Նիկողոս Սարաֆեան
| Նիկողոս Սարաֆեան | |
|---|---|
 | |
| Ծնած է | 30 Մարտ 1902 |
| Ծննդավայր | Վառնա, Բուլղարիայի իշխանություն |
| Մահացած է | 16 Դեկտեմբեր 1972[1] (70 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Փարիզի 12-րդ շրջան, Փարիզ, Ֆրանսա[1] |
| Քաղաքացիութիւն |
.svg){kind=small} Օսմանեան Կայսրութիւն.svg){kind=small} Ֆրանսա |
| Ազգութիւն | Հայ[2] |
| Ուսումնավայր | Ազգային Կեդրոնական Վարժարան |
| Մասնագիտութիւն | գրագէտ, բանաստեղծ |
| Աշխատավայր |
Յառաջ Զուարթնոց Մենք Ֆրանս Սուար Ցոլք |
Նիկողոս Սարաֆեան (30 Մարտ 1902, Վառնա, Բուլղարիայի իշխանություն - 16 Դեկտեմբեր 1972[1], Փարիզի 12-րդ շրջան, Փարիզ, Ֆրանսա[1]), սփիւռքահայ գրող, բանաստեղծ, վիպագիր, ճառագիր (անգլերէն՝ essayist)[3]։
Կենսագրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ծնած է Պոլսէն մեկնող շոգենաւու մը մէջ, Պոլիս-Վառնա գիծին վրայ։ Մեծցած Վառնա (Պուլկարիա), Լճեցի ակնեցի ծնողէ, որոնք 1896-ին գաղթած են իրենց ծննդավայրէն։ Նախակրթութիւնը կը ստանայ նախ Վառնայի Ճիէրճեան, յետոյ Ազգային վարժարանին մէջ, շուտով կ՚անցնի Ֆրերներու՝ Սէն Միշէլ ֆրանսական երկրորդական վարժարանը։
.jpeg)
Առաջին համաշխարհային պատերազմին մեծ եղբօր հետ 1915-ին, 12 տարեկան էր, երբ կը մեկնի նախ Ռումանիա, այնուհետեւ կը սկսի թափառական կեանք մը՝ Պուքրէշէն Կալաց, յետոյ` Օտեսա,(Ուքրանիա), Ռոստով Նովորոսիսկ,(Ռուսիա), ուր կ՚ապրի բանուորութեամբ։ Երբ կը պայթի ռուսական յեղափոխութիւնը, ան քալելով կը կտրէ Ռումանիան: 14-էն 17 տարեկան՝ ծնողքը կը գտնէ Վառնայի մէջ, ուրկէ 1919-ին կը մեկնի Պոլիս: 17-էն 20 տարեկան՝ կը յաճախէ Պոլսոյ Կեդրոնական վարժարանին մէջ կ՚ուսանի որպէս ուսուցիչ ունենալով Յակոբ Օշականը, Վահան Թէքէեանը եւ ուրիշներ։ Ուսման ընթացքը լրացնելու մօտ՝ կը լքէ հարկադրաբար, քեմալականներու կողմէ Պոլիսը գրաւուելէն առաջ 1922-ին կը մեկնի Պուլկարիա, յետոյ՝ Ռումանիա, եւ ի վերջոյ 1923-ին` կ՝ապաստանի Փարիզ: 21 տարեկանին,վերջապէս՝ տողաշար մեքենայի վրայ գրաշարութեամբ իր ապրուստը ապահովելու կոչուած աշխատաւոր,(իր գիրքերէն մէկ քանին իր ձեռքով շարուած են, յատուկ ուշադրութիւն դարձնելով տողերու դրուածքին) ուր կ՚անցնէ յիսունէ աւելի իր տարիները, նետուելով աշխատանքէ աշխատանք։
| 1896 | Ծնողքը կը հաստատուի Պուլկարիոյ Վառնա քաղաքը |
| 1902 | Սարաֆեան կը ծնի Վառնա քաղաք |
| 1914 | Սարաֆեան կը տեղափոխուի Ռումանիա, ապա Ռուսաստան |
| 1917 | Վերադարձ Վառնա |
| 1919 | Կը սկսի յաճախել Կոստանդնուպոլսոյ Կեդրոնական վարժարանը |
| 1922 | Քէմալական յառաջացխաղացումէն ետք կրկին կը տեղափոխուի Պուլկարիա |
| 1923 | Կը հաստատուի Ֆրանսայի Փարիզ քաղաք |
| 1972 | Մահ |
Գրական վաստակ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Նիկողոս Սարաֆեան գրողը[4] կարելի է նկատել Սփիւռքի առաջին բանաստեղծը, եւ ոչ միայն ժամանակագրական կարգով, այլեւ դժուար գերազանցելի որակովը իր բանաստեղծական մտածողութեան եւ ատենին իր կատարած գեղագիտական նորարարութիւններուն։
Տասնամեակներէ ի վեր Սփիւռքի, թէ՛ Հայաստանի «հաստատութենական» մշակոյթը կա՛մ անտեսած է զինք, եւ կամ գիտակցաբար փորձած իր գրականութիւնը մոռացութեան մատնել։ Ասոր պատճառները հաւանաբար երկուք են.
