Ռուբէն Զարդարեան

Ռուբէն Զարդարեան
Ծնած է	1874[…]
Ծննդավայր	Սեւերեկ, Շանլըուրֆայի մարզ, Թուրքիա
Մահացած է	16 Օգոստոս 1915(1915-08-16)
Մահուան վայր	Այաշ, Անգարայի Վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Քաղաքացիութիւն	Օսմանեան Կայսրութիւն
Ազգութիւն	Հայ
Ուսումնավայր	Խարբերդի ազգային Կեդրոնական վարժարան?
Մասնագիտութիւն	գրագէտ, Խմբագիր, հրապարակախօս, թարգմանիչ, լրագրող, քաղաքական գործիչ
Աշխատավայր	Ռազմիկ Ա­զա­տա­մարտ Մասիս
Երեխաներ	Հրաչ Զարդարեան եւ Ռաֆաէլ Զարդարեան

Անդրանիկ Օզանեան եւ Ռուբէն Զարդարեան

Ռուբէն Զարդարեան (1874^[…], Սեւերեկ, Շանլըուրֆայի մարզ, Թուրքիա - 16 Օգոստոս 1915(1915-08-16), Այաշ, Անգարայի Վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն), նշանաւոր արեւմտահայ գրող, թարգմանիչ, խմբագիր, բանաստեղծ, գրա­գէտ, հրա­պա­րա­կա­գիր, դաս­տիա­րակ, հան­րա­յին եւ դաշ­նակ­ցա­կան ա­կա­նա­ւոր գոր­ծիչ:

Կենսագրութիւն

Ծնած է Տիգրանակերտի Սեւերեկ գաւառին մէջ։ Հա­զիւ եր­կու տա­րե­կան՝ ըն­տա­նեօք կը փո­խադ­րո­ւի Խարբերդ­­, ուր ալ կ­­՚անց­ը­նի իր ման­կու­թեան ու պա­տա­նե­կու­թեան տա­րի­նե­րը եւ ե­րի­տա­սար­դու­թեան ա­ռա­ջին շրջա­նը։ ­­Զար­դա­րեան իր կրթու­թիւ­նը կը ստա­նայ ­­Խար­բեր­դի ազ­գա­յին դպրո­ցին մէջ, ա­պա՝ ա­մե­րի­կեան հաս­տա­տու­թե­նէ ներս եւ ի վեր­ջոյ Թլկատինցիի վար­ժա­րա­նին մէջ, ուր ալ կը ձե­ւա­ւո­րո­ւի ա­նոր մտա­ւոր-բա­րո­յա­կան նկա­րա­գի­րը։ Թլ­կա­տին­ցիի ազ­դե­ցու­թիւ­նը հե­տա­գա­յին պի­տի ար­տա­յայ­տո­ւէր նաեւ իր գրա­կա­նու­թեան մէջ։ Տասնութ տարեկանէն՝ հայ լեզուի եւ գրականութեան ուսուցիչ է՝ նոյն վարժարանին, ապա Խարբերդի ֆրանսական վարժարանին մէջ։

Թղթակցութիւն Արշակ Չօպանեանի հետ

Պատանի տարիքէն գրել սկսած՝ թղթակցական կապի մէջ է Պոլսոյ եւ արտասահմանի գրագէտներուն հետ․ կ'աշխատակցի Արշակ Չօպանեանի «Ծաղիկ»ին՝ արձակ բանաստեղծութիւն- հեքիաթներով եւ պատմուածքներով։

Կեդ­րո­նա­կան վար­ժա­րա­նի տնօ­րէ­նու­թիւն

1897-1903 թո­ւա­կան­նե­րուն ­­Զար­դա­րեան վա­րեց ­­Մեզ­րէի ­­Կեդ­րո­նա­կան վար­ժա­րա­նի տնօ­րէ­նու­թեան պաշ­տօ­նը՝ ի­րեն գոր­ծա­կից ու­նե­նա­լով կա­րող ու նո­ւի­րո­ւած ու­սու­ցիչ­նե­րու խումբ մը։ ­­Կը դա­սա­ւան­դէր հա­յե­րէն ու ֆրան­սե­րէն, պատ­մու­թիւն եւ գրա­կա­նու­թիւն։

Իբր անդամ՝ յեղափոխական կազմակերպութեան, 1903–ին կը բանտարկուի քանի մը ամիս։ Բանտէն ելքին՝ հարկադրուած է երկրէն մեկնիլ․ ընտանեօք կը ստիպուի ապաստանիլ Պուլկարիա, եւ հաստատուիլ Ֆիլիպէ քաղաքը, ուր կը հիմնէ «Ռազմիկ» եռօրեայ թերթը (1906):

Մա­նի­սա­յի հայ­կա­կան վար­ժա­րա­նին տնօ­րէ­նու­թիւ­ն

1904ին, Զ­միւռ­նիոյ ազ­գա­յին վար­ժա­րա­նի հո­գա­բար­ձու­թեան հրա­ւէ­րով՝ ­­Զար­դա­րեան ըն­տա­նի­քով կը տե­ղա­փո­խո­ւի Զ­միւռ­նիա, բայց ար­գել­քի հան­դի­պե­լով՝ կը ստանձ­նէ մեր­ձա­կայ ­­Մա­նի­սա­յի հայ­կա­կան վար­ժա­րա­նին տնօ­րէ­նու­թիւ­նը, ուր սա­կայն հա­զիւ տա­րի մը կրնայ մնալ։

խմբագրապետը Ա­զա­տա­մարտ թեր­թին

Սահմանադրութեան հռչակման՝ կը հաստատուի Պոլիս։ 1909–ին կը դառանյ խմբագրապետը Ա­զա­տա­մարտ թեր­թին։ Կը վարէ հանրային պատասխանատու պաշտօններ։ Կը վերադառնայ նաեւ ուսուցչութեան (Կեդրոնական վարժարան, Պոլիս)։ Այս շրջանին կը հրատարակէ դասագիրքերոՄա­նի­սա­յի հայ­կա­կան վար­ժա­րա­նին տնօ­րէ­նու­թիւ­նը,ւ «Մեղրագէտ» շարքը։ Նոյն շրանին կը կատարէ նաեւ շարք մը թարգմանութիւններ՝ յատկապէս ֆրանսական գրականութենէն։

Հ. Յ. ­­Դաշ­նակ­ցու­թեան ­­Կար­նոյ Ը. Ընդ­հա­նուր ­Ժո­ղո­վ

1914ի ամ­րան ­­Զար­դա­րեան ալ կը մաս­նակ­ցի Հ. Յ. ­­Դաշ­նակ­ցու­թեան ­­Կար­նոյ Ը. Ընդ­հա­նուր ­Ժո­ղո­վին՝ լի յոյ­սե­րով ու ո­գե­ւո­րու­թեամբ։ ­­Բայց ժո­ղո­վը դեռ չէր վեր­ջա­ցած, երբ կը սկսի հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը եւ ­­Զար­դա­րեան ընկ­ճո­ւած կը շտա­պէ վե­րա­դառ­նալ ­­Պո­լիս։ ­­Կը սկսին մռայլ օ­րե­րը։ ­­Զար­դա­րեան մին­չեւ վերջ կը մնայ «Ա­զա­տա­մարտ»ի գլխին՝ ան­յող­դողդ պաշտ­պա­նե­լով հա­յու­թեան դա­տը։ Ապ­րիլ 24ին ան ալ կ­­՚աք­սո­րո­ւի հա­րիւ­րա­ւոր ու­րիշ մտա­ւո­րա­կան­նե­րու հետ նախ Ա­յաշ, ա­պա՝ ­­Քո­նիա, վեր­ջը՝ ­­Հա­լէպ։ Եւ ­­Հա­լէ­պէն ետք ոչ մէկ լուր իր­մէ. ­­Գե­րեզ­ման իսկ չու­նե­ցաւ, ինչ­պէս իր բախ­տա­կից ըն­կեր­նե­րը։

1915–ի Ապրիլին կը ձերբակալուի եւ կը սպաննուի՝ արեւմտահայութեան ցեղասպանութեան բնաջնջման առաջին հանգրուանին։

Ամուսնացած էր եւ զաւակներու տէր, երբ 41 տարեկանին զոհ գնաց 1915-ի ցեղասպանութեան: Կինը եւ զաւակները կ՛անցնին արտասահման։ Աւելի ուշ, զաւակներէն՝ Հրաչ Զարդարեան, մաս կը կազմէ ֆրանսահայ գրագէտներու փաղանգին։

Ստեղծագործութիւններ

1910-ին «Ցայգալոյս» ընդհանուր խորագրին տակ, կը հրատարակէ հատոր մը իր գործերէն՝ մեծ մասամբ գրուած նախքան հրապարագրական սպառիչ գործի տարիները։

Զարդարեանի գործերէն են. «Ցայգալոյս» հաւաքածոն (1910), որ 1912-ին ֆրանսերէն լեզուով հրատարակուած է Փարիզի մէջ, «Եօթը երգիչները» (1911), «Ով որ սուլթան մը ունի իր հոգիին մէջ» (1913)..:

Զարդարեան գրած է չափածոյ ու արձակ բանաստեղծութիւններ, նորավէպեր («Սեւ հաւը կանչեց», «Նահանջ», «Ապրելու համար», «Տան սէրը», «Սարերու տղան», «Զղջումը»), հեքիաթներ, գրականագիտական յօդուածներ:

Ռուբէն Զարդարեանի գործերէն կը հրատարակուի Փարիզ, 1930–ին։

Զարդարեանի գրուածքները կրնանք բաժնել հետեւեալ խումբերու

1) Հեքիաթներ

«Քարացածներ», «Ծովակին Հարսը», «Ով որ սուլթան մը ունի իր հոգիին մէջ», «Զարնուած որսորդը», «Բռնաւորին արցունքը» եւայլն։ Հեքիաթներուն հիմնական նիւթը եղած է գաւառի կեանքը։ժողովուրդէն առնելով հեքիաթի եւ առասպելի իր նիւթերը, զանոնք մշակած է նոր ձեւով։իր հեքիաթներով Զարդարեան գրական նոր սեռ եւ դպրոց մը ստեղծեց։ Զարդարեան հեքիաթները շատ սեղմն են,աւելի նկարագրական քան թէ պատմողական։Ան հեքիաթ հասցուցած է բանաստեղծական գեղեցկութեան։

2) Պատմուածքներ եւ պատկերներ

«Տան Սէր», «Սեւ Հաւը Կանչեց», «Գամբռը», «Պուտ մը ջուրը», քիչ են թիւով։ Զարդարեան աւելի հակում ցոյց տուած է բանաստեղծական արձակին քան վիպական կառուցում ունեցող գրուածքներու։Սակայն այս քանի մը կտորն ալ, զորս գրած է իրապաշտ շարժումի ազդեցութեան տակ, վիպագիրի տաղանդ մը կը մատնեն։ Զարդարեան խորող փիլիսոփա գրագէտ պատմուածքներուն նիւթը քաղած է Արեւմտեան կեանքէն։

3) Արձակ բանաստեղծութիւններ

բնութեան նկարագրութեան նուիրուած գեղեցիկ էջեր են ատոնք,երբեմն ալ կապուած կեանքի մէկ խորհուրդին․ «Ճախարակին քերթուածը», «գիւղին գերեզմանոցը», «դաշտային վերջալոյս», «կարօտներ», «Փողոցը»։

4) Դասագիրքեր

«Մեղրագետ»ներու շարքը։

5) Թարգմանութիւններ

Ա․ Ֆրանսի «Աստուածները Ծարաւի են»և Սելմա լացերլոֆի «Երուսաղէմ Տալէ Քարլիի մէջ»։

6) Ոտանաւորներ

Երկեր

• Ցայգալոյս, Կ. Պոլիս, 1910, 236 էջ:
• Ամբողջական էջեր, Փարիզ, 1930, 215 էջ:
• Ցայգալոյս, Վենետիկ, 1945, 100 էջ:
• Ցայգալոյս, Վենետիկ, 1959, 104 էջ:
• Ցայգալոյս, Երեւան, 1959, 598 էջ:
• Ցայգալոյս, Պէյրութ, 1977, 447 էջ:
• Ցայգալոյս, Վենետիկ, 1983, 108 էջ:
• Ցայգալոյս, Անթիլիաս, 1994, 448 էջ:
• Ընտրանի, Երեւան, 2014, 200 էջ:
• Յօդուածներ, Իսթանպուլ, 2015, 199 էջ:

Աղբիւրներ

• Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 185:
• Պոլսոյ մէջ հրատարակուեցաւ Ռուբէն Զարդարեանի յօդուածներու ժողովածուն
• Ռուբէն Զարդարեան (1874-1915)