Փո­սի­տո­ն (Փոսիտոնաս)

Փո­սի­տո­ն Ք.Ա. 2րդ դար ( Աթէնքի Հնագիտական ազգային թանգարան)

Փո­սի­տո­ն կամ Փոսիտոնաս (յուն․՝ Ποσειδῶν, Ποσειδώνας)․ հին յունական դիցաբանութեան պանթէոնին տասներկու գլխաւոր աստուածներէն մէկը (Ողիմպեան աստուածներ)։ Ան ջուրերու (լիճերու, գետերու եւ ակերու), ծո­վու, երկրա­շար­ժի եւ ձիերու աստուածն է[1][2]:

Փո­սիտո­նաս ծովագնացներու եւ բազմաթիւ հելլենական քաղաքներու եւ գաղութներու հովանաւորն է: Հոմերոսի «Իլիական»ին մէջ Տրովադայի պատերազմի ատեն Փո­սի­տո­ն կ'աջակցէր յոյներուն՝ ընդդէմ տրովադացիներուն: «Ոդիսական»ին մէջ, Տրոյէն Իթաքի վերադառնալու ատեն, Ոդիսեւս կը զայրացնէ Փո­սի­տո­նը՝ երբ կը կուրցնէ անոր Փոլիֆիմոս զաւակը: Այդ պատճառով կը պատժուի անոր կողմէ ղրկուած փոթորիկով եւ կը կորսնցնէ իր նաւն ու ուղեկիցները, եւ վերադարձը կը տեւէ տասը տարի:

Պղատոնի գործերուն մէջ, Ատլանտիս կղզին անոր նստավայրն էր:[3][4][5]

Անոր հռոմէական համարժէքն է Նեփթունը:

Հնագոյն արուեստի գործերու մէջ, ան սովորաբար պատկերուած է իբրեւ տարեց տղամարդ մը, իբրեւ կանոն, ձեռքին իր անբաժան զէնքը՝ եռաժանին, կապուտաչեայ, գանգուր մազերով ու մօրուքով, միշտ զայրացած դէմքով, ի տարբերութիւն Զեւսի, որ նկարագրուած է ողիմպեան հանգստութեամբ։

Դիցաբանութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծնունդ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ատիկեան անօթի վրայ պատկերուած Փո­սի­տո­ն, Ք.Ա. 5րդ դար (դրուագ)

Փո­սիտո­ն Քրոնոս եւ Ռէա տիտաններու երկրորդ զաւակն էր, Զեւսի, Հերայի (Իրա), Տիմիթրայի, Էսթիայի եւ Ադիսի եղբայրը։ Հայրը՝ տիտան Քրոնոսը, զինք եւ միւս զաւակները կուլ տուած էր, երբ ան նորածին էր: Հետագային փրկուած է իր միւս եղբայրներուն եւ քոյրերուն հետ միասին, Զեւսի շնորհիւ։

«Իլիական»ին մէջ կը նշուի, թէ աշխարհը բաժնուած էր երեք մասերու, Զեւս ստացած էր երկինքը, Ադիս՝ անդրաշխարհը, իսկ Փո­սիտո­ն՝ ծովը:

Կը պատմուի, թէ Փո­սի­տոն երբ իր եռա­ծայր նի­զակը հո­ղին զար­նէր, երկրա­շարժ տեղի կ' ունենար։ Նոյն նի­զակով կ'ալե­կոծէր կամ կը խա­ղաղեց­նէր ծո­վու ալիք­նե­րը։ Ար­դա­րեւ պատ­մա­կան հին քար­տէսնե­րու վրայ Պոզ­պո­ւրունը (Ար­մութլու թե­րակղզիին արեւմտեան ծայ­րա­մասը) կը նշո­ւի Փո­սիտոնի անու­նով։ Աղ­բիւրներ կը վկա­յեն, թէ հոն գտնուած է նաեւ Փո­սիտո­նի ձօ­նուած մե­հեան մը[6]։

Կարգ մը բանահիւսութիւններ կը նշեն, թէ Փո­սիտոնն ու իր եղբայրը՝ Զեւսը իրենց եղբայրներուն եւ քոյրերուն ճակատագիրը չեն ունեցած, այսինքն՝ Քրոնոս զիրենք կուլ չէ տուած: Փո­սի­տոնը իր դաժան հօրմէն ու սարսափելի ճակատագիրէն փրկած է մայրը՝ Ռէան, որ նորածին Փո­սիտո­նը գառնուկներու հօտի մէջ պահած է, իսկ ամուսինին՝ Քրոնոսին, ըսած է, թէ քուռակ մը ծնած է եւ երեխային փոխարէն անոր ձիու քուռակ մը տուած է, որ կուլ տայ։

Ստուգաբանութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լուվրի թանգարան - Փոսիտոնաս եւ եռաժանիքը․ Կորնթոսեան անօթ, Ք․Ա․550-525

Փո­սի­տո­նի անուան ծագման շուրջ կան կարգ մը տեսութիւններ։

Ըստ Պղատոնի, Արիստոթելիսի եւ կարգ մը ժամանակակից բանասէրներու, անունը յառաջացած է երկու բաղադրիչ տարրերէ՝ «փոսիս» եւ կամ «փոթիս» (յունարէն πόσις (posis) - πότις (pótis)), որ պարոն, սեփականատէր եւ կամ ամուսին կը նշանակէ եւ «դա» (δᾶ (da)՝ որ Ատիկէի բարբառին «ղի» (γῆ (GE)) բառն է, հող կը նշանակէ։

Այլ տեսութիւն մը կ'ըսէ, թէ «հող» (δᾶ (da) տարրը կը մեկնաբանուի, իբրեւ δᾶϝον dâwon «ջուր»։ Այսինքն, կը յանգի Posei-dawōn «Ջուրի Տէր» տարբերակին։

Փո­սիտո­նի տիտղոսները[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Փո­սիտո­ն ունի բազմաթիւ տիտղոսներ, որոնցմէ շատերը ձեռք բերած է իր աստուածային գործառոյթներէն.
Յունարէն անուանումը Հռոմէական անուանումը Նշանակութիւնը
Βασιλεύς Basileus Թագաւոր, Տէր
Πελαγαίος Pelagaeus Ջրային, ծովային
Αιγαίων Aegaeon Եգէական ծովու
Προσκλύστιος Prosclystius Մէկը, որ բոլորին դէմ է
Ασφάλιος Asphalius Անվտանգ ճամբորդութիւն ապահովող
Επόπτης Epoptes Վերակացու, դիտող
Γαιήοχος Gaeochus հողին տէրը եւ կամ նաեւ հողը պաշտպանողը
Εννοσίγαιος Ennosigaeus Երկիրը թափ տուող
Ἱππιος Hippius «ἵππιος Ποσειδῶν»-Փոսիտոնաս իբրեւ ձին ստեղծողը

«ἵππιος Κολωνός»-Քոլոնոս, սրբավայր Փոսիտոնասիի պատիւ

Ἱπποκουριος Hippocurius Ձի մրցող, ծանօթացնող
Φυτάλμιος Phytalmius որ հօր պէս կը հոգայ
Πατρός Patrus Հայր
Γενέθλιος Genethlius Հարազատ, ցեղի
Δωματίτης Domatites որուն տունը, սենեակը կը պատկանի
λαοί της Laoites Իր մարդիկը
  • Գլխաւոր տիտղոսներ, որոնք կապուած են անոր սրբավայրերուն հետ.
Յունարէն անուանումը Հռոմէական անուանումը Նշանակութիւնը
Ποσείδιον Poseideum Փո­սիտո­նի տաճար
Ποσειδώνιον Poseidoneum Փո­սիտո­նի տաճար
Ποσειδωνία Poseidonia Փո­սիտո­նի փառատօն
Ισθμια Isthmia Իսթմիա Խաղեր
Նեփթունի յաղթանակը

Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

[7] [8] [9] [10] [11] [12]

Տե՛ս նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աթէնք (անուանում բաժին)

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. Փո­սի­տո­նի մասին վկայութիւններ
  2. Burkert 1985, pp. 136–139.
  3. Plato (1971)։ Timaeus and Critias։ London, England: Penguin Books Ltd.։ էջ 167։ ISBN 9780140442618 
  4. Timaeus 24e–25a, R. G. Bury translation (Loeb Classical Library).
  5. Also it has been interpreted that Plato or someone before him in the chain of the oral or written tradition of the report accidentally changed the very similar Greek words for "bigger than" ("meson") and "between" ("mezon") – Luce J.V. (1969)։ The End of Atlantis – New Light on an Old Legend։ London: Thames and Hudson։ էջ 224 
  6. Ար­մութլու թե­րակղզիին արեւմտեան ծայ­րա­մասը
  7. Ուիքի բառարան․ «փոսիս» կամ «փոթիս»(յունարէն)
  8. ստուգաբանութիւն․ իփիոս - ίππιος (յունարէն)
  9. Ստուգաբանութիւն․ φυτάλμιος(յունարէն)
  10. Ստուգաբանութիւն - εννοσίγαιος(յունարէն)
  11. Ստուգաբանութիւն- γαιήοχος(յունարէն)
  12. Իփիոս Քոլոնոս(յունարէն)

Արտաքին յղումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]