Մասնակից:Կարէն/Սեւագրութիւն

Պիրոլ^[1] (լատիներէն՝ Oriolus oriolus)՝ փոքր, վառ գունաւոր թռչուն, միակ ներկայացուցիչը պիրոլներու ընտանիքի, տարածուած է չափաւոր կլիմայով հիւսիսային կիսագունդի մէջ։ Բոյն կը դնէ Եւրոպայի մէջ, բացառելով ամենահիւսիսային շրջանները, եւ Փոքր, Միջին եւ Հարաւային Ասիոյ մէջ (բացառելով Արաբական թերակղզին), հասնելով արեւելքում մինչեւ Մոնղոլիայի եւ Չինաստանի արեւմտեան եզրերը, Սիբիրի անտառային գօտիին մէջ մինչեւ Ենիսեյի վերին հոսանքները^[2]։ Աղմկոտ եւ շարժուն, սովորաբար կը մնայ ծառերու սաղարթին մէջ, հիմնականօրէն տերեւաթափ ծառերու։ Չշփուող է, հանդիպում է առանձին կամ զոյգերով։ Կը սնուի թրթուրներով եւ այլ միջատներով, ինչպէս նաեւ հատապտուղներով։ Կը միգրացուի երկար հեռաւորութիւններ, ձմեռը կ'անցնէ Ասիայի եւ Ափրիկէի արեւադարձային շրջաններուն մէջ՝ Սահարայէն հարաւ։ Սովորական տեսակ։

Միջազգային բնապահպանական միութեան տուեալներով, բաւական բազմաթիւ տեսակ է։ Չնայած վերջին տարիներուն թռչուններու ընդհանուր բնակչութիւնը նուազած է, անոր դինամիկան ներկայիս չի թոյլատեր այս տեսակը համարել որպէս խոցելի։ Միջազգային Կարմիր գրքի մէջ պիրոլը ունի նվազագոյն վտանգի կարգավիճակ (LC կարգ):

Պիրոլի երգը

Նկարագրութիւն

Չափերով քիչ մը աւելի մեծ, քան սովորական շաքարը՝ երկարութիւնը 24-25 սմ, թեւերու բացուածքը մօտ 45 սմ, զանգուածը 50-90 գ^[3]։ Մարմինը քիչ մը երկարուած է։ Գոյնը լաւ արտայայտուած սեռային դիմորֆիզմ ունի՝ արուներն ու էգերը զգալիօրէն կը տարբերին իրարու։ Արուի փետուրները ոսկեգոյն-դեղին են սեւ թեւերով եւ սեւ պոչով։ Պոչի եզրին եւ թեւերուն վրայ փոքր դեղին բծեր կան։ Կտուցէն աչքէն կ'անցնի սեւ գիծ մը, որ կը կոչուի «սանձ»՝ կախուած ենթատեսակէն, ան կրնայ անցնիլ աչքերու ետեւէն կամ ոչ (տես նկարը)։ Էգի վերին մասը կանաչավուն-դեղին է, իսկ ներքեւի մասը՝ սպիտակավուն մութ երկայնակի շերտերով։ Թեւերը կանաչավուն-մոխրագոյն են։ Կտուցը երկու սեռերուն մօտ ալ դարչնագոյն կամ կարմրավուն-դարչնագոյն է, բաւական երկար եւ ուժեղ։ Ծիածանաթաղանթը կարմիր է։ Երիտասարդ թռչունները աւելի կը նմանին էգին, բայց աւելի մռայլ, շերտաւոր եւ մութ ներքեւի փետուրներով։

Շատ շարժուն թռչուն է, արագ եւ անաղմուկ կը ցատկէ ճիւղէ ճիւղ խիտ տերեւներու մէջ։ Թռիչքը արագ եւ ալիքաձեւ է, ինչպէս փայտփորներուն կամ աղաւնիներուն։ Միջին թռիչքի արագութիւնը 40-47 կմ/ժ է, թէեւ արուները իրարու հետապնդման ժամանակ կրնան հասնիլ մինչեւ 70 կմ/ժ^[4]։ Հազուադէպ բաց տարածութիւններու մէջ կը թռչի, թէեւ արուները զուգավորման շրջանին երբեմն կը ցուցադրուին, նստած ճիւղի վրայ։