- Ժամանակակից գրականութեան հետ քայլ պահող իր ստեղծագործութիւնը մասամբ անհասկնալի մնացած է հայկական լճացած շրջանակներու մէջ, եւ կամ անյարիր՝ Խորհրդային Հայաստանի պաշտօնական չափանիշներուն։
- Նոր միջավայրի մէջ նոր ինքնութեան մը փնտռտուքը վտանգաւոր նկատուած է սփիւռքի մէջ մինչեւ այսօր տիրական «հայապահպանութեան» գաղափարախօսութեան կողմէ, որ այլամերժութիւնը եւ կղզիացումը կրօնքի վերածած ըլլալով՝ չէր կրնար հանդուրժել ազատ - եւ առողջ, ու հարուստ - մտածողութեան, որ պայման մըն է իսկական արուեստի գործերու յառաջացումին։
Սարաֆեանի բանաստեղծութիւնը բանակցութիւն մըն է անցեալէն փախուստ տուող Եսի մը եւ օտարութեան հետ ընդունելի կապ հաստատելու ջանքին միջեւ։ Օտար ու անվայր ըլլալու զգացումը, որ ինքնութեան կը վերածուի, իր արմատները ունի Սարաֆեանի կենսագրութեան մէջ։ Առաջին գիրքը պիտի հրատարակէ 26 տարեկանին։
Նիկողոս Սարաֆեանի գործին մէջ կարելի է տեսնել եւրոպական գրական շարժումներու անդրադարձը, առանց թէեւ տիրական ներկայութիւն մը գտնելու մէկէն կամ միւսէն։ Գերիրապաշտ ձեւեր եւ գոյութենապաշտ գաղափարներ կը գումարուին նախորդ դպրոցներէն եկած ազդեցութիւններու վրայ։ Փիլիսոփայելը, մտածելն ու բանաստեղծելը կը նոյնանան իր գործին մէջ, ինչպէս որեւէ ժամանակակից բանաստեղծի, ինչ որ հայ «կանոնական» գրականութեան մէջ իրեն կը վաստակէ «մտածող» կամ «ուղեղային» որակումը, ոչ թէ իբրեւ բնական երեւոյթ մը գրողի մը համար, այլ որպէս զարտուղութիւն մը ընդունուած գրական չափանիշներէն, կարծես թէ հեռուէն միայն դիտուելիք անբնականութիւն մը։
Սարաֆեանի սկզբնական քայլերուն մէջ էջ առ էջ ներդրումը կայ Յակոբ Օշականի խորհուրդներուն, որ սակայն պիտի չուզէր ամբողջովին հասկնալ եւ գնահատել իր աշակերտին ստեղծագործութիւնը։ Իսկ այս եզերքէն, դժուար չէ անոր մասնակի ազդեցութիւնը նկատել Գրիգոր Պըլտեանի սկզբնական շրջանի ստեղծագործութեան մէջ։
Սարաֆեան քիչերէն է որ ազատօրէն արուեստի մէջ կը դնեն իրենց ապրած ժամանակը, փորձելով դուրս գալ միօրինակ մտածելակերպերէ եւ արուեստի հասկացողութենէ։ Սակայն, ի տարբերութիւն այլ գրողներու, իր աւանդը դժուար թէ կարենայ խոր տարածում գտնել նոյնիսկ այսօր, որքան ատեն որ գեղարուեստական արտադրութիւններն ու մշակոյթը կը մնան հաստատութենական՝ establishment-ի հակակշռին տակ։
Սարաֆեան եւ Յակոբ Օշական
