Արա Սարգսեան
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Արա Միհրանի Սարգսեան (7 Ապրիլ 1902, Իսթամպուլ, Օսմանեան կայսրութիւն - 13 Յունիս 1969, Երեւան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ խորհրդային քանդակագործ, Երեւանի նկարիչներու միութեան հիմնադիր (1932) եւ առաջին նախագահ, Հայաստանին մէջ առաջին՝ Երեւանի գեղարուեստի ուսումնարանի հիմնադիր, այդ ուսումնարանի առաջին համալսարանապետ (rector), փրոֆէսոր (1947)։ ԽՍՀՄ գեղարուեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս (1959), ԽՍՀՄ գեղարուեստական հիմնադրամի հայկական բաժանմունքի վարչութեան նախագահ, մանկավարժ, ազգային-հասարակական գործիչ, Նեմեսիս ծրագրի մասնակից[3]։ Խորհրդային Հայաստանի մէջ կոթողական քանդակագործութեան հիմնադիրն է:
Կենսագրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արա Սարգսեանը ծնած է 7 Ապրիլ 1902-ին Պոլիսէն ոչ հեռու գտնուող Մաքրի գիւղին մէջ՝ Միհրան եւ Կատարինէ Սարգսեաններու ընտանիքին մէջ։
Ուսման տարիներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը].JPG)
Նախնական անհրաժեշտ գիտելիքները կը ստանայ տեղի Տատեան ուսումնարանին մէջ, այնուհետեւ՝ 1914-ին, երբ ընտանիքը կը տեղափոխուի Պոլիս՝ Բերա թաղամաս, ուսումը կը շարունակէ Եսայեան սանոց վարժարանին մէջ։ Արայի հօրեղբայրը՝ Սարգիս Սարգսեանը, Կոստանդնուպոլսոյ յայտնի ճարտարապետներէն էր, անոր խորհուրդով Արան կը խորանայ արուեստի մէջ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներուն Արան կը թողէ ուսումն ու կը սկսի զբաղուիլ պատահական աշխատանքով՝ գոյութեան միջոցներ վաստակելու նպատակով։ Ան կը զբաղուի գրագրութեամբ, գծագրութեամբ, անգամ՝ էլեկտրիկ կ՚աշխատի։ Պատերազմէն ետք ան կը սորվի նախ Կ.Պոլսի Գեղարուեստի վարժարանին մէջ (1919-1921), ուր հանդէս կու գայ ինքնուրոյն դիմաքանդակներով, հայկական կոտորածներու եւ առաջին համաշխարհային պատերազմի ազդեցութեամբ՝ ողբերգական թեմաներ պատկերող յօ»ինումներով, ուր կը զգացուի Ռոտէնի ազդեցութիւնը: Այնուհետեւ, շարունակած է ուսումը Վիեննայի գեղարուեստի ակադեմիայի բարձրագոյն դպրոցին մէջ (1921-1924)՝ աշակերտելով Էդմոնդ Հելմերին եւ Ժոզէֆ Միւլներին, դիմաքանդակներով մասնակցած տեղի նկարիչներու ցուցահանդէսներուն։ Այս շրջանի դիմաքանդակները հասուն արուեստագէտի ստեղծագործութիւններ են՝ հոգեբանական խառնուածքներու շեշտուած դրսեւորումներով, որոշ պարագաներու թեթեւակի հակումով դէպի տպաւորապաշտութիւն։ Ստեղծագործութիւններուն մէջ շարունակած է ողբերգական թեմաները՝ Ռոտէնեան ոճի ձեւակերտ լուծումներով։ Գեղարուեստի վարժարանի քառամեայ ուսումը ան գերազանց կ՚աւարտէ երկու տարուան ընթացքին։ 1921-ին աւարտելով Գեղարուեստի ուսումնարանը կ՚որոշէ մեկնել Հռոմ։ Եսայեան վարժարան կը հովանաւորէ Արայի ուսումը արտասահմանին մէջ։ Այնուհետեւ կեանքի սղութեան պատճառով կը տեղափոխուի Վիեննա եւ կ՚ընդունուի այսպէս կոչուած «Վարպետներու դպրոց»։ Այստեղ անոր առաջին ղեկավարն էր փրոֆէսոր Է. Հելմերը, ապա Միւլները։ Կը մասնագիտանայ յատկապէս դիմաքանդակի ժանրին մէջ եւ Վիեննայի նկարիչներու միութեան ցուցահանդէսին կը ներկայացնէ երաժիշտ, փրոֆէսոր Ռիխարդ Ռոպերթի պատկերէն։
Հայաստանի մէջ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վիեննայի մէջ 1924-ին կ՚ընդունէ խորհրդային քաղաքացիութիւն եւ 26 Ապրիլ 1925-ին կը ժամանէ Երեւան՝ դնելով հայկական մասնագիտական քանդակագործութեան սկիզբը։ 1925-էն 1930-ականներուն Երեւանեան գեղարուեստական տեխնիկական հիմնարկին մէջ կը բացուի քանդակագործութեան բաժինը եւ կը սկսի դասաւանդել այնտեղ։ 1930-ականներուն Արա Սարգսեանը կը փորձէ միաւորել Հայաստանի նկարիչներուն՝ համատեղ սեմինարներ, ցուցահանդէսներ կազմակերպելու նպատակով։ 1932-ին Գաբրիէլ Գիւրջեանի, Միքայէլ Արուտչեանի, Արա Սարգսեանի ջանքերով կը հիմնադրուի Հայաստանի նկարիչներու միութիւնը, իսկ առաջին քարտուղար միաձայնօրէն կ՚ընտրուի Արա Սարգսեանը, որ կը գլխաւորէ մինչեւ 1937։ Սարգսեանի մանկավարժական գործնէութիւնը առաւել լայն ծաւալ ու նշանակութիւն ստացածզ է1945-էն, երբ անոր գլխաւորութեամբ հիմնադրուած է Երեւանի գեղարուեստական ինստիտուտը։ Այս ժամանակաշրջանի անոր ստեղծագործութիւններուն մէջ կը նկատուի ինչպէս եւրոպական, այդպէս ալ ազգային արուեստի շունչը:
Մահացած է 13 Յունիս 1969-ին Երեւանն մէջ: Թաղուած է Երեւանի քաղաքային պանթէոնին մէջ:
1973-ին Երեւանի մէջ բացուած է Արա Սարգսեանի եւ Յակոբ Կոջոյեանի համատեղ տուն-թանգարանը[4]:
Ստեղծագործութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արա Սարգսեանը ստեղծագործած է քանդակագործութեան բոլոր ժանրերուն մէջ՝ կոթողական, հաստոցային քանդակ, հարթաքանդակ, թեմատիկ ստեղծագործութիւններ՝ օգտագործելով տարբեր նիւթեր՝ մարմար, փայտ, շամօթ, պրոնզ եւ պազալտ:
Յօրինումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- «Քաղց», գաճաքար, 1919,
- «Անսփոփ վիշտ», պրոնզ, 1950
- «Յուսահատութիւն», գաճաքար, 1920,
- «Տառապանք», կաւ, 1922,
- «Լուռ վիշտ», մարմար, 1923,
- «Բարձունքի գրաւումը», փայտ,/պրոնզ 1942 ։
- «Լոգանքից յետոյ», գաճաքար գունաւոր, 1938, պրոնզ, 1967
- Զոհուած զինուորի յիշատակին, 1968, Ջանֆիտա գիւղ, պրոնզ-տուֆ, 360*260*150/ճարտարապետ` Արմէն Սարգսեան
Դիմաքանդակներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- «Քարլ Վայգել», գաճաքար, 1922,