Պիրոլի երգն ու ճիչերը, Նովգորոդի մարզ

Ձայնային արտայայտութիւնները կը ներառեն քանի մը տարբերակներ, որոնք իրարու նման չեն։ Երբեմն կը հանէ սուր եւ բոլորովին ոչ երաժշտական ճիչ, որ կը յիշեցնէ վախցած կատուի մռմռոցը։ Հեռուէն կը լսուի թռչունի ցած, մեղեդային սուլոցը, որ կը յիշեցնէ սրինգի ձայները եւ բաղկացած է 3-4 վանկերէ՝ «ֆիւ-լիւ-լի»։ Հեռաւորութենէն գրեթէ չի լսուիր պիրոլի այլ տիպիկ ճիչը՝ կարճ, խռպոտ ձայներու շարք մը՝ «գիգիգիգիգի», ինչպէս բազեներուն^[4]^[5]^[6]։

Տարածում

Տարածուածութեան գօտի

Լայն տարածուած տեսակ է։ Կը ներառէ գրեթէ ամբողջ Եւրոպան, հասնելով հիւսիս մինչեւ 63° հս. լ. Շուէտի եւ Ֆինլանտայի մէջ, եւ 61° հս. լ. Եւրոպական Ռուսաստանի մէջ^[7]։ Բրիտանական կղզիներուն վրայ գրեթէ չի բոյն դներ, երբեմն հանդիպելով միայն Սիլի կղզիներուն եւ Անգլիայի հարաւային ափին^[8]։ Նաեւ անկանոն կերպով բոյն կը դնէ Ազորեան կղզիներուն եւ Մադէյրա կղզիին վրայ։ Ասիոյ մէջ բոյն դնելու գօտին կը զբաղեցնէ ամբողջ արեւմտեան մասը մինչեւ Ենիսեյի հովիտը, Մինուսինսկի գոգաւորութիւնը, Արեւմտեան Սայանը եւ Ջունգարական Ալաթաուն, ինչպէս նաեւ Գանգի ստորին հոսանքը Հնդկաստանի եւ Պանգլատէշի մէջ։ Ամէնուրեք գաղթող թռչուն է, բացառութեամբ հնդկական բնակչութեան, որ բոյն դնելու շրջանին միայն փոքր տեղաշարժեր կ'ընէ։

Բնակավայրեր

Կեանքի մեծ մասը կ'անցնէ ծառերու սաղարթին մէջ՝ չնայած իր վառ փետուրներուն, այս թռչունը յաճախ դժուար է տեսնել գետնէն։ Կ'նախընտրէ լուսաւոր, բարձր ծառերով անտառներ, հիմնականօրէն տերեւաթափ՝ բարդիներու, ուռիներու կամ բարդիներու պուրակներ։ Չոր շրջաններուն մէջ յաճախ կը բնակուի գետերու հովիտներու տուգայական թփուտներուն մէջ։ Հազուադէպ կը հանդիպի խոտածածկ սոճիներու անտառներուն մէջ։ Վերջապէս, երբեմն կ'ընտրէ անմարդաբնակ կղզիներ առանձին ծառերով, ուր կը սնանի աւազային դիւններուն կամ հեթանոսական թփուտներուն մէջ^[4]։

Կը խուսափի խիտ ստուերուած անտառներէն եւ տայգայէն, սակայն հաճոյքով կը բնակուի մարդու մօտ՝ այգիներու եւ պուրակներու մէջ, ճանապարհներու երկայնքով անտառատնկումներու մէջ^[9]։ Թիան Շանի մէջ բոյն կը դնէ մինչեւ 2000-2200 մ բարձրութեան վրայ^[10]։ Թռիչքներու ժամանակ կը հանդիպի զգալիօրէն աւելի բարձր՝ մինչեւ 2700 մ Թալասի Ալաթաուի մէջ, 2300 մ Ռուանտայի մէջ^[10] եւ 4300 մ Թանզանիայի մէջ^[11]։ Նոյեմբերէն մինչեւ Փետրուար հիմնականօրէն կը մնայ հարթավայրերուն մէջ՝ մինչեւ 850-900 մ բարձրութեան Անգոլայի մէջ եւ մինչեւ 50 մ Քենիայի մէջ^[11]։

