Jump to content

Մուշեղ Իշխան

Մուշեղ Ճենտերէճեան
Ծննդեան անուն Մուշեղ Ճենտերեճեան
Նաեւ յայտնի է իբրեւ Մուշեղ Իշխան
Ծնած է 1913[1][2]
Ծննդավայր Սիվրիհիսար, Օսմանեան Կայսրութիւն[1][3]
Մահացած է 12 Յունիս 1990(1990-06-12)[3]
Մահուան վայր Պէյրութ, Լիբանան[3]
Քաղաքացիութիւն  Օսմանեան Կայսրութիւն
 Լիբանան
Ազգութիւն Հայ[1]
Ուսումնավայր Հայկազեան Ազգային Վարժարան
Պրիւքսէլի ազատ համալսարան
Մելգոնեան Կրթական Հաստատութիւն
Մասնագիտութիւն Գրող,մանկավարժ, ազգային հասարակակն գործիչ
Աշխատավայր Ազդակ

Մուշեղ Իշխան (Ճենտերեճեան, 1913[1][2], Սիվրիհիսար, Օսմանեան Կայսրութիւն[1][3] - 12 Յունիս 1990(1990-06-12)[3], Պէյրութ, Լիբանան[3]), Լիբանանահայ բանաստեղծ, արձակագիր, գրաքննադատ, հրապարակախօս: Հայ, հետագային Նշան Փալանճեան, ճեմարանի հայագիտական նիւթերու երկարամեայ սիրուած ուսուցիչ։ «Ազդակ» օրաթերթի խմբագրապետ, եւ «Բագին» գրական պարբերաթերթի խմբագիրներէն մէկը։

Կենսագրութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1913 -1940 Դամասկոս, Կիպրոս, Պէյրութ, Պրիւքսէլ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծնած է Սիվրիհիսար։ Անքարայի մօտ հայաշատ գիւղ մը։ Այս բնակավայրը Օսմանեան կայսրութեան Անքարայի նահանգին մաս կը կազմէր, այժմ Էսքիշեհիր քաղաքի մէկ արուարձանն է։ Տարագրութենէն (կեանքին առաջին 4-5 տարիները) ետք՝ ընտանիքի մնացորդին հետ, կը վերադառնայ ծննդավայրը՝ Սիվրիհիսար, միջոց մը ետք վերստին լքելու համար զայն։[4]

Կ՚անցնին Դամասկոս։ Հոն կը յաճախէ Կաթողիկէ, Աւետարանական եւ Առաքելական վարժարաններ ի վերջոյ աւարտելով Դամասկոսի Հայոց ազգային վարժարանը 1928-ին։ Կ'անցնի Կիպրոս՝ Մելքոնեան վարժարան, ուր կը մնայ երկու տարեշրջան՝ աշակերտելով Յակոբ Օշականի։ 1930-ին առանց աւարտելու Մելքոնեան վարժարանը, Պէյրութ կու գայ եւ կ'աշակերտէ նորաբաց Շանթի Եւ Աղբալեանի հիմնած Հայ Ճեմարանին մէջ։ 1935-ին Ճեմարանի առաջին աւարտական սերունդի հետ կը ստանայ վկայականը։ Կը դասաւանդէ 3 տարի նոյն հաստատութեան մէջ։ 1938-ին կը մեկնի Պելճիքա, ուր երկու տարի կը հետեւի Պրիւքսէլի համալսարանի մանկավարժութեան եւ գրականութեան ճիւղերուն։

1940 -1990 Պէյրութ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1940-ին Բ համաշխարհային պատերազմէն փախուստ տալով կը վերադառնայ Պէյրութ։ Դարձեալ ուսուցչութեան կը նուիրուի՝ դասաւանդելով Հայոց լեզու եւ գրականութիւն, մանկավարժութիւն եւ հոգեբանութիւն Նշան Փալանճեան ճեմարանին մէջ։ Դպրոցը, դասը, գիրքն ու գրականութիւնը կը դառնան Մուշեղ Իշխանի աշխարհը։ 1941-էն 1951 Պէյրութի «Ազդակ» -ի (օրաթերթ եւ շաբաթաթերթ) խմբագրապետն է։ Սիմոն Վրացեանի տնօրէնութեան ատեն (1951-1969) երկար տարիներ կը կատարէ նաեւ Փոխտնօրէնի պաշտօնը իր դասընկերոջ Գառնիկ Բանեանի հետ։ 1969-էն ետք մինչեւ մահ՝ 1990, Ճեմարանի եւ Համազգայինի Հայագիտական Հիմնարկէն ներս Մ. Իշխան կը պաշտօնավարէ իբր հայագիտական նիւթերու ուսուցիչ։ 1974-էն 1975 տարիներու ընթացքին Համազգայինի Կեդրոնական Վարչութեան նախաձեռնութեամբ Լիբանանի, Սուրիոյ Եւ ԱՄՆ-ի մէջ տօնուեցաւ իր գրական գործնէութեան 40 ամեակի յոբելեանը։ 1988-ին ԱՄՆ միջազգային քոլեճը պատուոյ դոկտորի տիտղոս շնորհեց իրեն։

Աչքերը կը փակէ 12 3ունիս, 1990-ին եւ կ'արժանանայ ազգային յուղարկաւորութեան։ Մարմինը կ'ամփոփուի ՀՅԴ պանթէոնին մէջ։

Գրական ժառանգութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մ. Իշխան

Մուշեղ Իշխանի ստեղծագործութեան ներքին ազդակը տարագիր հայու պայքարն է ուծացման վտանգի դէմ՝ յանուն սեփական դիմագիծի պահպանման, ազգային եւ համամարդկային իտէալներու կենսագործման։ Անոր բանաստեղծութիւնները տոգորուած են նուրբ քնարականութեամբ, խոհականութեամբ՝ «Տուներու երգը»՝ (1936), «Հայաստան» (1946), «Կեանք ու երազ»՝ (1949), «Ոսկի աշուն»՝ (1963), «Տառապանք»՝ (1968) եւ այլ ժողովածուներ։ Թատերախաղերը կառուցման սկզբունքով եւ մտածողութեան որակով նոր են՝ արդիական, կ'արծարծեն ազգային, պատմական, հոգեբանական, ընկերային եւ բարոյաբանական հարցեր՝ «Մեռնիլը որքան դժուար է»՝ (1971), «Սառնարանէն ելած մարդը»՝ (1979), «Թատերախաղեր»՝ (1980)։ Թատերախաղերու հատորին մէջ գրած է զանազան նիւթերով երկեր, օրինակ՝ «Ցուցափեղկին աղջիկը», «Կիլիկիոյ արքան», «Մարդորսը», «Ժամադրութեան փոստալ», «Պարոյր Հայկազն եւ Մովսէս Խորենացի»։

Երեւանի մէջ բեմադրուած են «Կիլիկիոյ արքան» (1989, «Նորք» երիտասարդ թատրոն) եւ «Մեռնիլը որքան դժուար է» (1992, ՊՀԹ) թատերգութիւնները։ Արձակ գործերն են՝ «Հացի եւ լոյսի համար»՝ (1951), «Հացի եւ սիրոյ համար»՝ (1956), «Մնաս բարով մանկութիւն»՝ (1974) վէպերը, «Սպասում»՝ (1977), վիպակը։ Գրած է «Արդի հայ գրականութիւն» (հհ. 1-3, 1973-1975) աշխատութիւնը որ տարիներ շարունակ գործածուեցաւ իբր Հայերէնի դասագիրք Ճեմարանի մէջ։

Մ. Իշխան մաս կազմած է նաեւ «Բագին»-ի խմբագրական կազմին իւ միաժամանակ աշխատակցած ՀՅԴ մամուլին։

Հեղինակն է Ճեմարանի քայլերգին՝ «Մեր բոլորիս տուն ուխտավայր Ճեմարան…»

Երկերու մատենագիտութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մ. Իշխան
Մ. Իշխան