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Սարաֆեանը երիտասարդ տարիքին (1926 թուական) Օշականին հասցէագրած նամակներէն մէկուն մէջ կը յիշէ, թէ «Ուրիշներ նաւ ու կամուրջներ կը հրամցնէին ինծի։ Դուն կռնակիս զարկիր եւ ծովը նետեցիր զիս»[5]։ Սարաֆեանի ստեղծագործած պատմուածքներէն մէկը՝ «Մուսթաֆա» խորագիրը կրող, եղած է Յ․ Օշականի վերջին կարդացած գործը, եւ Օշական զայն շատ հաւնելով կ՚ըսէ․ «Նիկողոսը եղէր է ուրեմն»։ Օշական իր աշակերտին կանուանէր՝ «Նոր բարձունքներու ի խնդիր ճամբայ ելած «Սաւառնորդ»-ը»[6]։
Սարաֆեան եւ Վահան Թէքէեան
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Նիկողոս Սարաֆեանի առաջին քերթուածները լոյս տեսած են 1922-ին, Վահան Թէքէեանի «Ժողովուրդի ձայն» օրաթերթին մէջ, Կոստանդնուպոիս։[6]
Ստեղծագործութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]| Գիքի Խորագիր | Ստեղծագործումի թուական | հրատարակութեան թուական | հրատրարակչատուն, թերթ/ հանդէս | վերահրատարակութեան թուական եւ հրատրարակչատուն, թերթ/ հանդէս | Գրական Տեսակ/սեռ |
|---|---|---|---|---|---|
| Անջրպետի մը գրաւումը | 1922–1926 | 1928 | քերթողական մատեան, բանաստեղծութիւններու ժողովածոյ | ||
| Ղուկաս այպանելին | 1931 | «Զուարթնոց» | Վիպակ | ||
| 14 | 1933 | ||||
| Խարիսխէն հեռու | 1932 | «Հայրենիք» ամսագիր | Վէպ | ||
| Իշխանուհին | 1934 | ||||
| Տեղատուութիւն եւ մակընթացութիւն | 1939 | ||||
| Միջնաբերդ | 1946 | ||||
| Վէնսէնի Անտառը | 1947 | «Նայիրի» ամսագիր | 1982 , 1986 «ԿԱՄ» հանդէսի 2 եւ 3-4 թիւերուն մէջ[7]
1988 (արդէն հատորի մը մէջ) |
Խոհագրութիւն, բանաստեղծական արձակ | |
| Միջերկրական | 1962 | «Բագին» | 1971 «Ահեկան» | ||
| Մանուկ Դուինեան | 1947 | «Նայիրի» ամսագիր | 2020 | Վէպ |
Բանաստեղծական երկերՆայիրի
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Անջրպետի մը գրաւումը, 21 քերթուած, գրուած 1925-1927, հրատարակուած 1928-ին (500 օրինակ)
- 14, մէկ քերթուած տասնչորս հատուածներով, հրատարակուած 1933-ին (250 օրինակ)
- Տեղատուութիւն եւ մակընթացութիւն, գրուած 1931-1938, հրատարակուած 1939-ին (200 օրինակ)
- Միջնաբերդ, գրուած 1940-46, հրատարակուած 1946-ին (500 օրինակ)
- Միջերկրական, հրատարակուած 1971-ին (Ահեկան, Պէյրութ. առաջին տարբերակ մը 1962-ին տպուած էր Բագին-ի մէջ)
Բանաստեղծական արձակ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Վէնսէնի անտառը. հրատ. Նայիրի-ի մէջ (Ա. Ծառուկեան)[8], Հալէպ, (8-12) 1947։ Հատորի ձեւով հրատարակուած խմբագրութեամբ Գ. Պըլտեանի, Փարիզ, 1988։
Վէպ / վիպակ / այլ արձակ կարեւոր գրութիւններ (մէկ մասը միայն թերթերու մէջ)
