Աշոտ Ա. Բագրատունի
| Աշոտ Ա. Բագրատունի | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 820 |
| Մահացած է | 890[1] |
| Մահուան վայր | Գուգարք, Մեծ Հայք |
| Կրօնք | Հայ Առաքելական Եկեղեցի |
| Մասնագիտութիւն | միապետ, գերիշխան |
| Վարած պաշտօններ | Հայոց արքայ[1] |
| Ամուսին | Կատրանիդե Ա?[2] |
| Ծնողներ | հայր՝ Սմբատ Ը Բագրատունի?, մայր՝ Հռիփսիմե իշխանուհի? |
| Երեխաներ | Սոֆյա Բագրատունի?[2], Սմբատ Ա Նահատակ[2], Շապուհ Բագրատունի?[2], անանուն Բագրատունի?[2], Սահակ Բագրատունի?, Դավիթ Բագրատունի? եւ Մարիամ Բագրատունի? |
Աշոտ Ա (820-890), Բագրատունիներու թագաւորութեան հիմնադիր, հայոց առաջին Բագրատունի թագաւորը (885-890)։ Իշխանաց իշխան Սմբատ Խոստովանողի եւ Հռիփսիմէ իշխանուհիի որդին է, ունեցած է 4 եղբայր՝ Սմբատ, Շապուհ, Մուշեղ, Աբաս եւ երկու քոյր։ Ամուսնացած է Կատրանիդէի հետ եւ ունեցած է 7 զաւակ։ Ան անմիջականօրէն կ՝ իշխէր իր պապի՝ հայոց իշխան Աշոտ Մսակերի կալուածներուն վրայ հիւսիսի մէջ (Այրարատ), իսկ հարաւը՝ Տարօնը, բաժին ինկած էր հօրեղբոր որդիներուն՝ Աշոտին ու Դաւիթ Արքայիկին։
Սպարապետ եւ իշխանաց իշխան[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
855 թուականին համահայկական ապստամբութիւնէն ետք փոխարինուած է Հայոց սպարապետ Սմբատ Ա. Բագրատունին հետ։ 855 թուականի ամրան Բուղան ետ կանչուեցաւ խալիֆայութիւն ամբողջ իշխանութիւնը կեդրոնացաւ Աշոտ Բագրատունիի ձեռքին մէջ։ 862 թուականին խալիֆայութիւնէն ստացած է Հայոց իշխանաց իշխանի տիտղոսը։ Նոյն թուականին Աշոտ Ա. սպարապետութիւնը հանձնած է եղբորը՝ Աբասին։ Թուլացող Արաբական խալիֆայութիւնը Աշոտին արտօնած է ամբողջ Արմինիայի հարկահանութիւնը։ Աշոտի ձեռքին մէջ կեդրոնացաւ երկրի վարչական, ռազմական եւ տնտեսական իշխանութիւնը, արաբական տիրապետութիւնը դարձաւ ձեւական։
869 թուականին Հայոց կաթողիկոս Զաքարիա Ձագեցու ջանքերով միասնական ժողոի հրաւիրուած է, որուն կը մասնակցին նշանաւոր իշխանական տոհմերու ներկայացուցիչները։ Այդ ժողովին մէջ միահամուռ որոշում կայուցուած է Աշոտ Բագրատունիին հռչակելու հայոց թագաւոր։ Աշոտը ձախողեցաւ Արմինիայի ոստիկանի դաւադրութիւնը՝ վտարելով անոր Հայաստանէն։ Վարպետօրէն օգտուած է արաբա–բիւզանդական մրցակցութենէն։ Վասիլ կայսրը Աշոտէն խնդրած է թագադրել իրեն իբրեւ հին թագադիր տոհմի ներկայացուցչի եւ դաշինք կնքել, իսկ Բիւզանդիոյ Փոտ պատրիարքը, եկեղեցական միաբանութեան առաջարկ ընելով, Աշոտին անուանած է «բարետոհմութեամբ քաջահայտ, հզորագոյն, բարձրագոյն եւ վսեմագոյն», սակայն 869 թուականին Շիրակավանի եկեղեցական ժողովը կը մերժէ պատրիարքի այդ առաջարկը, բայց միաժամանակ չի հրաժարիր ռազմաքաղաքական դաշինքէն։
Հայոց թագաւոր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Աշոտը ամրապնդած է երկրի միասնութիւնը, միջամտած իշխանական տուներու միջեւ ծագած դժգոհութիւններոգն, խնամիական կապեր հաստատած Բագրատունի, Արծրունի եւ Սիւնեաց իշխանական տուներու միջեւ։ Իր եղբայր Աբասէն ետք սպարապետ կը կարգէ որդին՝ Շապուհին, իսկ միւս որդին՝ Սմբատը, կը դառնայ հայոց թագաւոր եւ կը շարունակէ հօր գործը։ Երեք դուստրերէն երկուքին կնութեան կու տայ Արծրունիներուն. Սոֆեան կ՝ ամուսնանայ Գրիգոր-Դերենիկի հետ եւ կը դառնայ Վասպուրականի գահերէն տիկին, իսկ միւս դուստրը կ՝ ամուսնանայ Վահան Արծրունիի հետ։ Կրտսեր դուստրը՝ Մարիամը, կ՝ամուսնանայ Վասակ Գաբուրի հետ, կը դառնայ Սիւնիքի գահերէն տիկին։ Բարեկամական եւ դաշնակցական կապեր կը հաստատաուին ոչ միայն հայ ազդեցիկ իշխաններու, այլեւ վրացիներու ու աղվաններու հետ։ Վերջիններուս ազնուականութեան գլուխ անցած էին վրաց եւ աղվանից Բագրատունիները։
