Ռուսերէն

Ռուսերէնի այբուբէն

Ռուսերէն (русский язык), ['ru.skʲɪj jɪ.'zɨk] լսել ), հնդեւրոպական լեզուներու ընտանիքի արեւելա-սլավոնական լեզուախումբի լեզու։

Աշխարհի վրայ 278 միլիոն մարդ ռուսերէն կը խօսի։ Ամէնէն շատ տարածուած սլավոնական լեզուներէն է։ Պետական լեզու է Ռուսաստանի, Պիելոռուսիոյ, Ղազախիստանի եւ Խրխզիստանի մէջ: Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան պաշտօնական լեզուներէն մէկն է, ինչպէս նաեւ շարք մը եւրոպական եւ ասիական երկիրներու երկրորդ պետական լեզուն է։

Ըստ աշխարհի լեզուների դասակարգման, ամէնէն շատ թարգմանուող լեզուներու շարքին մէջ ռուսերէն չորրորդ դիրքը կը գրաւէ, ինչպէս նաեւ՝ եօթներորդ տեղը այն լեզուներու շարքին մէջ, որոնցմով կը թարգմանուի գիրքերու մեծամասնութիւնը: 2013-ին ռուսաց լեզուն համացանցի ամէնէն հանրամատչելի լեզուներու շարքին մէջ գրաւած է երկրորդ դիրքը:

Ռուսաց լեզուի հնչակարգային կառուցուածքին բնորոշ են բաղաձայն հնչիւններու ճիւղաւորուած համակարգը (37 հնչիւններ, մեծ մասով երկակի իրենց յատկանիշներով՝ կոշտութիւն-փափկութիւն, խուլութիւն-ձայնեղութիւն) եւ նկատելիօրէն նուազ բարդ, պատմականօրէն պարզեցուած ձայնաւորներու համակարգ (ընդամէնը 6 հնչիւն) եւ անոնց եւ միւսներու դիրքային ձեւափոխումներու բազմազանութեամբ հանդերձ։ Սովորաբար վանկային կը նկատուին ձայնաւոր հնչիւնները։ Շեշտադրութիւնը ուժաբանական է, կամ ուժային (բառաձեւի վանկերէն մէկը՝ շեշտուածը, կ'առանձնանայ միւսներէն աւելի ուժգին արտաբերումով), տարբեր տեղեր գրաւող (ամրացուած չէ բառաձեւի սկիզբի կամ վերջի նկատմամբ որեւէ յստակ վանկի), շարժական (մէկ բառի տարբեր ձեւերու մէջ կրնան շեշտուող ըլլալ տարբեր վանկեր եւ տարբեր ձեւոյթներ):

Ռուսաց լեզուն, ըստ հնչիւնակազմական դասակարգման, թեքական համադրական լեզու է, այսինքն՝ բառոյթներու քերականական նշանակութիւնը կը փոխանցուին միաժամանակ քանի մը քերականական նշանակութիւն ունեցող ածանցներու օգնութեամբ։ Օրինակ՝ գոյականներու վերջաւորութիւնները ցոյց կու տան բառաձեւի սեռը, թիւը եւ հոլովը։

Ռուսաց լեզուին մասին գիտութիւններու համալիրը կոչուի լեզուաբանական ռուսիստիքա, որ կը հանդիսանայ աւելի լայն՝ ռուսիստիքա կոչվող երկրագրական կանոնի մաս։

Լեզուաաշխարհագրութիւն

Ռուսերէնի տեղը աշխարհի վրայ

20-րդ դարուն ռուսերէնը ընդգրկուեցաւ, այսպես կոչուած, համաշխարհային լեզուներու շարքին մէջ։ Ռուսաց լեզուի տարածուածությունը աշխարհագրական եւ տարածքային տեսանկիւնէն մեծ մասով Ռուսական կայսրութեան, ապա՝ ԽՍՀՄ-ի, իսկ այժմ՝ Ռուսաստանի Դաշնութեան գործունէութեան արդիւնքն է, որ կը հանդիսանայ մակերեսով մոլորակի մեծագոյն պետութիւնը։

Պաշտօնական կարգավիճակ

Ռուսերէնը հետեւեալ պետութիւններու պաշտօնական լեզուն է՝ Ռուսաստան, Պիելառուսիա (պիելառուսերէնի հետ միասին), մասամբ ճանչցուած Հարաւային Օսեթիա (օսերէնի հետ միասին) եւ չճանչցուած Մերձտնեստրի Մոլտովական Հանրապետութեան (մոլտովերէնի եւ ուքրաներէնի հետ միասին)։

Ռուսերէնը կը նկատուի հետեւեալ պետութիւններուն պետական հաստատութիւններուն պաշտօնական լեզուն (բայց ցած կարգավիճակ ունի, քան պետական լեզուն)՝ Ղազախիստան, Խրխզիստան, մասամբ՝ Աբխազիա: Շարք մը մոլտովական, ռումանական եւ ուքրանական վարչական միաւորներու կողմէ ռուսերէնը ճանչցուած է որպէս պաշտօնական լեզուներէն մէկը։

Շարք մը երկիրներու եւ տարածաշրջաններու մէջ ռուսերէնը ունի որոշ պաշտօնական գործառոյթներ։ Այսպէս՝ Տաճիկիստանի մէջ, ըստ Սահմանադրութեան՝ ռուսերէնը կը նկատուի «միջազգային շփման լեզու» եւ պաշտօնապէս կը կիրարկուի օրէնքներու ստեղծման մէջ։ Ուքրանիոյ մէջ, բացի իր մարզային կարգավիճակէն, ռուսերէնը ունի նաեւ այնպիսի պաշտօնական գործառոյթներ, ինչպիսիք են պետական պաշտօնական ակտերու հրապարակումը, կը հանդիսանայ տեղեկագիտութեան, տնտեսական եւ ընկերային գործունէութեան հիմնական լեզուն, ինչպէս նաեւ տեղեկատուական գործակալութիւններու լեզուն է։ Նիւ Եորք նահանգի որոշ տարածաշրջաններու մէջ պարտադիր է ընտրութուններու հետ կապուած փաստաթուղթերու թարգմանութիւնը ռուսերէնի։ Իւզպեքիստանի մէջ ռուսերէնը կը կիրարկուի նոտարական եւ զագսային մարմիններու կողմէ:

Ռուսերէնը եղած է նաեւ շարք մը պատմական երկիրներու պաշտօնական լեզուն։

Անիկա նաեւ կը հանդիսանայ միջազգային շարք մը կազմակերպութիւնների պաշտօնական կամ աշխատանքային լեզուն:

Ընկերագիտական տուեալներ

Մինչեւ 1991 ռուսերէնը եղած է ԽՍՀՄ-ի ազգամիջեան հաղորդակցման լեզու՝ իրապէս կատարելով պետական լեզուի գործառոյթները։ Կը շարունակոէ օգտագործուիլ նախկին ԽՍՀՄ-ի երկրներու մէջ, ուր բնակչութեան մեծ մասի համար անիկա իբրեւ մայրենի եւ իբրեւ ազգամիջեան հաղորդակցման լեզու կը հանդիսանայ։ Նախկին ԽՍՀՄ երկիրներէն Իսրայէլ, Գերմանիա, Քանատա, ԱՄՆ, Աւստրալիա եւ այլ երկիրներ գաղթածները իրենց բնակավայրերու մէջ կը հրատարակեն ռուսերէն պարբերաթերթեր, կը գործէ ռատիօկայան եւ պատկերասփիւռի կայաններ, կը բացուին ոուսալեզու դպրոցներ, ուր աշխուժօրէն կը դասաւանդուի ռուսերէնը (օրինակ, Շեվախ-Մոֆետ)։ Իսրայէլի մէչ ռուսաց լեզու կը սորվին աւագ դասարաններու մէջ, որոշ միջնակարգ դպրոցներու մէջ ալ՝ որպէս երկրորդ օտար լեզու: Արեւելեան Եւրոպայի երկիրներուն մէջ մինչեւ 20-րդ դարու 80-ականները դպրոցներու մէջ ռուսաց լեզուն հիմնական օտար լեզուն էր։

Կելլափա (անգլերէն՝ Gallup, Inc.) հինարկին մէջ տեղի ունեցած ընկերագիտական ուսումնասիրութեան համաձայն, յետխորհրդային պետութիւններէն Պիելառուսիոյ բնակչութեան 92%-ը, Ուքրանիոյ՝ 83%-ը, Ղազախիստանի՝ 68%-ը եւ Խրխզիստանի 38%-ը ընտրած են ռուսերէնը հարցման յայտը լրացնելու համար։ Հինարկը հետազօտութիւններու այս բաժինը կոչեց «Russinan as the Mother Tongue» (Ռուսերէնը իբրեւ մայրենի լեզու):

«Language Mounthly» ամսագիրի մէջ հրապարակուած տուեալներով (№3, էջ 17, 1997 թ.), ամերիկացի հետազօտող Ճ.Ուեպերի հաշուարկներով, ամբողջ աշխարհի վրայ 1990-ականներուն ռուսերէնին կը տիրապետէր 297 միլիոն մարդ (որուն արդիւնքով ռուսերէնը աշխարհի 5-րդ ամէնէն շատ տարածուած լեզուն էր), որմէ 160 միլիոնը ռուսերէնը մայրենի լեզու կը նկատէր (8-րդ դիրքը աշխարհի վրայ)։ Ռուսերէնը նաեւ ՄԱԿ-ի վեց պաշտօնական լեզուներէն մէկն է։

1999-ի տուեալներով, աշխարհի վրայ կար 167 միլիոն ռուսախօս, ինչպէս նաեւ շուրջ 110 միլիոն մարդ, որ կը սիրապետէր ռուսերէնին որպէս երկրորդ լեզու:

Ռուսերէնով ըսուած են նաեւ տիեզերքի առաջին բառերը: 12 Ապրիլ 1961-ին ժամը 9:52 կապի ստուգման նպատակով դէպի տիեզերք թռիչքի ժամանակ Եուրի Կակարինը ըսեած է. «Ինքնազգացողութիւնս գերազանց է: Ես ձեզ լավ եմ լսում: Թռիչքը ընթանում է լավ»: Այժմ ռուսաց լեզուն ոչ պաշտոնապես հանդիսանում է միջազգային շփման լեզու՝ տիեզերական կառավարվող թռիչքների ժամանակ: Միջազգային տիեզերական կայանում աշխատող բոլոր տիեզերագնացներն ուսումնասիրում են խոսակցական Ռուսերէն:

Ըստ 2006-ի «Դեմոսկոպ» ամսագիրի մէջ Ռուսաստանի Կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան ընկերագիտական հետազօտութիւններու կեդրոնի գիտական աշխատանքներու գծով փոխտնօրէն Ա. Արեֆեւի հրապարակած հետազոտութիւններու, ռուսաց լեզուն աստիճանաբար կը կորսնցէ իր դիրքերը ինչպէս աշխարհի վրայ ընդհանրապէս, այնպէս ալ Ռուսաստանի մէջ մասնաւորապէս: 2012-ին Ա.Լ.Արեֆեւը հրապարակեց նոր հետազօտութիւն՝ «Ռուսաց լեզուն 20-21-րդ դարերու եզրագիծին», ուր հաստատեց Երկրի բոլոր շրջաններու մէջ ռուսերէնի դիրքերու հետագայ թուլացման միտումներու իր տեսակէտը: 2006-ին հեղինակը 2025-ի համար կը կանխատեսէր ռուսախօսներու կրճատում մինչեւ 110 միլիոն մարդու, իսկ աշխարհի վրայ՝ 152 միլիոն մարդ, իսկ 2012-ին վերանայեցաւ իր կանխատեսումը աւելի լաւատեսական գնահատականով (ընդհանուր չեզոք միտումներու պահպանման պարագային) եւ երկարաձգեց մինչեւ 2050. 2025-ին հեղինակը կանխատեսել է ռուսախոսների կրճատում մինչեւ 152 միլիոն մարդ, իսկ մինչ 2050 թվականը՝ մինչեւ 130 միլիոն մարդ: Նախկին ԽՍՀՄ երկիրներուն մէջ ռուսաց լեզուն աստիճանաբար կը փոխարինուի տեղական լեզուներով, իսկ ռուսերէնի տարածուածութիւնը աշխարհի վրայ կը կրճատուի ռուսերու եւ Ռուսաստանի ընդհանուր բնակչութեան կրճատման հետ: Հենց Ռուսաստանում աճում է անգլերէնի վարկանիշը, իսկ Ռուսերէնը կորցնում է իր ժողովրդականությունը ներգաղթածների մոտ:

«Ընկերագիտական հետազօտութիւններու կեդրոն»-ի՝ 20-րդ դարուն եւ 21-րդ դարու առաջին քառորդին ռուսերէնի տարածուածութեան միտումներու նորացուած աղիւսակը ներկայացուած է «Ռուսաց լեզուն 20-21-րդ դարերու եզրագիծին» աշխատության 431 էջին վրայ:

Ռուսաստանի 2010-ի մարդահամարի արդիւնքներով «Տիրապետում ռուսաց լեզուին» բաժինին մէջ նշած են 138 միլիոն մարդ (99,4%), իսկ 2002-ի մարդահամարին՝ 142 միլիոն մարդ (99,2%)։ Քաղաքային բնակչութեան շրջանին մէջ ռուսերէն կը խօսէր 101 միլիոն մարդ (99,8%), իսկ գիւղական շրջաններու մէջ՝ 37 միլիոն մարդ (98,7%):

Թարգմանութիւնների արձանագրութեան տուեալներու ելեկտրոնային շտեմանարանը՝ «Index Translationum»-ը, կը հաշուէ աւելի քան երկու միլիոն գրառումներ 148 երկիրներու 500 000 հեղինակներու եւ 78 000 հրատարակիչներու յարաբերութեամբ. տուեալները կը վկայեն, որ ռուսերէնը աշխարհ վրայ կը նկատուի ամէնէն շատ թարգմանուող լեզուներէն մէկը։ Լեզուներու շարքին մէջ, որոնցմով կը թարգմանուին գիրքերու մեծամասնութիւնը, ռուսերէնը եօթներորդ դիրքը կը գրաւէ։ Լեզուներու շարքին մէջ, որոնցմէ ամէնէն յաճախ կը թարգմանուին գիրքեր, ռուսերէնը չորրորդ դիրքին վրայ կը գտնուի:

Ռուսերէնի տիրապետողներու տեսակարար կշիռի փոփոխութիւնը Երկրի ընդհանուր բնակչութեան թուաքանակի հետ 1900-2010 թուականներուն (գնահատական)

Տարիներ	Համաշխարհային բնակչութեան թիւը, միլիոն մարդ	Ռուսական կայսրութեան, ԽՍՀՄ, ՌԴ բնակչութեան թիւը, միլիոն մարդ	Համաշխարհային բնակչութեան մէջ մասը, %	Ռուսերէնին տիրապետողներու թիւը, միլիոն մարդ	Համաշխարհային բնակչության մէջ մասը, %
1900	1 650	138,0	8,4	105	6,4
1914	1 782	182,2	10,2	140	7,9
1940	2 342	205,0	8,8	200	7,6
1980	4 434	265,0	6,0	280	6,3
1990	5 263	286,0	5,4	312	5,9
2004	6 400	146,0	2,3	278	4,3
2010	6 820	142,7	2,1	260	3,8

Բարբառներ

Ռուսաստանի եւրոպական մասի սահմաններուն մէջ մինչեւ 15-րդ դարը ձեւաւորուեցան խօսուածքներու շարք մը յստակ լեզուական գիծերով բնորոշուող (օրինակ՝ հիւսիսի համար յատուկ էր o-յախօսությունը, պայթական [g]-ն, սեռական հոլովի ձեւը՝ у жоны, зыбка-օրորոց, озимь-աշնանացան, лаять-հաչել բառերը հարաւը ունէին аканье, фрикативное [γ] ձեւը, у жене-սեռական ձեւը, ինչպէս նաեւ նոյն իմաստով կը գործածուէին люлька, зеленя, брехать բառերը) երկու մեծ խմբաւորումներ՝ հիւսիսային բարբառ եւ հարաւային բարբառ, ինչպէս նաեւ միջանկեալ միջնադարեան ռուսական խօսուածքներ (օրինակ՝ Մոսկուայի մէջ հիւսիսի նման ընդունուած էր պայթական [g]-ն եւ սեռական հոլովի -ы վերջաւորութիւնը եւ a-յախոսութիւնը՝ ինչպէս հարաւը)։

Ուշ ձեւաւորուած տարածքներու համար (ՌԴ ասիական մաս, Մերձուլկեան տարածաշրջան, Կովկաս) բնորոշ էր բարբառային յստակ բաժանման բացակայութիւնը, տարբեր շրջաններու վերաբնակներէն խօսք մուտք գործող ոչ մեծ արեալներու բազմազանութիւնը, ինչէս նաեւ տարբեր բարբառներու միախառնում արտայայտող գիծերը։

Միջին ռուսական խօսուածքները (առաջին հերթին՝ մոսկոեանը) ռուսական գրական լեզուի հիմքը հանդիսացան։ Միւս բարբառներով գեղարուեստական գրականութիւն եւ պարբերական տպագրութիւն չկայ։

Սկիզբէն, բարբառային տարբերութիւնները յստակօրէն չէին արտայայտուած եւ չէին խոչընդոտեր փոխըմբռնման. հիմնականին մէջ հարթավայրերու մէջ (Արեւելա-եւրոպական (Ռուսական)) բնակող ռուսերու նախնիներուն համար չկային շփման աշխարհագրական խոչընդոտներ։ Բանաւոր խօսքի պարզեցման նպաստեց 20-րդ դարու ԶԼՄ-ներու տարածումը, համատարած կրթութեան ներդրումը եւ բնակչութեան միջշրջանային գաղթը։ Աւանդական խօսուածքները կը պահպանուին միայն գիւղական բնակչութեան մօտ (աւագ սերունդ)։ Քաղաքային բնակչութեան միջին սերունդի եւ երիտասարդութեան բանաւոր խօսքի գործնականին մէջ կան միայն բառամթերքի եւ արտասանութեան որոշ տարբերութիւններ, որոնք կեդրոնական պատկերասփիւռի եւ ռատիոյի հեռարձակումներու ազդեցութեան պատճառով աստիճանաբար կը համահարթուին։

Շրջաններու տարբերակներ

Ռուսաց լեզուն, ինչպէս եւ աշխարհի միւս մեծ լեզուները, ունի խօսակցական տարբերակներ (պաշտօնապէս չամրագրուած եւ առայժմ նոյնիսկ լեզուաբաններու կողմէ քիչ ուսումնասիրուած) Ռուսիոյ Դաշնութեան սահմաններէն դուրս՝ Մերձպալթիքայի, Պիելոռուսիոյ, Ուքրանիոյ, Մոլտովաի, Անդրկովկասի եւ Միջին Ասիոյ պետութիւններու մէջ։ Հարաւ-արեւմտեան Եւրոպայի ուքրանական եւ պիելառուսական լեզուներու մօտ ազգակցականութեամբ պայմանաւորուած առկայ է խօսքի ուժեղ միախառնման երեւոյթը եւ կը ձեւաւորուին ռուս-ուքրանական (սուրժիկ) կամ ռուս-պիելառուսական (թրասիանքա) խառն տիպի լեզուները։ Իր հերթին, Կեդրոնական Ասիոյ տարածքին, մասնաւորապէս՝ Խրխզիստանի եւ Իւզպեքիստանի մէջ, ռուսական խօսքը բաւականաչափ պահպանողական է եւ դերեւս ոչ վաղ անցեալին կը պահպանէր 20-րդ դարու 30-ական թուականներու ձեւը (նոյնիսկ այլ ազգի ռուսալեզու ներկայացուցիչներու՝ վրացիներու, ազրպէյճանցիներու, թաթարներու, քորէացիներու, հայերու խօսակցութիւններուն մէջ)։ Անիկա յաճախ բնորոշ է որպէս ոչ մայրենի գործածող «կղզեակ»-խումբերու (տուեալ պարագային՝ ոչ սլաւոնական, թրքալեզու) լեզուական շրջաններու համար։ Ղազախիստանի ռուսերէն խօսքը իր վրայ կը կրէ ղազախերէնի ազդեցութիւնը։ Աւելի յստակ՝ կը փոխուի քաղաքներու ուղղագրութիւնը, մուտք կը գործեն ժարկոններ։ Իր լեզուաբանական առանձնայատկութիւնները ունի ռուս վտարանդի սփիւռքի (տարբեր սերունդներու) խօսակցութիւնը հեռաւոր արտասահմանին մէջ։ Բաւականին ինքնատիպ են Ալասքայի ծայրահեղ մեկուսացած վերաբնակներու բարբառները:

Յետ-խորհրդային տարածքի պետութիւններու շարքին ակնյայտ է կառավարական օղակներու ռուսերէն լեզուի առանձին տարրերու կարգաւորման ձգտումը՝ նոյնիսկ այդ պետութիւններու կողմէ ռուսերէնը իբրեւ պաշտօնական լեզու ճանչցուած չըլլալու պարագային (օրինակ Ուքրանիոյ մէջ՝ Ռուսաստանի մէջ տիրապետող եւ ճիշդ նկատուող на Украине ձեւի փոխարէն՝ из Украины, с Украины, в Украине ձեւերը կը գործածուին)։ Քանի որ նման փոփոխութիւնները կ'իրականացուին չհամաձայնած կերպով, իրականին մէջ ատոնք ռուսաց լեզուի վրայ կ'ազդեն միայն այդ պետութիւններու տարածքներուն մէջ։

Խառն եւ ածանցեալ լեզուներ

Ռուսաց լեզուն շատ մը ընկերային խումբերու եւ խառն լեզուներու հիմքն է.

• Սուրժիք (ռուս.՝ Суржик)՝ խառն լեզու, որ տարածուած է Ուքրանիոյ եւ Ռուսաստանի հետ սահմանակից տարածքներուն մէջ, քաղաքային եւ յատկապէս գիւղական վայրերուն մէջ՝ ռուս-ուքրանական բառապաշարով եւ ուքրանական հնչիւնակազմութեամբ եւ քիչ մըն ալ քերականութեամբ, որ կը տարբերի եւ գրական ռուսական (հնչակազմութեամբ) եւ գրական ուքրանական (բառակազմով) լեզուներէն։
• Թրասիանքա (ռուս.՝ Трасянка)՝ Պիելոռուսիոյ մէջ խառն խօսակցական լեզու, որ կազմաւորուած է սուրժիքի նման՝ առաւելաբար պիելոռուսական քերականութեամբ եւ հնչիւնակազմութեամբ, բայց ռուսական բառակազմութեան ազդեցութեամբ։
• Գերմանիոյ մէջ ռուսալեզու գաղթականներու լեզուն՝ ռուսերէն եւ գերմաներէն լեզուներու կեղծ-փիջին միախառնումը։
• Ռունգլերէն (ռուս.՝ рунглиш)՝ անգլալեզու երկիրներու ռուսերէնը՝ ռուսերէն եւ անգլերէն լեզուներու կեղծ-փիջինը։
• Ռուսենորսք (ռուս.՝ руссенорск)՝ իսկական փիջին, այժմ անհետացած է եւ կազմուած է նորվեկիական քերականութեան եւ ռուսական բառերու հիման վրայ։ Կատարած է լեզուական ֆրանկայի դեր Ռուսական կայսրութեան Քոլայի թերակղզիին վրայ։
• Կախտինեան լեզու՝ անհետացած ռուս-չինական փիջին՝ կազմաւորուած առաւելաբար ռուսական բառերու եւ չինական քերականութեան հիման վրայ, Չինաստանի հետ սահմանակից Անտրպայքալեան եւ Մերձամուրեան տարածքներուն մէջ։
• Կովորքա (ռուս.՝ Говорка)՝ թայմիրեան փիջին, որ շփման միջոց էր ռուսերու, նկանասներու, նենեցներու եւ էնեցներու միջեւ։
• Ռուսապոնտական՝ ժամանակակաից Յունաստանի ռուսալեզու բնակչութեան կեղծ-փիջին։
• Ալեուտա-մետնեան լեզու՝ Մետնի կղզիի խառն ռուս-ալեուտեան լեզու։

Ղազախիստանի, Էսթոնիոյ եւ այլ յետխորհրդային երկիրներու մէջ Խորհրդային Միութեան ժամանակներէն կը նկատուին միախառնման նշաններ. ռուսերէնի ինքնաբերաբար թափանցում այլ լեզուներու մէջ (ոչ փոխարինում)։ Տարբեր ռուսական շարադասութեան օրինակ է նաեւ ռուսերէն до свидания-ի փոխարինած էսթոներէն, լատիշերէն եւ լիթովերէն давай ձեւը։ Այդպիսի երեւոյթ կը նկատուի ոչ միայն ազգային փոքրամասնութիւններու մօտ (օրինակ՝ քորէացիներու եւ գերմանացիներու), այլ նաեւ քաղաքներու մէջ ապրող ղազախներու խօսակցական լեզուին մէջ։ Յառաջացած լեզուական համակարգերը չեն նկատուիր առանձին լեզուներ եւ յատուկ անուններ չունին։

Բնորոշ առանձնայատկութիւններ ունի Մերձսեւծովեան տարածքներու ռուսաց լեզուն, յատկապէս Օտեսայի ռուսերէնը, որ յատուկ ուսումնասիրութիւններու առարկայ դարձած է եւ տեղ գտած է գեղարուեստական գրականութեան ստորաբաժիններուն մէջ (օրինակ՝ Վլաս Տորոշեւիչի, Իսահակ Պապելի, Իլֆի եւ Փեթրովի, Օլեկ Կուբարի մօտ)։ Անոր բնորոշ է ուքրանական բարբառներու ազդեցութիւնը, իսկ հրէաներու խօսակցութեան՝ իտիշի մէջ, իւրայատուկ արտասահմանեան փոխարինումներ եւ հնչիւնակազմութիւն։

Լեզուի անուանում

Պուրցովի այբուբէնէն, 1637

Ռուսերէնի ժամանակակից անուան զուգահեռ, գոյութիւն ունեցած են երկու այլ անուանումներ՝ ռուսական եւ վելիքոռուսական։ Առաջինը ձեւաւորուած է Ռուսիոյ՝ Ռոսիայի յունարէն անուանումէն եւ աշխուժ գործածութիւն ունեցած ե միայն 18-րդ դարուն: Երկրորդը ծագած է Վելիքոռուսիա տեղանունէն եւ գործածութենէ դուրս եկած է 1917-էն (չնայած այնպիսի բառակապակցութիւններ, ինչպէս են վելիքոռուսական բարբառներ, կրնան հանդիպիլ նաեւ ժամանակակից գիտական գրականութեան մէջ)։

Դասակարգում

Ռուսաց լեզուն կը պատկանի սլաւոնական լեզուներու արեւելեան ենթախումբին, որ կը մտնէ հնդեւրոպական լեզուաընտանիքի մէջ։

Պատմութիւն

Ռուսաց լեզուի բառակազմական եւ քերականական գիծերը վելիքոռուսական տարածքներու մէջ տարածում գտած տարբեր արեւելեան բարբառներու եւ ռուսական հիմքի վրայ 9-11-րդ դարերուն առաջին քրիստոնէական գիրքերու պատշաճեցման պատճառով յառաջացած եկեղեցասլաւոնական լեզուին երկարատեւ փոխներգործութիւններու արդիւնք են («հին սլաւոնական լեզու»)։

Փրոթո-սլաւոնական լեզու

Երկար ժամանակ, մ.թ.ա. 3-րդ հազարամեակին հնդեւրոպական լեզուաընտանիքին մէջ առանձնացաւ փրոթո-սլաւոնական խօսակցական ձեւը, որ մ.թ.ա. 2-րդ հազարամեակին վերածուեցաւ փրոթո-սլաւոնական լեզուի։ Մ.թ.ա. 6-7-րդ դարերուն անիկա բաժնուեցաւ երեք խումբերու՝ արեւելեան, արեւմտեան եւ հարաւային:

Կիւրեղ եւ Մեթոտիոս

9-րդ դարուն Կիւրեղը եւ Մեթոտիոսը, որոնք հետագային եկեղեցւոյ կողմէ դասուեցան սուրբերու շարքը, ստեղծեցին եկեղեցա-սլաւոնական այբուբէնը։ Սկզբնական շրջանին եկեղեցա-սլաւոնական այբուբէնը կ'օգտագործուէր միայն եկեղեցւոյ ծառայողներու համար քրիստոնէական ժամերգութեան, գիրքեր թարգմանելու եւ գրելու համար, հետագային այբուբէնը սկսաւ օգտագործուիլ նաեւ գեղարուեստական գրականութեան մէջ։

Հին ռուսերէն

Արեւելասլաւոնական (կը կոչուի նաեւ հին սլաւոնական) լեզուի հիմքին վրայ 14-15-րդ դարերուն կազմաւորուեցան ռուսերէն, ուքրաներէն եւ պիելառուսերէն լեզուները (բարբառներու խումբեր)։ 16-17-րդ դարերուն կազմաւորուեցան հիւսիսային եւ հարաւ-վելիքոռուսական բարբառները եւ միջանկեալ միջ-վելիքոռուսական խօսակցական ձեւերը։

Եկեղեցասլաւոնական լեզուն սկիզբէն կը հանդիսանար (մինչեւ այսօր ալ կը հանդիսանայ) ուղղափառ ժամասացության լեզու. երկար ժամանակ անիկա ամբողջովին յառաջատար լեզու էր գրաւոր մարզին մէջ։

