Jump to content

Թթենի

Թթենի
Գիտական դասակարգութիւն
Թագաւորութիւն Բոյսեր
Տիպ Ծաղկաւորներ
Դաս Երկշաքիլաւորներ
Կարգ Վարդածաղկաւորներ
Ընտանիք Թթազգիներ
Ցեղ Թթենի
Լատիներէն անուանում
Morus
 L.1753 


Դասակարգումը
Ուիքիցեղերու մէջ


Պատկերներ
Ուիքիպահեստի մէջ





Թթենի[1] կամ թութի ծառ, շերամածառ, թթազգիներու ընտանիքի տերեւաթափ ծառերու կամ թուփերու ցեղ։ Կ'ընդգրկէ թափուող ծառերու 17 տեսակ, տարածուած է տաք ջերմային գոտիներուն մէջ, ինչպէս նաեւ մերձարեւադարձային գոտիներուն մէջ Ասիա, Ափրիկէ, Հիւսիսային Ամերիկա։

Կենսաբանական նկարագիր

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Բունը մուգ է՝ խոր ճեղքուածքներով, պսակը՝ խոշոր, լայն, բրգաձեւ, բարձր.՝ 12-20 մ։ Տերեւները մուգ կանաչ են, հերթադիր, սրտաձեւ, հաւկթաձեւ, ամբողջական կամ ատամեւաեզր, երբեմն՝ թոյլ բլթակաւոր։ Ծաղկաբոյլը կատուիկանման է, գլանաձեւ, կախ ընկած։ Ծաղիկները միասեռ են, երկտուն կամ միատուն։ Կը ծաշկին է վաղ գարնան։ Պտուղը չոր ընկոյզ է, պտղաբոյլը՝ խոշոր, սպիտակ, վարդագոյն, կարմիր, հիւթալի, քաղցր, կիսաքաղցր եւ այլն։

Նշանակութիւն եւ կիրառում

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Պտուղները կ'օգտագործուին որպէս սնունդ, իսկ տերեւները հումք կը հանդիսանան մետաքսի համար։ Թերեւս հնագոյն ժամանակներվն ան դեղաբոյս կը համարուի։ Չինական, ճաբոնական, հնդկական բժշկութեան մէջ կ'օգտագործուին թթենիի տերեւները, ծառի արմատները, կեղեւն ու պտուղները՝ շաքարային միզահիւծութեան, ջրգողութեան, սիրտ-անոթային համակարգի հիւանդութիւններու ժամանակ։ Պտուղը կը պարունակէ շաքարներ, թթուներ, կենսանիւթ C եւ այլն։ Կ'օգտագործուի է թարմ եւ վերամշակուած, կը ստանան նաեւ օղի, սպիրտ։ Բնափայտն ամուր է, կը կիռարուի շինարարութեան, ատաղձագործութեան, երաժշտական գործիքներու արտադրութեան մէջ։ Բնափայտէն եւ կեղեւէն կը ստացուի բարձրորակ դեղին ներկանիւթ, իսկ տերեւները լավորակ կեր են շերամորդի համար։ Կը բազմանան կտրոններով, պատուաստներով եւ սերմերով։ Մեղրատու է։ Հայաստանի մէջ կը մշակուի Արարատեան դաշտին մէջ, հարաւային, հիւսիս-արեւելեան գոտիներուն մէջ, Արագածոտնի, Կոտայքի, Սիւնիքի մարզերուն մէջ եւ այլն։

Թութը Լիբիայում
Թութը հասունացման տարբեր աստիճաններում
Երկար թութ

Յայտնի է մոտ 700 տեսակ։[2] ՀՀ-ին մէջ մշակութեան մէջ տարածուած են

Արտաքին յղումներ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. шелкови́ца [не шелко́вица] — словари Грамота.ру
  2. Список видов Morus в базе сайта IPNI
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցուած է «Հայաստանի բնաշխարհ» հանրագիտարանէն, որի նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։