Ալեքսանդր Թոփչեան

Ալեքսանդր Թոփչեան;
Ծնած է	7 Սեպտեմբեր 1939
Ծննդավայր	Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Մահացած է	3 Սեպտեմբեր 2021 (81 տարեկանին) կամ 2021
Մահուան վայր	Երեւան, Հայաստան
Քաղաքացիութիւն	Խորհրդային Միութիւն; Հայաստան
Ուսումնավայր	Երեւանի պետական համալսարանի հայ բանասիրութեան բաժանմունք
Մասնագիտութիւն	գրականագէտ, թարգմանիչ, արձակագիր, գրագէտ
Աշխատավայր	Կանչ?; «Հայաստան» Հրատարակչութիւն; Գարուն (ամսագիր, Երեւան); Հայֆիլմ; Եղիշէ Չարենցի անուան գրականութեան եւ արուեստի թանգարան; Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային Ժողով
Անդամութիւն	Խորհրդային Հայաստանի Գրողներու Միութիւն
Կուսակցութիւն	Խորհրդային Միութեան համայնավարական Կուսակցութիւն
Ամուսին	Անահիտ Թոփչեան

Ալեքսանդր Թոփչեան (7 Սեպտեմբեր 1939(1939-09-07), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն^[1] - 3 Սեպտեմբեր 2021(2021-09-03)^[2] կամ 2021^[3], Երեւան, Հայաստան^[2]), հայ գրող, գրականագէտ^[5], գրաքննադատ, թատերագիր, արձակագիր, թարգմանիչ։ ԽՍՀՄ գրողներու միութեան անդամ՝ 1970 թուականէն^[6]։

Որդին է գրականագէտ Էդուարդ Թոփչեանի, եղբայրը`գրականագէտ, հրապարակախօս, արուեստաբան, նկարիչ Ստեփան Թոփչեանի, ամուսինը՝ հայ դերասանուհի, արձակագիր, թարգմանիչ Անահաիտ Թոփչեանի^[5]։

Կեանք եւ գործունէութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Յաճախած է Երեւանի Գրիգոր Խանջեանի անուան թիւ 56 միջնակարգ դպրոցը։ 1962 թուականին աւարտած է Երեւանի Պետական Համալսարանը։ 1962-1963 թուականներուն աշխատած է «Պիոներ կանչ» պարբերականին, 1963-1965 թուականներուն՝ «Հայաստան» հրատարակչութեան, 1966-1975 թուականներուն՝ «Գարուն» ամսագիրին, 1975-1988 թուականներուն՝ «Հայֆիլմ» շարժապատկերի սթիւտիոյին մէջ։

1982-1989 թուականներուն վարած է Չարենցի անուան գրականութեան եւ արուեստի թանգարանի գրական բաժնի վարիչի պաշտօնը, 1991-1995 թուականներուն աշխատած է Հայաստանի Ազգային Ժողովի լրատուութեան յանձնաժողովին մէջ։ 1960-1980 թուականներու ընթացքին Հայաստանի, Մոսկուայի եւ միութենական այլ հանրապետութիւններու գրական մամուլին մէջ տպագրուած յօդուածներով ձեռք բերած է միութենական ճանաչում։

Կեանքի վերջին տասնամեակները ապրած է Փարիզի արուարձաններէն մէկուն մէջ, սակայն երբեք կապը չէ խզած Հայաստանին հետ։

Թարգմանութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ակնառու է Ալեքսանդր Թոփչեանի աւանդը թարգմանութեան ասպարէզին մէջ։ Իր շուրջ ութ տասնեակ թարգմանութիւններուն շնորհիւ հայ ընթերցողը ճանչցած է բազմաթիւ ֆրանսագիր հեղինակներու գրականութիւնը։

Ալեքսադնր Թոփչեանի ստեղծագործական գործունէութեան վերջին պտուղներէն մին՝ «Պանք Օթոման» վէպը, որ համաշխարհային ճանապարհորդութիւն մը ունեցած է, Հայաստանի Կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնամարզի նախարարութեան աջակցութեամբ այդ վէպը արտասահմանի մէջ հրատարակուած է քանի մը լեզուներով։ Նոյնպէս նախարարութեան դրամաշնորհով ստեղծուած եւ լոյս տեսած են իր «Որոգայթ» վէպը եւ Ժորժ Ռոտենպախի «Մշուշներու ճախարակը» ստեղծագործական ժողովածոն՝ ֆրանսերէնէ թարգմանութեամբ։

Հեղինակ է բազմաթիւ թարգմանութիւններու ռուսերենէ եւ ֆրանսերենէ, ինչպէս՝ Մոլիէրի, Լարոշֆուքոյի, Շոտերլօ տը Լաքլոյի, Ափոլիների, Քոքթոյի, Ժիրոտուի, Ռընարի եւ ուրշներու գործերը։

Մամուլ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մամլոյ էջերուն մէջ հրատարակած է շուրջ 500 գրականագիտական յօդուած՝ արդի գրականութեան հարցերուն նուիրուած։ Իբրեւ գլխաւոր խմբագիր եւ հրատարակութեան վարիչ, անոր գործունթութեան շնորհիւ հրատարակուած են հայազգի սփիւռքահայ գրողներուն ստեղծագործութիւնները. ինչպէս՝ Վազգէն Շուշանեան, Զահրատ, Հրաչ Զարդարեան, Յարութ Կոստանդեան, Նիկողոս Սարաֆեան, Ռուբէն Սեւակ եւ ուրիշներ։

Ալեքսանդր Թոփչեան առանձնայատուկ սէր կը տածէր բանաստեղծ Ռուբէն Սեւակի գրականութեան նկատմամբ․ Այդ ձեւով մը արտայայտուած է անոր երկերու հատորներու հրատարակութեան պատրաստումով եւ լոյս ընծայումով։ Նահատակ գրողի նկատմամբ այս սիրոյ շարունակութիւնը եղած է նաեւ իր «Եւ անգամ մահից յետոյ» վէպը, որ արժանացած է նաեւ մրցանակի։

Շարժանկարներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Թոփչեանի մեծ ներդրում ունեցած է շարժանկարի աշխարհէն ներս։ «Հայֆիլմ»է ներս ան իբրեւ գլխաւոր խմբագիր աշխատած է ժամանակահատուածի մը մէջ, որ կը բնորոշուի բեմագրական մշտական տագնապով։ Ան կարցած է աշխատանքը դնել կանոնական հունի մը մէջ։

Դիտելով 1975-1985 թուականներուն նկարահանուած ժապաւէնները՝ կարելի է նկատել անոր ձեռագիրը.

«Երկունք»,
«Կեանքի լաւագոյն կէսը»,
«Մեր մանկութեան թանկոն»,
«Հին օրերու երգը»։

Շքանշաններ, պարգեւներ, կոչումներ եւ մրցանակներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ռուբեն Սեւակի անուան մրցանակ, 1986,
Միքայէլ Նալբանդեանի անուան մրցանակ, 1992,
Սուրբ Էջմիածինի «Կանթեղ» մրցանակ, 2004,
ՀԳՄ Դ. Դեմիրճեանի անուան մրցանակ, 2005,
Պօղոսեան մրցանակ, 2006^[7],
Հայաստանի մշակոյթի նախարարութեան ոսկէ մետալ, 2009
Ֆրանսայի կառավարութեան կողմէ՝ «Արուեստներու եւ գրականութեան սպայի շքանշան» (Officier de l’Ordre des Arts et des Lettres), 2010^[8],
Հայաստանի Հանրապետութեան մշակոյթի վաստակավոր գործիչ (2012)^[9]։

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #1084028638 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Մահացել է Ալեքսանդր Թոփչյանը
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ Bibliothèque nationale de France Record #167114760 // BnF catalogue général — Paris: BnF.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q90"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15222191"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 «ՊԵՏՐՈՍ ՀԵՐԵԱՆ. «ՀՄԱՅՔԻ ՏՂԱՆ»»։ Hairenik Weekly Newspaper (en-US)։ 2022-01-17։ արտագրուած է՝ 2022-03-04
↑ «Մահացել է թարգմանիչ, գրականագէտ Ալեքսանդր Թոփչեանը»։ www.1lurer.am։ արտագրուած է՝ 2022-03-04
↑ Ալեքսանդր Թոփչեան - Պօղոսեան մրցանակ
↑ «ՈՉ ԵՒՍ Է ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹՈՓՉԵԱՆ»։ www.jamanak.com։ արտագրուած է՝ 2022-03-04
↑ Հայաստանի Հանրապետութեան պատուաւոր կոչումներ շնորհելու մասին

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Գերմանիոյ_Ազգային_Գրադարան|Deutsche_Nationalbibliothek]]</i>_[http://d-nb.info/gnd/1084028638/_Record_#1084028638]_//_Gemeinsame_Normdatei<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #1084028638 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[[https://hraparak.am/post/4c624de024d5190b1da09fadbf0ea0cd_Մահացել_է_Ալեքսանդր_Թոփչյանը]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Մահացել է Ալեքսանդր Թոփչյանը

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q856638_citetype_Q1982918_citetype_Q36524"_data-entity-id="Q13550863">Չեխիայի_ազգային_գրադարանի_կատալոգ<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q856638_citetype_Q1982918_citetype_Q1789476"_data-entity-id="Q15222191"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_[http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb167114760_Record_#167114760]_//_[[:d:Q15222191|BnF_catalogue_général]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:Փարիզ|Paris]]:_[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|BnF]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q90"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15222191"></a></div>-4] Bibliothèque nationale de France Record #167114760 // BnF catalogue général — Paris: BnF.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q90"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15222191"></a>

[:0-5] 5,0 ^5,1 «ՊԵՏՐՈՍ ՀԵՐԵԱՆ. «ՀՄԱՅՔԻ ՏՂԱՆ»»։ Hairenik Weekly Newspaper (en-US)։ 2022-01-17։ արտագրուած է՝ 2022-03-04

[6] «Մահացել է թարգմանիչ, գրականագէտ Ալեքսանդր Թոփչեանը»։ www.1lurer.am։ արտագրուած է՝ 2022-03-04

[7] Ալեքսանդր Թոփչեան - Պօղոսեան մրցանակ

[8] «ՈՉ ԵՒՍ Է ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹՈՓՉԵԱՆ»։ www.jamanak.com։ արտագրուած է՝ 2022-03-04

[9] Հայաստանի Հանրապետութեան պատուաւոր կոչումներ շնորհելու մասին

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]