Մխիթար Հերացի

Մխիթար Հերացի
Ծնած է	1110, 1120 կամ 18 Նոյեմբեր 1118
Ծննդավայր	Խոյ, Արևմտյան Ադրբեջան, Իրան
Մահացած է	1200 կամ 1173
Մահուան վայր	Հռոմկլա, Նիզիփ, Անթէպ, Թուրքիա
Քաղաքացիութիւն	Կիլիկիոյ Հայկական Թագաւորութիւն
Մասնագիտութիւն	գրագէտ, բժիշկ, փիլիսոփայ, աստղագէտ

Մխիթար Հերացի (1110, 1120 կամ 18 Նոյեմբեր 1118, Խոյ, Արևմտյան Ադրբեջան, Իրան - 1200 կամ 1173, Հռոմկլա, Նիզիփ, Անթէպ, Թուրքիա), մ.թ. 12-րդ դարուն ապրած է հայ մեծանուն գիտնական, բժիշկ, բնագէտ եւ փիլիսոփայ, հայկական դասական բժշկութեան հիմնադիրը, արժէքաւոր Ջերմանց Մխիթարութիւն աշխատութեան հեղինակը։ 1989 թուականին Երեւանի պետական բժշկական ինսդիդուդի (հետագային՝ Երեւանի Պետական Բժշկական Համալսարան) անուանուած է անոր անունը։ ԵՊԲՀ ամէնէն առաջաւոր ուսանողները կը պարգեւատրուին Հերացիի անուանական կրթաթոշակով։

Կենսագրութիւն

Մխիթար Հերացիի կիսանդրի (Երեւան)

Մասնագիտական կրթութինը ստացած է Կիլիկիա Հայաստան։ Գիտա-բժշկական գործունէութիւնը ծաւալած է Սիս մայրաքաղաքը ու կաթողիկոսանիստ Հռոշկլայ ամրոցը՝ Ներսէս Շնորհալի եւ Գրիգոր Դ Տղայի հովանաւորութեամբ։ Տիրապետած է յունարէն, արաբերէն, եւ պարսկերէն։ 12-րդ դարու 60-ականներուն արդէն ունէր մէծ բժշկապետի համբաւ:

Մխիթար Հերացի գրի առած է բժշկական գրքեր, որոնցմէ բացի մասունքներէն, ուրիշ ոչ մէկ բան հասած է։ Անոր գիրքը կո կոչուի «Ջերմանց Մխիթարութիւն» եւ գրուած է 1184 թուականին, ժամանակի Գրիգոր կաթողիկոսի առաջարկութեամբբ։ «Անուանեցաք «Ջերմաց մխիթարութիւն», այս կը մխիթարէ բժիշկ ուսմամբ, իսկ հիւանդ առողջութեամբ»: Ան գրած է նաեւ ակնաբուժական գիրք, որտէղ նկարագրած է աչքի հիւանդութիւններու տեսակները եւ անոնց բուժման դեղերը։ Ներսէս Շնորհալի կաթողիկոսը (1098-1173 թ) անոր անուանած է բժշկապետ եւ աստղագետ։ Հերացիի մասին շատ քիչ կենսագրական տեղեկութիւններ ունինք։ Այդ տեղեկութիւններոպ սկզբնաղբիւրը կը համարուի իր գրքի ներածականի բովանդակութիւնը, որոնց կը պարզուի, որ ան ծնած է 12-րդ դարու առաջին կիսուն ժամանակահատուածը (մօտ 1120 թ), Պարսկաստանի Խոյ քաղաքը, պատմական Հայաստանի Խոռիխոռունեաց իշխաններու պատկանոծ շրջան, որ Զարեւանդ գաւառի հարեւանութեամբ կազմած է մէկ միասնական վարչական միաւոր՝ Ուրմիո լճի հիւսիս-արեւմտեան կողմը։ Փոքր հասակէն սիրած է բժշկութիւնն ու իմաստութեան արուեստը։ Հերացի մասնագիտական գրքերէն ոչ մէկը մեզ հասած է, անոնց մնացած են հատուածներ, որոնք կը պահուին Մատենադարանը։ Հերացիի գրքերէն մէկուն բովանդակութիւնը, ինչպէս ինքը մատնանշած է, կը պարփակէ միայն ժերման երեք տեսակներու ախտաճանաչման եւ բուժման մէջ, եւ այն չէ ծաւալուած ամբողջ բժշկական գիտութիւններու բնագաւառը։ Ան լաւապէս տերապետած է արաբերէնին, պարսկերէնին եւ յունարէնին:

Գրականություն

1. Մխիթար Հերացի։
2. Կծոյան Ա. Ս., Մխիթար Հերացի (Ծննդյան 850-ամյակի առթիվ),- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1968, № 2, էջ 81-88։
3. Мхитар Гераци, Утешение при лихорадках, под ред. Л. Оганесяна, Ереван, 1955.
4. Ernst Seidel, Mechithar's, Des Meisterarztes Aus Her, Trost Bei Fiebern.: Nach Dem Venediger Drucke Vom Jahre 1832 Zum Ersten Male Aus Dem Mittelarmenischen... ISBN 1274075475
5. Ստելլա Վարդանյան, Հայաստանի բժշկության պատմություն հնագույն ժամանակներից մինչեւ մեր օրերը, Երեւան, 2000։