Jump to content

Եթովպիա

Եթովպիա
Եթովպիայի դրոշ? Զինանշանը


Կը ներառնէ Ատիս Ապեպա, Աֆար, Ամհարա, Պենիշանկիւլ Կիւմիւզ նահանգ, Տիրէ Տաուա, Կամպելա (մարզ), Հարար, Օրոմիա (նահանգ), Սոմալի շրջան, Հարաւի բնակիչներ եւ Թիկրէյ
Պետական լեզու Ամհարերէն[1]
Մայրաքաղաք Ատիս Ապեպա
Օրէնսդիր մարմին Եթովպիոյ խորհրդարան
Երկրի ղեկավար Taye Atske Selassie?
Կառավարութեան ղեկավար Ապիյ Ահմետ Ալի
Ազգաբնակչութիւն 104 957 438 մարդ (2017)[2]
Օրհներգ March Forward, Dear Mother Ethiopia?
Կարգախօս Land of origins եւ Gwlad y tarddu
Հիմնադրուած է 21 Օգոստոս 1995 թ.
Արժոյթ եթովպական բիր?
Ժամային համակարգ UTC+3։00, East Africa Time? եւ Africa/Asmara?[3]
Հեռաձայնային համակարգ +251
Համացանցի յղում .et?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ 0,498[4]

Եթովպիա[5](የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ) (Եթովպիոյ Դաշնային Ժողովրդավարական Հանրապետութիւն), երկիր՝ Արեւելեան Ափրիկէի մէջ, ծովային սահմաններ չունի Էրիթրէայի անջատումէն ետք՝ 24 Մայիս 1993-ին։

Ափրիկէի ամէնէն շատ բնակչութիւն ունեցող երկիրներէն մէկն է, ինչպէս նաեւ Աշխարհի հնագոյն քրիստոնէական երկիրներէն մէկը։

Երբեք չէ գաղութացուած, թէեւ ֆաշիստական Իտալիան 1936 -1941 գրաւած էր Եթովպիան։

Եթովպիա ՄԱԿ-ի առաջին անդամներէն է եւ Ափրիկեան միութեան հիմնադիր անդամը։ ԺԹ. դարու վերջին եւ Ի. դարու սկիզբին, Եթովպիոյ մէջ հայ մեծ գաղթօճախ եղած է։

Ունի 88,0 միլիոն բնակչութիւն (14 Յուլիս 2011-ի տուեալներով՝ 14-րդը աշխարհի մէջ)։ Բնակչութեան տարեկան աճը՝ 3,2 տոկոս։ Կեանքի միջին տեւողութիւնը՝ տղամարդոց պարագային՝ 53 տարեկան, կանանց պարագային՝ 58։ ՄԻԱՎով վարակուածներու թիւը՝ 2,1 տոկոս (1 միլիոն վարակակիր 2007-ի տուեալներով)։

Անուանումը յառաջացած է Յունարէն եթոս «խանձուած, այրուած» եւ օպս «դէմք» բառերէն, այսինքն՝ արեւակէզ (արեւաթուխ) մարդոց երկիր։ Ժամանակին այսպէս կ'անուանէին Եգիպտոսէն հարաւ տարածուող երկիրը։

ԺԶ. դարէն սկսեալ, եւրոպացիները անուանած են Հապէշստան, որ փոխառութիւն է արաբերէնէն․ արաբները երկիրի բնակիչները կ'անուանէին հապէշներ (արաբ․՝ հապաշ բառէն, որ կը նշանակէ խառն կամ խառնածին)։

Ներկայիս վերականգնած է երկիրին հին անուանումը։[6]

Հայերը Եթովպիոյ մէջ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Եթովպիոյ հայ համայնքը կազմաւորուած է Է. դարուն, երբ արաբները նուաճելով Սուրիան, Պաղեստինն ու Եգիպտոսը, սկսած են հալածել տեղի քրիստոնեաները եւ մեծ թիւով հայեր գաղթած ու ապաստանած են մերձակայ քրիստոնեայ երկիրին մէջ:

Թեսիէ քաղաքին մօտ կառուցած է Ս. Ստեփանոս եկեղեցին։

Հայերու հիմնած բնակավայրը, Հապէշ մատենագրութեան մէջ կը յիշատակուի «Հայկական կղզի» անունով (հոս իր կրթութիւնը ստացած է Եթովպիոյ մեծ լուսաւորիչ եւ բարեփոխիչ Եվսաթէոսը)։

Համայնքին թիւը աւելցած է ԺԲ. դարուն Եգիպտոսէն եւ ԺԴ. դարու վերջին Կիլիկիայէն՝ հայկական թագաւորութեան անկումէն ետք գաղթած հայերով։

ԺԹ. դարուն Մենելիկ Բ. կայսեր գահակալութեան օրերուն, հոն ձեւաւորուած փոքրաթիւ հայկական համայնքը առաւել ընդլայնուած է:

Ի. դարուն` Օսմանեան կայսրութեան կողմէ իրականացուած ջարդերէն փրկուած եւ այս հողերուն վրայ ապաստան գտած հայերը կարեւոր դեր ունեցած են երկիրի տնտեսութեան, մշակոյթի ձեւաւորման եւ անոր ընդհանուր զարգացման գործին մէջ:

Կը նշուի, որ Հայաստանի եւ Եթովպիոյ միջեւ ամուր կապ ստեղծուած է հիմնականօրէն Ուղղափառ եկեղեցւոյ շնորհիւ. կապն ալ աւելի խորացած է դիւանագէտներու եւ առեւտրականներու շնորհիւ[7]:

1930-ին հիմնուած է հայկական է Ս. Գէորգ եկեղեցին: Հոն սովորական օրերուն քահանայ չկայ: Այս եկեղեցին միշտ հայերու համար իբրեւ համայնքի կեդրոն ծառայած է:

Եթովպիոյ մէջ հայերու թիւը սկսած է աճիլ Ռազ Թաֆարի կայսեր գահակալութեան ժամանակաշրջանին։ Ան Երուսաղէմի հայկական եկեղեցի կատարած այցելութեան ատեն, տեսնելով 40 հայ որբ, հայոց պատրիարքէն խնդրած է թոյլ տալ ստանձնել անոնց խնամակալութիւնը:

Կայսեր ջանքերուն շնորհիւ, հետագային երեխաները երաժշտական կրթութիւն ստացած են եւ հանդէս եկած՝ կայսերական փողային նուագախումբին մէջ, զոր ղեկավարած է Եթովպիոյ ազգային օրհներգի հեղինակ Գէորգ Նալպանտեանը:

Եթովպիոյ մէջ հայկական համայնքը իր ծաղկման գագաթնակէտին հասած է 1960-ին, երբ հայերու թիւը հասած է 1200-ի:

1974-ին Ռազ Թաֆարիի գահընկէցութեան եւ ընկերվարական Եթովպիոյ ժամանակաւոր ռազմական կառավարութեան հաստատումով երկիրին մէջ սկսած են ճնշումներ գործադրուիլ, ուստի հայերու մեծ մասը սկսած է լքել Եթովպիան եւ հաստատուիլ հիմնականօրէն Եւրոպայի եւ Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ:

Ներկայիս Եթովպիոյ մէջ կը բնակի 100 հայ։[աղբիւրի կարիք ունի]

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. 5 // (unspecified title)
  2. 2,0 2,1 2,2 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազաՀամաշխարհային Դրամատուն.
  3. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa
  4. Human Development ReportՄիավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
  5. Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 55։ ISBN 99941-56-03-9 
  6. Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987)։ Աշխարհագրական անուններու բառարան։ Երեւան: «Լույս» 
  7. Եթովպիոյ հայերը
  8. 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 8,19 8,20 8,21 8,22 8,23 8,24 8,25 8,26 8,27 8,28 8,29 8,30 8,31 8,32 8,33 8,34 8,35 8,36 8,37 8,38 8,39 8,40 8,41 8,42 8,43 8,44 8,45 8,46 8,47 8,48 8,49 8,50 8,51 8,52 8,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազաՀամաշխարհային Դրամատուն.
  9. մարդահամար