Միսաք Մանուշեան

Միսաք Գէորգ Մանուշեան;
	Մանուշեանը բանտին մէջ
Նաեւ յայտնի է իբրեւ	Georges, Ա. Մանուշ և Մ. Ասուրեան
Ծնած է	1 Սեպտեմբեր 1906
Ծննդավայր	Ատըեաման , Թուրքիա
Մահացած է	21 Փետրուար 1944
Մահուան վայր	Ֆորտ Մոն Վալերիեն, Ֆրանսա
Քաղաքացիութիւն	Օսմանեան Կայսրութիւն
Ազգութիւն	Հայ
Ազդուած է	Վահան Թէքէեան, Դանիէլ Վարուժան, Միսաք Մեծարենց, Շառլ Բոդլեր? և Ռոմեն Ռոլան?
Մասնագիտութիւն	բանաստեղծ, լրագրող, արհմիութենական գործիչ, Ֆրանսական Դիմադրութեան Մարտիկ, քաղաքական գործիչ, թարգմանիչ, lathe operator և joiner
Աշխատավայր	Ջանք, «Զանգու», Հօկ, Citroën?, Այգ, Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée?, Gévelot extrusion?, Անահիտ, Gnome et Rhône?, Բանւոր, Gnome et Rhône? և Նոր կեանք
Վարած պաշտօններ	գլխաւոր խմբագիր, գլխաւոր խմբագիր, քարտուղար, քարտուղար, commanding officer? և tech lead manager?
Անդամութիւն	Հայաստանի օգնության կոմիտեի Ֆրանսիայի մասնաճյուղ?, Ֆրանսահայ ժողովրդական միութիւն, FTP-MOI de la région parisienne?, Միսաք Մանուշեանի խումբ և Main-d'œuvre immigrée?
Կուսակցութիւն	Ֆրանսայի Համայնավար Կուսակցութիւն
Ամուսին	Մելինէ Մանուշեան
	Ստորագրութիւն;

Միսաք Գէորգ Մանուշեան (1 Սեպտեմբեր 1906, Ատըեաման , Թուրքիա - 21 Փետրուար 1944, Ֆորթ Մոն Վալերիան, Ֆրանսա), հայ բանաստեղծ, ֆրանսական դիմադրութեան շարժման մարտիկ, հակաֆաշիստ եւ Ֆրանսայի ազգային հերոս։

Կենսագրութիւն

Միսաք Մանուշեանը ծնած է 1906 թուականին Արեւմտեան Հայաստանի Ատը Եաման գիւղաքաղաքին մէջ։ Հայրը կը զոհուի 1915 թուականին Մեծ Եղեռնի ժամանակ, մայրը՝ գաղթի ճանապարհին։ Միսաքը եղբօր հետ կը յայտնուի Սուրիոյ մէջ։ 1920 թուականին, Լիբանանի Ճիւնի քաղաքի Հայ Ազգային որբանոցը կ'ըլլայ կրթութեան առաջին օթեւանը Միսաքին ու իր աւագ եղբօր՝ Կարապետին։ 1925 թուականին կը տեղափոխուին Ֆրանսա, սկիզբը Մարսէյլ ապա՝ Փարիզ։ 1930 թուականին Սեմայի հետ կը հրատարակէ «Ջանք» գրական ամսագիրը^[13]։ Կ'աշխատի «Սիթրոէն»-ի գործարանին մէջ։

1935 թուականին ՀՕԿ-ի, իսկ 1937-ին կեդրոնական վարչութեան անդամ կ'ըլլայ եւ սկսի խմբագրել կոմիտէի օրկան «Զանգու» շաբաթաթերթը։ Կնոջ՝ Մելինէ Մանուշեանի հետ կը մասնակցի հակաֆաշիստական դիմադրութեան շարժման։

1943 թուականին Մանուշեանի գլխաւորած խումբը, մօտ 30 հոգի կը յարձակին գերմանական բնակիչներու վրայ։ 1943 թուականի Նոյեմբերին, Մանուշեանը կը ձերբակալուի եւ տանջանքներու կ'ենթարկուի եւ երեք ամիս անց, 1944 թուական փետրուար 21-ին, իր խումբին 21 անդամներուն հետ միասին մահապատիժի կ'ենթարկուի Փարիզի Սուրէն արուարձանի Ֆորտ Մոն-Վալերիէն ամրոցին մէջ։ Մանուշեանին յետ մահու կը շնորհուի Պատուոյ Լեգէոն շքանշանը։ Անոր եւ իր խումբին անունով կ'անուանեն փողոցներ եւ հրապարակներ Փարիզի, Մարսէյլի, Վալանսի եւ Երեւանի մէջ։