Առաջին հրատարակութեան ժամանակագրական կարգով․

  • Տուներու երգը, Պէյրութ, 1936, 84 էջ:
  • Կրակը, Պէյրութ, 1938, 96 էջ:
  • Հայաստան (պոեմ), Հալէպ, 1946, 60 էջ:
  • Կեանք եւ երազ, Պէյրութ, 1949, 88 էջ:
  • Հացի եւ լոյսի համար (վէպ), Պէյրութ, 1951, 252 էջ:
  • Մուշեղ Մամիկոնեան, Պէյրութ, 1951, 66 էջ:
  • Երեք մեծ հայեր, Պէյրութ, 1952, 98 էջ:
  • Հացի եւ սիրոյ համար (վէպ), Պէյրութ, 1956, 276 էջ:
  • Հայաստան (պոեմ), Թեհրան, 1961, 89 էջ:
  • Ոսկի աշուն, Պէյրութ, 1963, 296 էջ:
  • Տառապանք, Անթիլիաս, 1968, 113 էջ:
  • Մեռնիլը որքան դժուար է (թատերախաղ), Պէյրութ, 1971, 68 էջ:
  • Արդի հայ գրականութիւն, հատ. Ա. Զարթօնքի շրջան (1850–1885), Պէյրութ, 1973, 360 էջ:
  • Արդի հայ գրականութիւն, հատ. Բ. Իրապաշտ շրջան (1885–1900), Պէյրութ, 1974, 344 էջ:
  • Հացի եւ լոյսի համար (վէպ), Պէյրութ, 1974, 228 էջ:
  • Մնաս բարով, մանկութիւն (վէպ), Պէյրութ, 1974, 244 էջ:
  • Արդի հայ գրականութիւն, հատ. Գ. Գեղապաշտ շրջան (1900–1915), Պէյրութ, 1975, 420 էջ:
  • Սպասում (պատմուածքներ), Պէյրութ, 1976, 128 էջ:
  • Սառնարանէն ելած մարդը (թատերախաղ), Պէյրութ, 1979, 64 էջ:
  • Արդի հայ գրականութիւն, հատ. Ա. Զարթօնքի շրջան (1850–1885), Պէյրութ, 1980, 360 էջ:
  • Թատերախաղեր, Պէյրութ, 1980, 261 էջ:
  • Իմ ուսուցիչներս, Պէյրութ, 1984, 208 էջ:
  • Արեւամար, Պէյրութ, 1986, 96 էջ:
  • Երկեր, Երեւան, 1990, 592 էջ:
  • Մնաս բարով, մանկութիւն (վէպ), Մոնթրէալ, 1990, 248 էջ:
  • Իրիկնալոյսի ռումբերուն տակ, Անթիլիաս, 1991, 144 էջ:
  • Արդի հայ գրականութիւն, հատ. Ա. Զարթօնքի շրջան (1850–1885), Պէյրութ, 1993, 360 էջ:
  • Արդի հայ գրականութիւն, հատ. Բ. Իրապաշտ շրջան (1885–1900), Պէյրութ, 1994, 352 էջ:
  • Ուխտագնացություն (բանաստեղծություններ), Երեւան, 1994, 224 էջ:
  • Արդի հայ գրականութիւն, հատ. Գ. Գեղապաշտ շրջան (1900–1915), Պէյրութ, 2001, 420 էջ:
  • Հացի եւ լոյսի համար (վէպ), Պէյրութ, 2007, 244 էջ:
  • Բանաստեղծություններ, Երեւան, 2014, 136 էջ:
  • Լուսեղէն տրտմութիւն (ընտրանի), Երեւան, 2014, 160 էջ:
  • Հացի եւ սիրոյ համար (վէպ), Պէյրութ, 2016:

Գրականութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. Մինաս Թէօլէօլեան, «Դար մը գրականութիւն», Բ հատոր 1920-1980, Նիու Եորք, 1977:
  2. Լեւոն Վարդան, «Մուշեղ իշխան արձակագիրը», Անթիլիաս, 1985:
  3. Vartan Gregorian, "The road to home: my life and times", New York, 2003.
  4. Հայկական սովետական հանրագիտարան, Երեւան:
  5. Ասպարէզ օրաթերթ, Մուշեղ Իշխանի 100-ամեակ, Հոկտեմբեր 4, 2013, Լոս Անճելըս:

Տե՛ս նաեւ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  2. ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 3.
  4. ↑ Դէպի Մուշեղ Իշխանին ծննդավայրը՝ Սիվրիհիսար, Սեւան Տէյիրմենճեան
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Մուշեղ_Իշխան&oldid=234375» էջէն