- «Ռիխարդ Ռոպերթ», գաճաքար, 1922,
- «Հեղինէ Զատէեան», գաճաքար, 1923,
- «Սարգիս Խաչատուրեան», գաճաքար, 1924,
- «Վահան Թոթովենց», գաճաքար, 1926,
- «Մանուկ Աբեղեան», գաճաքար, 1926,
- «Հրաչեայ Աճառեան», գաճաքար, 1926,
- «Միքայէլ Նալբանդեան», գաճաքար, 1933,
- «Յակոբ Պարոնեան», գաճաքար, 1933,
- «Սուրէն Սպանդարեան», մարմար, 1927 ։
Կոթողներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- «Յովհաննէս Թումանեան», պրոնզ, 1957,
- «Ալեքսանդր Սպենդիարեան», պրոնզ, 1957,
- «Նելսոն Ստեփանեան», պրոնզ, 1950
- «Մայր Հայաստան» յուշահամալիր, կռած պղինձ, 1975 :
Ցուցահանդէսներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Կոստանդնուպոլսոյ հայերու մշակոյթի տան գեղարուեստի քաղաքային ցուցահանդէս,1921
- Առաջին անգամ մասնակցած է Վիեննայի կերպարուեստագէտներու ցուցահանդէսին երաժշտագէտ Ռ. Ռոպերթի եւ դաշնակահար Վ. Սիմոնովիչի դիմաքանդակներով: Մամուլի կողմէ ստացած է բարձր գնահատական,1922
- Նկարիչներու միութեան գարնանային ցուցահանդէս Վիեննայի մէջ,1923
- Առաջին անգամ Հայաստանի մէջ մասնակցած է Հայ կերպարուեստագէտներու ընկերութեան ցուցահանդէսին,1926
- ԽՍՀՄ Ժողովրդական արուեստի յոբելեանական ցուցահանդէսը Մոսկուայի մէջ,1927
- Փորագրանկարներու եւ նկարներու ցուցահանդէս ՈՒՀԱՄ (Ուքրանիոյ յեղափոխական արուեստի միութիւնը),Քիեւ,1928
- Մասնակցած է «10-տարի» կերպարուեստի Յոբելեանական ցուցահանդէսին Երեւանի մէջ,1930
- Հայաստանի գեղարուեստի ցուցահանդէսի 11 ամեակը Երեւանի մէջ,1931
- Ցուցահանդէս «Կարմիր բանակի 15 տարիները»: Երեւան,1933
- Ցուցահանդէս «Հայաստանի նկարիչներու եւ քանդակագործներու 13 տարիներու գործունէութիւնը»: Երեւան,1933
- Ցուցահանդէս «Անդրկովկասի գեղարուեստական արուեստը»: Առաջին Անդրկովկասեան արուեստի ողոմպիական: Թիֆլիս,1934
- Կերպարուեստի ասպարէզին մէջ մատուցած ծառայութիւններու համար ՀՍՍՌ Կենտգործկոմի նախագահութիւնը անոր շնորհած է ռեսպուբլիկայի «Արուեստի վաստակաւոր գործչի» կոչում,1935
- Ընտրուած է Անդրկենտգործկոմի անդամ,1935
- Ցուցահանդէս «կերպարուեստի 15 տարի»: Երեւան,1935
- Ցուցահանդէս «Սովետական Սահմանադրութիւն»: Երեւան,1937
- Համաշխարհային ցուցահանդէս: Նիւ Եորք,1938
- Կերպարուեստի ասպարէզին մէջ աչքի ինկած ծառայութիւններու համար ՍՍՌՄ Գերագոյն Սուէտը անոր պարգեւատրած է` «Պատուոյ Նշան» շքանշանով,1939
- Հայկական ԽՍՀ գեղարուեստի ցուցահանդէս: Մոսկուա-Լենինկրատ,1939
- Հայկական ԽՍՀ նկարիչներու եւ քանդակագործներու ստեղծագործութիւններու շարժական ցուցահանդէս: Հայաստան,1939
- 20 տարուայ ընթացքին Հայաստանի գեղարուեստի յուշարձաններու յոբելեանական ցուցահանդէս: Երեւան,1940
