Մուրճ (ամսագիր, Թիֆլիս)

Մուրճ Մուրճ
Տեսակ	հանդէս
Լեզու	հայերէն
Հիմնադրուած է	Յունուար 1889
Երկիր	Ռուսական Կայսրութիւն
Հրատարակման վայր	Թիֆլիս

«Մուրճ», գրական, հասարակական-քաղաքական ամսագիր։ Հրատարակուած է 1889-1907, Թիֆլիսի մէջ։ Խմբագիրներ՝ Ա. Արասխանեան, Լ. Սարգսեան։

Հիմնումը

1888-ին Աւետիք Արասխանեանը, նպատակ ունենալով հայերէն լեզուով ամսագիր հրատարակել Թիֆլիսի մէջ, ցարական կառավարութեան կը դիմէ խնդրագրով, ուր գրուած է՝ «Լինենք թարգման հայ ազգի կարիքներու, աշխատենք մեր ազգը ուսումնասիրելով նորա շահերը պաշտպանել։ Յորդորենք նորան մտածել ուղիղ, զգալ ազնիւ զգացումներ, հարթել ջանանք նորա առաջանալու ճանապարհները․․․»։ Կառավարութիւնը թոյլ կու տայ «Մուրճ» ամսագրի տպագրութիւնը։

«Մուրճը» հրատարակուած է Յունուար 1889-էն մինչեւ Ապրիլ 1907-ը՝ անձնական ունեցուածքի զոհաբերութիւններու, մեծ դժուարութիւններու գնով։

Գործունէութիւնը

«Մուրճը» եղած է ժամանակի արեւելահայ ամենաժողովրդական հանդէսը։ Ամսագիրը կողմնակիցն էր մասնաւոր սեփականութեան, եւ իր շուրջը համախմբելով ժամանակի ձեռնհաս գործիչներուն, առաջ կը քաշէր ազգային կեանքի բոլոր բնագաւառներուն մէջ յեղաշրջում առաջացնող հարցեր ու կու տար անոնց պատասխանները։ Այդ հարցերը կը վերաբերէին տնտեսական ու մտաւոր կեանքին, հասարակական ու քաղաքական իրադարձութիւններուն, կը քննարկուէին խնդիրներ՝ կապուած լուսաւորութեան ու մշակոյթին, գրականութեան, մամուլին ու գիտութեան եւ այլն։ Ամսագիրը յաճախ կանդրադառնար հայ համայնքներու կեանքին, կը լուսաբանէր անոնց առօրեան, դրուատանքի ու քննադատական խօսք կըսէր անոնց մասին։ Կը մերկացուէր հայկական գիւղերուն մէջ տիրող անիշխանութիւնն ու կաշառակերութիւնը, գիւղական ցեցերի վայրագութիւնները, թալանն ու օրինազանցութիւնները։ «Մուրճն» իր շուրջն էր համախմբել հայ գրողներուն (Լ. Շանթ, Դ. Դեմիրճեան եւ այլն), անդրադարձած է հայ հին ու նոր գրականութեան նշանաւոր դէմքերուն՝ Փաւստոս Բիւզանդ, Սայաթ-Նովա, Րաֆֆի եւ ուրիշներ։ Դեռ նոր գրական ասպարէզ իջած Հովհաննես Թումանեանից 1891-93 թ. «Մուրճը» տպագրել է աւելի քան 35 ստեղծագործութիւն։ Աւ. Արասխանեանը գրականութիւնը կը դիտէր մէկ կողմէն իբրեւ ժողովուրդի կեանքը արտացոլելու, միւս կողմէն՝ անոր ծառայելու միջոց։

Արասխանեանը «Մուրճը» խմբագրած է տասներկու տարի անընդմէջ։ Անկէ ետք այն խմբագրած են քանի մը այլ անձինք, որոնք յաճախ սեփական գումարներով փակած են ամսագրի ծախսերն ու պարտքերը։ Այդ անուններէն են Կոնստանդին Կրասիլնիկեանը, Վարդուհի Քանանեանը, Լեւոն Սարգսեանը։

«Մուրճը» փակուեցաւ Ապրիլ 1907-ին։ Փակման պատճառը ոչ միայն նիւթական դժուարութիւններն ու «Հերմես» տպարանի գործունէութեան դադարեցումն էր, այլ նաեւ՝ ռուսական յեղափոխութենէն ետք կեանքին մէջ ստեղծուած նոր պայմանները, հասարակական ուժերու նոր յարաբերութիւնները։

Գրականութիւն

• Գառնիկ Անանեան, Հայ գրականութիւնը «Մուրճ» ամսագրում (90-ական թուականներ), Երեւան, Երեւանի համալսարանի հրատարակչութիւն, 1972, 80 էջ։

Աղբիւրներ

• Արասխանեան Աւետիք, Հայկական յամառօտ հանրագիտարան, հտ. 1, Երեւան, 1990, էջ 334։
• Արասխանեան Աւետիք, Հայ Նոր գրականութեան պատմութիւն, հտ. 4, Երեւան, 1972, էջ 114։
• Մատենագիտութիւն «Մուրճ» ամսագրի, կազմ.՝ Կ. Քացախեան, խմբ. Հր. Կոստիկեան, Երեւան, Ալ. Մեասնիկեանի անուան գրադարան, 1977, 776 էջ։
• Սարինեան Ռ., Աւ. Արասխանեան, Երեւան, «Հայաստան» հրատարակչութիւն, 1980, 148 էջ։