Խորակերտի Վանք

Խորակերտի Վանք
Խորակերտի Վանք
Հիմնական տեղեկութիւններ
Տեղագրութիւն	Հայաստան
Թեմ	ՀԱԵ
Օծման թուական	1251
Ճարտարապետական նկարագրութիւն
Կառուցման սկիզբ	12-րդ դար
Կառուցման աւարտ	13-րդ դար
Առանձնայատկութիւններ
Գմբեթ(ներ)	1

Խորակերտի վանք, 13-րդ դարու ճարտարապետական յուշարձանախումբ Լոռի մարզի Ջիլիզա գիւղը կը գտնուի Լալվար լերան արեւմտեան փէշերուն։ Վանական համալիրը ներկայիս կը գտնուի Վրաստանի սահմանապահներու վերահսկողութեան գօտիին մէջ։

Շրջակայքի հնագոյն շինութիւններու հետքերը թոյլ կու տան ենթադրել, որ այդտեղ եղեր է Խորակերտ կամ Խոռակերտ քաղաքը, որու հիմնադրումը Վարդան պատմիչը կը վերագրէ Հայկի որդի Խոռին։ Քաղաքը 9-րդ դարու Սմբատ Բ. թագաւորի հրամանով ժառանգեր է Աշոտ Գ. Ողորմածի որդի Գուրգէնը։ Երբեմնի պարսպապատ համալիրէն պահպանուեր են միջնադարեան եկեղեցին, կիսաւեր գաւիթը, մատուռներու, սեղանատան աւերակները, քանդակազարդ գերեզմանաքարերը։

Ըստ եկեղեցւոյ արեւմտեան ճակատի արձանագրութեան, վանքը եւ գաւիթը կառուցուեր են 1251 թ.-ին։ Ըստ Ա. Յակոբսոնի ճարտարապետական ոճական վերլուծութեան, եկեղեցին հիմնականօրէն XI դարու կառոյց է, որու վերին մասը լրացուեր է 1251 թուականին։ Արտաքինը՝ 9,6 մ X 14,6 մ չափերով, ուղղանկիւն է, արեւելքէն երկու «հայկական խորշերով»: Եկեղեցին ներքինը՝ խաչաձեւ է՝ երկարած արմ. - արլ. առանցքով եւ չորս անկիւններուն աւանդատուներով, արեւմտեան եւ հարաւային մուտքերով։

Առանձնայատուկ է եկեղեցւոյ գմբէթը (հայկական ճարտարապետութեան նմանատիպ միակ օրինակը), որու ութնիստ թմբուկը կէսէն ցած կազմուած է 30 վեցնիստանի սիւներէն (բարձրութիւնը՝ 2 մ.), որոնք շատ խիտ տեղադրուած, կը ստեղծեն նեղլիկ բացուածքներու տպաւորութիւն։ Անոնց խարիսխները ու խոյակները իրարու կպած են։ Գմբէթը կը հիմնուի 6 փոխհատուող կամարներէն կազմուած կառուցուածքային հիմնակմախքին եւ կեդրոնը կ'աւարտի շթաքարով ձեւաւորուած աւելի փոքր գմբէթով։

Եկեղեցւոյ ճակատները պարզ են, գրեթէ զուրկ յարդարանքէ։ Ներսը տեղ-տեղ պահպանուեր են գաճաքարի մնացորդներ։ Գաւիթը (13,1 մ X 13,1 մ չափերու) կը պատկանի 2 զոյգ խաչաձեւուող կամարներով ծածկուող տիպին։ Կամարներու փոխհատումէն առաջացած կեդրոնական քառակուսին ծածկուած է ութնիստ բրգաձեւ ծածկով։ Անցումը քառակուսի ութանկիւնին իրականացուած է եռանկիւնաձեւ չորս «կախուած» նիստերու միջոցով։ Խաչաձեւոող կամարները կը կազմեն ոչ միայն կառուցուածքային, այլեւ ողջ ճարտարապետական յօրինուածքի հիմքը։

Գրականութիւն

• Якобсон А. Л., Из истории армянского средневекового зодчество, V.
• Apмянские монастыри XIII в. Xopaкерт и Мшкаванк, Сов. археология, XIV, 1950
• Мнацаканян C.X., Apхитектура армянских npитворов, E., 1952.

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։