14-18-րդ դարերուն Լիթուանիոյ Մեծ իշխանութեան գրաւոր, երկար ժամանակ նաեւ պաշտօնական լեզուն էր արեւմտառուսական գրաւոր լեզուն («рус(с)ки язык», «проста мова», «россійская бесѣда»), որ հակառակ իր կազմին մէջ պիելոռուսական եւ ուքրանական հիմք, ունենալուն, ուժեղ ազդեցութեան ենթարկուած էր լեհական եւ եկեղեցասլաւոնական (տուեալ ժամանակի եզրոյթաբանութեամբ՝ ռուս.՝ славенского կամ ռուս.՝ славенорос(сий)ского)) լեզուներէն։ Այնուամենայնիւ, «проста руска мова»-ն խօսակցական լեզու չէր, այլ գրքային, արհեստական, որուն պէտք էր տիրապետել այնպէս, ինչպէս եկեղեցասլաւոնականին:

Ռուսաց լեզուի պատմութեան մէջ հնագոյն գրական յուշարձաններ են Նովկորոտեան օրէնսգիրքը (11-րդ դարու առաջին քառորդ), Օստրոմիրովեան աւետարանը (1056-1057) եկեղեցասլաւոնական լեզուով (համեմուած հնագոյն ռուսերէնով) եւ հնագոյն նովկորոտեան բարբառով գրուած կեչակեղեւեայ (11-րդ դար) պատուոգիրերը։

Առանձին ֆէոտալական Ռուսաստանի աւելի ուշ շրջանի յուշարձաններու մէջ արտացոլուած են մարզային խօսակցական ձեւերու առանձնայատկութիւնները. այսպէս՝ նովկորոտեան եւ պսկովեան յուշարձանները կ'ամրացնեն «ц»-յախոսութիւնը («ц»-ի եւ «ч»-ի փոխանակումը կամ ատոնց համընկնումը որեւէ հնչիւնի մէջ), նովկորոտեան «ѣ»-ի արտասանութիւնը որպէս «и» (ինչ որ յուշարձաններու մէջ կ'արտայայտուի որպէս «ѣ»- եւ «и»- փոխանակում) յատուկ է այն յուշարձաններուն, որոնք առաջ եկած են հարաւային եւ միջին ռուսական խօսակցական ձեւերու տարածքներուն մէջ եւ այլն։

Նկատի առնելով յուշարձաններու վկայութիւնները եւ ստուգելով անոնք ռուսական բարբառներու համեմատական ուսումնասիրութիւններով, կրնանք վերականգնել 14-17-րդ դարերու ռուսաց լեզուի քերականական կառուցուածքի զարգացման այսպիսի կարեւոր փուլեր.

1. Երկակի թիւի կարգի անհետացումը (արական սեռի գոյականներոգ մօտ երկակի թիւի ձեւի օրինակ կը հանդիսանապ два, три, четыре, оба, пол- եւ полтора յատուկ ձեւերու հետ գործածումը, որոնք մեծ մասով կը համընկնին եզակի թիւով սեռական հոլովաձեւերու հետ, բայց երբեմն տարբերելով անոնցմէ շեշտով՝ два зверя, шара, шага, часа: Երկակի թիւի մնացուկներ են ժամանակակից колени, очи, плечи, уши եւ շարք մը այլ ձեւեր)։
2. Ածականի կրճատուած ձեւերու անհետացումը անզոյգ հոլովներու մէջ (ժամանակակից լեզուին մէջ այդպիսի ձեւերը պահպանուած են կարծրացած արտայայտութիւններու մէջ, ինչպիսիք են на босу ногу, средь бела дня, к едрене фене եւ այլն)։
3. Աւելի ուշ դարաշրջանի (16-17-րդ դարեր) գրաւոր յուշարձաններու մէջ լայնօրէն տարածուած եւ տեղ գտած են ստորոգեալի կազմի մէջ մտնող գոյական եւ ածական անուններու տրական հոլովաձեւեր (ինչպէս՝ «он был учителем»)։
4. Բաղաձայններու յաջորդականութեան վերացումը քիմքայինի հիման վրայ. рукѣ (տր. հոլով, եզ. թիւ.), на порогѣ ձեւերը հինցած руцѣ, на порозѣ ձեւերու փոխարէն։
5. Անուն խօսքի մասերու հոլովաձեւերու փոխազդեցութիւնը հիմքին մէջ կոշտ եւ փափուկ բաղաձայներով. землѣ (տր. հ. եզ. թ.), землёю (գործ. հ. եզ. թ.) հին земли, землею ձեւերու փոխարէն։
6. Անցեալ ժամանակներու պարզեցուած համակարգեր։
7. Դերբայի բաժինի ստեղծումը։
8. Գոյականներու հոլովաձեւերու ղեկավարման շրջաններու մէջ 13-17-րդ դարերու ընթացքին կը նկատուին նախդիրներով կազմութիւններու թիւի յաւելում եւ զարգացում։
9. Լեզուի կառուցուածքի փոփոխութիւն կը հանդիսանայ նաեւ բարդ ստորադասական նախադասութիւններու զարգացումը։ Համեմատենք. օրինակ՝ բարդ ստորադասական նախադասութեան կառուցուածքը տարեգրութենէն (14-րդ դար)։ «Заложи Ярославъ городъ великый, у негоже града суть златыя врата» նախադասութիւնը ժամանակակից ստորադասումով կ'ըլլայ «Ярослав заложил большой город, в котором были золотые ворота»:

Ժամանակակից ռուսերէն

Ժամանակակից ռուսաց լեզուն (ւարզ տարբերակ, ռուսերէնի մէջ ընդունուած որպէս գրական լեզու) ձեւաւորուած է մօտաւորապէս 18-19-րդ դարերուն։ 1708-ին տեղի ունեցաւ քաղաքացիական եւ եկեղեցա-սլաւոնական այբուբէններու բաժանում։ 1755-ին Մ. Լոմոնոսով ստեղծեց առաջին Ռուսական քերականութիւնը։ Անոր հետեւող փոփոխութիւններէն անհրաժեշտ է առանձնացնել 1918-ին ռուսական ուղղագրութեան բարենորոգումը, ինչպէս նաեւ 1956-ի ոչ այնքան էական փոփոխութիւնները։

Գիր եւ այբուբէն

Ռուսաց լեզուին մէջ օգտագործուող գրութիւնը ռուսական այբուբէնի հիման վրայ է, որ կը ծագի քիրիլեան այբուբէնէն (քիրիլիցա)։

Ռուսաց լեզուի այբուբէնը ներկայիս 33 տառ պարունակող տեսքով գոյութիւն ունի 1918-էն։

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф
Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Լեզուաբանական բնութագիր

Հնչիւնաբանութիւն եւ հնչիւնագիտութիւն

ձայնաւորներ

Գրական ռուսաց լեզուի ձայնաւորներու համակարգը ներկայացուած է եռանկիւն համակարգով (Շերպի եռանկիւն) հինգ կամ վեց ձայնաւոր հնչիւններով (հնչիւնները նշված են անզոյգ փակագիծերու մէջ/ /).

• շրթնայնացած՝ /у/, /о/
• առանց շրթնայնանալու՝ /и/, (/ы/), /э/, /а/

Ձայնաւորները կը տարբերին լեզուի բարձրացման աստիճանով եւ շարքով (կախեալ է շրթնայնացման առկայութենէն կամ բացակայութենէն).

Ձայնաւոր հնչիւններու աղիւսակ
ռուսաց լեզու

	Առաջնալեզբւայիններ	Միջնալեզուայիններ	Յետնալեզուայիններ
Վերիններ	/и/ /Կաղապար:IPA2/	(/ы/ /Կաղապար:IPA2/)	/у/ /Կաղապար:IPA2/
Միջիններ	/э/ /Կաղապար:IPA2/	Կաղապար:IPA2	/о/ /Կաղապար:IPA2/
Ստորիններ		/а/ /Կաղապար:IPA2/

բաղաձայններ

Ռուսաց լեզուի բաղաձայն հնչիւններու աղիւսակ

			շրթնայիններ		առաջնալեզվայիններ		քմային	քմային
			շրթնա-շրթային	շրթնա-ատամնային	ատամնահիմքային	ետատամնահիմքային
աղմկային	պայթական	тв.	/p/ /b/		/t/ /d/			/k/ /g/
		м.	/Կաղապար:IPA1/ /Կաղապար:IPA1/		/Կաղապար:IPA1/ /Կաղապար:IPA1/		/Կաղապար:IPA1/ /Կաղապար:IPA1/
	պայթաշփականներ	тв.			/Կաղապար:IPA1/ [[[:Կաղապար:IPA1]]]*
		м.				/Կաղապար:IPA1/ [[[:Կաղապար:IPA1]]]*
	շփականներ	тв.		/f/ /v/	/s/ /z/	/Կաղապար:IPA1/ /Կաղապար:IPA1/		/x/ [[[:Կաղապար:IPA1]]]*
		м.		/Կաղապար:IPA1/ /Կաղապար:IPA1/	/Կաղապար:IPA1/ /Կաղապար:IPA1/	/Կաղապար:IPA1/ [[[:Կաղապար:IPA1]]]*	/Կաղապար:IPA1/ [[[:Կաղապար:IPA1]]]*
ձայնորդական	ռնգային	тв.	/m/		/n/
		м.	/Կաղապար:IPA1/		/Կաղապար:IPA1/
	կողմնայիններ	тв.			/l/
		м.			/Կաղապար:IPA1/
	սահուններ	м.					/j/
	թրթռուններ	тв.			/r/
		м.			/Կաղապար:IPA1/

Անզոյգ փակագիծերու մէջ տրուած են հնչիւնները, քառակուսիներու մէջ՝ ալլոֆոնները:

Ռուսերէնի մէջ կը տեսնուի վանկերու տարատեսակներու մեծ բազմազանութիւն, ներառեալ V (а), CV (да), VC (ум), CVC (год), VCC (акт), CCV (сто), CCVC (стол), CCCV (в три), CCCVC (штрих), CCCVCC (страсть) եւ նոյնիսկ որոշ բառերու մէջ այնպիսի հազուադէպ ձեւեր, ինչպիսիք են CCVCCCC (графств) կամ CCCCVC (взгляд)։