Սնունդ

Սննդակարգի հիմքը կը կազմեն կենդանական սնունդները։ Բազմացման շրջանին հիմնականօրէն կը սնանի ծառային միջատներով, գլխաւորաբար թրթուրներով, ներառեալ մազոտ թրթուրները։ Կը կերակրուի թիթեռներով (ներառեալ արջուկները), ճպուռներով, ականջաբզիկներով, մոծակներով, կանթներով (Pentatomidae-էն մինչեւ Acanthosoma), ծառային բզեզներով (կանթ, Cantharidae, Elateridae, Scarabaeidae, Chrysomelidae, Cerambycidae, Curculionidae), որոշ ուղղաթեւերով (Leptophyes, Conocephalus)։ Կը բռնէ որոշ սարդեր։

Երբեմն կը քանդէ փոքր թռչուններու բոյները, ինչպէս մոխրագոյն ճանճորս (Muscicapa striata) եւ կարմրապոչիկ (Phoenicurus phoenicurus)։

Պտուղներու հասունացման շրջանին եւ միգրացիայի վայրերուն մէջ մասամբ կը փոխուի պտուղներու՝ կեռասենի, խաղող, հաղարջ, կեռաս, թուզ, տանձ, թթենի եւ այլն։ Կը սնանի հիմնականօրէն վաղ առաւօտեան, քիչ չափով՝ կէսօրուան ետք ժամը 15-էն ետք։

Բազմացում

Ինչպէս ընտանիքի միւս ներկայացուցիչները, պիրոլը մոնոգամ է։ Բոյն դնելու վայրերու մօտ գաղթելու պարագային, կը հասնի բաւական ուշ, երբ ծառերուն արդէն առաջին կանաչը կը յայտնուի՝ Ռուսաստանի միջին գօտիին մէջ՝ մայիսի երկրորդ կէսին։ Առաջինները կը հասնին արուները, էգերը՝ քիչ մը ուշ։ Բազմացումը տեղի կ'ունենայ տարին մէկ անգամ, ամբողջական ձուադրումները կը հանդիպին Արեւելեան Գերմանիոյ մէջ՝ մայիսի վերջը - յունիսի սկիզբը, Իսպանիոյ մէջ՝ մայիսի վերջը, Պելգիոյ, Շուէտի եւ Շուէտի մէջ՝ յունիսի սկիզբը, Մարոկկոյի մէջ՝ յունիսի միջին։ Զուգավորման շրջանին արուն կը ցուցադրէ իր վարքը՝ կը ցատկէ ճիւղէ ճիւղ, կը թռչի էգի շուրջ, կը հետապնդէ զայն, օդին մէջ «սուզումներ» կ'ընէ, աշխուժօրէն կը ծլվլայ եւ կը սուլէ, կը բացէ պոչը եւ թեւերը կը թափահարէ։ Ան նաեւ կը պաշտպանէ իր տարածքը՝ մրցակից արուներու միջեւ յաճախ կը պատահին կատաղի կռիւներ։ Գրաւուած էգը կը պատասխանէ սուլոցով եւ պոչը կը շարժէ։

