Վիրք

Վիրք (վրաց.՝ ქართლი, լատ.՝ Iberia, հին յուն․՝ Ἰβηρία), պատմական երկիր Անդրկովկասի կեդրոնական մասին մէջ։ Հարավէն եւ հարաւ-արեւմուտքէն կը սահմանակցէր Մեծ Հայքին, արեւմուտքէն՝ Կողքիսին, հիւսիսէն Ալանիային, արեւելքէն Աղուանքին։ Մայրաքաղաքներ կ՛ըլլան Մցխէթը, Արմազը եւ Թիֆլիսը։ Յունա-հռոմեական հեղինակներու մօտ կը կոչուի նաեւ Իբերիա։

Անուանում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մինչեւ մ.թ.ա. 3-2-րդ դարերուն Սպանիան եւս կը կոչուի Իբերիա եւ անուններու նմանութիւններէն յոյն եւ լատինական հեղինակները կ՛ենթադրեն, որ Կովկասի իբերները, այսինքն՝ վրացիները, կ՛առաջացնեն Պիրենեան թերակղզիի իբերներէն։ 19-րդ դարէն սկսած առանց գիտական որեւէ լուրջ կռուանի, որոշ հետազոտողներ կը ջանան հիմնաւորել այդ ենթադրութիւնը՝ առնչութիւններ որոնելով բասկերենի եւ վրացերենի միջեւ։

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կուր գետի հովտուն մէջ՝ ցեղային միութեան հիմքի վրայ, մ.թ.ա.IV-III դդ. սահմանագծին մէջ առաջացաւ վաղ ստրկատիրական պետութիւն, որուն հիմնադիրը, ըստ վրացական աւանդական պատմութեան, Քարթլիի տանուտէր Փառնաւազն էր։ Բնակչութեան հիմնական զբաղմունքը երկրագործութիւնն ու անասնապահութիւնն էր։ Մայրաքաղաք Մցխեթաի մէջ, ինչպէս նաեւ միւս քաղաքներուն մէջ զարգացած էին արհեստներն ու առեւտուրը։

Արտաշէս Ա-ն Վիրքէն կ՛ազատագրէ զաւթուած եւ Երուանդունիներու օրով Երուանդեան Հայաստանի կազմին մէջ մտնող Գուգարք նահանգը եւ կը միացնէ Մեծ Հայքին։ Տիգրան Մեծի ժամանակ Վիրքը կ՛ըլլայ Մեծ Հայքի գերիշխանութեան տակ։ Մ.թ.ա. 66 թուականին Արտաշատի պայմանագրով դուրս կ՛ուգայ հայկական գերիշխանութենէն։ 387 թուականին Մեծ Հայքի բաժանումէն ետք Գուգարք նահանգը կը կցուի Վիրքին եւ կ՛ըստեղծուի Վրացի մարզպանութիւնը։ 337 թուականին քրիստոնէութիւնը հայտարարուեցաւ պետական կրօն։

Ծիսակատարութեան լեզուն յունարէնն ու ասորերէնն էին, օգտագործուող այբուբենը՝ յունականն ու ասորականը։ Վահանանին պատերազմի ժամանակ հայ-վրացական զորքերը Ճարմանայի դաշտին մէջ ծանր պարտութիւն կրեցին պարսկական զորքէն։ 862-1022 թուականներուն Վիրքը կ՛ըլլայ Հայ Բագրատունիներու տերութեան մէջ։ Սելջուկեան արշաւանքներու եւ տիրապետութեան ժամանակ զգալի թիւով հայեր կը գաղթեն Վրաստան։

Վիրքը իր հզօրութեան գագաթնակէտին հասած է Դաւիթ Շինարար թագաւորի օրով։ Վրացիներուն Թամար թագուհին հայ-վրաց. զորքրով Զաքարէ եւ Իւանէ եղբայրներու օգնութեամբ կ՛ազատագրեն Հայաստանի բազմաթիւ շրջաններ։ 1199 թուականին վերջնական կ՛ազատագրուի Բագրատունեաց Հայաստանի սիրտ Անին։ Ազատագրած տարածքները կը տրուին հիմնականին Զաքարիաններուն: Վրացի Բագրատունիներու թագաւորութիւնը աւարտեցաւ 1801 թուականին, երբ Վրաստանի զգալի մասը անցաւ Ռուսաստանի տիրապետութեան տակ։ Վիրքի տարածքին մէջ այժմ Վրաստանն է։

Տե՛ս նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։