Ֆրանսական «Լ’Իսթուար» ամսաթերթը իր Փետրուար 2023-ի թիւին մէջ կը հաղորդէ, որ «Իւնիթէ Լայիք» ընկերակցութեան նախագահ Ժան-Փիեռ Սաքուն, պատմաբան Տընի Փասշանսքին, Վալանսի քաղաքապետ Նիքոլա Տարակոնն ու Միսաք Մանուշեանի կնկան քրոջ թոռնուհին Քաթիա Կիրակոսեանը կը պաշտպանեն Մանուշեանի դագաղը Ֆրանսայի Պանթէոն տեղափոխելու գաղափարը:

Արարողութիւնը տեղի ունեցաւ 21 Փետրուար 2024-ին` Մոն-Վալերիէնի մէջ տեղի ունեցած մահապատիժի 80-ամեակին առթիւ:

Միսաք Մանուշեան Համաշխարհային Բ. պատերազմին ընթացքին կը ղեկավարէր ֆրանսական դիմադրութեան մէկ խումբը, որուն 23 անդամները 1944-ին, Մանուշեանի կողքին գնդակահարուած են գերմանացիներուն կողմէ:

«Այսօր երեկոյեան Միսաք Մանուշեանի մարմինը՝ Մելինէի հետ կը տեղափոխուի Պանթէոն՝ ի պատիւ բոլոր օտարերկրացիներու եւ քաղաքացիութիւն չունեցող անձանց, ովքեր միացել են Դիմադրութեան յանուն Ֆրանսայի ազատութեան»:

Հայաստանի մէջ Ֆրանսայի նախկին դեսպան՝ Ճոնաթան Լաքոտ

Ճիւնիի հայկական որբանոցին մէջ
Գերեզմանի արձանագրութիւնը
Երեւան
Մամուլի արձագանգ
Միսաք Մանուշեանին նուիրուած դրոշմաթուղթ

Կարմիր ազդ

Մանուշեանի խումբը վարկաբեկելու նպատակով գերմանական տիրող ղեկավարութիւնը 15000 օրինակով շարժման աֆիշ կը թողարկէ։ Տխրահռչակ «Կարմիր պլակատը» ցոյց կու տայ, որ գերմանացիներու դէմ կը պայքարին ոչ ֆրանսացիները։ Այնտեղ գրուած է՝ Մանուշեան, խումբի ղեկավար, հայ, 56 յարձակում, 150 զոհ, 600 վիրաւոր։

Ստեղծագործութիւններ

Մանուշեանի բանաստեղծութիւնները կը տպագրուին սփիւռքահայ մամուլին մէջ,1930-ականներու սկիզբները։ Վաղ շրջանի ստեղծագործութիւններուն կը տիրապետեն անձնական մտածումներն ու ապրումները։ Յետագային նաեւ կը գրէ աշխատաւոր մարդու ցաւի ու բանուորական պայքարի եւ հայրենիքին հանդէպ՝ սիրոյ մասին։

Բազմաթիւ հայրենասիրական, քաղաքական եւ քնարական բանաստեղծութիւններու («Պայքար», «Ընդվզում», «Նամակ Հայաստանէն», «Ամբոխի կանչը» եւ այլն) հեղինակ է։

Հոգիս բուրվառ է մշտավառ, ուր կը ծխան սէրերս համայն,

Կը խնկարկեմ ես զայն կեանքի տաճարին մէջ յաւերժական,
Բազմահազար հաւատացեալ ամբոխներու երեսն ի վեր,

Ու կը ժողովեմ անոնց դէմքէն հաւատամքի լոյսեր տարբեր...