- 20 տարուայ Հայաստանի գեղարուեստի ցուցահանդէս: Թիֆլիս,1941
- «Հայաստանի նկարիչները Հայրենական պատերազմում» ցուցահանդէս: Երեւան,1942
- «Կարմիր բանակի հերոս» ցուցահանդէս: Երեւան,1942
- Յոբելեանական ցուցահանդէս «Հայրենական մեծ պատերազմ», Երեւանի մէջ խորհրդային կառավարութեան կողմէ ստեղծուած 25-ամեայ տարեդարձին նուիրուած,1942
- Ցուցահանդէս «Հայրենիքի համար»: Երեւան,1943
- Հայ նկարիչներու ցուցահանդէս: Մոսկուա,1944
- ՍՍՌՄ Գերագոյն Սովետի կողմէ կը պարգեւատրուի երկրորդ «Պատուոյ նշան» շքանշանով,1945
- Հայաստանի կերպարուեստի ցուցահանդէս: Երեւան,1945
- Յոբելեանական ցուցահանդէս Հայաստանի մէջ խորհրդային իշխանութեան հաստատման 25-ամեակին նուիրուած: Երեւան,1945
- Մոսկուայի Հայկական ԽՍՀ գեղարուեստի ցուցահանդէս,1946
- Կը ստանայ քանդակագործութեան փրոֆեսորի կոչում,1947
- կ՚ընտրուի Հայկ. ՍՍՌ Գերագոյն Սովետի պատգամաւոր,1947
- Համամիութենական արուեստի ցուցահանդէս: Մոսկուա,1947
- Հայաստանի նկարիչներու աշխատանքներու յոբելեանական ցուցահանդէս նուիրուած Մեծ սոցիալիստական յեղափոխութեան 30-ամեակին: Երեւան,1947
- Հայաստանի կոունիստական կուսակցութեան 14-րդ համագումարին նուիրուած Հայաստանի նկարիչներու աշխատանքներու ցուցահանդէսը: Երեւան,1948
- Խորհրդային բանակի 30-ամեակին նուիրուած խորհրդային արուեստի ցուցահանդէսը Հայաստանի մէջ: Երեւան,1948
- Խորհրդային բանակի 30-ամեակին նուիրուած խորհրդային արուեստի ցուցահանդէսը Հայաստանի մէջ: Երեւան,1948
- կ՚ընտրուի ՍՍՌՄ Գեղարուեստի ակադեմիայի թղթակից-անդամ,1949
- Համամիութենական կերպարարուեստի ցուցահանդէս: Մոսկուա,1949
- Հայկական ՍՍՌ Գերագոյն Սովետի նախագահութիւնը անոր կը շնորհէ ռեսպուբլիկայի «Ժողովրդական նկարչի» կոչման,1950
- Հայաստանի մէջ կերպարուեստի ցուցահանդէս`նուիրուած Հայաստանի մէջ Խորհրդային Միութեան ստեղծման 30-րդ ամեակին: Երեւանի Գեղարուեստի Համամիութենական Ցուցահանդէս: Մոսկուա,1950
- Ընտրւում է Հայկ. ՍՍՌ Գերագոյն Սովետի պատգամաւոր:1951
- Գեղարուեստի ցուցահանդէս: Երեւան,1952
- ԽՍՀՄ Արուեստի ակադեմիայի անդամներու աշխատանքներու ցուցահանդէս: Մոսկուա,1952
- ԽՍՀՄ Արուեստի ակադեմիայի լիիրաւ անդամներու եւ թղթակից անդամներու աշխատանքներու երրորդ ցուցահանդէսը: Մոսկուա,1954
- Հայկական ԽՍՀ գեղարուեստի ցուցահանդէս: Մոսկուա,1956
- Խորհրդային արուեստագէտներու համամիութենական համագումարի նկարներու եւ գրաֆիկայի ցուցահանդէս: Մոսկուա,1957
- Համամիութենական արուեստի ցուցահանդէս `նուիրուած Հոկտեմբերեան սոցիալիստական մեծ յեղափոխութեան: (1917-1957): Մոսկուա,1957
