաշտ: 2016 թուականի Հոկտեմբերին Սինկափուրի արժոյթի վարչութիւնը բացայայտեր ու տուգաներ է UBS եւ DBS ընկերութիւններուն եւ դրամատնային արտօնագրէն զրկել Falcon Private բանկը` Մալեզիայի ինքնիշխան հիմնադրամի գայթաղկութեան մէջ անոնց ենթադրեալ մասնակցութեան համար:

Միլիոնատէրերու թիւով Սինկափուրը ունի ամէնէն բարձր տոկոսը աշխարհի վրայ, ընդ որում վեց տնատէրերէն մէկը ամէնափոքր հաշիւով ունի մէկ միլիոն ԱՄՆ տոլար: Այդ ցուցանիշի մէջ ներառուած չեն գոյքը, ձեռնարկութիւնները, պերճանքի առարկաները: Սինկափուրի մէջ սահմանուած չէ նուազագոյն աշխատավարձ` ակնածելով, որ այդ կ'ազդէ մրցունակութեան վրայ։ Երկիրը եկամուտներու ամէնէն մեծ անհաւասարութիւնը ունի զարգացած երկիրներու շրջանակին մէջ:

Զբաղուածութիւն

Սինկափուրն աւանդաբար գործազրկութեան ամէնացած մակարդակն ունեցող երկիրներու թիւին կը պատկանի. այդ մակարդակը 2005-2014 թուականներու ընթացքին չի գերազանցերլ 4 %-ը` առաւելագոյն ցուցանիշին հասնելով 2005 թուականին (3.1 %), իսկ 2009 թուականի համընդհանուր ֆինանսական ճգնաժամի ժամանակ` 3 %: 2015 թուականի առաջին եռամսեակին գործազրկութիւնն իջեր է` հասնելով 1.8 %-ի:

Կառավարութիւնը տուն չունեցողներուն ու կարիքաւորներուն օգնելու բազմաթիւ ծրագիրներ կը ներկայացնէ ընտանիքի ու հասարակական զարգացման նախարարութեան միջոցով, այդ պատճառով աղքատութիւնը ցած է: Որոշ ծրագիրներ կը ներառեն տնային տնտեսութեամբ զբաղողներու ապահովում, բժշկական անվճար ծառայութիւն՝ պետական հիւանդանոցներու մէջ եւ երեխաներու կրթութեան վճարում, երեխաներու նպաստի վճարում մինչեւ 166.000 տոլար ծնած իւրաքանչիւր քաղաքացիի համար, բնակավայրի տնտեսութեան յատուկ՝ վերաբերող վճարներու մուծում եւ այլն:

Հակառակ որ ընդունուած է, որ այս գործընթացն ընդհանուր առմամբ որոշիչ դեր ունի երկրի համար, կառավարութիւնը կը դիտարկէ այս աշխատողներու սահմանափակման հարցը, քանի որ օտարերկրեայ աշխատուժը կը կազմէ 80 % շինարարութեան ոլորտին եւ 50 % ծառայութիւններու ոլորտին մէջ: Արտագաղթածներու վարչութիւնը եւ հսկիչ անցակէտերը շարք մը պահանջներ կը ներկայացնեն մշտական բնակութեան իրաւունք ստանալու համար:

Համայնապատկեր կեդրոնական պիզնես շրջանի, Սինկափուրի եւ նաւերու

Արտադրական հատուած

Հոլիվուտեան Universal Studio-ի սրահը Սենթոսա կղզիին մէջ

Ամբողջ աշխարհի մէջ Սինկափուրը կը համարուի տնտեսական հատուածի առաջատար, ունենալով մեծութեամբ երրորդ արժութային կեդրոնը, առաջատար երրորդ ֆինանսական կեդրոնը, գազինօներու ու ազարթային խաղերու` մեծութեամբ երկրորդ կեդրոնը՝ շուկայի: Անիկա առեւտուրի ու նաւթավերամշակման` մեծութեամբ երրորդ կեդրոնն է, աշխարհի վրայ առաջատարն է հորատող սարքերու արտադրութեամբ եւ նաւավերանորոգման կայաններով, կարեւորագոյն գործողութիւններու կեդրոն է:

Սինկափուրի տնտեսութիւնը բազմազան է. անոր կարեւոր ուղղութիւններէն են ֆինանսական ծառայութիւնները, արտադրութիւնը, նաւթավերամշակումը: Կարեւորագոյն ուղղութիւնն է համակարգիչներու, համակրուած ծրագիրներու կատարելագործումը, որոնք 2010 թուականին կազմեր են երկրի ՀՆԱ-ի 27 %-ը եւ կը ներառեն էլեքթրոնիքայի, նաւթավերամշակման, քիմիքաթներու, մեքենաշինութեան եւ բժշկական գիտութիւններու ոլորտները: 2006 թուականին Սինկափուրի մէջ արտադրուեր է կիսահաղորդչային սարքերու կիսաֆապրիքաթ հանդիսացող սկաւառակներու 10 %-ը:

Սինկափուրի մէջ կը գործեն հեռահաղորդակցութեան, դրամատնային ոլորտի, փոխադրական (թրանսփորթային) ու արտադրական խոշոր ընկերութիւններ: Ատոնցմէ են Սինկափուրեան հեռահաղորդակցութիւն (Singapore Telecommunications), ST Engineering, Keppel Corporation, OCBC Bank, DBS Bank, United Overseas Bank ընկերութիւնները: 2011 թուականին ֆինանսական համընդհանուր ճգնաժամի պայմաններու մէջ Bloomberg-ի հարցումներով OCBC, DBS եւ UOB դրամատուները համարուեր են 1-ին, 5-րդ եւ 6-րդ ամէնաուժեղ դրամատուները աշխարհի մէջ:

«Սինկափուրեան օդանաւային ուղիներ» ընկերութիւնը, Չանկի օդանաւակայանը եւ Սինկափուրի նաւահանգիստը արդիւնաբերութեան համապատասխան ճիւղի առաջատարներն են: «Սինկափուրեան օդանաւային ուղիներ» ընկերութիւնը ամէնահանրաճանաչ ընկերութիւնն է Ասիոյ մէջ, Fortune ամսագրի` 2015 թուականին տրուած հարցումներուն համաձայն: Անիկա աշխարհի մէջ ամէնայայտնի օդանաւային ընկերութիւնն է` 20 տարի շարունակ ամերիկեան Travel + Leisure-ի կատարած հարցախոյզերուն համաձայն: Չանկի օդանաւակայանը կը միացնէ 100 օդանաւային ընկերութիւններ, աւելի քան 300 քաղաքներ: Ռազմավարական նշանակութեան միջազգային օդանաւային այդ կեդրոնը ամէնանշանաւոր օդանաւակայանն է աշխարհի մէջ:

Զբօսաշրջութիւնը երկրի տնտեսութեան մէջ նշանակալից դեր ունի. 2014 թուականին աւելի քան 15 միլիոն զբօսաշրջիկ այցելեր է քաղաք-պետութիւն: Որպէսզի ընդլայնեն ճիւղը, 2005 թուականին օրինականացուած է քազինօներու գործունէութիւնը, սակայն «համալիր հանգստավայրերու» ընդամէնը երկու արտօնագիր տրուած է դրամի լուացման ու թմրամոլութեան դէմ պայքարի նկատառումներով: Տարեկան մօտ 200.000 զբօսաշրջիկ կ'այցելէ Սինկափուր, բժշկական ծառայութիւններէն օգտուելու համար: Այստեղ բժշկական ծառայութիւնները միտուած են ցուցանիշի մը, որու համաձայն տարեկան պէտք է սպասարկեն մօտ 1 միլիոն օտար հիւանդի, ապահովելով տարեկան մօտ 3 միլիարդ տոլար եկամուտ: 2015 թուականին Lonely Planet եւ The New York Times ամսագրերը Սինկափուրը համարեր են աշխարհի մէջ լաւագոյն 6-րդ երկիրը բժշկական սպասարկման ոլորտի մէջ:

Սինկափուրը կրթական կեդրոն է, ուր 2006 թուականին կրթութիւն ստացեր է մօտ 80.000 օտարերկրացի ուսանող: Օրական 5.000 մալեզիացի ուսանող կ'օգտագործէ Ճոհոր-Սինկափուր երկաթգիծը, որ կ'անցնի ջրային տարածքով, Սինկափուրի դպրոցներուն մէջ կրթութիւն ստանալու նպատակով: 2009 թուականին Սինկափուրի ուսանողներու մօտ 20 %-ը եղեր է օտարերկրացի, որու հիմնական մասը եղեր են չինացիներ, հնդիկներ:

Ենթակառուցվածքներ

Տեղեկատվութիւն եւ հաղորդակցութիւն

Տեղեկատուութեան ու հաղորդակցութեան նախարարութեան շէնքը

Տեղեկատվական տեխնոլոգիաներու ոլորտը Սինկափուրի տնտեսական յաջողութեան յենասիւներէն է: Սինկափուրի կառավարութիւնը կը ղեկավարէ զանգուածային հաղորդակցութեան ցանցը՝ Սինկափուրի մէջ, ներառեալ՝ հեռուստատեսային ու հեռախօսային ցանցերը: Երբ Սինկափուրն առաջին անգամ ծածկոյթ ձեռք բերած է, Սինկափուրցիները կրնային կիրառել հեռակապը իրար հետ շփվելու նպատակով, սակայն զայն չէին կրնար կիրառել քաղաք-պետութեան տարածքէն դուրս գտնուողներու հետ հաղորդակցուելու նպատակով. այդ առիթով The Wall Street Journal-ի որոշ հրատարակումներ ենթարկուած են գրաքննութեան:

«Ինտելիկենդ կղզի» արտայայտութիւնը կիրառուած է 1990-ական թուականներուն` բնութագրելու համար կղզիի բնակչութեան վերաբերմունքը համացանցին: Այս եզրը յիշատակուած է Ուիլիըմ Կիպսոնի «Տիզնեյլենտը մահավճիռի հետ» էսսէին մէջ:

Համաշխարհային տնտեսական համաժողովին (2015) «Կլոպալ տեխնոլոգիական հաշուետուութիւն» զեկոյցին մէջ նշուած է, որ Սինկափուրցիները ամէնէն տեխնոլոգիական ազգն են: Ատիկա պատկերացում կու տայ երկրին մէջ ցանցի տարածուածութեան մասին շուկայական, քաղաքական ու կառավարուող ենթակառուցուածքներու տեսանկիւնէն: Սինկափուրը 2009-2013, 2015 թուականներուն գլխաւորած է Վասեդայի համալսարանի միջազգային էլեկտրոնային կառավարման վարկանիշը:

Սինկափուրը Deloitte եւ Google Consumer Barometer ընկերութիւններու` 2014 թուականին հրապարակած տուեալներով սմարթֆոներու տարածուածութեան ամէնաբարձր ցուցանիշն ունի աշխարհի մէջ` 85-89 %: Բջիջային հեռախօսներու տարածուածութեան առումով իւրաքանչիւր 100 բնակիչին բաժին կ'իյնայ 148 բաժնետէր:

Համացանցը Սինկափուրի մէջ կը տրամադրեն պետական Singtel, մասամբ պետական Starhub եւ M1 Limited ընկերութիւնները:

Equinix եւ անոր կրտսեր համագործակից Singapore Internet Exchange ընկերութիւնները կը համարուին համացանցի բաշխման կէտերը, ուր անոնք ծառայութիւններ կը տրամադրեն իրենց բաժանորդներուն համացանցի միջոցով:

Toa Payoh-ի համայնապատկերը վերէն դիտուած

Փոխադրամիջոց

Էլեկտրոնային ճանապարհային ծածկոյթ ծովափնեայ ճանապարհին

Քանի որ Սինկափուրը տարածքով փոքր կղզի է` բնակչութեան մեծ խտութեամբ, մասնաւոր մեքենաներու քանակը ճանապարհներուն վրայ սահմանափակուած է, կեղտոտուածութենէն ու խցանումներէն խուսափելու նպատակով: Ինքնաշարժ գնողները պէտք է վճարեն մեքենայի շուկայական արժէքէն 1.5 անգամ աւելի գումար եւ իրաւունքի արտօնագիր, որ կ'արտօնէ ճանապարհներուն վրայ աշխատիլ մէկ տասնամեակ: Արտօնագրի իրաւունք ստանալու սինկափուրեան արժէքով ԱՄՆ-ի մէջ կարելի է գնել Porsche Boxster մեքենայ: ինքնաշարժներու գիները Սինկափուրի մէջ էականօրէն բարձր են անգլիախօս երկիրներու մէջ առկայ գիներէն: Երկրի մէջ փոխադրամիջոցները, ինչպէս նաեւ հետիոտները, ձախ երթեւեկութեան կը հետեւին:

Երկաթուղային թրանսբորդ

Սինկափուրի բնակիչները կ'երթեւեկեն նաեւ հեծանիւներով, հանրակառքերով, թաքսիներով, երկաթուղագիծով (գնացքով): Երկաթուղային փոխադրամիջոցը կը ղեկավարեն երկու ընկերութիւններ` SBS Transit եւ SMRT Corporation: Չորս ընկերութիւններ` Go-Ahead, Tower-Transit, SBS Transit եւ SMRT Corporation կը ղեկավարեն հասարակական փոխադրամիջոցը «հանրակառքերու կայացման մոտելով», որու համաձայն վարորդները իրենք կ'առաջարկեն երթուղիներ: Կը գործէ թաքսիներու 6 ընկերութիւն, որոնք միասին ճանապարհ կը ձգեն մօտ 28.000 թաքսի: Թաքսին հասարակական երթեւեկութեան տարածուած միջոց է:

Սինկափուրի մէջ ճանապարհներու ընդհանուր տարածքը կը կազմէ մօտ 3.356 քմ, որ կը ներառէ նաեւ 161 քմ երկարութեամբ արագընթաց ինքնավար մայրուղիները: Սինկափուրի մէջ արտօնագրման մեքենականութիւնը ներդրուած է 1975 թուականին, դառնալով գնագոյացման կուտակման առաջին մեքենականացումը աշխարհի մէջ, որ կը ներառէ լրացուցիչ այլ չափանիշներ: Անիկա վերամշակուեր է 1998 թուականին, երբ ներդրուեր է էլեկտրոնային համակարգը, տեսահսկման գիտարուեստը:

Չանկի օդանաւակայանը կը շարունակէ ընդարձակուիլ

Սինկափուրը միջազգային փոխադրամիջոցային խոշոր հանգոյց է Ասիոյ մէջ, որ կը սպասարկէ ծովային ու օդային ամէնաբանուկ առեւտրական ճանապարհները: Չանկի օդանաւակայանը օդանաւային խոշոր կեդրոն է հարաւարեւելեան Ասիոյ մէջ եւ տարանցիկ կէտ՝ Սիտնի-Լոնտոն ճանապարհին վրայ:

Երկրին մէջ կը գործեն հետեւեալ օդանաւակայանները.

• Սելեթար (Seletar Airport)
• Գալան (Kallang Airport)
• Փայա Լեպար (Paya Lebar Air Base)
• Թենկահ Tengah (Air Base)
• Սեմպավանկ (Sembawang Air Base)
• Չանկի (Changi Air Base)
• Չանկի արեւելեան (Changi Air Base (East))
• Չանկի օդանաւակայան (Singapore Changi Airport)

Սինկափուրի Չանկի օդանաւակայանը կը սպասարկէ աւելի քան 100 օդանաւային ընկերութիւններու, որոնք կը կապեն Սինկափուրը 70 երկիրներու 300 քաղաքներու հետ, ամբողջ աշխարհի մէջ: Skytrax ընկերութեան տուեալներով, 2006 թուականին լաւագոյնը եղած է աշխարհի մէջ: Ազգային փոխադրողը «Սինկափուրեան օդանաւային ուղիներ» ընկերութիւնն է:

Սինկափուրի նաւահանգիստը կը կառավարուի PSA International եւ Jurong Port ընկերութիւններուն կողմէ: 2005 թուականին եղած է ամէնածանրաբեռնուած երկրորդ նաւահանգիստը աշխարհի մէջ, սպասարկուող թոննաներու քանակով` 1.15 միլիարդ թոն, որմէ 23.2 թոնը բաժին կ'իյնայ բեռնախցիկներուն: Անիկա աշխարհի ամէնաբանուկ երկրորդ նաւահանգիստն է` այս ցուցանիշով զիջելով միայն Շանհայի նաւահանգիստին: Անիկա աշխարհի մէջ բեռնատար փոխադրամիջոցով ամէնածանրաբեռնուած նաւահանգիստն է եւ վառելիքով վերալիցքաւորման խոշորագոյն կեդրոնը:

Սինկափուրի նաւահանգստի համայնապատկեր

Ջրամատակարարում

Ջրամատակարարումը հասանելի է, արդիւնաւէտ եւ բարձրորակ: Ներդրուած է ջուրի օգտագործման արդիւնաւէտ մեքենականութիւնը, որ կը ներառէ ջուրի կրկնակի օգտագործում, քաղաքային անձրեւաջուրերու կիրառում, ծովի ջուրի քաղցրահամ դարձնելը աղազրկումով` փոքրացնելով իր ջրային կախուածութիւնը դրացի երկիրներէն, մասնաւորապէս Մալեզիայէն:

Սինկափուրեան մօտեցումը չ'ենթադրեր բացառապէս ֆիզիքական ենթակառուցուածք. անիկա ամրագրուած է օրէնսդրութեամբ եւ օրինաչափութիւններով, ջուրի գնագոյացմամբ, պետական կրթական հետազօտութիւններով եւ ծրագիրներու մշակմամբ:

Ժողովրդագրութիւն

Չինացի ու մալայացի կանայք Սինկափուրի մէջ, 1890

2015 թուականի տուեալներով, Սինկափուրի բնակչութիւնը կազմեր է 5.535.000 մարդ, որմէ 3.375.000-ը (60.98 %) եղեր են երկրի քաղաքացիներ, իսկ 3.375.000-ը (39.02 %)` մշտական բնակիչներ` օտար քաղաքացիներ, որոնք ուսանող եւ աշխատաւորներ եղեր են: Համաձայն 2010 թուականի մարդահամարի` Սինկափուրի բնակիչներու մօտ 23 %-ը եղեր են օտարերկրացիներ (քաղաքացիներ ու մշտական բնակիչներ, ինչ որ կը նշանակէ, որ Սինկափուրի քաղաքացիներուն մօտ 10 %-ը եղեր են երկրի սահմաններէն դուրս ծնած քաղաքացիներ), ոչ հպատակներ. բնակչութեան ընդհանուր թիւի մօտ 43 %-ը եղեր է օտարերկրացի:

Բնակիչներու 74.1 %-ը չինական ծագում ունի, 13.4 %-ը` մալայեական, 9.2 %-ը` հնդկական եւ 3.3 %-ը` այլ ծագման` ներառեալ եւրասիական: Մինչեւ 2010 թուականի մարդահամարը, ամէն մարդ կրնար արձանագրուիլ որպէս մէկ ցեղի կամ հօրական ցեղի կրող: 2010 թուականէն ետք մարդիկ կրնան արձանագրուիլ բազմացեղ դասակարգմամբ, որու շնորհիւ կրնան ընտրել մէկ հիմնական եւ մէկ երկրորդական ցեղ, բայց ոչ երկու ցեղէն աւելի:

Բարձրայարկ HDB բնակարաններ Սինկափուրի մէջ

Քաղաքացիներու 90.3 %-ը կը բնակի իր սեփական տան մէջ, որու անդամներուն միջին քանակը կը կազմէ 3.43 մարդ (ներառեալ այն մարդիկ, ովքեր քաղաքացի կամ մշտական բնակիչ չեն համարուիր): Սակայն սակաւ հողատարածքի պատճառով բնակիչներու 80.4 %-ն կ'ապրի Սինկափուրի օժանդակուած պետական բազմաբնակարան շէնքերուն մէջ, որոնք կը կոչուին HDB բնակարաններ (Housing and Development Board), քանի որ կը գտնուին կառավարութեան ենթակայութեան տակ, որ պատասխանատու է երկրին մէջ պետական բնակարաններուն: Բացի այդ, HDB բնակարաններուն մէջ տնտեսվարող բնակիչներու 75.9 %-ն ունի մօտ 4 սենեակ (3 ննջասենեակ եւ 1 հիւրասենեակ): Սինկափուրի մէջ յաճախ կը հանդիպին օտարերկրացի տնային աշխատողներ. 2013 թուականի Դեկտեմբերի տուեալներով հաշուարկուած է մօտ 224.500 օտարերկրեայ տնային աշխատակից:

Սինկափուրի բնակչութեան միջին տարիքը կը կազմէ 40.5 տարեկան (2017), ծնելիութեան մակարդակը մէկ կնոջ հաշիւով` 0.8 երեխայ (2014), ինչ որ ամէնացած ցուցանիշն է աշխարհի վրայ. բնակչութեան վերարտադրման համար անհրաժեշտ է 2.1 երեխայ: Որպէսզի յաղթահարեն այդ խնդիրը, Սինկափուրի կառավարութիւնը վերջին քանի մը տասնամեակներու ընթացքին կը խրախուսէ օտարերկրացիներու ներգաղթը: Եւ անոնց հաշուին ալ կրճատուեր է Սինկափուրի բնակչութեան թիւի անկումը:

Դաւանանք

Բարի հովիւի եկեղեցին Սինկափուրի կաթոլիկ արքեպիսկոպոսութեան տաճարն է:

Սինկափուրի հայկական եկեղեցին

Սինկափուրի մէջ ամէնէն տարածուած կրօնը պուտտայականութիւնն է. այդպէս յայտարարեր է բնակչութեան 33 %-ը վերջին մարդահամարի ժամանակ: Յաջորդ ամէնէն տարածուած կրօնը քրիստոնէութիւնն է, որուն կը յաջորդեն իսլամութիւնը, տաոսականութիւնը եւ հինտուիզմը: Բնակչութեան 17 %-ը կրօնական որեւէ դաւանութեան չի հետեւիր: 2000-2010 թուականներուն մեծցեր է քրիստոնեաներու, տաոսականներու եւ կրօնական որեւէ դաւանութեան չհետեւողներու թիւը մօտ 3-ական տոկոսով, իսկ պուտտայականութեան հետեւորդներու թիւն անկում ապրած է: Pew հետազօտական կեդրոնի տուեալներուն համաձայն` Սինկափուրի բնակչութիւնը աշխարհի ամէնակրօնացուած ազգութիւնն է:

Սինկափուրի մէջ կան վանքեր եւ Տհարմա կեդրոններ, որոնցմէ երեքը աւանդաբար պուտտիստական կեդրոններ են` Թերավատա, Մահայանա եւ Վայրայանա: Պուտտայականութեան հետեւորդներու մեծ մասը ծագումով չինացիներ են, որոնք կը հետեւին Մահայանայի աւանդոյթներուն. ատիկա հետեւանքն է այն բանին, որ քանի մը տասնամեակ միսիոնարները երկիր մտեր են Թայուանէն ու Չինաստանէն: Թայլանտական Թհերավատա պուտտայականութիւնը վերջին տասնամեակին տարածուած է բնակչութեան (ոչ միայն չինացիներու) շրջանակներու մէջ։ Պուտտայական միջազգային Soka Gakkai International կազմակերպութիւնը, որ ճափոնական կազմակերպութիւն է, կը համագործակցի Սինկափուրի շատ մարդոց հետ, որոնք գլխաւորապէս չինական ծագում ունին: Վերջին տարիներուն թիպեթական պուտտայականութիւնը դանդաղօրէն զարգացում ապրած է երկրին մէջ: Այսպիսով, դաւանանքը Սինկափուրի մէջ 2015 թուականի տուեալներով հետեւեալ պատկերը ունեցեր է.

• Պուտտայականութիւն - 33.2 %
• Քրիստոնէութիւն - 18.8 %
• Դաւանանք չունեցողներ - 18.5 %
• Իսլամ - 14.0 %
• Տաոսականութիւն եւ ազգային կրօններ - 10.0 %
• Հինտուիզմ - 5.0 %
• Այլ կրօններ - 0.6 %

Լեզուներ

Բազմալեզու գրութիւն` Սինկափուրի պաշտօնական չորս լեզուներով

Սինկափուրը ունի պաշտօնական չորս լեզու` անգլերեն, մալայերեն, չինական մանդարին եւ թամիլերեն: Անգլերէնը ընդհանուր լեզու է. պիզնեսի եւ դպրոցներուն մէջ ուսումնառութեան լեզուն է: Սինկափուրի պետական մարմինները, պետական ծառայութիւնները, իրենց գրագրութիւնը կը վարեն անգլերէնով եւ նոյնիսկ պետական այլ լեզուներով գրուած փաստաթուղթերը, որպէս կանոն, պէտք է թարգմանուին անգլերէնի:

Սինկափուրի սահմանադրութիւնը եւ մնացած բոլոր օրէնքները գրուած են անգլերէնով, իսկ թարգմանիչներն անհրաժեշտ են, եթէ Սինկափուրի դատարան կը դիմեն այլ լեզուով: Անգլերէնը մայրենի լեզու է բնակչութեան միայն մէկ երրորդին համար. ընդ որում, Սինկափուրեան մալայեացիներու մօտ մէկ քառորդը, սինկափուրեան չինացիներու մէկ երրորդը եւ սինկափուրեան հնդիկներու կէսը անգլերէնը կը համարեն մայրենի լեզու: Սինկափուրցիներու 20 %-ը չի կրնար գրել կամ կարդալ անգլերէնով:

Սինկափուրցիները գլխաւորաբար երկու լեզու կրող են, ընդ որում անգլերէնը կը համարուի ընդհանուր լեզու եւ որպէս երկրորդ մայրենի լեզու կը համարուի, որմով կը դասաւանդուին դպրոցներու մէջ` ամէն մարդու էթնիք ինքնաբաւութիւնն ու արժեհամակարգը պահպանելու համար: Սինկափուրցիներու շրջանակի պաշտօնական լեզուներ են անգլերէնը (80 % գրագիտութիւն), չինական մանտարինը (65 % գրագիտութիւն), մալայերէնը (17 % գրագիտութիւն) եւ թամիլերէնը (4 % գրագիտութիւն): Սինկափուրեան անգլերէնը յենուած է բրիտանական անգլերէնի վրայ, որ կը դրսեւորուի թէ՛ նախնական ձեւով եւ թէ՛ խօսակցական ձեւով, որ յայտնի է սինկլիշ (Singlish) անունով:

ԱնգլերԷնը այն լեզուն է, որմով Սինկափուրցիներու մեծամասնութիւնը կը խօսի տան մէջ `36.9 %` այդ ցուցանիշով գերազանցելով նոյնիսկ չինարէնը: Մօտ կէս միլիոն մարդ կը խօսի չինարէնի տարբերակներով` չաոշ, քանթոն, հոքիեն, թէեւ ատոնց կիրառումը կը նուազի ի հաշիւ մանտարինի եւ անգլերէնի: Սինկափուրեան հիերոկլիֆները չինական հիերոկլիֆներու պարզեցուած տարբերակն են: Սինկափուրի ընտանիքներուն մէջ կիրառուող լեզուներու վիճակագրութիւնը հետեւեալն է.

• անգլերէն - 36.9 %
• մանտարին - 34.9 %
• մալայերէն - 10.7 %
• թամիլերէն - 3.3 %
• այլ - 14.2 %:

Սինկափուրի կառավարութիւնը մալայերէնը պետական լեզու ընդուներ է 1960-ական թուականներուն` Բրիտանիայէն անկախութիւն ստանալէն ետք, որպէսզի խուսափի դրացի մալայախօս երկիրներու` Ինտոնեզիայի ու Մալեզիայի միջեւ անջրպետի առաջացումէն: Անիկա աւելի շատ ունի խորհրդանշական, քան գործառական բնոյթ: Մալայերէնը օգտագործուած է ազգային օրհներգին մէջ (Majulah Singapura): Ընդհանուր առմամբ, մալայերէն կը խօսին սինկափուրեան մալայեական համայնքին մէջ, ընդ որում Սինկափուրցիներու միայն 17 %-ն կը տիրապետէ այդ լեզուին, եւ 12 %-ն է այն կը կիրառէ որպէս մայրենի լեզու: Թէեւ Սինկափուրեան մալայերէնը պաշտօնապէս կը գրուի լատինատառ (Rumi script), շատ սինկափուրցիներ կ'ուսումնասիրեն արաբերէնի վրայ հիմնուած տարբերակը (Jawi script):

Մօտ 100.000 սինկափուրցիներ կամ բնակչութեան 3 %-ը կը խօսի թամիլերէնով, որպէս իր մայրենի լեզուն: Թամիլերէնը Սինկափուրի մէջ պաշտօնական կարգավիճակ ունի եւ փորձ չէ եղած խոչընդոտել հնդկական այլ լեզուներու կիրառումը:

Կրթութիւն

Կառավարման համալսարանը հասարակական վեց բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններէն (բուհերէն) մէկն է Սինկափուրի մէջ:

Նախնական, միջնակարգ եւ բարձրագոյն կրթութեան հոգ կը տանի գլխաւորաբար պետութիւնը: Բոլոր հաստատութիւնները` պետական եւ մասնաւոր, պէտք է արձանագրուին կրթութեան նախարարութեան մէջ: Անգլերէնը կը համարուի պետական բոլոր դպրոցներու ուսումնառութեան լեզուն. բոլոր նիւթերը կ'ուսուցանուին անգլերէնով, բացի մայրենի լեզուէն: Հակառակ մայրենի լեզու հասկացութիւնը ընդհանուր առմամբ կը վերաբերի միջազգային առաջին լեզուին, սակայն անիկա կը կիրառուի երկրորդ լեզուն մատնանշելու համար, քանի որ առաջին լեզուն անգլերէնն է: Այն ուսանողները, որոնք որոշ ժամանակ եղեր են օտար երկիր, կամ որոնք կը պայքարին իրենց մայրենի լեզուին համար, կրնան ընտրել աւելի պարզ ուսումնական ծրագիր կամ հրաժարիլ դասաւանդուած նիւթէն:

Ուսումնառութիւնը կը կատարուի երեք փուլով` նախնական, միջին, մինչ բուհական: Պարտադիր է միայն առաջին փուլը: Նախնական դպրոց կ'ընդունուին վեց տարեկանէն, որ բաղկացած է հիմնական քառամեայ դասընթացքէ եւ երկամեայ նախընտրութենէն: Կրթական ծրագիրները միտուած են անգլերէնի, մայրենի լեզուի, ուսողութեան (մաթեմաթիկայի) ու բնական գիտութիւններու զարգացման: Միջին դպրոցին մէջ ուսումնառութիւնը կը տեւէ 4-5 տարի եւ կը բաժնուի յատուկ, չփոփոխուող, արագ (ակադեմիական) եւ օրինաչափական (արուեստագիտական) հոսքերու ամէն դպրոցի մէջ` կախուած ուսանողի ընդունակութիւններէն: Դասընթացքի բաղադրիչները գրեթէ այնպիսին են, ինչպէս նախնական դպրոցին մէջ, հակառակ դասարանները աւելի մասնագիտացուած են: Մինչդեռ բուհական կրթութիւնը կը տեւէ 2-3 տարի աւագ դպրոցներու մէջ, որոնք մեծ մասամբ կը կոչուին կրտսեր քոլէճներ:

Hwa Chong հիմնարկը չինական առաջին հիմնարկն է Հարաւարեւելեան Ասիոյ մէջ, 1919

Պետական քննութիւնները նոյնականացուած են բոլոր դպրոցներուն մէջ, ընդ որում քննութիւն տեղի կ'ունենայ ամէն փուլէ յետոյ: Կրթութիւն ստանալու առաջին վեց տարիներէն յետոյ ուսանողները քննութիւն կ'անցընեն սկզբնական մակարդակէն, որ կ'որոշէ անոնց ընդգրկումը միջին դպրոցին մէջ։ Երկրորդ փուլի վերջը կը յանձնեն GCE «O» կամ «N» մակարդակի քննութիւնները, իսկ յաջորդ մինչ բարձրագոյն ուսումնական կրթութեան վերջը` GCE «A» մակարդակի քննութիւնները: Որոշ դպրոցներ ունին իրենց ուսումնական ծրագիրներու որոշակի ազատութիւն եւ յայտնի են որպէս ինքնավար դպրոցներ:

Միջնակարգ կրթութենէն յետոյ ուսումը կը ներառեն ճարտարագիտական 5 հիմնարկներ, հասարակական վեց համալսարան, որոնցմէ են Սինկափուրի Ազգային համալսարանը եւ Նանյանիի Գիտարուեստական համալսարանը կը մտնեն աշխարհի լաւագոյն 20 համալսարաններուն մեջ:

Սինկափուրի ուսանողները մեծ յառաջադիմութիւն ցոյց կու տան ուսուղութեան (mathematic), գիտութեան ու ընթերցանութեան կրթական միջազգային քննութիւններուն: 2015 թուականին ինչպէս նախնական, այնպէս ալ միջին դպրոցներու աշակերտները բարձր վարկանիշ դրսեւորեր են Տնտեսական համագործակցութեան եւ զարգացման կազմակերպութեան 76 երկիրներու մէջ: 2016 թուականին Սինկափուրի ուսանողները գլխաւորած են Ուսանողներու կրթական ձեռքբերումներու գնահատման միջազգային ծրագիրը (PISA) եւ ուսողական (մաթեմաթիկական) ու բնագիտական կրթութեան միջազգային հսկողութեան (TIMSS):

2015 թուականին 107 երկիրներուն մէջ տեղի ունեցած քննութիւններուն մէջ, Սինկափուրի ուսանողները ամէնէն լաւ արդիւնքը դրսեւորած են: Անգլերէնի իմացութեան իմաստով, որ 2016 թուականին ստուգուած է 72 երկիրներու մէջ, Սինկափուրը զբաղեցուցած է 6-րդ տեղը` դառնալով ասիական միակ երկիրը, որ տեղ զբաղեցուցած է լաւագոյն տասնեակին մէջ: Սինկափուրի` գրականութեան ոլորտի ուսանողները սկսած 1987 թուականէն (բացի` 2000 թուականէն) ամէն տարի Քեմպրիճի կազմակերպած քննութիւններուն մէջ կը շահին Անկուս Ռոսի մրցանակը, որ կը տրուի անգլիական գրականութեան` Բրիտանիայի սահմաններէն դուրս գտնուող լաւագոյն գիտակին: Մրցոյթին կը մասնակցին մօտ 12.000 մասնակից` տարբեր ազգութիւններէ:

Առողջապահութիւն

Սինկափուրի Ընդհանուր հիւանդանոցային թանգարանը Պոյեր Պլոքի մէջ

Սինկափուրը ընդհանուր առմամբ ունի առողջապահական արդիւնաւէտ համակարգ, հակառակ այդ ոլորտին մէջ անոր ծախսերը համեմատաբար ցած են զարգացած երկիրներու համեմատ: Առողջապահութեան համաշխարհային կազմակերպութիւնն աշխարհի առողջապահութեան մասին իր զեկոյցին մէջ նշեր է, որ Սինկափուրի առողջապահական համակարգը չորրորդ տեղը կը զբաղեցէ աշխարհի վրայ: Ընդհանուր առմամբ, վերջին երկու տասնամեակներուն Սինկափուրը մանկան մահացութեան ամէնացած ցուցանիշը ունի աշխարհի վրայ: Կեանքի տեւողութիւնը կը կազմէ 80 տարի տղամարդկանց եւ 85 տարի կանանց համար, ինչ որ կեանքի տեւողութեան առումով չորրորդ ցուցանիշն է աշխարհի վրայ։ Գրեթէ ողջ բնակչութեան հասանելի են բարելաւուած ջրամատակարարումը եւ առողջապահական պայմանները: 100.000 բնակիչին բաժին կ'իյնայ ՄԻԱՎ-ով 10 վարակակիր: Ճարպակալումը տարեցներու մօտ ցած է 10 %-ից: Economist Intelligence Unit ընկերութիւնը 2013 թուականի ծնելիութեան ցուցանիշով, Սինկափուրը կեանքի որակով կը համարուի լաւագոյնը Ասիոյ մէջ եւ վեցերորդը աշխարհի վրայ:

Կառավարութեան առողջապահական համակարգը հիմնուած է 3M ձեւաչափի վրայ.

• Medifund, որ կ'ապահովէ համակարգը այն մարդոց համար, ովքեր չեն կրնար իրենք իրենց արտօնել բժշկաառողջապահական օգնութիւն:
• Medisave - բժշկական խնայողական հաշիւներու ազգային պարտադիր համակարգ: Այն կ'ընդգրկէ բնակչութեան մօտ 85 %-ը:
• Medishield - կառավարութեան ֆինանսաւորած բժշկական ապահովագրութեան ծրագիր:

Սինկափուրի մէջ պետական հիւանդանոցները ունին ինքնավարութիւն իրենց կառավարման որոշումներուն մէջ եւ կը մրցակցին իրար հետ: Գոյութիւն ունի օժանդակութեան ծրագիր՝ ցած եկամուտ ունեցողներու համար: 2008 թուականին առողջապահութեան 32 %-ը վճարուեր է կառավարութեան կողմէ: Այդ կը կազմէ Սինկափուրի ՀՆԱ-ի մօտաւորապէս 3.5 %-ը:

Մշակոյթ

Սուլթան Հուսէյնի մզկիթը

Հակառակ ոչ մեծ տարածքին` Սինկափուրի մէջ առկայ են բազմազան մշակոյթներ, լեզուներ, կրօնական դավանանք: Սինկափուրի նախկին վարչապետներ՝ Լի Քուան Եուն եւ Կո Չոք Թոնկը յայտարարեր են, որ Սինկափուրի ազգը չի համապատասխաներ ազգի մասին աւանդական պատկերացումներուն, մատնանշելով որ Սինկափուրցիները չեն խօսիր մէկ լեզուով, չունին նոյն դաւանանքը եւ սովորոյթները: Հակառակ այն բանին, որ անգլերէնը կը համարուի ազգութեան առաջին լեզուն, 2010 թուականի մարդահամարի տուեալներով սինկափուրցիներու 20 %-ն անգրագէտ է անգլերենէն: Սակայն այդ ցուցանիշը բարելաւուած է, քանի որ 1990 թուականին սինկափուրցիներու 40 %-ը անգրագէտ եղած է անգլերենէն:

Զարդաքանդակներ Չայնաթաունի մէջ գտնուող Շրի Մարիամանի տաճարի գագաթին. տաճարը հինտուիստական հին տաճարն է Սինկափուրի մէջ, 1827:

1819 թուականէն Սինկափուրը եղեր է բրիտանական նաւերու առեւտրական նաւահանգիստը, Հնդկաստան երթալու ճանապարհին: Ըլլալով գլխաւորաբար առեւտրական կեդրոն եւ անմիջապէս սահմանակից ըլլալով Մալեզիային, Սինկափուրը ենթարկուեր է օտար բազմաթիւ ազդեցութիւններու, ինչպէս Մեծ Բրիտանիայի, այնպէս ալ ասիական երկիրներու: Չինացի եւ հնդիկ աշխատաւորները Սինկափուր տեղափոխուեր են ծովածոցի մէջ աշխատելու նպատակով: Երկիրը Բրիտանիայի գաղութը եղեր է մինչեւ 1942 թուականը:

Երբ Սինկափուրը 1963 թուականին անկախութիւն ձեռք բերաւ Բրիտանիայէն, Սինկափուրի քաղաքացիներէն շատերը եղեր են անգրագէտ մարդիկ, որ Սինկափուր հաստատուեր են Մալեզիայէն, Չինաստանէն եւ Հնդկաստանէն` ցանկանալով աշխատիլ եւ չեն մտադրած այնտեղ երկար մնալ: Տեղի բնակիչներէն միջին խաւի մարդիկ բաւական քիչ եղեր են, որոնք յայտնի են եղեր որպէս փերանականներ կամ պապա-նիոնյեներ` 15-16-րդ դարու չինական ներգաղթեալներ: Բացի փերանականներէն, որոնք խոստացեր էին հաւատարիմ մնալ Սինկափուրին, աշխատաւորներու մեծ մասը կ'ենթարկուէր հարազատ Մալեզիային, Չինաստանին եւ Հնդկաստանին: Անկախութիւն նուաճելէն ետք կառավարութիւնը կը սկսի սինկափուրեան մշակոյթի ստեղծման նպաստող գործունէութիւն ծաւալել:

Մշակոյթներու միաւորումը կարեւոր դեր խաղցեր է էթնիքական բարբառներու ու մշակութային աւանդոյթներու պահպանման գործին մէջ

Սինկափուրեան ամէն ազգութեան վարք ու բարքի եւ կեցութեան վրայ, այլ հանգամանքներէն բացի, կ'ազդեն լեզուին ու դաւանանքին: Անգլերէնը որպէս մայրենի կրող սինկափուրցիները հակուած են արեւմտեան մշակոյթին, մինչդեռ չինարէնը որպէս մայրենի կրողները` չինական մշակոյթին ու Confucianism կոնփուկիոսեանութեան: Մալայերէնով խօսող սինկափուրցիները հակուած են մալայեական մշակոյթին, որ սերտօրէն առնչութիւն ունի իսլամական մշակոյթին:

Ցեղային ու կրօնական ներդաշնակութիւնը սինկափուրցիներու յաջողութեան գրաւականն է, Սինկափուրի յաջողութեան մասը, որ որոշակի դեր ունեցեր է սինկափուրցիի ձեւաւորման վրայ:

Սինկափուրի ազգային ծաղիկը հիպրիտային խոլորձն է` Վանտա միսս Ճոակիմը, որն այդպէս անուանուեր է ի պատիւ Սինկափուրի մէջ ծնած ծագումով հայ կնոջ, որ 1893 թուականին Թանճոնկ Փակարի իր այգիին մէջ խաչասերման միջոցով ստացեր է ծաղիկը: Ազգային շատ մը խորհրդանիշերուն մէջ, ինչպէս են Սինկափուրի զինանշանը եւ Մերլայընը, տեղ գտեր է առիւծը, քանի որ Սինկափուրը յայտնի է որպէս «Առիւծի քաղաք»: Կրօնական հիմնական տօները տօնական օրեր են:

Սինկափուրը տայաք-պետութեան հեղինակութիւն ունի (քաղաքականութիւնը կամ կառավարութիւնը չափազանց կը պաշտպանէ կամ կը խառնուի անհատներւ ընտրութեան), սակայն ամէն դէպքի մէջ, կառավարութիւնը մեծ ուշադրութիւն կը դարձնէ մերիթոքրաթիային, որու համաձայն ամէն մէկը իր տեղը կը գտնէ իր ունակութիւններուն համապատասխան, անկախ հասարակական ծագումէն ու ֆինանսական վիճակէն:

• 
  Տեսարան Չայնաթաունի փողոցային շուկայէն, ուր կը նշուի չինական նոր տարին:
• 
  Հինտուիստական Թայփուսամի տօնակատարութիւն
• 
  Սուրբ Էնտրուի անգլիկան եկեղեցին հիմնադրուեր է 1836 թուականին:

Սնունդ

Սնունդի բացօթեայ կէտ Սինկափուրի մէջ

Երկրի բազմազան սնունդը կը գովազդուի որպէս երկրի այցեքարտերէն մէկը, իսկ սննդամթերքի բազմազանութիւնը, որ կը կիրառեն էթնիքական տարբեր խումբերը, երկրի կառավարութիւնը կը դիտարկէ որպէս բազմամշակոյթի խորհրդանիշ:

Հանրամատչելի մշակոյթի մէջ սննդամթերքի տարբեր տեսակները կը վերաբերին էթնիքական որոշակի խումբերու` վառ ընդգծուած չինական, մալայեական եւ հնդկական խոհանոցներով: Խոհանոցի բազմազանութիւնն աւելի մեծցեր է, շնորհիւ տարբեր խոհանոցներու աւադոյթներու հիպրիտացման, օրինակ` փերենաքա խոհանոցը չինական ու մալայեական խոհանոցներու խառնուրդն է:

Արուեստ

Էսպլանադա կեդրոն

1990-ական թուականներէն կառավարութիւնը կը զարգացնէ Սինկափուրը, որպէս արուեստի ու մշակոյթի կեդրոն: Ուշադրութիւն կը դարձուի կատարողական արուեստին: Սինկափուրը համաշխարհայնական երկիր է, «արեւելքի ու արեւմուտքի միջեւ ինկած դարպաս»: Մշակութային կարեւոր կեդրոններէն ու միջոցառումներէն են.

