Ողիմպոս

Ողիմպոս
	Ողիմպոս լեռ
Տեսակ	լեռ եւ ազգային պուրակ
Երկիր	Յունաստան
Վարչատարածքային միաւոր	Բիերիա նահանգ, Յունաստանի Կեդրոնական Մակետոնիոյ Շրջան․ եւ Էլասոնաս քաղաքապետութիւն
Վայր	Թեսալիա եւ Մակեդոնիա սահման, Յունաստան
Բարձրութիւնը ծովու մակարդակէն	2917,727 մեթր
Յարաբերական; բարձրութիւն	2․918 մեթր
Մակերես	19 139,59 հեկտար
Բարձրագոյն գագաթ	Միթիքաս
Ձեւաւորում	1938

Ողիմպոս լեռ (յուն․՝ Όλυμπος, բառացի թարգմանութեամբ՝ Օլիմպոս), Յունաստանի բարձրագոյն լեռն է (2․918 մ․)։ Մաս կը կազմէ Ողիմպոս լեռնակոյտին (Էգէական ծովուն Թերմայիքոս ծոցին մօտիկ)։ Յունական դիցաբանութեան մէջ անոր բարձրագոյն գագաթին՝ Միթիքասին վրայ կը բնակէին Ողիմպոսի 12 (երկոտասան) աստուածները։

Ստուգաբանութիւն

Ողիմպոս լերան անունին ստուգաբանութեան շուրջ բազմաթիւ կարծիքներ կան, ինչպէս օրինակ՝ երկինք, փայլուն, բարձր, ապառաժ, եւայլն։ Ուրիշ մեկնաբանութեամբ (յոյն լեզուաբան եւ դասախօս Պապինիոթիսին), «Օլիմպոս» բառը անծանօթ ծագումով նախայունական տեղանուն է, որուն սկզբնական իմաստը պարզապէս լեռ պէտք է եղած ըլլայ։

Ընդհանուր տեղեկութիւններ

Դիրքը

Ողիմպոս լեռը Թեսալիա եւ Մակետոնիա շրջաններուն միջեւ բնական սահմանն է։ Յունաստանի բարձրագոյն լեռն է, իսկ Պալքանեան թերակղզիին՝ երկրորդը։

Ողիմպոս ձեւաւորուած է անձրեւէն եւ քամիէն, որոնք ստեղծած են մեկուսացած աշտարակի երեւոյթով լեռը։ Ծովին մակերեսէն բարձրութիւնը 2․918 մ․ է։ Ունի բազմաթիւ գագաթներ եւ գրեթէ բոլորաձեւ է: Լերան շրջագիծը 80 քլ․ է, միջին տրամագիծը՝ 26 քլ․ եւ տարածութիւնը 500 քլ² է։

Անոր բարձրադիր գագաթները ակօսած են խորունկ ձորեր, որոնց շուրջը տարածուած է կենսաբազմազանութեամբ առանձնայատուկ շրջան մը։

Բնապահպանում

Ողիմպոսին շուրջը տարածուած կենսաբազմազանութեամբ իւրայատուկ շրջանը 1938-ին յայտարարուած է որպէս Յունաստանի առաջին Ազգային Անտառը, իսկ 10 Յուլիս 1985-ին Մշակոյթի Նախարարութիւնը լեռը յայտարարած է որպէս հնաբանական վայր, անոր շուրջը գտնուած յուշարձաններուն պատճառով։

Երկրաբանութիւն

Ողիմպոս լեռը կազմուած է մրրային ժայռէ։ Տարբեր ու բազմաթիւ երկրաբանական պատահարներ պատճառած են ամբողջ շրջանին ե՛ւ ծովուն ելքը, արտածագումը։ Այս ուղղութեամբ Լեփթոքարիա (Λεπτοκαρυά) քաղաքին մէջ գտնուող Ողիմպոս լերան երկրաբանական թանգարանը մանրամասն տեղեկութիւններ կը հայթայթէ լերան երկրաբանական կառուցուածքին համար։

Ձեւաբանութիւն

Շրջանի երկրաբանական բազմազան պատմութիւնը երեւելի է Ազգային անտառին եւ Ողիմպոս լեռնազանգուածին ձեւաբանութենէն։ Յատկանշական են խորունկ կիրճերը եւ բազմաթիւ ողորկ գագաթները, որոնցմէ շատերը 2000 մեթրէն բարձր են, ինչպէս օրինակ՝ Այոս Անտոնիոս (2815), Քալողերոս (2700), Թումպա (2801) եւ Բրոֆիթիս Իլիաս (2803)։

Լիթոհորօ քաղաքին մօտ լերան կեդրոնական ուղղահայեաց երկու ժայռոտ սրածայր ու գրեթէ նոյն բարձրութեամբ գագաթները տեսանելի «V» մը կը ձեւացնեն։ Ձախ մասին կը գտնուի Յունաստանի բարձրագոյն գագաթը՝ Միթիքաս, ծանօթ նաեւ որպէս Բանթէոն (2919 մ․), իսկ աջին՝ Սթեֆանի դարբար գագաթը ծանօթ որպէս «Տիասին Գահը» (2909 մ․)։ Լեռնազանգուածին հարաւը կը գտնուի Սքոլիօ գագաթը՝ 2912 մ․, որուն պարիսպի նման արեւմտեան ուղղահայեաց լանջերը ամֆիթատրոնի նմանող 700 մեթր խորութեամբ եւ 1000 մեթր շրջագիծով խոռոչ մը կը կազմեն՝ «Մեղալա Քազանիա» (Μεγάλα Καζάνια=հսկայ կաթսաներ)։ Բարձր գագաթներուն արեւելեան մասին դարվար լանջերը գօտաձեւ զուգահեռ ծալծալներ կը կազմեն՝ «Զոնարիա» (Ζωνάρια =գօտիներ)։ Անկէ անդին, ալ աւելի նեղ ու դարվար խրամները՝ «Լուքիա» (Λούκια=ուրդ) դէպի գագաթ կ՛առաջնորդեն։