- Հայկական ԽՍՀ գեղարուեստի ցուցահանդէս, նուիրուած Հոկտեմբերեան սոցիալիստական Մեծ յեղափոխութեան 40-ամեակին: Երեւան,1957
- ԽՍՀՄ Արուեստի ակադեմիայի լիիրաւ անդամներու եւ թղթակից անդամներու աշխատանքներու ցուցահանդէս: Մոսկուա,1957
- կ՚ընտրուի ՍՍՌՄ Գեղարուեստի ակադեմիայի իսկական անդամ,1958
- Սոցիալիստական երկիրներու կերպարուեստի ցուցահանդէս: Մոսկուա-Լենինկրատ,1958
- «Наш современник»: ԽՍՀՄ Արուեստի ակադեմիայի իսկական անդամներու, պատուաւոր անդամներու եւ թղթակից անդամներու աշխատանքներու ցուցահանդէս,1959
- Հայաստանի մէջ խորհրդային իշխանութեան ստեղծման 40-ամեակին նուիրուած Հանրապետական արուեստի ցուցահանդէս: Երեւան,1960
- Համամիութենական արուեստի ցուցահանդէս: Մոսկուա,1961
- Երեւանի եւ Մոսկուայի մէջ առաջին անգամ կը կազմակերպուի քառասնամեայ ստեղծագործական գործունէութիւնը ամփոփող ցուցահանդէս` շուրջ 400 աշխատանքներով,1962
- ՍՍՌՄ Գերագոյն Սովետի ապրիլի 12-ի հրամանագրով շնորհուեց ՍՍՌՄ ժողովրդական նկարչի կոչում,1963
- 16 Ապրիլին Մոսկուայի մէջ, ՍՍՌՄ գեղարուեստի ակադեմիայի սրահներուն մէջ բացուեցաւ անոր ստեղծագործութիւններու անհատական ցուցահանդէսը,1963
- Երեւանի մէջ «Մայր Հայաստան» կոթողական յուշարձանով կը մասնակցի նկարիչներու միութեան ցուցահանդէսին,1968
- Յետմահու կ՚արժանանայ ՀՍՍՀ պետական մրցանակի դափնեկրի կոչման,1971
- «Մայր Հայաստան» յուշահամալիրը կը ցուցադրուի ԱՄՆ Սպոկանէ քաղաքին մէջ «Expo 74» միջազգային ցուցահանդէսի «Խորհրդային տաղաւարին մէջ»,1974
- «Մայր Հայաստան» յուշահամալիրը կը ցուցադրուի Պուէնոս Այրես քաղաքին մէջ բացուած միջազգային ցուցահանդէսի «Հայաստանի տաղաւարին մէջ»,1976
Պատկերասրահ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]-
Յովհաննէս Թումանեանի յուշարձանը -
Ալեքսանդր Սպենդիարեանի յուշարձանը -
Նելսոն Ստեփանեանի կիսանդրին -
-
Զոհուած զինուորի յիշատակին, 1968, Ջանֆիտա գիւղ, պրոնզ-տուֆ, 360*260*150/քանդակագործ Արա Սարգսեան/ճարտարապետ` Արմէն Սարգսեան
.JPG)
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Գրականութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Կը նուիրուի Արա Սարգսեանի ծննդեան 115-ամեակին (1902-1969) (2017)։ Արա Սարգսեան։ Երեւան: «ՎարդՀրատ» ՍՊԸ։ ISBN 978-9939-833-24-8:
Արտաքին յղումներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 10 — հատոր 10. — է. 220–221.
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=0epqSInAGiI «Նեմեսիսի» հերոսներէն մէկուն՝ Արա Սարգսեանի մահուան պատճառը այդպէս ալ անյայտ մնաց։
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=beJmulj6JmE Ինչո՞ւ կը վաճառուին Արա Սարգսեանի քանդակները