Բագրատունիներու թագաւորութիւնը Աշոտ Մեծի հետնորդներու օրով[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Դեռեւս 870–ական թուականներու կեսերուն Արծրունեաց եւ միւս իշխանները Հայոց կաթողիկոսի հետ միասին արաբական խալիֆէն պահանջած էին ճանչնալ Աշոտի թագաւորութիւնը։ Հայերուն սիրաշահելու, Բիւզանդիայէն վանելու նպատակով խալիֆայութիւնը կատարած է անոց պահանջը. Մութամիդ խալիֆան 885 թուականին թագ ուղարկած է Աշոտին։ Աշոտը ընդունած է նաեւ Վասիլ կայսրին ուղարկած թագը՝ գտնելով միջազգային ճանաչում։
26 Օգոստոս 885-ին, կաթողիկոս Գեւորգ Գառնեցու կողմէն Բագարան քաղաքին մէջ Աշոտը կ՝ օծուի հայոց թագաւոր։ 885-890 թուականներուն Աշոտ առաջինը կ՝ ընդարձակէ երկրի տարածքները, իսկ վերջին շրջագայութեան ընթացքին՝ 890 թուականին, Կոստանդնուպոլսէն վերադարձի ճանապարհին Աշոտը կը մահանայ։ Աշոտ Ա.-ի մահէն ետք գահը կ՝ նցնի անոր որդի Սմբատ Ա. Բագրատունիին։ 887 թուականին թագադրած է Արեւելեան Վրաստանի առաջին թագաւորին՝ Ատրներսեհ Դ. Բագրատունիին (Բագրատիոնի, 887-923)։
Աշոտը ցուցաբերած է ռազմա–քաղաքական, դիւանագիտական մեծ ձեռներեցութիւն՝ ամրապնդելով պետութիւնը։ Նստավայրն էր Բագարան ամրոցը։ Անոր գերիշխանութւնը կը ճանչնային նաեւ Վրաց, Աղուանից իշխանները եւ Հայաստանի արաբական ամիրայութիւնները։ Բիւզանդիոյ Կոստանդին Ծիրանածին կայսրը կը գրէ, որ Աշոտը «կը տիրէէր Արեւելքի բոլոր երկրներուն»։
Աշոտը նաեւ կատարեց շարք մը բարեփոխումներ վերականգնեց Արշակունիներու ժամանակ գոյութիւն ունեցած պալատական համակարգը, զայն բարեփոխելով։ Մանր ազնիուականներուն հողեր նուիրեց անոնք աւելի եւս կապելով արքունիքի հետ։
Ընտանիք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,0 1,1 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle: Tables généalogiques et chronologiques — Rome: 1990. — P. 121.
Աշոտ Մեծ Բագրատունի (855-885) .svg){kind=small} (885-890) | Կատրանիդէ Ա.  (885-890) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Սմբատ Նահատակ (890-914) | Սահակ | Դաւիթ | Շապուհ սպարապետ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Սոֆյա | Գրիգոր Արծրունի (857-887) | դուստր | Վահան Արծրունի | Մարիամ | Վասակ Սիւնի (855-859) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Աշոտ (898-904) | Գագիկ (904-908) / (908-943) | Գուրգեն (904-925) | Գրիգոր (859-913) | Սահակ | Վասակ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| {{{՝}}} | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Աշոտ Երկաթ (914-928) | Սահականոյշ Սեւադա | Աբաս Ա. (928-953) | Գագիկ (897-898) | դուստր | Մլքե | Աշոտ սպարապետ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 
|