Բոյնը կը ներկայացնէ լայն օվալաձեւ եզրերով, ոչ խոր կախուած զամբիւղ մը, որ սովորաբար հիւսուած է կեղեւի շերտերէ, չոր խոտերէ եւ կեղեւէ։ Բոյնի տրամագիծը 12-16 սմ է, բոյնի բարձրութիւնը՝ 6-9 սմ, բոյնի խորութիւնը՝ 4-5 սմ։ Ներսէն բոյնը կը ծածկուի տերեւներով, փետուրներով, սարդոստայնով կամ նոյնիսկ մարդու թողած փափուկ աղբի կտորներով։ Ընդհանրապէս, անհրաժեշտութեան պարագային, բոյն կառուցելու համար թռչունները կրնան օգտագործել որեւէ յարմար նիւթ՝ օրինակ, Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ պիրոլները օգտագործած են մօտակայ կապի կէտի վիրակապերը։ Բոյն կառուցելու ընթացքին յստակ պարտականութիւններու բաժանում կը նկատուի՝ արուն կը հաւաքէ նիւթը, իսկ էգը կը տեղադրէ զայն։ Բոյնը սովորաբար կը գտնուի բարձր՝ գետնէն, բարակ հորիզոնական ճիւղերու պատառաքաղին մէջ, հեռու բունէն, իսկ յարմար վայրի բացակայութեան՝ երկու ճիւղերու միջեւ։ Ան լաւ կը կցուի, որպէսզի ուժեղ քամին չկարենայ զայն քանդել, եւ կը քողարկուի տերեւներու մէջ՝ մամուռի կտորներով եւ խոտի ցողուններով։ Հայտնի ռուսական թռչնաբան եւ հրապարակախօս Ս. Ա. Բուտուրլին ուշադրութիւն դարձուցած է բոյնի տեղադրման հետաքրքիր առանձնայատկութեան՝ նոր բոյնը միշտ կը գտնուի բունին թեքուած, սակայն հետագային, ճտերու ծանրութեան տակ, անկիւնը աստիճանաբար կը փոխուի հակառակ ուղղութեամբ։ Ձուադրումը սովորաբար կը բաղկանայ 4 (հազուադէպ 3-5) հաւկիթներէ, որոնք սպիտակ են վարդագոյն կամ կրեմի երանգով եւ հազուադէպ կարմրավուն-դարչնագոյն կէտերով։ Հաւկիթներու չափը (28-33) x (21-23) մմ է, զանգուածը՝ մօտ 0.37-0.48 գ։ Հաւկիթները կը նստին 13-15 օր, հիմնականօրէն էգը։ Արուն կը կերակրէ էգը եւ երբեմն կարճ ժամանակով կը փոխարինէ զայն։ Ծնուած ճտերը կոյր են եւ ծածկուած երկար դեղնավուն փետուրներով։ Երկու ծնողներն ալ կը կերակրեն զանոնք նախ թրթուրներով, իսկ յետոյ՝ աւելի կարծր հատապտուղներով։ Դիտարկումները ցոյց տուած են, որ ծնողներու սնունդով բոյնին մօտեցումներու քանակը միջին հաշուով 9-15 անգամ էր ժամուայ ընթացքին, որ ի վերջոյ կը կազմէր մինչեւ 211 կերակրումներ օրուայ ընթացքին։ Ճտերը կը սկսին թռչիլ 15-17 օրուայ ընթացքին՝ Ռուսաստանի հարաւին մէջ առաջին թռիչքները կը յայտնուին արդէն յունիսի երկրորդ կէսին, իսկ յուլիսի կէսին՝ ամբողջ տարածքի մէջ։ Ճտերը կը ցրուին օգոստոսի սկիզբին, իսկ արդէն ամսուայ վերջը գաղթող թռչունները կը սկսին տեղափոխուիլ ձմեռային բնակավայրեր։

Враги

Сообщения о нападении пернатых хищников на иволог эпизодичны, несмотря на то, что яркое оперение неизменно привлекает к ним внимание. Известно, что на них охотятся ястреб-перепелятник, разнообразные соколы (сапсан, кобчик Falco vespertinus, сокол Элеоноры Falco eleonorae, пепельный Falco concolor, средиземноморский Falco biarmicus соколы, обыкновенная пустельга Falco tinnunculus), орёл-карлик (Hieraaetus pennatus), чёрный (Milvus migrans) и красный (Milvus milvus) коршуны и некоторые другие хищные птицы^[12].

В астрономии

В честь иволги назван астероид (701) Ориола, открытый в 1910 году.