- «Կեանքիս երգը»

Յիշատակի յաւերժացում

Երեւանի աւագանիի 2014 ապրիլ 30-ի որոշմամբ Երեւան քաղաքի Արամի, Փաւստոս Բիւզանդի, Եզնիկ Կողբացի փողոցներու եւ Մաշտոցի պողոտայի միջանկեալ հատուածին մէջ՝ ՀՀ շարքային քաղաքացիներու կողմէ անուանուած «Մաշտոցի պուրակը» կ'անուանակոչուի Միսաք Մանուշեանի անունով,^[14] ուր հանդէս կու գան բազմաթիւ քաղաքացիներ^[15]^[16]^[17]։
Երեւանի Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքին մէջ գտնուող թիւ 48 հիմնական դպրոցը 1963-64 ուսումնական տարեշրջանին կը կոչուի Միսաք Մանուշեանի անունով^[18]:
Ֆրանսաի Ռոնի սու Բուա քաղաքի կեդրոնական փողոցներէն մէկը կը կոչուի Միսաք Մանուշեանի անունով^[19]։
Ֆրանսայի ազգային հերոս՝ Միսաք Մանուշեանի աճիւնները 21 Փետրուար 2024-ին, նահատակութենէն ութսուն տարի ետք, պետական բարձրագոյն մակարդակով, ամփոփուած է Փարիզի պանթէոնին մէջ: Ան օտարազգի առաջին գործիչն է, որ մուտք կը գործէ Ֆրանսայի մեծութիւններու աճիւնները ամփոփող պանթէոն, ուր ամփոփուած է նաեւ Մանուշեանի կնոջ` Մելինէի աճիւնները^[13]:

Տե՛ս նաեւ

Ֆրանսահայ պոեզիա

Գիրքեր

Բանաստեղծութիւններու ժողովածու, 1946 թուականին, Փարիզ
Իմ երգը (բանաստեղծութիւններ), 1956 թուականին, Հայպետհրատ, Երեւան

Արտաքին յղումներ

Միսաք Մանուշեան բանաստեղծը (ֆր.)

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Le Maitron — 1964.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3224188"></a>
↑ (unspecified title) — 2003.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20850976"></a>
↑ Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 365. — ISBN 978-2-905686-93-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Հայկական սովետական հանրագիտարան — Երևան: 1981. — հատոր 7. — է. 255–256.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1953"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q123625363"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>
↑ https://archive.org/details/BIULO.MEL.8.1372.1/page/50/mode/2up
↑ http://tert.nla.am/archive/NLA%20AMSAGIR/JanqP/1930(2).pdf
↑ ^7,0 ^7,1 Manouchian M. Manouchian — Paris: Éditeurs français réunis, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q127400613"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23946115"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q90"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10966475"></a>
↑ ^8,0 ^8,1 https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2024/02/09/le-passe-retrouve-de-missak-et-melinee-manouchian_6215558_4500055.html
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ Հայկական շարունակական հրատարակությունների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105097188"></a>
↑ https://www.calameo.com/read/005375114856db957e3fd
↑ https://www.lorientlejour.com/article/1368525/missak-manouchian-symbole-des-etrangers-anonymes-de-la-resistance-francaise-portrait.html
↑ ^13,0 ^13,1 «Նահատակութենէն Ութսուն Տարի Ետք. Միսաք Մանուշեանի Աճիւնները Կ՛ամփոփուին Փարիզի Պանթէոնին Մէջ – Aztag Daily – Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)»։ www.aztagdaily.com։ արտագրուած է՝ 2024-03-02
↑ կը տեղադրուի Կարեն Տեմիրճեանի հուշարձանը
↑ Ոստիկանութիւնը ցուցարարներին «մաքրեց» Մաշտոցի պուրակը (լուսանկարներ)
↑ Մաշտոցի պուրակին մէջ կը սպասեն Օլանդին
↑ Մաշտոցի պուրակին ագդիւիստներու բերման կ'ենթարկեն
↑ «Երեւանի Միսաք Մանուշեանի անուան հ. 48 հիմնական դպրոց»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-09-15-ին։ արտագրուած է՝ 2015-09-14
↑ ՀՀ նախագահը Գորիսի մէջ կը բանայ Ֆրանսական դիմադրության հերոս Միսաք Մանուշեանի հուշարձանը^{[permanent dead link]}