• Էսփլանատա - բացուեր է 2002 թուականի Հոկտեմբերին, թատերական արուեստի կեդրոն է
• Սինկափուրի ազգային սիմֆոնիք նուագախումբ
• Սինկափուրեան արուեստի ամէնամեայ փառատօն - կը կազմակերպուի Արուեստի ազգային խորհուրդին կողմէ
• Սթենտափ հումորային ներկայացումներ` շաբաթը մէկ անգամ, բաց խօսափողերով

Մարմնամարզ եւ ժամանց

Սինկափուրի ազգային մարզադաշտը Քալանկի մէջ

Սինկափուրցի նաւավարները որոշակի յաջողութիւններու հասեր են միջազգային մրցասպարէզներուն մէջ, իսկ անոնց «Օփթիմիսթ» թիմը լաւագոյններէն մէկը կը համարուի աշխարհի վրայ։ Նշանաւոր նաւավարներէն են Քոլին Չենկը եւ Քելի Չանը:

Սինկափուրի ֆութպոլի լիկան մեկնարկեր է 1996 թուականին եւ ներկայիս բաղկացած է 9 թիմերէ, ներառեալ` երկու օտարերկրեայ: Փրոֆեսիոնալ պասքէթպոլի Singapore Slingers թիմը հանդէս կու գայ Աւստրալիայի պասքէթպոլի ազգային լիկային մէջ եւ առաջատարներէն մէկն է պասքէթպոլի Ասիական լիկային մէջ, որ հիմնադրուեր է 2009 թուականի Հոկտեմբերին:

Սինկափուրը 2008 թուականին սկսեր է մասնակցիլ Ֆորմուլա 1 մրցաշարքերուն եւ կազմակերպել Սինկափուրի Կրան փրի: Մրցաշարքը կը կայանայ Մարինա Պէյ Սթրիթ մրցուղիին վրայ. անիկա եղեր է Ֆորմուլա 1-ի` Ասիոյ մէջ կայացած առաջին մրցաշարքը: Ըստ կնքուած պայմանագիրին` Սինկափուրը մրցաշարքին մէջ կը մնայ մինչեւ 2021 թուականը, նախորդ պայմանագիրը ստորագրուեր էր 2012 թուականին` ընդգրկելով մինչեւ 2017 թուականը:

2010 թուականին Սինկափուրի մէջ տեղի ունեցեր են առաջին պատանեկան Ողլիմպիական խաղերը:

Սինկափուրի մէջ կը կազմակերպուին Ասիոյ մէջ խոշորագոյն ընդհանուր մենամարտերը` ONE Championship անունով: Գովազդային գործերու ցանկին մէջ նշանաւոր այնպիսի մարտիկներ են, ինչպէս Պեն Ասքրենը, Ռոճըր Կրեյսին, Պրենտոն Վերան եւ Սինիա Աոքին:

Զանգուածային լրատուական միջոցներ

Կառավարութեան հետ կապ ունեցող ընկերութիւնները կը հսկեն հայրենական ԶԼՄ-ները Սինկափուրի մէջ: MediaCorp ընկերութիւնը կը ղեկավարէ անվճար հեռուստաընկերութիւններու եւ ռատիոկայաններու մեծամասնութիւնը երկրին մէջ։ Ընդհանուր առմամբ, կը տրամադրուի անվճար եօթ հեռուստաալիք: Starhub Cable Vision ընկերութիւնը կը տրամադրէ քապելային հեռուստաալիքներ ողջ աշխարհէն, իսկ Mio TV, Singtel's Mio TV եւ IPTV ընկերութիւնները կը մատուցեն թուային ծառայութիւններ : Singapore Press Holdings կազմակերպութիւնը, որ սերտօրէն կապուած է կառավարութեան, կը վերահսկէ մամուլի մեծ մասը Սինկափուրի մէջ:

ԶԼՄ-ները Սինկափուրի մէջ յաճախ կ'ենթարկուին քննադատութեան չափէն դուրս կառավարուելու եւ իրաւապաշտպան խումբերու ազատութեան բացակայութեան համար: Կ'ըսեն, որ ինքնաքննադատութիւնը լրագրողներու շրջանակին մէջ համընդհանուր բնոյթ կը կրէ: Սինկափուրը 2014 թուականին, ֆրանսացի լրագրողներու ուսումնասիրութիւններուն համաձայն, ամէնացած վարկանիշը ունեցեր է մամուլի ազատութեան չափանիշով: ԶԼՄ-ներու զարգացման վարչութիւնը կը վերահսկէ Սինկափուրեան ԶԼՄ-ները` պահանջելով հեռացնել վնասաբեր նիւթերը:

Արգիլուած է արբանեակային ալեհաւաքներու մասնաւոր սեփականութիւնը: 2016 թուականին Սինկափուրի մէջ կար համացանցի մօտ 4.7 միլիոն օգտատէր, որ կը կազմէ բնակչութեան ընդհանուր թիւի 82.5 %-ը: Սինկափուրի կառավարութիւնը չի մասնակցիր համացանցային կայքերու գրաքննութեան, սակայն մօտ 100 կայք արգելափակուած է «որպէս Սինկափուրեան հասարակութեան համար անցանկալի եւ վնասակար բովանդակութիւն ունեցող կայքեր»: Քանի որ արգիլուած կայքերը անհասանելի են միայն տնային պայմաններով, օգտատէրերը նախկինին պէս կրնան այդ կայքերը մտնել իրենց գրասենեկային համակարգիչներէն:

Քաղաքական կուսակցութիւններ

• Ժողովրդական գործողութեան կուսակցութիւն (ԺԳԿ)
• Սինկափուրի սոցիալիստական ճակատ
• Բանուորական կուսակցութիւն
• Միացեալ ժողովրդական ճակատ
• Սինկափուրի դեմոկրատական կուսակցութիւն

Տե՛ս նաեւ

• Մահապատիժով Տիսնեյլենտ

Տե՛ս նաեւ

• Սինկափուրի զինուած ուժեր
• Սինկափուրի Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ հայկական եկեղեցի
• Հայերը Սինկափուրի մէջ

Մեդիա ֆայլեր

Ուիքիպահեստ նախագիծի Սինկափուր ստորոգութեան մէջ կրնաք գտնել յաւելեալ պատկերազարդում այս նիւթի վերաբերեալ։