Տաշիր (գաւառ)

Տաշիր, գավառ Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի կազմին մէջ։

Գաւառին կեդրոնն էր Լոռի բերդը։

Աշխարհագրութիւն

Տաշիր գաւառը ընդգրկած է Ձորագետ, Փամպակ եւ Դեբեդ (վերին եւ միջին հոսանքը) գետերու աւազանները։ Կը համապատասխանէ ներկայի Լոռիի մարզի Տաշիրի (նախկին Կալինինոյի), Ստեփանաւանի, Գուգարքի եւ մասամբ Թումանեանի շրջաններու տարածքին։ Հիւսիսային սահմանագիծը Վիրահայոց լեռներն էին, հարաւայինը` Հալապի լեռնաշղթան։ Արեւմուտքէն Շիրակէն կը բաժնուէր Բազումի լեռնաշղթայով, արեւելքէն կը տարածուէր մինչեւ Գուգարաց լեռնաշղթան։

Պատմութիւն

Ք.Ա. 8-րդ դարուն եղած է Ուրարտուի, ապա Երուանդունիներու (Ք.Ա. 6-2-րդ դարեր) եւԱրտաշէսեաններու (Ք.Ա. 2-1-ին դարեր) պետութեան կազմին մէջ։ Արշակունեաց թագաւորութեան օրով (1-5-րդ դարեր) Գուգարքի բդեշխներու կալուածն էր։ Արշակունեաց թագաւորութեան անկումէն ետք (428), երբ Պարսից արքունիքը նուաճած Հայաստանը, Վիրքը, Աղուանքը եւ Ատրպատականը միաւորած է մէկ վարչական միաւորի` Հիւսիսային կամ Կապկոհ (Կովկասեան) քուստակի կազմին մէջ, Տաշիրը Գուգարքին հետ ներառուած է Վրաց մարզպանութեան մէջ։

450-451 թուականներու ազատագրական շարժումներուն, Տաշիրի իշխան Վրէն Տաշրացին եղած է Վարդան Մամիկոնեանին զինակիցը, մասնակցած է Աւարայրի ճակատամարտին։

Արաբական նուաճումներէն ետք (Է. դար) Տաշիրի իշխանութիւնը կազմալուծուած է։

Թ. դարու վերջին, Աշոտ Ա. Բագրատունին Տաշիրը ազատագրած է արաբներէն եւ միացուցած Բագրատունեաց ոստանին։

Տաշիրի մէջ 966-ին ստեղծուած է նոր վարչական միաւոր մը` «Տաշիր երկիրը», որ շուտով դարձած է թագաւորութիւն (Կիւրիկեան թագաւորութիւն կամ Տաշիր-Ձորագետի թագաւորութիւն)։ Վերջինիս առաջին թագաւորն էր Աշոտ Գ.-ի որդի Գուրգէնը (Կիւրիկէն)։ Կիւրիկեան թագաւորութիւնը Հայաստանի հիւսիսային սահմանները պաշտպանած է հարեւան արաբաքրտական ամիրայութիւններու յարձակումներէն։

Մշակոյթը

Տաշիրը եղած է Հայաստանի մշակութային կեդրոններէն։ Գուգարաց բդեշխ Աշուշայի հրաւէրով, Մեսրոպ Մաշտոց Տաշիրի մէջ դպրոցներ հիմնած է։ Վաղ միջնադարեան ճարտարապետական յուշարձաններէն են` Օձունի Ծիրանաւոր, Կուրթանի Ս. Աստուածածին, Գյուլագարակի Տորմակ եւ Վարդաբլուրի Ջգրաշէն եկեղեցիները։ Արժէքաւոր է Օձունի գմբէթաւոր եկեղեցին (Զ. դարու վերջ)։ Ժ.- ԺԳ. դարերու մշակութային մեծ կեդրոններէն էին` Սանահին եւ Հաղբատ, ինչպէս նաեւ Քոպայրի (ԺԲ. դարու վերջ), Դսեղի Բարձրաքաշ (ԺԳ. դար) եւ Խորակերտի (13-րդ դար) վանքերը։ Քաղաքացիական կառոյցներէն նշանաւոր է Սանահինի կամուրջը (ԺԲ. դարու վերջը)։

Հիւսիսային Հայաստանի վաճառականական կեդրոններն էին՝ Պղնձահանքը եւ Մանեսը։ Առեւտրա-արհեստագործական կեդրոն էր Լոռի բերդաքաղաքը։

ԺԳ. դարէն սկսեալ, գաւառը կեդրոնին անունով կոչուած է Լոռի։

Տես նաեւ

• Գուգարք

Արտաքին յղումներ

• Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը Archived 2013-12-27 at the Wayback Machine.