Թորոս Թորամանեան

Թորոս Թորամանեան;
Ծնած է	18 Մարտ 1864
Ծննդավայր	Շապին Գարահիսար, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	1 Մարտ 1934 (69 տարեկանին)
Մահուան վայր	Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Անդրկովկասի ԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն
Քաղաքացիութիւն	Խորհրդային Միութիւն; Օսմանեան Կայսրութիւն
Ազգութիւն	Հայ
Մայրենի լեզու	հայերէն
Ուսումնավայր	Istanbul State Academy of Fine Arts?
Մասնագիտութիւն	ճարտարապետ, հնաբան
Աշխատավայր	Հայաստանի պատմութեան թանգարան

Թորոս Թորոմանեան (18 Մարտ 1864(1864-03-18)^[1], Շապին Գարահիսար, Օսմանեան Կայսրութիւն^[1] - 1 Մարտ 1934(1934-03-01)^[2]^[1], Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Անդրկովկասի ԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն^[1]), հայ նշանաւոր ճարտարապետ:

Կենսագրութիւն

Ծնած է Փոքր Հայքի Շապին Գարահիսար քաղաքին մէջ (ուր ծնած է նաեւ Զօրավար Անդրանիկը) 1864 թուականին, հողագործի ընտանիքի մը մէջ։ Սկզբնական կրթութիւնը ստացած է իր ծննդավայրին մէջ։ 1883 թուականին մեկնած է Կոստանդնուպոլիս, աշխատած է որպէս ատաղձագործի աշակերտ: 1888-1893 թթ. սորված է Կ.Պոլսոյ Կայսերական Գեղարուեստից ճեմարանի ճարտարապետական բաժնին մէջ։ 1896-1900 թթ. ապրած է Պուլկարիոյ մէջ, զբաղած է շինարարութեամբ: Սակայն, հետաքրքրութեան առարկան ճարտարապետութեան տեսութիւնն էր: 1900 թուականին այցելած է Յունաստան, ապա Եգիպտոս եւ Իտալիա^[3]: 1902 թուականին եղած է Փարիզ, ուր ունկնդրած է դասախօսութիւններ արուեստի մասին եւ զբաղած է արեւելեան հնագիտական առարկաներու ուսումնասիրութեամբ: 1903, 1905-1909 թուականներուն յայտնի կովկասագէտ ու հնագէտ Նիկողայոս Մառի հետ միասին մասնակցած է Անիի մէջ տարուող պեղումներուն, կատարելով անոր աւերակներու ողջ ճարտարապետական նիւթի յատակագծերը, նկարները, կտրուածքները եւ վերակազմութիւնները: Իր աշխատանքներով Թ. Թորամանեանը ներկայացուցած է հայկական ճարտարապետութեան ծագումը եւ զարգացման շրջանները:

20-րդ դարու սկզբին Թ. Թորամանեանի ջանքերով Զուարթնոցի աւերակները դուրս բերուած են հողի դարաւոր շերտերու տակէն: Թորամանեանի մանրամասն ուսումնասիրութիւնները վերականգնած են տաճարի իսկական պատկերը: Յայտնի դարձած է, որ տաճարը եղած է բոլորակ, եռայարկ, հայկական թմբուկով, գմբէթաշէն ինքնատիպ կոթողով մը: Երբ Անիի պեղումներու ժամանակ յայտնաբերուած է Գագիկ թագաւորի արձանը՝ Գագիկաշէն Սբ.Գրիգոր տաճարի մանրակերտը ձեռքին, հաստատուած է, որ Թորամանեան յաջողած էր Զուարթնոցի յատակագծի ուսումնասիրութեամբ ճշգրտօրէն յայտնաբերել շինութեան տեսքն ու ձեւը, քանի որ համաձայն պատմիչին, Գագկաշէնը Զուարթնոցի կրկնութիւնն էր:

1921 թուականին Երեւանի պետական համալսարանին մէջ դասախօսութիւններ տուած է հին Հայաստանի ճարտարապետութեան պատմութեան մասին:

Թորամանեանը մահացած է 1934 թուականին Երեւանի մէջ։ Թաղուած է Հրազդան գետի ափին:

Հայաստանի մէջ սահմանուած է Թորոս Թորամանեանի անուան մրցանակ:

Ստեղծագործութիւններ

«Զուարթնոց Եկեղեցին» (1905)
«Էջմիածնի տաճարը» (1909)
«Տեկորի տաճարը» (1911)

Թ. Թորամանեանի ստեղծած նիւթերով՝

Յո. Ստրժիգովսկի. «Հայերու ճարտարապետութիւնը և Եւրոպան»,
Կ. Ղաֆադարեան. «Նիւթեր հայկական ճարտարապետութեան պատմութեան»։

Գրականութիւն Թորամանեանի Մասին

«Թորոս Թորամանեան: Կեանքն ու գործը», Նուպար Պապուխեան
«Ժամանակակիցները Թորոս Թորամանեանի մասին», Միքայէլ Մազմանեանի, Նուպար Պապուխեանի եւ Գառնիկ Թորամանեանի կողմէ կազմուած
«Թորոս Թորամանեանի դասախօսութեան առթիւ», Յովհաննէս Թումանեան
«Թորամանեանի թնդանօթները», Յովհաննէս Թումանեան
«ճարտատարապետ Թորոս Թորամանեանը», Աւետիք Իսահակեան (ռուսերէն)

Մէջբերումներ Թորոս Թորամանեանի մասին

Ահա վեր է կացել հայ ճարտարապետ Պ. Թորամանեանը, ցոյց է տալիս Եւրոպային ու ամբողջ աշխարհին, թէ գոյութիւն է ունեցել հայկական ինքնուրոյն ճարտարապետութիւն եւ հայկական ինքնուրոյն ճարտարապետութիւնը ազդել է թէ՛ հարեւան եւ թէ՛ հեռաւոր ազգերի ճարտարապետութիւնների վրայ, ստիպում է ազգերի արուեստների պատմութեան մէջ նոր գլուխ բաց անել «հայոց ճարտարապետութիւնը» վերնագրով:

- Յովհաննէս Թումանեան

Եթէ ճարտարապետութիւնը քարացած երաժշտութիւն է, ապա Թորոս Ճարտարապետը այդ քարացածը վերածել է կենդանի երգի: Նա մեր հոյակապ աւերակների ու յուշարձանների, նոյնքան հոյակապ երգիչն է:

- Աւետիք Իսահակեան

Տիտանական ջանքերի, մտքի ու զգացմունքների լարման գնով, համաշխարհային եւ հայ մշակոյթի իմացութեան հողից ելնելով, նա թափանցել էր ժամանակի խորքերը եւ բիւրեղեայ մաքրութեամբ դուրս հանել այն մարգարիտները, որոնք զուտ ազգային են: Ողջ աշխարհին ապացուցեց հայկականը...

- Մարտիրոս Սարեան

Պատկերասրահ

թորոս Թորամանեանի կիսանդրին Զուարթնոցի տարածքում
Թորոս Թորամանեանի գերեզմանը Կոմիտասի անուան պանթէոնի շրջանին մէջ

Ծանօթագրութիւններ

Արտաքին յղումներ

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1239328"_data-entity-id="Q2657718">[[:hy:s:Հայկական_սովետական_հանրագիտարան|Հայկական_սովետական_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links">_/_խմբ._[[:Վիքտոր_Համբարձումեան|Վ.&nbsp;Համբարձումյան]],_[[:Կոստանդին_Խուդաւերդեան|Կ.&nbsp;Խուդավերդյան]]_—_[[:d:Q124405912|Հայկական_հանրագիտարան_հրատարակչություն]],_1974.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a></div>-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>

[[https://pantheon.world/profile/person/Toros_Toramanian_https://pantheon.world/profile/person/Toros_Toramanian]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 https://pantheon.world/profile/person/Toros_Toramanian

[3] Պատմաբան Երուանդ Փամպուքեան` Տեկորի Եւ Խձկոնքի Եկեղեցիներուն Մասին

[1]

[2]

[3]