Ծանօթագրութիւններ

↑ Mēnēvishean Gabriēl (1897)։ Պատկերազարդ բնական պատմութիւն (հայերեն)։ Մխիթարեան տպարան
↑ Жизнь животных. Т.6. Птицы / Под ред. В. Д. Ильичева. А. В. Михеева.- М.: Просвещение,1986. −527 с.
↑ Rjabicev Vadim Konstantinovič (2001)։ Pticy: Urala, Priural'ja i Zapadnoj Sibiri: spravočnik-opredelitel'։ Ekaterinburg: Izd. Ural'skogo Universiteta։ ISBN 978-5-7525-0825-7
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Hoyo Josep del, Elliott Andrew, Sargatal Jordi, Christie David A., Bock Walter Joseph, Collar Nigel James (2008)։ Handbook of the birds of the world։ BirdLife international։ Barcelona: Lynx ed։ ISBN 978-84-96553-45-3
↑ Svensson Lars, Grant Peter J., Mullarney Killian, Zetterström Dan, Christie David, Svensson Lars (1999)։ Collins bird guide: the most complete field guide to the birds of Britain and Europe։ London: HarperCollins։ ISBN 978-0-00-219728-1
↑ Морозов В. Занимательная биоакустика. — М. : Знание, 1987. — 208 с.
↑ Степанян Л. С. Конспект орнитологической фауны России и сопредельных территорий. — М. : Академкнига, 2003. — 727 с.
↑ Sharrock J. T. R. (1974)։ Scare migrant birds in Britain and Ireland (First publ հրտրկթն․)։ London: T & A D POYSER։ ISBN 978-0-85661-008-0
↑ Дементьев, Г. П.; Гладков, Н. А. Птицы Советского Союза. — Советская наука, 1953. — Т. 5. — 803 с.
↑ ^10,0 ^10,1 Ковшарь А. Ф. (Отв. Ред.). Птицы Казахстана. — Алма-Ата : Наука, 1974. — Т. V. — 479 с.
↑ ^11,0 ^11,1 Mason Paul, Allsop Jake (2009)։ The golden oriole։ London: T & AD Poyser։ ISBN 978-0-7136-7683-9
↑ Walther & Jones, 2008, էջ 723

[1] Mēnēvishean Gabriēl (1897)։ Պատկերազարդ բնական պատմութիւն (հայերեն)։ Մխիթարեան տպարան

[2] Жизнь животных. Т.6. Птицы / Под ред. В. Д. Ильичева. А. В. Михеева.- М.: Просвещение,1986. −527 с.

[3] Rjabicev Vadim Konstantinovič (2001)։ Pticy: Urala, Priural'ja i Zapadnoj Sibiri: spravočnik-opredelitel'։ Ekaterinburg: Izd. Ural'skogo Universiteta։ ISBN 978-5-7525-0825-7

[:0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Hoyo Josep del, Elliott Andrew, Sargatal Jordi, Christie David A., Bock Walter Joseph, Collar Nigel James (2008)։ Handbook of the birds of the world։ BirdLife international։ Barcelona: Lynx ed։ ISBN 978-84-96553-45-3

[5] Svensson Lars, Grant Peter J., Mullarney Killian, Zetterström Dan, Christie David, Svensson Lars (1999)։ Collins bird guide: the most complete field guide to the birds of Britain and Europe։ London: HarperCollins։ ISBN 978-0-00-219728-1

[6] Морозов В. Занимательная биоакустика. — М. : Знание, 1987. — 208 с.

[7] Степанян Л. С. Конспект орнитологической фауны России и сопредельных территорий. — М. : Академкнига, 2003. — 727 с.

[8] Sharrock J. T. R. (1974)։ Scare migrant birds in Britain and Ireland (First publ հրտրկթն․)։ London: T & A D POYSER։ ISBN 978-0-85661-008-0

[9] Дементьев, Г. П.; Гладков, Н. А. Птицы Советского Союза. — Советская наука, 1953. — Т. 5. — 803 с.

[:1-10] 10,0 ^10,1 Ковшарь А. Ф. (Отв. Ред.). Птицы Казахстана. — Алма-Ата : Наука, 1974. — Т. V. — 479 с.

[:2-11] 11,0 ^11,1 Mason Paul, Allsop Jake (2009)։ The golden oriole։ London: T & AD Poyser։ ISBN 978-0-7136-7683-9

[Walther_&_Jones—2008——723-12] Walther & Jones, 2008, էջ 723

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]