Համաշխարհային ժառանգութիւն

Թիվ #483: Չիչեն Իցան Յուկատանում (Մեքսիկա)

Թիվ #592: Բորոբուդուրը Կենտրոնական Ճավայում (Ինդոնեզիա)

Համաշխարհային ժառանգութիւն (անգլերէն՝ World Heritage, ֆրանսերէն՝ Patrimoine Mondial), բնական եւ մարդու ձեռքերով ստեղծած մշակութային արժէքներն են, որոնք կը պաշտպանուին եւ կը ժողովրդականացուին իրենց իւրայատուկ պատմական կամ կենսոլորտագիտական նշանակութեան համար։

Կազմակերպութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1972 թուականին ՄԱԿԳՄԿ-ը ԵՈՒՆԵՍՔՕ ընդունել է «Համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգութեան պաշտպանման միութիւն» (ուժի մեջ է մտել 1975 թուական)։ ԽՍՀՄ-ը վաւերացրած է միութիւն 1988 թուականի մարտի 9-ին։ Մինչեւ 2009 թուականի ապրիլին միութիւն վաւերացրել են 186 երկրներ։

Չափանիշներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Համաշխարհային ժառանգութեան ցանկի ամենակարեւոր նպատակն է պահպանել եւ յայտնի դարձնել իւրահատուկ վայրերը, եւ անկողմնակալութեան համար կազմուած են գնահատութեան չափանիշները։

(1978 թուականի) սկիզբը եղեր են միայն մշակութային ժառանգութեան վայրերու չափանիշներ, եւ այդ ցանկը ունէր վեց կէտ։ Իսկ յետոյ, մայրացամաքներու հաւասարակշռութիւնը պահպանելու համար բոլոր չափանիշները միացուցած են եւ այսօր Համաշխարհային ժառանգութեան վայրը պիտի ունենայ գոնէ մէկ չափանիշ թուարկածէն^[1].

Մշակութային չափանիշներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

I. Այն, որ կը ներկայացնէ մարդկային ստեղծագործական գլուխգործոց է։
II. Այն, որ կը վկայէ մարդկային արժէքներու տուեալ ժամանակահատուածին մէջ կամ որոշ մշակութային բնագաւառի, ճարտարապետութեան, գիտարուեստութեան եւ կամ ճարտարագիտութեան, յիշատակերտային արուեստի մէջ, քաղաքներ նախագծելու կամ բնավայրներ, դաշտավայրեր ստեղծման փոխադարձ ազդեցութեան մասին։
III. Այն, որ եզակի է կամ առնուազն բացառիկ՝ մշակութային աւանդոյթի կամ քաղաքակրթութեան համար, որը գոյութիւն ունի մինչեւ այսօր կամ արդէն անհետացեր է։
IV. Այն, որ կառուցումի, ճարտարապետական, գիտարուեստական եւ կամ ճարտարագիտական համոյթի, կամ բնավայրի ակնառու օրինակ է, որը կը ներկայացնէ մարդկային պատմութեան զգալի մաս։
V. Այն, որ մարդկային աւանդական կառուցման ակնառու օրինակ է, հողի եւ ծովի աւանդական օգտագործումով, ելնելով մշակոյթի (կամ մշակոյթներու) կամ շրջապատող միջավայրի հետ մարդկային փոխյարաբերութիւններու օրինակ, յատկապէս եթէ բնութիւնը դարձեր է խոցելի ու անշրջելի փոփոխութիւններու ուժեղ ազդեցութեան պատճառով։
VI. Այն, որ ուղղակիօրէն կամ մասամբ կապուած է իրադարձութիւններու կամ գոյութիւն ունեցող աւանդոյթներու, գաղափարներու, համոզմունքներու, գրական եւ գեղարուեստական հետ, եւ ունի համամարդկային նշանակութիւն։ (Ըստ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի կոմիտԷի կարծիքի, այդ չափանիշը նախընտրելի է օգտագործել կամ եւս մէկ չափանիշի, կամ չափանիշներու հետ։)

Բնածին չափանիշներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

VII. Այն, որ բնական բներեւոյթ մըն է կամ գեղագիտական նշանակութիւն եւ բացառիկ բնական գեղեցկութեան տարածութիւն։
VIII. Այն, որ հիանալի օրինակ է՝ Երկրի պատմութեան գլխաւոր փուլերու ներառեալ կեանքի արձանագրութիւնը, հողերու ձեւաւորման եւ զարգացման փուլին մէջ շարունակական նշանակութիւն ունեցող երկրաբանական գործընթացները կամ նշանակալի երկրամորֆիքական կամ բնակրաֆիքական առանձնայատկութիւնները։
IX. Այն, որ բացառիկ նմուշ է՝ շարունակուող կենսոլորտագիտական եւ կենսաբանական գործընթացները երկրային, քաղցրահամ ջուրերու, ծովային ու ծովային կենսոլորտային համակարգերու եւ բուսական ու կենդանական համայնքներու զարգացման մէջ բացառիկ նմուշ:
X. Այն, որ կը ներառէ ամէնէն կարեւոր կամ նշանաւոր բնական միջավայրերը՝ պահպանելու տուեալ միջավայրի կենսաբանական բազմազանութիւնը, ներառեալ այն վտանգուած տեսակները, որոնք բացառիկ համաշխարհային գիտական արժէքներ են եւ կամ միջավայրի պահպանման տեսանկիւնէն։

Հետեւեալ աղիւսակը կը բովանդակէ Համաշխարհային ժառանգութեան վայրերը աշխարհագրական դասակարգման առումով՝^[2]

Շրջան	Բնական	Մշակութային	Խառը	Ընդհանուր
Ափրիկէ	33	42	3	78
Արաբական նահանգներ	4	60	1	65
Ասիա-Խաղաղովկիանոսային	48	129	9	186^[3]
Եւրոպա, ԱՄՆ, եւ Գանատա	56	375	9	440
Լատինական Ամերիկա եւ Քարիպներ	35	83	3	121
Ընդհանուր	176	689	25	890