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q277759_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q3224188">[https://maitron.fr/spip.php?article119876_Le_Maitron]<span_class="wef_low_priority_links">_—_1964.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3224188"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Le Maitron — 1964.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3224188"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q35127"_data-entity-id="Q20850976">''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links">_—_2003.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20850976"></a></div>-2] (unspecified title) — 2003.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20850976"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q47461344"_data-entity-id="Q114555440"><i_class="wef_low_priority_links">[[:d:Q114574126|Krikorian&nbsp;A.]],_[[:d:Q114588221|Heratchian&nbsp;H.]]</i>_[[:d:Q114555440|Le_dictionnaire_biographique]]:_Arméniens_d'hier_et_d'aujourd'hui<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:fr:Maisons-Alfort|Maisons-Alfort]]:_2021._—_P.&nbsp;365._—_ISBN_978-2-905686-93-0</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a></div>-3] Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 365. — ISBN 978-2-905686-93-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q208314"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114588221"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114574126"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q114555440"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1238720"_data-entity-id="Q123625363">[[:hy:s:Ինդեքս:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_7.djvu|Հայկական_սովետական_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:Երեւան|Երևան]]:_1981._—_հատոր&nbsp;7._—_է.&nbsp;255–256.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1953"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q123625363"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Հայկական սովետական հանրագիտարան — Երևան: 1981. — հատոր 7. — է. 255–256.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1953"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q123625363"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>

[[https://archive.org/details/BIULO.MEL.8.1372.1/page/50/mode/2up_https://archive.org/details/BIULO.MEL.8.1372.1/page/50/mode/2up]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-5] ttps://archive.org/details/BIULO.MEL.8.1372.1/page/50/mode/2up

[[http://tert.nla.am/archive/NLA%20AMSAGIR/JanqP/1930(2).pdf_http://tert.nla.am/archive/NLA%20AMSAGIR/JanqP/1930(2).pdf]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-6] ttp://tert.nla.am/archive/NLA%20AMSAGIR/JanqP/1930(2).pdf

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7725634"_data-entity-id="Q127400613"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Մելինէ_Մանուշեան|Manouchian&nbsp;M.]]</i>_[[:fr:Manouchian_(mémoires)|Manouchian]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:Փարիզ|Paris]]:_[[:fr:Éditeurs_français_réunis|Éditeurs_français_réunis]],_1974.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q127400613"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23946115"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q90"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10966475"></a></div>-7] 7,0 ^7,1 Manouchian M. Manouchian — Paris: Éditeurs français réunis, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q127400613"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23946115"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q90"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10966475"></a>

[[https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2024/02/09/le-passe-retrouve-de-missak-et-melinee-manouchian_6215558_4500055.html_https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2024/02/09/le-passe-retrouve-de-missak-et-melinee-manouchian_6215558_4500055.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-8] 8,0 ^8,1 https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2024/02/09/le-passe-retrouve-de-missak-et-melinee-manouchian_6215558_4500055.html

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1982918_citetype_Q856638_citetype_Q43229"_data-entity-id="Q105097188">Հայկական_շարունակական_հրատարակությունների_համահավաք_գրացուցակ<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105097188"></a></div>-10] Հայկական շարունակական հրատարակությունների համահավաք գրացուցակ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105097188"></a>

[[https://www.calameo.com/read/005375114856db957e3fd_https://www.calameo.com/read/005375114856db957e3fd]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-11] ttps://www.calameo.com/read/005375114856db957e3fd

[[https://www.lorientlejour.com/article/1368525/missak-manouchian-symbole-des-etrangers-anonymes-de-la-resistance-francaise-portrait.html_https://www.lorientlejour.com/article/1368525/missak-manouchian-symbole-des-etrangers-anonymes-de-la-resistance-francaise-portrait.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-12] ttps://www.lorientlejour.com/article/1368525/missak-manouchian-symbole-des-etrangers-anonymes-de-la-resistance-francaise-portrait.html

[:0-13] 13,0 ^13,1 «Նահատակութենէն Ութսուն Տարի Ետք. Միսաք Մանուշեանի Աճիւնները Կ՛ամփոփուին Փարիզի Պանթէոնին Մէջ – Aztag Daily – Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)»։ www.aztagdaily.com։ արտագրուած է՝ 2024-03-02

[14] կը տեղադրուի Կարեն Տեմիրճեանի հուշարձանը

[15] Ոստիկանութիւնը ցուցարարներին «մաքրեց» Մաշտոցի պուրակը (լուսանկարներ)

[16] Մաշտոցի պուրակին մէջ կը սպասեն Օլանդին

[17] Մաշտոցի պուրակին ագդիւիստներու բերման կ'ենթարկեն

[18] «Երեւանի Միսաք Մանուշեանի անուան հ. 48 հիմնական դպրոց»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-09-15-ին։ արտագրուած է՝ 2015-09-14

[19] ՀՀ նախագահը Գորիսի մէջ կը բանայ Ֆրանսական դիմադրության հերոս Միսաք Մանուշեանի հուշարձանը^{[permanent dead link]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]