Հնչակարգային (իմաստատարբերիչ) դեր կը խաղայ շեշտը (се́ло - село́), ուժեղ է չշեշտուած ձայնաւորներու հնչիւնակարգական սղումը։ Բառի հնչիւնաբանական կառուցուածքէն շեշտի դիրքը միանշանակ դուրս չի մղուիր. բառի փոփոխութեան պարագային այն շարժական է (голова́ - го́лову - голо́в)։ Ի տարբերութիւն եկեղեցասլաւոնականի (երբ յունականի օրիանակով 14-16-րդ դարերուն երկրորդ հարաւսլավոնականի ազդեցութիւնը կը տարածուէր բառերու շեշտադրումներու վրայ), ռուսաց լեզուին մէջ շեշտը գրաւոր չի նշուիր, բացառութեամբ որոշ յատուկ գրութիւններու (օրինակ՝ բառարաններու) եւ պարագաներու, երբ այդ նշանի բացակայութիւնը կրնայ յառաջացնել ոչ միանշանակութիւն (я знаю, что́ ты читал)։

Որոշ հետազօտողներ կը գտնեն, որ ռուս գրական լեզուի քերականական տիպար կը հանդիսանայ այսպէս կոչուած մոսկովեան արտասանութիւնը:

Ձեւաբանութիւն

Ռուսաց լեզուին բոլոր բառերը կը պատկանին լայնածաւալ քերականական խումբերուն՝ խօսքի մասերուն։ Մէկ խօսքի մասի պատկանող բառերը ունին՝

• ընդհանուր քերականական իմաստ (օրինակ՝ բոլոր գոյականներուն բնորոշ է առարկայական բնոյթը),
• ձեւաբանական յատկանիշներու միեւնոյն կազմ (այսպէս՝ գոյականներու համար բնորոշ են սեռի, թիւի, հոլովի ինչպէս նաեւ շնչաւորութեան ձեւաբանական յատկանիշները)։

Բացի անկէ, միեւնոյն խօսքի մասի բառերը կրնան ունենալ բառակազմական նմանութիւն եւ նախադասութեան կազմին կատարել միեւնոյն շարահիւսական պաշտօնները։ Կ'առանձնանան խօսքի մասերու չորս տեսակ.

Ինքնուրոյն խօսքի մասեր

Շրջապատող արտալեզուական իրականութեան մէջ կ'արտայայտեն առարկաներ, յատկանիշներ, գործընթացներ եւ այլ երեւոյթներ։ Այդպիսի բառերը սովորաբար կը հանդիսանան նախադասութեան ինքնուրոյն անդամներ, կը կրեն բառային շեշտ եւ անով կը տարբերին սպասարկու բառերէն։ Կը սահմանազատուին տուեալ տեսակի հետեւեալ խօսքի մասերը.

Խօսքի մաս	Քերականական իմաստ	Ձեւաբանական յատկանիշներ (կայուն)	Ձեւաբանական յատկանիշներ (փոխուող)
Գոյական	Առարկայ, երեւոյթ	Սեռ, շնչաւորութիւն	Թիւ, հոլով
Ածական	Առարկայի, երեւոյթի հատկանիշ		Սեռ, թիւ, հոլով, համեմատութեան աստիճան*
Թուական	Առարկաներու թիւ
Բայ	Գործողութիւն
Մակբայ	Գործողութեան յատկանիշ
Դերանուն**

Միայն որակական ածականները ունին համեմատութեան աստիճաններ։

Մասնագէտ լեզուաբանները դերանունը չեն դասեր ինքնուրոյն խօսքի մասերու շարքին, քանի որ անոնց տարբեր խումբերը ունին տարաբնոյթ ձեւաբանական յատկանիշներ։ Անոր փոխարէն կ'առաջարկեն առանձնացնել խօսքի մասերուն համապատասխանող դերանուններու ենթախումբեր. օրինակ՝ դերանուանական գոյականներ, դերանուանական ածականներ եւ այլն՝ հակադրելով անոնք ինքնուրոյն խօսքի մասեր կոչուող ենթախումբին, այն է՝ ոչ դերանուանական։ Բացի անկէ, աշխուժօրէն կը քննարկուի նաեւ անդէմ-ստորոգելիական բառերու (весело-ուրախ է, тепло-տաք է, жаль-ափսոս), ածական դերբայները (читающий-կարդացող, читавший) եւ մակբայական դերբայները (читая-կարդալով) որպէս ինքնուրոյն խօսքի մասեր առանձնացնելու հարցը։

Երկրորդական խօսքի մասեր՝ բառ-մասնիկներ (սպասարկու բառեր), կապեր, նախդիրներ

Չեն կոչեր իրականութեան երեւոյթները, այլ կը մատնանշեն այդ երեւոյթներու յարաբերութիւնները։ Անոնք նախադասութեան ինքնուրոյն անդամներ չեն հանդիսանար, սովորաբար բառային շեշտ չեն ունենար։

Եղանակաւորող (մոտալ) բառեր (вероятно-հաւանաբար, во-первых-առաջին հերթին, кстати-ի միջ ի այլոց եւ այլն)

Կ'արտայայտեն խօսողի ենթակայական վերաբերմունքը խօսքի առարկային՝ կարծիք արտայայտելու նման։ Շատ լեզուագէտներու կարծիքով, անոնք իւրայատուկ խօսքի մաս կը հանդիսանան։

Ձայնարկութիւն (ах!, ура! եւ այլն)

Կ'արտայայտեն (բայց չեն կոչեր) խօսողի զգացումը։

Անուան եւ դերանուան համակարգ

Ռուսերէնը համադրական տիպի լեզու է, անոր յատուկ է վերջաւորութիւններով (ֆլեքսիա, թեքական մասնիկ) եւ նախածանցներով բառափոխութեան զարգացած համակարգը։

Անուն (գոյական, ածական, թուական եւ այլն) խօսքի մասերը ունին սեռի, շնչաւորութեան, թիւի եւ հոլովի քերականական կարգեր։

Ռուսաց լեզուի ձեւաբանութիւնը, փրասլաւոնականի հետ համեմատած, քանի մը անգամ պարզեցուած է։ Ներկայիս ռուսաց լեզուն փաստացիօրէն կորսնցուցած է երկակի թիւը, կոչական հոլովի հին ձեւը (որ կայուն կերպով կը պահպանուի միայն որոշ բառերու մէջ, օրինակ՝ боже, господи)։ Միւս կողմէ, ժամանակակակից խօսակցական լեզուին մէջ երբեմն կը նկատուի նոր (հնարաւոր է ֆրանսերէնէ փոխառնուած), հազուադէպ գործածուող առաջին հոլովման, հազուադէպ նաեւ՝ յոգնակիով 2-րդ հոլովման-а-ով (ребят!) որոշ շնչաւոր գոյականներու կոչական հոլովաձեւ, որ կը կազմաւորուի յատուկ անուններու (եւ որոշ հասարակ անուններու) ուղղական հոլովաձեւերու -а կամ -я վերջաւորութիւններու կրճատումով։ Այս ձեւը կը համընկնի յոգնակի թիւի սեռական հոլովաձեւի հետ։

Բայի համակարգ

Բայի ձեւերու համակարգին մէջ անհետացած են անցեալ վաղակատարը, անցեալ կատարեալն ու ապառնի դերբայը (հին ռուսական գրութիւններու մէջ տեղ գտած անցեալ անկատարը խումբ մը հետազօտողների կարծիքով, կենդանի արեւելասլաւոնական խօսքին մէջ կը բացակայէր), բայց զարգացած է կատարեալ եւ ոչ կատարեալ կերպերու քերականական հակադրութիւնը։ Համեմատաբար ծագումով նոր կը հանդիսանան ոչ կատարեալ բայերու ապառնի ժամանակի վերլուծական կառուցուածք ունեցող ձեւերը, որոնք կազմուած են օժանդակ быть (լինել) բայի եւ հիմնական բայի անորոշ դերբայի օգնութեամբ (буду петь). հազուադէպ այս կառուցուածքներու մէջ կը գործածուի լեզուէն աստիճանաբար դուրս մղուող стать-բայը (стану петь)։ Վերլուծական կը հանդիսանան նաեւ ստորադասական եղանակի ձեւերը՝ կազմաւորուած հիմնական բայի անցեալ ժամանակաձեւերու եւ бы մասնիկի օգնութեամբ։ Հաւանաբար այս բայերը յառաջացած են ընդհանուր սլաւոնական վաղակատար անցեալէն։

Շարահիւսութիւն

Բառակապակցութիւն

Նախադասութեան մէջ գործածուող շարահիւսական միաւոր։ Յատկանիշներն են՝

• ունի ձեւ
• ցոյց կու տայ առարկան եւ անոր յատկանիշները՝ каменная стена՝ քարէ պատ, дом отца՝ հօր տուն,
• գործողութիւններ՝ անոնց առարկայաններով կամ բնութագրերով՝ построили дом՝ կառուցեցին տուն, увлекается музыкой՝ կը զբաղի երաժշտութեամբ, бежал быстро՝ արագ վազեց, приходи завтра՝ վաղը եկուր, приехали отдохнуть՝ եկած ենք հանգստանալու, шли лесом՝ անտառէն կ'անցնէին։

Սովորաբար բառակապակցութիւն կը կոչեն երկու կամ աւելի լիիմաստ բառերու ստորադասական միացութիւնը, որոնցմէ մէկը գլխաւոր է, միւսը՝ կախեալ։ Բառակապակցութեան կառուցումը կախեալ է անկէ, թէ ինչ խօսքի մասեր անոր մէջ միացած են. անիկա կը ձեւաւորուի կապակցման տարբեր ձեւերով (համաձայնութիւն, խնդրառութիւն, հարադրութիւն)։

Բառակապակցութիւնը, գլխաւոր բառի ձեւէն կախեալ, կրնայ մտնել այլ բարդ բառակապակցութեան կամ համադասական շարքին մէջ. օր՝ Само место обязывало к тишине и благочинию и располагало к тихим, серьёзным мыслям (Чехов)՝ տեղը կը պարտադրէր լռութեան ու բարեպատշաճութեան եւ կը տրամադրէր հանգիստ, լուրջ միտքերու (Չեխով)։

Բառակապակցութեան գլխաւոր եւ կախեալ բառերու միջեւ երեւան կու գան որոշակի յարաբերութիւններ, որոնք ցոյց կու տան նախադասութեան անդամի (կախեալ բառի) իմաստը՝ որոշիչներ, խնդիրներ ու պարագաներ: Բառակապակցութիւններու տեսակները կ'որոշուին ըստ գլխաւոր անդամի խօսքիմասային պատկանելիութեան։

Պարզ նախադասութիւն

Ունի մէկ քերականական հիմք (ենթակայ + ստորոգեալ), կամ մէկ գլխաւոր անդամ։

Բարդ նախադասութիւն

Ունի երկու կամ աւելի քերականական հիմքեր։ Անոր կառուցուածքի մեջ մտնող պարզ նախադասութիւնները կը կազմաւորեն իմաստային, քերականական եւ հնչերանգային միասնութիւն։ Կապակցող միջոցներ կը հանդիսանան հնչերանգը, կապերը, կապական կամ ցուցական բառերը։ Անոնք ոչ միայն բարդ նախադասութեան բաղադրիչներու կապակցման միջոցներ են, այլ նաեւ ունին քերականական նշանակութիւն. ցոյց կու տան պարզ նախադասութիւններու (բաղադրիչներու) միջեւ յարաբերութիւնները։ Օրինակ՝ Утро, когда начинается этот рассказ, наступило пасмурное, но тёплое (Паустовский) (Առաւոտը, երբ կը սկսի այս պատմութիւնը, մռայլ էր, սակայն տաք)՝ կապակցման միջոց կը հանդիսանայ когда (երբ) կապը, անիկա ունի ժամանակի ընդհանուր նշանակութիւն, իսկ միաժամանակութեան նշանակութիւնը կ'արտայայտուի բայի կերպի եւ ժամանակային ձեւերով։

Բարդ նախադասութիւն՝ ոչ համազօր բաղադրիչներով։ Կ'արտայայտուի ստորադասական կապերով կամ կապական բառերով, որոնք կը գտնուին ստորադասական նախադասութեան կազմին մէջ։ Ստորադասական նախադասութիւնը գլխաւորին հետ կը կապուի երկու եղանակով.

• կը բացայայտէ գլխաւոր նախադասութեան անդամներէն մէկը.

За избой далеко расстилалась ровная, серая от лунного света с т е п ь, куда и уносилась взмыленная тройка (Толстой).

Տնակի ետեւը փռուած էր հարթավայրը, լուսնի լոյսէն մոխրագույն տափաստանը, ուր եւ կը սլանար քրտնաթաթախ եռաձի կառքը (Թոլսթոյ)։

• ամբողջութեամբ կը միանայ գլխաւոր նախադասութեան.

Лодка была на середине, когда её заметили с того берега (Короленко) - ср.: Когда лодка была на середине, её заметили с того берега.

Նաւակը մէջտեղն էր էր, երբ զայն նկատեցին միւս ափէն (Քորոլենքօ)՝ համեմատ.՝ Երբ նաւակը մէջտեղն էր, զայն նկատեցին միւս ափէն։

Նախադասութեան կառուցուածք

Զարգացած թեքամասնիկներու համակարգով հանդերձ ռուսաց լեզուին մէջ բառերու շարադասութիւնը չէ սահմանուած եւ կրնայ էականօրէն փոխուիլ։

Կետադրական նշաններ

Կետադրութիւնը կը կատարուի գործածուող կետադրական նշաններով։ Անոնք են վերջակէտը, ռուս՝ точка (.), բազմակէտը, ռուս.՝ многоточие (…), երկու կէտը, ռուս.՝ двоеточие (:), ստորակէտը, ռուս.՝ запятая (,), կէտ-ստորակէտը, ռուս.՝ точка с запятой (;), բացագանչական, ռուս.՝ восклицательный (!) եւ հարցական, ռուս.՝ вопросительный (?) նշանները, գծիկը, ռուս.՝ тире (-), չակերտները. ռուս.՝ кавычки (""), փակագիծեր, ռուս.՝ скобки ().

Բառապաշար

Ռուսաց լեզուի բառաֆոնդը ծագման տեսակէտէն կը ներառէ հետեւեալ բառային շերտերը՝ ընդհանուր հնդեւրոպական, ընդհանուր սլաւոնական, արեւելասլաւոնական եւ բուն ռուսական, ինչպէս նաեւ փոխառութիւններ, որոնց մէջ իւրայատուկ տեղ կը գրաւեն տարբեր տեսակէտներով բառապաշարի 10%-էն մինչեւ կէսը կազմող եկեղեցասլաւոնիզմները: Դա թույլ է տալիս երբեմն խոսել ռուսաց լեզվի «երկկազմության» եւ ոճական «երկշերտութեան» մասին:

Փոխառութիւններ

Ժամանակակից ռուսաց լեզուին մէջ գոյութիւն ունին բազմաթիւ բառային փոխառութիւններ եկեղեցասլաւոնականէն (անոնց շարքին կը դասուին, օրինակ, այնպիսի գործածական բառեր, ինչպիսիք են вещь-իր, время-ժամանակ, воздух-օդ, восторг-հիացմունք, глагол-բայ, единый-միասնական, изъять-դուրս բերել, награда-պարգեւ, облако-ամպ, общий-ընդհանուր, ответ-պատասխան, победа-յաղթանակ, работа-աշխատանք, совет-խորհուրդ, сочинить-յօրինել, тщетный-մանրակրկիտ, чрезмерный-շատ մեծ եւ բազմաթիւ այլ բառեր), որոնց մէկ մասը կը համագոյակցի իրենց նշանակութեամբ կամ ոճաբանօրէն տարբերող եկեղեցասլաւոնականէն ռուսական նոյնանիշ բառերու հետ. համեմատենք՝ (եկեղեցասլաւոնականը կը գրուի սկիզբը,) власть/волость (տիրապետութիւն), влачить/волочить (քարշ տալ), глава/голова (գլուխ), гражданин/горожанин (քաղաքացի), млечный/молочный (կաթնային), мрак/морок (խաւար), одежда/одёжа (հագուստ), равный/ровный (հաւասար), рождать/рожать (ծնիլ), собор/сбор (ժողովում), страж/сторож (պահակ) եւ այլն։ Եկեղեցասլաւոնականէն գրական լեզուին փոխառուած են նաեւ առանձին մորփիններ (օրինակ՝ բառային նախածանցներ из-, низ-, пред- եւ со-) եւ նոյնիսկ առանձին քերականական ձեւեր, օրինակ՝ բայական դարձուածքներ (համեմատ.՝ ծագումով եկեղեցասլաւոնական текущий (ընթացիկ) կամ горящий (այրող) ածական դերբայները իրենց համապատասխանող բուն ռուսերէն, ժամանակակից լեզուին մէջ իբրեւ կայուն յատկանիշ ունեցող ածականներ պահպանուած текучий (հոսող) եւ горячий (տաք) ձեւերու հետ), կամ трепещет բայի նման ձեւ ունեցող բայերը (ռուսերէն ձեւերուն ոչ յատուկ հնչիւններու т/щ հերթագայութեամբ, համեմատ.՝ բուն ռուսերէն են хохочет (կը քրքջի) կամ лепечет (կը կարկաչի)։

Ժամանակակից ռուսաց լեզուի բառապաշարի մեծ ազդեցութիւն ունեցած են այն լեզուները, որոնց հետ ռուսերէնը (աւելի վաղ նաեւ՝ հին ռուսերէն եւ փրասլաւոնական բարբառները) տեւական ժամանակ սերտ յարաբերութիւններ ունեցած է։ Փոխառութիւններու հնագոյն շերտը արեւելագերմանական («գոթական») ծագում ունին (անոնցմէ են блюдо-ափսէ, буква-տառ, верблюд-ուղտ, гораздо-առաւել, изба-տնակ, князь-իշխան, котёл-կաթսայ, крест-խաչ, купить-գնել, осёл-աւանակ, плуг-գութան, стекло-ապակի, хлеб-հաց, хлев-փարախ, холм-բլուր, худож[ник]-նկարիչ, церковь-եկեղեցի, шлем-սաղաւարտ եւ այլ բառեր), նաեւ փոքրաթիւ, սակայն կարեւոր բառեր փոխառնուած են հնագոյն իրանական լեզուներէ («սկիֆեան բառապաշար»). օրինակ՝ рай-դրախտ, собака-շուն, топор-կացին, бог-աստուած։ Սակայն պէտք է նկատի առնել՝ ոչ բոլոր գերմանական եւ իրանական ստուգաբանութիւնները անվիճելի են. օրինակ՝ «верблюд» (ուղտ) բառը պատմաբան Պորիս Ռիպաքովի վարկածով բուն սլաւոնական բառ է, որ կը նշանակէ «շատ քալող», «շատ թափառող», իսկ «бог» (աստուած) բառը ըստ Մաքս Ֆեսմըրի հնդեւրոպական ծագումով բառ մըն է, որ ազգակից է այլ հին-հնդկական «bhagas»-ին եւ հին-պարսկական «baga»: Գերմանական (հիմնականին մէջ սքանտինաւեան) ծագում ունին որոշ ռուսական անձնանուններ. օրինակ՝ Глеб, Игорь, Олег, Ольга: Ժամանակային միւս շերտը կը կազմեն յունական (ад (դժոխք), грамота (պատուոգիր), дьяк (ատենապիր), игумен (վանահայր), икона (սրբապատկեր), катавасия (համերգութիւն), каторга (տաժանավայր), корабль (նաւ), кровать (մահճակալ), кукла (տիկնիկ), магнит (մագնիս), огурец (վարունգ), палата (ատեան), парус (առագաստ), поп (քահանայ), саван (ծածկոց), свёкла (ճակնդեղ), скамья (նստարան), тетрадь (տետր), уксус (քացախ), фонарь (լապտեր) եւ այլն) եւ թրքական (алмаз (ադամանդ), аркан (օղաթոկ), башка (գլուխ), башмак (մաշիկ), бирюк (մենագայլ), деньга (դրամ), изюм (չամիչ), кабан (վարազ), казна (գանձարան), кайма (երիզ), кандалы (ձեռնաշղթաներ), капкан (թակարդ), караул (պահակութիւն), кафтан (քաֆթան), ковёр (գորգ), колбаса (երշիկ), колчан (կապարճ), крокодил (կոկորդիլոս), лошадь (ձի), очаг (օճախ), сарай (սարայ), сундук (սնտուկ), товар (ապրանք), туман (մառախուղ), тюрьма (բանտ), шалаш (քողտիկ), шатёр (վրան), штаны (տաբատ), ямщик (կառապան), ярлык (պիտակ) եւ այլն. այս բառերուն մէկ մասը իրենց հերթին ունին պարսկական կամ արաբական արմատներ) ծագում ունեցող բառերը։ Պէտք է նկատի ունենալ, որ ռուսական մկրտութեան անձնանուններու ճնշող մեծամասնութիւնը նոյնպէս փոխառնուած են յունարէնէն (անոնցմէ են՝ Александр, Алексей, Анатолий, Андрей, Аркадий, Василий, Влас, Георгий, Денис, Дмитрий, Евгений, Кирилл, Кузьма, Леонид, Лука, Макар, Никита, Николай, Пётр, Степан, Тимофей, Фёдор, Филипп; Анастасия, Варвара, Галина, Екатерина, Елена, Зоя, Ирина, Ксения, Пелагея, Прасковья, Софья, Татьяна եւ այլն. յունարէնի միջոցով ռուսաց լեզու մտած են այնպիսի տարածուած քրիստոնէական հնագոյն հրէական ծագումով անուններ ինչպիսիք են Вениамин, Даниил, Иван, Илья, Матвей, Михаил, Наум, Осип, Семён, Яков; Анна, Елизавета, Мария, Марфа եւ այլն).

16-17-րդ դարերուն փոխառութիւններու հիմնական աղբիւրը լեհականն էր, որուն միջոցով ռուսաց լեզու կը թափանցեն ինչպէս մեծ թիւով լատինական, ռումանական եւ գերմանական բառեր (օրինակ՝ абстракция-վերացականութիւն, алгебра-հանրահաշիւ, автор-հեղինակ, аптека (դեղարան), Африка (Ափրիկէ), винт (պտուտակ), гвалт (աղմուկ), гитара (կիթառ), гонор (պատիւ), казарма (զօրանոց), клавиши (ստեղներ), кофта (քոֆթա), кухня (խոհանոց), малевать (ներկել), маляр (ներկարար), музыка (երաժշտութիւն), муштровать (խստակրթել), панцирь (պատեան), Париж (Փարիզ), потрафить (գոհացնել), почта (փոստ), приватный (անձնական), пудра (դիմափոշի), пунцовый (վառ կարմիր), регулярно (կանոնաւորապէս), рейтузы (գործած վարտիք), рота (վաշտ), рынок (շուկայ), рыцарь (ասպետ), сталь (պողպատ), столяр (հիւսն), танец (պար), тарелка (ափսէ), фабрика (գործարան), фальшивый (կեղծ), фиалка (մանուշակ), фиолетовый (մանուշակագոյն), фортель (ճարպիկ խաղ), цель (նպատակ), цех (արտադրամաս), цифра (թիւ), школа (դպրոց), шлифовать (յղկել), шпага (սուսեր), штука (հատիկ), штык (սվին), шулер (խաբեբայ), юбка (կիսաշրջազգեստ), ярмарка (տօնավաճառ) եւ բազմաթիւ այլ բառեր), ինչպէս նաեւ որոշ չափով բուն լեհերէն (банка (ապակիէ տարա), бутылка (շիշ), быдло (աշխատող անասուն), вензель (անուանագիր), граница (սահման), дозволить (թոյլ տալ), доконать (հոգին հանել), доскональный (մանրամասն), если (եթէ), забияка (կռվարար), завзятый (մոլի), запальчивый (կրակոտ), заядлый (երդուեալ), клянчить (մուրալ), кролик (ճագար), куртка (կուրտկա), легавый (որսկան), мещанин (քաղքենի), отвага (քաջութիւն), отчизна (հայրենիք), палка (փայտ), паршивый (անպէտք), повидло (փովիտլօ), подначить (դրդել), поединок (մենամարտ), позволить (թոյլ տալ), поручик (պորուչիկ), предместье (արուարձան), причина (պատճառ), пуля (փամփուշտ), пушка (թնդանոթ (վիճելի), смертельный (մահացու), столица (մայրաքաղաք), сума (տոպրակ), фигляр (աճպարար), хлопец (տղայ), шарить (պրպտել), шкодливый (վնասարար), шпаргалка (յուշաթղթիկ) եւ այլն)։

Նոր փուլին մէջ (18-րդ դարէն) փոխառութիւններ կը կատարուին հիմնականին մէջ Հոլանտայէն (абрикос (ծիրան), адмирал (ծովակալ), апельсин (նարինջ), боцман (բոցման), брюки (տաբատ), дрейф (նաւախոտորում), зонтик (անձրեւանոց), зюйд (հարաւ), кабель (մալուխ), каюта (նաւախուց), койка (մահճակալ), кофе (սուրճ), матрос (նաւաստի), парик (կեղծամ), пемза (չեչքար), рейс (ուղերթ), руль (ղեկ), рупор (խոսափող), трюм (նաւամբար), фарватер (նաւարկուղի), флейта (ֆլեյտա), шлюз (ջրարգելակ), яхта (առագաստանաւ)), գերմաներէնէն (абзац (տողագլուխ), айсберг (սառցասար), бинт (բինտ), биржа (պորսա), галстук (փողկապ), генерал (զօրավար), граф (կոմս), егерь (որսորդ), зал (սրահ), картофель (գետնախնձոր), квартира (բնակարան), кино (շարժապատկերի սրահ), клякса (թանաքաբիծ), курорт (բուժավայր), кучер (կառապան), лейтенант (հարիւրապետ), мастер (վարպետ), мундир (համազգեստ), мундштук (ծխափող), офицер (սպայ), плац (հրապարակ), рубанок (ռանտա), слесарь (փականագործ), траур (սուգ), фейерверк (հրավառութիւն), фельдшер (բուժակ), цейтнот (ցեյտնոտ), цемент (ցեմենտ), шахта (հանքահոր), шина (անվադող), ширма (ծածկոյթ), шлагбаум (ուղեփակոց), шлейф (տափան), штаб (ղեկավար մարմին), штат (նահանգ), эрзац (փոխնիւթ) եւ բազմաթիւ այլ բառեր) եւ ֆրանսերէնէն (абажур (լուսամփոփ), авангард (առաջաւոր մաս), аванс (կանխավճար), альбом (ալբոմ), актёр (դերասան), барьер (պատնեշ), бульвар (փողոց), буржуазия (աշխատողներ), бюро (ղեկավար մարմին), вуаль (քող), гараж (կայարան), дебют (առաջնելոյթ), дирижёр (խմբավար), досье (գործ), душ (ցնցուղ), жалюзи (շերտավարագոյր), журнал (ամսագիր), канва (հենք), каприз (կամակորութիւն), киоск (կրպակ), кошмар (մղձաւանջ), кураж (սրտապնդութիւն), магазин (խանութ), машина (մեքենայ), меню (ճաշացուցակ), негр (նեկր), павильон (տաղավար), парашют (անկարգել), парк (զբօսայգի), пароль (ծածկագիր), партер (պարտեր), перрон (կառամատոյց), платформа (հիմնահարթակ), пляж (լողափ), район (շրջան), резина (ռեզին), рельеф (մակերեւութապատկեր), ремонт (նորոգում), ресторан (ճաշարան), риск (համարձակութիւն), роль (դեր), рояль (դաշնամուր), сезон (եղանակ), суп (ապուր), тираж (տպաքանակ), тротуар (մայթ), трюк (հնարք), фасон (ձեւ), ферма (ագարակ), фея (փերի), финансы (ելեւմուտք), фойе (ճեմասրահ), шанс (փախտ), шарм (հրապոյր), шинель (շինել), шоссе (ուղի), шофёр (վարորդ) եւ բազմաթիւ այլ բառեր)։ Ներկայիս հզօրագոյն փոխառութիւններու աղբիւր կը հանդիսանայ անգլերէնը, որմէ որոշ փոխառութիւններ կը վերաբերին արդէն XIX-էն XX դարու առաջին կիսուն (աւելի վաղ փոխառուած են аврал (միահամուռ աշխատանք), бар (խորտկարան), бойкот (պոյքոթ), вокзал (կայարան), клуб (ակումբ), ковбой (քաուպոյ), коктейль (քոքթէյլ), митинг (ցոյց), рельсы (երկաթ գիծեր), ром (ռոմ), сквер (զբօսապուրակ), спорт (մարզանք), старт (մեկնարկ), танк (հրասայլ), теннис (թենիս), трусы (վարտիք), фешенебельный (պերճաշուքութիւն), фильм (ֆիլմ), финиш (եզրագիծ), фольклор (ժող. բանահիւսութիւն), футбол (ֆութպոլ), хулиган (վատաբարոյ), шорты (շորթ), աւելի նորերը՝ - бизнес (առեւտուր), бизнесмен (գործարար), брифинг (ճեպազրոյց), демпинг (ցածագին վաճառք), дефолт (չկատարուած պարտաւորութիւններ), джинсы (ճինզ), дизайн (ձեւաւորում), диспетчер (երթակարգավար), клиринг (անկանխիկ հաշուարկ), комбайн (միացում), контейнер (բեռնարկղ), компьютер (համակարգիչ), контент (տեղեկութիւններու ամբողջութիւն), лизинг (վարձակալում), маркетинг (շուկայագիտութիւն), рейтинг (վարկանիշ), тренд (միտում), уик-энд (շաբաթավերջ), файл (ֆայլ), холдинг (շինարարութիւն) եւ շատ մը այլ բառեր))։

Որոշ անգլերէն բառեր փոխառութեան եղանակով ռուսերէն մուտք գործած են կրկնակի. օրինակ՝ հին ленч եւ նոր ланч: Նորագոյն անգլերէն փոխառութիւնները յաճախ դուրս կը մղեն եւրոպական միւս լեզուներէն աւելի վաղ կատարուած փոխառութիւնները. օրինակ՝ նոր անգլերէն франчайзинг-ը՝ նախկինից ֆրանսերէն франшиза-ին, նոր անգլերէն боулинг-ը գերմաներէն նոյն նշանակութեամբ кегельбан բառին, նոր անգլերէն брокер բառը՝ նախկինէն գերմաներէն маклер-ին, նոր անգլեէեն офис-ը՝ նախկին գերմաներէնէն контора-ին, նոր անգլերէնէն слоган-ը՝ նախկին գերմաներէն лозунг-ին, նոր անգլերէն лобстер-ը՝ նախկինէն ֆրանսերէն омар-ին, նոր անգլերէն хит-ը՝ նախկին գերմաներէնէն փոխառոգած шлягер-ին, նոր անգլերէն прайс-лист-ը՝ նախկին փոխառուած գերմաներէն прейскурант-ին, նոր անգլերէն скутер-ը՝ նախկին փոխառուած գերմաներէն мотороллер-ին եւ այլն։

Միւս եւրոպական լեզուներէն փոխառութիւնները էականօրէն քիչ են, բայց բառաֆոնտի որոշ շրջաններու մէջ անոնց դերը բաւականաչափ կարեւոր են։ Օրինակ շարք մը զինուորական բառեր փոխառուած են հունգարերէնէն (гайдук, гусар, сабля), մեծ թիւով երաժշտական բառեր, ինչպէս նաեւ դրամական, խոհարարական եւ այլ բառերու մեծ մասը՝ իտալերէնէն (երբեմն ֆրանսերէնի կամ գերմաներէնի միջոցով). авизо, ария, банк, браво, виолончель, казино, либретто, макароны, малярия, опера, паста, паяц, пианино, сальдо, сальто, скерцо, сольфеджио, соната, сопрано, фирма եւ այլն։

Իրենց հերթին քիչ չեն ռուսերէնէն հնագոյն փոխառութիւններ ֆիննա-ուկորեան լեզուներու մէջ (օրինակ՝ ֆիններէն եւ քորելերէն, մորտովերէն, մարիերէն եւ այլն)։ Ռուսերէն շարք մը բառեր (ինչպէս՝ ծագումով փոխառութիւններ) դարձած են միջազգային, որոնք ռուերենէն փոխառած են աշխարհի բազմաթիւ լեզուներ (гласность, дача, мамонт, матрёшка, перестройка, самовар, спутник, степь, царь, тройка).

Բառերու քանակ

Հաշուելու ձեւի յստակացման բարդութիւնը չի թոյլ տար պատասխանել այն հարցումին, թէ քանի բառ կայ ռուսաց լեզուին մէջ։ Տուեալ հարցը, վերջին տարիներուն ակադեմական գիտութիւններու շրջանակներէն դուրս գալով, հասարակական-քաղաքական մարզին մէջ դարձած է մշտական քննարկումներու առարկայ։ Մասնագէտներու մեծամասնութեան կարծիքով, ռուսաց լեզուի բառային հարստութիւնը դուրս է Մեծ ակադեմական բառարանի(«Большой академический словарь») շրջանակներէն։

2004-էն հրատարակուող Ռուսաց լեզուի նոր ակադեմական բառարանը («Большой академический словарь русского языка»՝ նախատեսուած է 33 հատոր, որոնցմէ 22-ը արդէն լոյս տեսած են), նախահաստատուած է 150 000 բառ ծաւալով, սակայն, ինչպէս կ'ենթադրուի, այդ քանակը զգալիօրէն պիտի աւելնայ։ Անոր հետ միասին, նոր բառարանի բառացանկը պիտի չըլլայ վերջին ժամանակի նոյնիսկ գրական լեզուի բառոյթներու թուային կազմի սպառիչ արտացոլանքը, քանի որ համաձայն ռուսական բառարանագրութեան աւանդութեան, ակադեմական բառարաններ կը ներառուին միայն կայունացած կազմաւորումները. բազմաթիւ բարդ բառեր ինքնուրոյն բառայօդուածներով չեն ներկայացուիր, նկատի չեն առնուիր մակբայներու առանձին խումբեր, չեն արձանագրուիր առանձին մասնագիտական բառեր։ Ժարգոնային եւ բարբառային բառապաշարը նոյնպես մեծ մասամբ պիտի չմտնէ բառարան:

19-րդ դարու կէսերուն Վլատիմիր Տալի կողմէ ստեղծուած բացատրական բառարանը («Толковый словарь живого великорусского языка») կը ներառէ մօտաւորապէս 200 000 բառ։ Ընդ որուն, մէկ կողմէ անոնց մեծ մասը բարբառային բառեր են, որոնք արդէն ժամանակակից խօսակցութեան մէջ չեն գործածուիր, միւս կողմէ՝ Տալը խուսափած էր փոխառութիւններէ։ Բացի անկէ, անցած մէկ եւ կէս հարիւրամեակի ընթացքին ռուսաց լեզուի կողմէ փոխառուած են հսկայական քանակի նոր բառեր։

Ռուսաց լեզուի ոչ մեծ ուղղագրական բառարաններէն Լոպատինայի եւ Իւանովայի խմբագրութեամբ «Русский орфографический словарь»-ը բաղկացած է 200 000 բառերէ:

Այսպիսով, ≈ 200 000 բառ, ըստ երեւոյթին, իրմէ կը ներկայացնէ այն նուազագոյնը, որմէ կարելի է սկսիլ ռուսաց լեզուի բառերու թուաքանակի գնահատականը։ Որոշ լեզուաբաններ կը նշեն 500 000-ի եւ նոյնիսկ՝ 600 000-ի մասին:

Անուանաբանութիւն

Ռուսաց լեզուին մէջ մարդիկը անուանելու համար կը գործածուի եռա- կամ երկանդամ բանաձեւ (կախեալ կայուն հանգամանքներէ).

• Անուն + Մականուն, կամ՝ Մականուն + Անուն, որ որպէս կանոն կը գործածուի երրորդ անձ մը մատնանշելու ժամանակ. Иван Петров (Իւան Փեթրով) ձեւը լայն տարածում գտած է յետխորհրդային շրջանին՝ չնայած գործածուած է ռուսական ազգանուններու ի յայտ գալէն ի վեր։
• Կրճատուած անուն + Մականուն՝ որպէս կանոն կը մատնանշէ անչափահաս տարիքի երրորդ անձի. լայն տարածում ունի Ваня Петров (Վանեա Փեթրով) ձեւը դպրոցական միջավայրին մէջ, այժմ՝ հիմնականին ուսուցիչներու շրջանակին մէջ։
• Անուն + Հայրանուն՝ յարգանք արտահայտող դիմելաձեւ. օրինակ՝ Иван Иванович (Իւան Իւանովիչ)։
• Անուն + Հայրանուն + Մականուն՝ յարգանք արտայայտող պաշտօնական մատնանշող ձեւ՝ երրորդ դէմքով։ Հիմնականին կը գործածուի տուեալ հատուածին մէջ իմաստ ունեցող պաշտօնի, դերի հետ. օրինակ՝ Об этом нам сообщил полковник полиции Иван Иванович Петров. (Այդ մասին մեզի յայտնած է ոստիկանութեան գնդապետ Իւան Իւանովիչ Փեթրովը։)
• Մականուն + Անուն + Հայրանուն (կամ՝ ՄԱՀ)՝ սովորաբար կը գործածուի պաշտօնական փաստաթուղթերու մէջ անձի նոյնականացման համար կամ կը գործածուի անուանականչերու ժամանակ։

Ոչ ձեւական շփումներու ժամանակ եւ ընտանիքի մէջ յաճախ նոյնպէս կը գործածուի անձնանունը՝ առանց լրացումներու կամ կրճատուած անունի։

Միայն հայրանունով դիմելը եւս խօսակցական ձեւ մըն է։ Ընդ որուն անիկա յաճախ կը կրճատուի, երբեմն զգալիօրէն. Анатольевич - Анатолич (Անաթոլեւիչ-Անաթոլիչ), Александрович - Саныч (Ալեքսանտրովիչ-Սանիչ)։

Տես նաեւ

• Կիւրեղագիր
• Պաշտօնական լեզու
• Լեզուաընտանիքներու ցանկ

Գրականութիւն

• Горшкова К. В., Хабургаев Г. А. Историческая грамматика русского языка: Учебное пособие для ун-тов. — М.: Высш. школа, 1981. — 359 с.

• Русский язык. Энциклопедия / Гл. ред. Ю. Н. Караулов. — 2-е изд. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия» & Издательский дом «Дрофа», 1997. — 721 с. — ISBN 5-85270-248-X

• Русский язык: Энциклопедия / Гл. ред. Ф. П. Филин; Ред. колл.: Р. И. Аванесов, В. И. Борковский, Т. А. Ганиева и др. Институт русского языка, АН СССР. — М.: Советская энциклопедия, 1979. — 432 с. — 150 000 экз.

• Иванов В. В. Историческая грамматика русского языка. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Просвещение, 1983. — 399 с. — 80 000 экз.

• Успенский Б. А. История русского литературного языка (XI-XVII вв). — 3-е изд., испр. и доп. — М.: Аспект Пресс, 2002. — 558 с. — 5000 экз. — ISBN 5-7567-0146-X

Արտաքին յղումներ

• Ռուսերէնի կանոնները (ռուս.)
• «Русский язык» տեղեկատուական պորտալ (ռուս.)
• «ՌԴ պաշտօնական լեզուի» մասին դաշնային օրենքը (ռուս.)