Հիւսիսային մասին, Սթեֆանի եւ Բրոֆիթիս Իլիաս գագաթներուն միջեւ, 2550 մ․ բարձրութեան վրայ կը տարածուի Մուսոն լեռնադաշտը, իսկ հարաւը, լեռնազանգուածին գրեթէ կեդրոնական մասին 2350 մ․ բարձրութեան վրայ կը տարածուի Պարաս ալպեան դաշտը (Alpine tundra)։

Յունական դիցաբանականութեան մէջ

Լերան բազմաձեւութիւնը, բարձր գագաթները որոնք գրեթէ միշտ ծածկուած կ՛ըլլան մշուշով եւ կամ ցած ամպերով, պատճառ եղած են ժամանակի ընթացքին առասպելներու ստեղծման ու զարգացման եւ յառաջացուցած են հին յոյներուն Ողիմպոսի երկոտասան աստուածները (Δωδεκάθεο)։

Ըստ Հոմերոսին, 12 աստուածները կը բնակին լերան ձորերուն, ուր կառուցած են իրենց արքունիքները․-

Բանթէոնը, այսօրուան Միթիքաս գագաթը, անոնց հանդիպումին վայրն է ու վէճերուն թատերաբեմն է։
«Տիասին գահը»՝ այսօրուան Սթեֆանի գագաթը կը հիւրասիրէ միմիայն աստուածներուն առաջնորդ Տիասին եւ ան անկէ կ՛արձակէ իր փայլակները։ Ան այս ձեւով կը ցուցնէ իր աստուածային զայրոյթը։
«Երկոտասան»ը կը լրացնեն Իրա (Հերա), Էսթիա, Տիմիթրա, Փոսիտոնաս, Աթինա, Ափոլոն, Արթեմիս, Արիս, Աֆրոտիթի եւ Իֆեսթոս։

Հոմերոսին Իլիատային մէջ, Ողիմպոս լեռը կ՛անուանուի մեծ, երկար, փայլուն եւ բազմածառ։

Լերան արեւելեան լանջերուն ըստ յունական դիցաբանութեան, կը բնակէին ինը պարիկները (Μούσες)․ Քլիօ, Էյթերբի, Թալիա, Մելբոմենի, Թերբսիհորի, Էրաթօ, Բոլիմնիա, Ուրանիա եւ Քալիոբի։ Անոնք արուեստի պաշտպաններն էին եւ Տիասին ու Թիթանիտա Մնիմոսինիին դուստրերը։

Յուշարձաններ

Ողիմպոս լեռնազանգուածը իր ամբողջութեամբ հնաբանական վայր յայտարարուած է։ Ծովեզերքէն 5 քլ․ անդին կը գտնուի Դիոն, Մակեդոտացիներուն սուրբ քաղաքը, ցօնուած Տիասին եւ երկոտասան աստուածներուն։ Շարունակուող հնաբանական պեղումները կը յայտնաբերեն հնաբանական արժեքաւոր իրեր։

Գտնուած են նաեւ Բիպլիա եւ Լիվիթրա երկու հին քաղաքները։ Ծովուն մօտ, ռազմական դիրքի վրայ՝ Մակեդոնիոյ դարպասներուն, կը բարձրանայ Է․ եւ Ժ․ դարերուն կառուցուած Բլաթամոնաս բերդը։

Բուսականութիւն եւ Կենդանաբանութիւն

Համաշխարհային Կենսոլորտի Պահպանուած բնաշրջան

Ողիմպոս 1981-ին Եունեսքօն յայտարարած է «Համաշխարհային Կենսոլորտի Պահպանուած բնաշրջան»։ Իսկ եւրոպական «Բնութիւն 2000» (Natura 2000) զայն արձանագրած է որպէս «Յատուկ պաշտպանման գօտի» եւ «համայնքային հետաքրքրութեան վայր»։

Պատկերասրահ

Ցուվալի աղբիւր
Օրլիա ջրվէժ
Հաճարիներու անտառ, Փրիոնիա, Ողիմպոս
Սեի շոճիներու անտառ, Սթաւրոս պատսպարանին մօտ
Քարայծներ, Մուսոն լեռնադածտ, Ողիմպոս
արահետ, Փրիոնիա
Յունական վայրի ելակենի (Arbutus andrachne)
Սալամանտրա մողես, Ողիպոս, Էնիփէասի ձոր
Արիա (Quercus ilex)
Փափա Ալոնի ձոր

Լեռնագնացութիւն

Յունաստանի ամենաշատ ժողովրդականութիւն վայելով լեռն է։ Անոր բարձրութիւնը, առասպելական հմայքը, դիւրամերձութիւնը, աղբիւրներն ու ջուրի ակերը, կազմակերպուած 9 պատսպարաններն եւ 6 արտակարգ պատսպարանները, աշխարհի չորս ծագերէն մագլցողներ, լեռնագնացներ կը ներգրաւեն։