Կեռասենի
| Կեռասենի | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Գիտական դասակարգութիւն | ||||||||
|
||||||||
| Լատիներէն անուանում | ||||||||
| Prunus avium
(L.) 1755
|
||||||||
| Հատուկ պահպանութիւն | ||||||||
| Արեալ | ||||||||
 | ||||||||
|
|
Կեռասենի (լատիներէն՝ Prunus avium), վարդազգիներու ընտանիքին պատկանող պտղատու բոյս մը։ Բարձրութիւնը կը հասնի մինչեւ 10 մեթրի, յաճախ աւելի բարձր, նոյնիսկ 30 մեթրի եւ աւելի, օրինակ՝ Քիեւի անտառներուն մէջ։
Կեռասենիի ծառը ունի բալենիի տեսք։ Կ'ենթադրուի, որ անիկա տարածուած է Անատոլիոյ եւ Եւրոպայի մէջ, Դանիոյ եւ Զուիցերիոյ մէջ՝ Ք.Ա. 8000-ին։
Անուանում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Կեռասունտ քաղաքը գտնուած է Տրապիզոնէն ոչ հեռու: Հոս հռոմէացիները առաջին անգամ տեսած են իրենց համար անյայտ պտղատու ծառեր, որոնք անուանած են cerasi[1]։ Հոսկէ ալ իտալերէն՝ ciliega, արաբերէն՝ كرز, ֆրանսերէն՝ cerise, սպաներէն՝ cereza, փորթուկալերէն՝ cereja, գերմաներէն՝ Kirsche, անգլերէն՝ cherry եւ ռուսերէն՝ черешня :
Կենսաբանական Նկարագիր
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Բունին կեղեւը գորշասպիտակաւուն է։ Բարձրութիւնը կը հասնի մինչեւ 15 մ։ Երկարակեաց է (կ'ապրի մինչեւ 100 տարի եւ աւելի)։ Տերեւները պարզ են, մեծ, երկար, ձուաձեւ, սուր ծայրամասով եւ ատամնաեզր։ Ծաղկաբոյլը նոսրածաղիկ հովանոց է, ծաղիկները՝ մեծ, սպիտակ, երկար կոթուններով, երբեմն՝ մէկական։ Կը ծաղկի Ապրիլ-Մայիսին։ Պտուղը տարբեր մեծութեան, հիւթալի, կլոր, երբեմն՝ բութ, սրտաձեւ կորիզապտուղ է, կարմիր, վարդագոյն, դեղին եւ սեւ գոյնի։ Պտղահիւթը՝ անգոյն, երբեմն մութ կարմիր, քաղցր, քաղցրաթթուաշ եւ թոյլ տտիպութեամբ[2]։
Կիրարկութիւն եւ Նշանակութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Պտուղները օգտագործուած են թարմ, չորցած եւ վերամշակուած (պահածոյ, անուշ եւ զովացուցիչ ջուրեր)։ Կեռասենին կը բազմանայ պատուաստներով եւ մացառներով։ Բերքատուութիւնը 70-80 ց/հա է։ Կը մշակուի Ուքրանիոյ հարաւը, Մոլտովիայի, Կովկասի եւ միջինասիական հանրապետութիւններուն մէջ։ Պտուղները կը պարունակեն շաքար, ազոտ եւ այլ նիւթեր, որոնք օգտագործուած են թարմ եւ վերամշակուած (անուշ, պահածոյ, հիւթ, գինի, չիր, շաքարաչիր եւ այլն)։ Կորիզին միջուկը կը պարունակէ իւղ, որ օգտագործուած է օծանելիքի արտադրութեան, իսկ բնափայտը՝ ատաղձագործութեան մէջ (կը պատրաստեն երաժշտական գործիքներ)։ Երկարակեաց է (կ'ապրի մինչեւ 100 տարի եւ աւելի): Կը սիրէ ջերմութիւնը, լոյսը եւ խոնաւութիւնը։ Կը բազմանայ արմատներով, սերմերով եւ արմատային մացառներով։ Մեղրատու է։
Հայաստանի մէջ, կը մշակուի հիւսիսային եւ հարաւ-արեւելեան շրջաններուն մէջ, Արարատեան դաշտին եւ նախալեռնային գօտիին էջ։ Մշակուող ձեւերէն են՝ Տրոկանա դեղինը, Տենիսենի դեղինը, Մեթաթարականը եւ Սեւ Նափոլէոնը։ Հայաստանի տեղական տեսակներէն են՝ Քանաքեռի կեռասը, Սպիտակենին եւ Կարմիրկենին։
Կեռասենիին Պտուղները
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Պտուղները կը պարունակեն մինչեւ 15% շաքար, 11% pectin, 1.5-2.5% բնական թթուներ (խնձորի, կիտրոնի, խինինի եւ սաթի), tannins, coumarins, ներկանիւթ եւ 0.75-1.3% ազոտային նիւթեր։ 100 կ. հումքը կը պարունակէ հետեւեալ կենսանիւթերը` 0.1 մկ carotene, 0.32 մկ tocopherols, 15 մկ Ascorbic acid, (PP)՝ 0.4 մկ, biotine (H)՝ 0.4 մկ, B1՝ 0.3 մկ, B2՝ 0.03մկ, B5՝ 0.08 մկ, B6՝ 0.05 մկ, B9՝ 6 մկգ, flavonoids quercetin եւ այլն։ Պտուղը կը պարունակէ նաեւ՝ մակնեթ եւ լուսածնային: 5 iode, Zinc, molybdenum, պղինձ եւ երկաթ։ Կորիզին մէջ` 25-30% ճարպաիւղ, եթերային նիւթեր, իսկ տերեւներուն մէջ՝ դաբաղանիւթ, Phytoncides եւ coumarin։
Կեռասենիի պտուղները կը գնահատուին իրենց վաղահասութեամբ, արհեստագիտութեան եւ սննդային բարձր յատկանիշներով։ Տարածուած են՝ սովորական կամ թթուն, տափաստանայինը, թաւոտն ու աւազաբալենին։ Մշակուող ձեւերուն մեծ մասը կը ստացուի առաջին 2 տեսակներէն։ ՀՀ-ի մէջ, յայտնի են բալենիի 3 վայրի տեսակներ՝ մահալեպեան, մանրապտուղ եւ ալեհեր։ Կը մշակուին սովորական կեռասենիէն։ Տեղական ձեւերը յատուկ անուններ չունին, կը կոչուին իրենց աճման վայրերուն անուններով, օրինակ՝ Երեւանի, Մեղրիի, Քանաքեռի եւ Սիսիանի։
Կեռասենիի Յայտնի Ձեւեր
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Ատելինա
- Ալկարմիր
- Անուշկա
- Արիատնան
- Թաւշեայ
- Բրեանսկ վարդագոյն
- Վալերի Չկալովի
- Տաղստանի շուտ
- Տեմեթեր
- Աղանդեր
- Տոլորես
- Կովկասեան
Պատկերասրահ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը] |
 | ||||
1.Ծաղիկները 2.Պտուղները
| |||||
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե.1926 http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%AF%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%BD
- ↑ Կեռասենին
Արտաքին յղումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Kompendium zur Vogelkirsche – LWF-Wissen 65 Archived 2011-08-08 at the Wayback Machine.
- waldwissen.net: Dossier Vogelkirsche Archived 2015-12-01 at the Wayback Machine.
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|