Նիկոլ Աղբալեան
Նիկոլ Աղբալեան | |
---|---|
| |
Ծնած է | 24 Մարտ 1875[1][2] |
Ծննդավայր | Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն[1][2] |
Մահացած է | 15 Օգոստոս 1947[1][2] (72 տարեկանին) |
Մահուան վայր | Պէյրութ, Լիբանան[1][2] |
Քաղաքացիութիւն |
Ռուսական Կայսրութիւն Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն |
Ազգութիւն | Հայ[1] |
Ուսումնավայր |
Ներսիսեան դպրոցԿատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ[1] Գէորգեան Հոգեւոր ՃեմարանԿատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ[1] Մոսկուայի պետական համալսարանԿատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ[1] Լոզանի ՀամալսարանԿատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ[1] Փարիզի ՀամալսարանԿատեգորիա:Վիքիդատա։Կատեգորիայի կարիք ունեցող հոդվածներ[1] |
Մասնագիտութիւն | գրականագէտ, հանրային գործիչ, գրականագետ, քաղաքական գործիչ, ուսուցիչ |
Աշխատավայր |
Մուրճ Հորիզոն Մ. եւ Հ. Արսլանեան Ճեմարան |
Վարած պաշտօններ | նախարար?[2] |
Անդամութիւն | Վերնատուն |
Կուսակցութիւն | Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն |
Նիկոլ Աղբալեան (24 Մարտ 1875[1][2], Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն[1][2] - 15 Օգոստոս 1947[1][2], Պէյրութ, Լիբանան[1][2]), Գրագէտ, մանկավարժ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան խորհրդարանի անդամ եւ Հ.Յ. Դաշնակցութեան փայլուն գաղափարախօսներէն։
Կենսագրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ծնած է Թիֆլիս 1875-ին: Յաճախած է թաղին ծխական վարժարանը, ապա Էջմիածինի Գէորգեան Ճեմարանը, յետոյ Թիֆլիսի Ներսիսեան վարժարանը, վերջը Ս. Փեթերսպուրկի համալսարանը։ Երիտասարդ տարիքէն սկսած է զբաղիլ ուսուցչութեամբ միաժամանակ աշխատակցած է Թիֆլիսի «Մուրճ» ամսագիրին՝ գրական – քննադատական յօդուածներով: Հետեւած է նաեւ համալսարանական կարգ մը դասընթացքներու՝ Մոսկուայի, Փարիզի եւ Լօզանի մէջ։ Կանուխէն մաս կազմած է Հ. Յ. Դաշնակցութեան շարքերուն։
1900-ականներու սկիզբը, Նիկոլ Աղբալեան իրագործած է հայոց հոգեմտաւոր աշխարհի հայացման իր առաքելութեան առաջին փուլը՝ ռուսական եւ եւրոպական ազատախոհ ու յառաջադէմ արժէքներով հունաւորելով հայ գրական մշակութային կեանքի վերաշխուժացումը։ Յովհաննէս Թումանեանի հետ ձեռնամուխ եղած է Թիֆլիսի հայ երիտասարդ մտաւորականութեան «Վերնատան հանդիպում-ներ»ու կազմակերպումին։ Դարձած է դրօշակիրը գրական այն մեծ շարժումին, որ հայոց հոգեմտաւոր բազմադարեան հարստութեան վերանորոգումին մէջ տեսած եւ հաստատած է վաղուան հայ մշակոյթի որակական ոստումին ակունքները։
- 1909 – 1912 Թեհրանի ազգային վարժարանի տնօրէն եղած է: Որպէս կուսակցական գործիչ մասնակցած է Հ.Յ.Դ. ընդհանուր ժողովներու։ Այցելած է Վան, Էրզրում:
- 1913-ին՝ Թիֆլիսի մէջ վարած է «Հորիզոն» օրաթերթի խմբագրութիւնը, որ մինչեւ Հայաստանի անկախութեան կերտումն ու Հանրապետութեան հռչակումը արեւելահայ իրականութեան մէջ կատարած է հանրային լուսաւորումի մեծ գործ։
- 1914-1915 թուականներուն մաս կազմած է հայ կամաւորական խումբերու Կարգադրիչ Մարմինին եւ Ազգային Բիւրոյին: Առաջին Աշխարհամարտի բռնկումին հետ, Նիկոլ Աղբալեան յառաջապահներէն եղած է Հայոց Ազգային Խորհուրդի ստեղծումին՝ իր հեղինակութիւնն ու կազմակերպական շնորհը ծառայեցնելով կամաւորական շարժման կազմակերպումին։ Այնուհետեւ, զբաղած է արեւմտահայ գաղթականութեան պատսպարման, սնուցման եւ բուժման դժուարին գործը։
- 1918-ին, Հայաստանի հանրապետութեան հռչակումէն ետք, ընտրուած է Հայաստանի Խորհրդարանի անդամ:
- 1919-ին նշանակուած է լուսաւորութեան նախարար Ալ. Խատիսեանի կառավարութեան մէջ։ Աղբալեան հիմը դրած է Երեւանի պետական համալսարանին, ինչպէս նաեւ ստանձնած է պետական հովանաւորութիւնը նորահաս արժէքներու, ինչպէս օրինակ՝ Եղիշէ Չարենցի, ի սպաս հայ մշակոյթի եւ արուեստի պետական ծաղկումին:
- 1921-ին, Հայաստանի Խորհրդայնացումէն ետք, Լ. Շանթի, Հ. Օհանջանեանի եւ այլ պետական ու մշակութային դէմքերու հետ բանտարկուած է Փետրուար 9-18, ուրկէ ազատած է Փետրուարեան ապստամբութեան շնորհիւ:
Ապստամբութեան ընկրկումէն ետք եւ Հանրապետութեան դաշնակցական ղեկավարութեան երկրէն հեռացումին հետ, Աղբալեան անցած է Ատրպատական՝ Պարսկաստան, ապա՝ Եգիպտոս, ուր զբաղած է մանկավարժական եւ մշակութային գործունէութեամբ իբր Ալեքսանդրիոյ ազգային վարժարանի տնօրէն:
- 1928-ին, Գահիրէի մէջ, Լ. Շանթի, Հ. Օհանջանեանի եւ Գ. Իփէկէանի հետ միասին հիմնած են Հայ Կրթական եւ Հրատարակչական Համազգային Ընկերութիւնը:
- 1930-ին, Լեւոն Շանթի հետ հիմնած են Համազգայինի Պէյրութի Հայ Ճեմարանը: Այնուհետեւ ապրած է Լիբանան եւ մահացած՝ 15 Օգոստոս 1947-ին։
- Մինչեւ իր մահը Լեւոն Շանթի կողքին անխոնջ կանգնած՝ Աղբալեան ծաւալած է ե՛ւ մանկավարժական, ե՛ւ հայագիտական եռուն գործունէութիւն։ Դասաւանդած է հայ գրականութեան պատմութիւն, գրաբար եւ հայ մատենագիտութիւն։ Ժողովրդային լսարաններ կազմակերպած է, որպէսզի տարագիր ու գաղթական հայութեան լայն բազմութիւններուն մէջ սերմանէ հայ մշակոյթին եւ արուեստին պաշտամունքը։ Իր անունը անջնջելիօրէն կապած է Համազգայինի Հայ Ճեմարանին (հետագային «Նշան Փալանճեան», իսկ այժմ «Մելանքթոն եւ Հայկ Արսլանեան» Ճեմարան) ժառանգութեան։
Հրատարակած է բազմաթիւ յօդուածներ, որոնք հետագային լոյս տեսած են ամբողջական երկերու իր Գ. հատորին մէջ։ Տարիներու իր տքնաջան աշխատանքին արգասիքը կ'ըլլան գրական-քննադատական, բանասիրական եւ ազգային-գաղափարաբանական իր արժէքաւոր գործերը։ Այդ շարքին մաս կը կազմեն «Սայեաթ-Նովա» մենագրութիւնը, «Հայ Մատենագիտութիւն» դասագիրքը, «Մտածումներ Հ.Յ.Դաշնակցութեան մասին» աշխատութիւնը ու համազգային հնչեղութեամբ առանձին դէմքերու եւ դրուագներու նուիրուած իր արժէքաւոր յօդուածները, «Մեր կանոնագիրը»(1937), «Կրկին մեր կանոնագիրը» (1937)։
Նիկոլ Աղբալեանի յիշատակին կը գործէ Հ.Յ.Դ. «Նիկոլ Աղբալեան» Ուսանողական Միութիւնը, եւ իր անունով կոչուած է Երեւանի թիւ 19-րդ հիմնական միջնակարգ դպրոցը[3]։
Աղբալեանի Խօսքերը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Սա ոչ թէ շահակից անձերի միութիւն է, այլ արիացող տիպարների ընկերութիւն։ |
Այստեղ ոչ թէ անձնական եւ նիւթական շահն է, որ կապում է մարդկանց, այլ բարոյական ուխտի նոյնութիւնն է, որ դարձնում է ընկեր եւ Ծրագիր Կանոնագրի միութիւնը՝ համընթաց։ |
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
- ↑ «Նիկոլ Աղբալեան»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2018-03-31-ին։ արտագրուած է՝ 2018-11-12
- ↑ «Նիկոլ Աղբալեան մեծ հայն ու մտաւորականը»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2019-02-08-ին։ արտագրուած է՝ 2019-02-06
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Հայ Պատանիին Գիրքը, Ա. Հատոր.