Վիեննա

Վիեննա
Բնակավայր
	Վիեննա
	գերմաներէն՝ Wien
Դրօշակ	Զինանշան
Երկիր	Աւստրիա
Ներքին բաժանում	Ներքին Քաղաք, Լեոպոլդշտադտ, Լանդշտրասսե, Վիդեն, Մարգարետեն, Մարիահիլֆ, Նոյբաու, Յոզեֆշտադտ, Ալզերգրունդ, Ֆավորիտեն, Զիմմերինգ, Մայդլինգ, Հիտցինգ, Պենցինգ, Ռուդոլֆսհայմ-Ֆյունֆհաուս, Օտտակրինգ, Հերնալս, Վերինգ, Դյոբլինգ, Բրիգիտտենաու, Ֆլորիդսդորֆ, Դոնաուշտադտ եւ Լիզինգ
mayor of Vienna	Michael Ludwig
Օրէնսդրական մարմին	Landtag and City Council of Vienna
Հիմնադրուած է՝	ՔԱ 1-ին դար
Առաջին յիշատակում	1. century BCE
Տարածութիւն	414,78 քմ²
ԲԾՄ	151 մեթր, 542 մեթր
Բնակչութիւն	1 840 573 մարդ (1 Յունուար 2016)
Կը գտնուի ափին	Տանուպ, Wien, Liesing եւ Donaukanal
Ժամային գօտի	UTC+1, UTC+2 եւ ԿԵԺ
Հեռախօսային ցուցանիշ	01
Փոստային ցուցանիշ	1000–1239, 1400, 1402, 1251–1255, 1300–1301, 1421, 1423, 1500, 1502–1503, 1600–1601, 1810 եւ 1901
Շրջագայութեան պետ-համարագիր	W
Պարգեւներ	European City of the Reformation
Անուանուած է	Wien
Հիմնադիր	հին հռոմեացիներ
Պաշտօնական կայքէջ	Lua error in Մոդուլ:Wikidata at line 874: attempt to call field 'formatUrlSingle' (a nil value).

Վիեննա^[4] (գերմաներէն՝ Wien), Աւստրիոյ մայրաքաղաքն է։ Կը գտնուի Տանուպի ափին, Ալպեան լեռներու Վիեննական անտառ լեռնազանգուածի ստորոտին։ Փոխադրամիջոցային խոշոր հանգոյց, գետային նաւահանգիստ, միջազգային օդակայան (Շուախտ)։ Մեքենաշինութեան, նաւթի վերամշակման, քիմիական, թեքսթիլ, սնունդի արդիւնաբերական կեդրոն։ Կը հանդիսանայ միջազգային բազմաթիւ կազմակերպութիւններու նստավայր, ինչպէս նաեւ միջազգային հանդիպումներու, բանակցութիւններու վայր։

Ստուգաբանութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մ.թ.ա. IV դար]]ուն այժմեան Վիեննայի տեղը կելտական ցեղերը հիմնած են գիւղակ եւ այն անուանած Վինտոպոնա, որ առաջին բնակիչներու լեզուով կը նշանակէր «սպիտակ դաշտ»։ Մ.թ.ա. I դարէն այն եղած է հռոմէական ճամբար նոյն Vindobona անունով։ Այս անուանումը ժամանակի ընթացքին հնչիւնափոխութիւններու հետեւանքով դարձած է Վիեննա (գերմ. Wien)։

Բնակչութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տարի	Բնակչութիւն
1754	175 460 մարդ
1800	271 800 մարդ
1850	551 300 մարդ
1900	1 769 137 մարդ
1910	2 083 630 մարդ
1923	1 918 720 մարդ
1939	1 770 938 մարդ

Տարի	Բնակչութիւն
1951	1 616 125 մարդ
1961	1 627 566 մարդ
1971	1 619 885 մարդ
1981	1 531 346 մարդ
1981	1 535 145 մարդ
1985	1 494 874 մարդ
1990	1 492 636 մարդ

Տարի	Բնակչութիւն
1991	1 539 848 մարդ
1995	1 542 667 մարդ
2000	1 548 537 մարդ
2001	1 550 123 մարդ
2005	1 632 569 մարդ
2010	1 689 995 մարդ
2011	1 726 225 մարդ

Տարի	Բնակչութիւն
2012	1 730 278 մարդ
2015	1 794 770 մարդ
2015	1 797 337 մարդ
2016	1 863 881 մարդ
2016	1 840 573 մարդ
2018	1 888 776 մարդ	^[5]

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

19-20-րդ դարեր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վիեննայի օփերայի շէնքը, 1870

18-20-րդ դարերուն Վիեննան կը դառնայ համաշխարհային երաժշտական մշակոյթի կեդրոն:

1805 եւ 1809 թուականներուն Վիեննա կը մտնեն Նափոլէոնի զօրքերը: 1814 թուականին քաղաքին մէջ տեղի կ'ունենայ Վիեննայի վեհաժողովը, որ կը ստիպէ վերանայիլ Եւրոպայի քարտէսը:

19-րդ դարու առաջին կիսուն ի յայտ կու գայ պիտերմայեր ոճը, որու հիմնադիրները եղած են վիեննացի նշանաւոր նկարիչներ, երգահաններ, թատերական գործիչներ: Վիեննան կը դառնայ համաեւրոպական մշակոյթի կեդրոն: Պիտերմայեր ոճի դարաշրջանը կ'աւարտի 1848 թուականի յեղափոխութեամբ, որուն քաղաքի բնակիչները աշխոյժ մասնակցութիւն կ'ունենան:

19-րդ դարու վերջը մշակոյթը, գիտութիւնն ու կրթութիւնը Վիեննայի մէջ կը շարունակեն զարգանալ: Համաշխարհային համբաւ ձեռք կը բերեն Վիեննայի համալսարանն ու գիտութիւններու ակադեմիան:

Տեսարան Վիեննայէն, 1900

20-րդ դարու սկիզբը Վիեննան աւելի քան 2 միլիոն բնակչութեամբ կը դառնայ Եւրոպայի խոշորագոյն բնակավայրերէն մէկը: Սակայն Առաջին աշխարհամարտին Աւստրո-Հունգարիայի պարտութենէն յետոյ Վիեննան կը կորսնցնէ իր ազդեցութիւնը: Ատոր կը նպաստեն նաեւ գնաճը եւ ընկերվարականներու (socialists) ու պահպանողականներու պայքարը: Քաղաքապետարանը, փորձելով պահպանել ֆինանսներու եւ լայն զանգուածներու հաւասարակշռութիւնը, մատչելի բնակարանաշինութեան ծրագիր կը սկսի, սակայն չի կրնար կանխել կուսակցութիւններու բախումը. 1927 թուականին Վիեննայի մէջ կը սկսին զանգուածային անկարգութիւններ, որու հետեւանքով 89 մարդ կը զոհուի:

1934 թուականին իշխանութեան գլուխ եկած ազգայնական-ընկերվարական ուժերը չեն կրնար պահպանել երկրի անկախութիւնը. Մարտ 11-ի լոյս 12-ի գիշերը 1938 թուականին Վիեննա կը մտնեն գերմանական զօրքերը:

13 Ապրիլ 1945 թուականին Վիեննա կը մտնեն խորհրդային զօրքերը: Անգլո-ամերիկեան ռմբակոծութիւններէն, ապա նաեւ փողոցային մարտերէն քաղաքը խիստ կը տուժէ, սակայն քաղաքի պատմական կեդրոնը գլխաւորապէս անվնաս կը մնայ: 1960 թուականին կ'աւարտի Սուրբ Ստեփանոսի տաճարի վերականգնումը: 1955 թուականին կը վերաբացուին օփերային թատրոնն ու «Պուրկթատրոնը» (Burgtheater):

Գրաւուած Վիեննայի տարածքները, 1945-1955

1945 թուականի Յուլիսին կը ստորագրուի քաղաքի գրաւման պայմանանագիրը, որու համաձայն քաղաքը կը բաժնուի չորս տիրապետութիւններու` խորհրդային, ամերիկեան, անգլիական եւ ֆրանսական: Քառլ Ռեները կը ստեղծէ աւստրիական ժամանակաւոր կառավարութիւն, որ կը ղեկավարէր Գերմանիայի բաժանմունքէն: Քաղաքը բաժնած խորհրդային եւ դաշնակից զօրքերը Վիեննան կը լքեն 1955 թուականին, երբ Աւստրիան կը հռչակուի անկախ եւ չէզոք երկիր:

1950-ական թուականներու երկրորդ կիսուն Վիեննայի մէջ դարձեալ կը սկսի զարգանալ բնակարանաշինութիւնը: 1970-1980 թուականներուն լրջօրէն կը վերակառուցուի քաղաքի կեդրոնը, որու շնորհիւ քաղաքը կը փրկուի (ֆր.՝ Bruxellisation),պրիւսքսէլիզացիայէն կամ (անգլ.՝ Brusselsization): Ժամանակակից Վիեննայի մէջ իրենց կեդրոնները ունին Հիւլէական ուժի միջազգային գործակալութիւնը, ՄԱԿ-ի արդիւնաբերական զարգացման կազմակերպութիւնը, Նաւթ արտահանող երկիրներու կազմակերպութիւնը եւ միջազգային շարք մը այլ կազմակերպութիւններ: