Ընձառիւծ
Ընձառիւծ կամ յովազ[1] կամ ինձ[2] (լատ.՝ Panthere pardus), կատուազգիներու ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։
Արտաքին Յատկանիշներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարութիւնը՝ մինչեւ 165 սմ., պոչիկը՝ 75–110 սմ., քաշը՝ 60 քկ.։ Էգերը աւելի փոքր են։ Մարմինը երկարաւուն է, մկանոտ, ոտքերը՝ համեմատաբար կարճ են։ Մէջքը դեղին է կամ դեղնակարմրաւուն՝ մոխրագոյն երանգով, համաչափ ցրուած վարդանախշաձեւ սեւ բիծերով, կան նաեւ լրիւ սեւ մորթիով հովազներ (կը հանդիպի Ճաւա կղզիին վրայ)։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։ Ականջները կարճ են եւ կլորաւուն։ Կ'ապրի անտառներուն մէջ, սարերուն վրայ։ Լաւ կը մագլցին ծառերը։ Ունի սուր տեսողութիւն, լաւ լսողութիւն, հոտառութիւնը թոյլ է։
Հարաւային Ամերիկայի հիւսիսային կէսին մէջ եւ Ասիոյ որոշ շրջաններուն մէջ տարածուած է։ ՀՀ կ'անցնի Թուրքիայէն եւ Իրանէն։ Կը հանդիպի Սիւնիքի մարզէն Արարատի մարզ ինկած գոտիին, երբեմն՝ նաեւ հիւսիսային մարզերու անտառներուն մէջ։ Որջը կը սարքի քարանձաւներուն, ժայռաճեղքերուն, հաստաբուն ծառերու փչակներուն, երբեմն՝ մացառախոզերու հին բոյներուն մէջ։ Սնունդ կ'առնէ եղջերուներով, այծեամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաեւ՝ ձուկերով ու լեշերով։ Ուժեղ եւ ճարպիկ կենդանի է, որսի վրայ կը յարձակի գաղտագողի՝ դարանակալելով։
Բազմացումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Կ'ունենան 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կը կերարկուին 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսուան մէջ կրնան որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանին՝ կ'ապրին ինքնուրոյն։ Անազատ պայմաններուն մէջ՝ յովազը կ'ապրի 21 տարի։
Տարածումը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ընձառիւծները ամենատարածուած վայրի կատուազգիներն են, բնակելով արեւելեան եւ կեդրոնական Ափրիկէի մէջ, որոշ խումբեր կան մերձ-սահարեան Ափրիկէի, Հնդկաստանի, Ինտոնեզիոյ, Արաբական թերակղզիի, Ռուսիոյ, Քորիայի, Չինաստանի, Կովկասի, Թուրքմենստանի, Իրանի, Հնդկաչին թերակղզիի, Ցէյլոն կամ Սրի-Լանքա կղզիին մէջ։ Անոնք անհետացած են մայրցամաքային Եւրոպայէն։
Գրանցուած է՝ բնութեան պահպանութեան միջազգային միութեան եւ ՀՀ Կարմիր գիրքերուն մէջ։
Հայաստանի Մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Հայաստանի մէջ, մարդիկ եւ ընձառիւծները կ'ապրին կողք-կողքի վաղ Հոլոցէնէն։ 20-րդ դարու կէսերուն, ընձառիւծները տարածուած էին ողջ երկրի տարածքով։[3][4]: Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցուցած են ընձառիւծներու թուաքանակը մինչեւ՝ 10-13 անհատներու։ Ներկայիս՝ ընձառիւծը տարածուած է Խոսրովի անտառ արգելոցի մէջ, որ կը գտնուի Երեւանէն հարաւ-արեւելք, Գեղամա լեռնաշղթայի հարաւ-արեւմուտքին, ուր 2000-ի Հոկտեմբերէն մինչեւ 10 Յուլիս-2002 ընձառիւծ նկատուած է։[5]: Ընձառիւծները տարածուած են նաեւ Մեղրիի լեռնաշղթայի մօտակայքին, Հայաստանի ծայր հարաւ մասին, ուր սակայն Օգոստոս 2006-էն մինչեւ՝ Ապրիլ 2007, միայն մէկ ընձառիւծ նկատուած է ներկայիս[6]:
Պատկերներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Տե՛ս նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե.1926 http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%80%D5%88%D5%8E%D4%B1%D4%B6
- ↑ Հրաչեայ Աճառեան, Հայերէնի Արմատական Բառարան, Ե. http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&query=%D5%AB%D5%B6%D5%B1
- ↑ Khorozyan, I. (2003) The Persian leopard in Armenia: research and conservation. Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163
- ↑ Armenpress Հայաստանին Մէջ Կովկասեան Յովազ Նկատած Են:
- ↑ Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation. Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41
- ↑ Khorozyan, I., Malkhazyan, A. G., Abramov, A. (2008) "Presence – absence surveys of prey and their use in predicting leopard (Panthera pardus) densities: a case study from Armenia." Integrative Zoology 2008, 3:322-332