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Իշխանուհին, Փարիզ, 1934
- Տեսարանները, մարդիկ եւ ես, խմբ. Գ. Պըլտեան, Երկ, Երեւան, 1994
- Խարիսխէն հեռու, («Հայրենիք» ամսագիր), ամս․ օգոստ-հոկտ․, Պօսթըն, 1932։
- Մանուկ Դուինեան (Նայիրի)
- Ղուկաս այպանելին (Զուարթնոց)
- Լոյսի ցաւեր կամ Մեծն Տիգրան եւ Ամլութեան Սատանան (Ակօս)
Մէջբերումներ Սարաֆեանէն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
|
Լաւագոյն բանաստեղծութիւնը այն է ինծի համար որ արտայայտութիւնն է ներքին մարդկային ողբերգական լինելութեան մը՝ յաւիտենական մարդուն մէջ։ | 
|
Տե՛ս Նաեւ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Անջրպետի մը գրաւումը (Նիկողոս սարաֆեան)։
- 14 (Նիկողոս սարաֆեան)։
- Տեղատուութիւն եւ Մակընթացութիւն (Նիկողոս Սարաֆեան):
- Վէնսէնի Անտառը (Նիկողոս Սարաֆեան)։
- Մենք (գրական խմբակ):
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 մահվան վկայական — է. 10.
- ↑ Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 492. — ISBN 978-2-905686-93-0
- ↑ Բագին գրական հանդէս, օգոստոս 1987, էջ՝ 34։ Պէյրութ-Լիբանան
- ↑ Կիւլլիւճեան, Յակոբ։ "Արեւմտահայերէնի դասախօսական նօթեր"- UCLA. 2007.
- ↑ pakine (2023-07-03)։ «ՅԱԿՈԲ ՕՇԱԿԱՆ – ՆԻԿՈՂՈՍ ՍԱՐԱՖԵԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ»։ Pakine (en-US)։ արտագրուած է՝ 2024-07-29
- ↑ 6,0 6,1 pakinx (2024-01-13)։ «ԶՐՈՅՑ՝ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ Ն. ՍԱՐԱՖԵԱՆԻ ՀԵՏ»։ Pakine (en-US)։ արտագրուած է՝ 2024-07-29
- ↑ Գ. ՊԸԼՏԵԱՆ (Է 4 Սեպտեմբեր 1988)։ «ՎԷՆՍԷՆԻ ԱՆՏԱՌԸ ԿԱՄ ԿՐԹՈՒԹԵԱՆ ՊԱԿԱՍ ՄԸ»։ Յառաջ-Միտք եւ Արուեստ։ արտագրուած է՝ 31/7/2024
- ↑ «Նիկողոս Սարաֆեան (1902-1972). Արդի Ժամանակներու Եւ Սփիւռքցի Հայուն Խոհուն Ու Գեղագէտ Երգիչը – Aztag Daily – Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)»։ www.aztagdaily.com։ արտագրուած է՝ 2024-07-29
2. www.armenianlanguage.am/am/Encyclopedia_sarafyan_nikoghos Archived 2019-04-07 at the Wayback Machine.
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 244:
- Դար Մը Գրականութիւն, Մինաս Թէօլէօլեան, Բ. հատոր, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ 1977, էջ 223-225:
- Սարաֆեան (1902-1972). Արդի Ժամանակներու Եւ Սփիւռքցի Հայուն Խոհուն Ու Գեղագէտ Երգիչը
- Նիկողոս Սարաֆեան (1902-1972). Իրա՜ւ Գրականութեան Սփիւռքահայ Յառաջապահը
- Յակոբ Օշական – Նիկողոս Սարաֆեան, «Նամականի», ԿԱՄ, թիւ 3-4, 1986, էջ 110։