Ղեւոնդ Յովնանեան
| Ղեւոնդ Յովնանեան | |
|---|---|
| Ծնած է | 20 Հոկտեմբեր 1817[1] |
| Ծննդավայր | Կոստանդնուպոլիս[1] |
| Մահացած է | 26 Յունուար 1897[1] (79 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Վիեննա, Աւստրո-Հունգարիա[1] |
| Ազգութիւն | Հայ[1] |
| Ուսումնավայր | Լիցեյ Սեն-Բենոաւ Ստամբուլում?[1] |
| Մասնագիտութիւն | բանասէր, լեզուաբան, թարգմանիչ |
| Աշխատավայր |
Արևելյան ակադեմիա?[1] Հանդէս Ամսօրեայ[1] |
Հ․ Ղեւոնդ Յովնանեան (20 Հոկտեմբեր 1817[1], Կոստանդնուպոլիս[1] - 26 Յունուար 1897[1], Վիեննա, Աւստրո-Հունգարիա[1]), հայ բանասէր, լեզուաբան, թարգմանիչ։ Մխիթարեան միաբանութեան Վիեննայի ճիւղի բեղուն հեղինակներէն մին, որ կեդրոնացած է գրաբարի ու ռամկօրէնի ուսումնասիրութեան վրայ։
Եղբայրն էր ուրիշ վիեննական Մխիթարեանի մը ՝ Հ. Պօղոս Յովնանեանի։
Կենսագրական գիծեր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ծնած է Պոլսոյ Բերայի թաղամասը։ Ուսումը ստացած է Ղալաթիոյ Սէն-Պընուա ֆրանսական վարժարանին մէջ, իսկ 1836-1838ին՝ Վիեննայի Մխիթարեան վարժարանին մէջ։
1838-ին անդամակցած է Վիեննայի Մխիթարեան միաբանութեան, իսկ 1840-ին քահանայ ձեռնադրուած է։
Վարած պաշտօններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Միաբանութեան մէջ վարած է տպարանապետի պաշտօնը (1846-1854)։ Այնուհետեւ մեկնելով Պոլիս, վիեննական Մխիթարեան վարժարանի վարիչի օգնական եւ ուսուցիչ եղած է (1857-1867)։
Հմուտ թրքագէտ, 1868-1870ին թրքերէն լեզուի դասաւանդման օգնական դարձած է Վիեննայի Արեւելեան ճեմարանին մէջ։ 1876-1887ին վերստին վարած է տպարանապետի պաշտօնը Մխիթարեան վանքին մէջ։
Տիրապետած է յունարէնին, լատիներէնին, գերմաներէնին, ֆրանսերէնին, արաբերէնին եւ այլն։
Միաբանակիցներ Հ. Յովսէփ Գաթրճեանի եւ Հ. Անտոն Գարագաշեանի հետ, Հ. Ղեւոնդ Յովնանեան 1840ական թուականներուն ոսկեդարեան հայերէնի յայտնաբերման շարժման պարագալուխներէն կ՚ըլլայ։
Աշխատութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
5-րդ դարու հայերէնի խոր հմտութիւնը յայտնի դարձած է Կոռնելիոս Նեպոսի «Վարք զօրավարաց անուանեաց» գործի թարգմանութեամբ (1842)։
Գրական բազմակողմանի գործունէութիւն ունեցած է, հրատարակելով այլեւայլ գործեր, ինչպէս.
- «Գաղղիերէն քերականութիւն» (երեք հատոր, որ երեք անգամ կը տպագրուի, 1844-1875ին),
- «Խօսք վասն հայրենասիրութեան» (1849),
- «Պատմութիւն վարուց Մարտինոս Լուտերի» (1850),
- «Պատմութիւն քաղաքականութեան եւրոպական տէրութեանց» (4 հատոր, 1856-1860), «Ուսումն փիլիսոփայութեան կրօնի» (1885), եւայլն։
Սակայն, Հ. Յովնանեանի փայփայած մասնագիտութիւնը միշտ եղած է հայերէնը, մասնաւորապէս՝ գրաբարը։ Երկար ժամանակ զբաղած է Ոսկեդարու հայերէնի քերականութեան մը յօրինման գործով, չորս հատորով, զոր չէ աւարտած։
Փոխարէնը, կեանքի վերջին տասը տարիները նուիրած է ռամկօրէնի (միջնադարեան ժողովրդա-խօսակցական լեզուի) քերականութեան կազմութեան։ «Հետազօտութիւնք նախնեաց ռամկօրէնի վրայ» (մաս 1, տետր 1 եւ 2, 1897) գիրքին մէջ, ան հաւաքած է հայ հին գրականութեան մէջ հանդիպող ռամկօրէն հատուածները եւ աւելի ուշ շրջանի հայ հեղինակներու (Ներսէս Շնորհալի, Մխիթար Հերացի, Սմբատ Գունդստաբլ, Վարդան Արեւելցի, Մխիթար Գօշ եւ ուրիշներ) երկերէն նմոյշներ, ուսումնասիրած է զանոնք եւ, ըստ այնմ, հայերէնը բաժնած երկու շրջանի՝ «ռամկախառն գրաբար» եւ «գրաբարախառն ռամկօրէն»։ Գիրքի նախաբանին մէջ, Հ. Ղեւոնդ Յովնանեան հիմնաւոր փաստերով հաստատած է հայկական բարբառներու գոյութիւնը 5-րդ դարուն եւ անկէ առաջ, եզրակացնելով, որ գրաբարը մշակուած է առօրեայ խօսակցական լեզուի հիմամբ։
Այս ուսումնասիրութիւնը եւս մնացած է անաւարտ։ Յովնանեանի անտիպ մնացած գործերուն շարքին կը յիշուին «Արաբերէնի ընտիր քերականութիւն»ը եւ «Ազգաց իրաւունք»[2]։
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ «Հ. ՂԵՒՈՆԴ ՅՈՎՆԱՆԵԱՆ (ծնունդ՝ 28 Հոկտեմբեր, 1817)»։ Armenian Prelacy (en-US)։ 2022-10-27։ արտագրուած է՝ 2022-11-07
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|
| Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մասը վերցուած է Հայկական համառօտ հանրագիտարանէն, որու նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի մէջ։
|