Յակոբ Մանանդեան

Յակոբ Մանանդեան;
Ծնած է	10 (22) Նոյեմբեր 1873
Ծննդավայր	Ախալցխա, Թիֆլիսի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն
Մահացած է	4 Փետրուար 1952 (78 տարեկանին)
Մահուան վայր	Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւններու Միութիւն
Քաղաքացիութիւն	Ռուսական Կայսրութիւն; Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւններու Միութիւն
Մայրենի լեզու	հայերէն
Ուսումնավայր	Թիֆլիսի Գիմնազիոն; Ենայի Համալսարան; Լայփցիկի Համալսարան; Սթրասպուրկի Համալսարան; Ս. Փեթերսպուրկ Համալսարանի Արեւելագիտութեան Բաժանմունք; Դորպատի կայսերական համալսարան?
Կոչում	փրոֆեսոր եւ ակադեմիկոս
Մասնագիտութիւն	պատմաբան, բանասէր, աղբյուրագետ
Աշխատավայր	Գէորգեան Հոգեւոր Ճեմարան; Ներսիսեան դպրոց; Երեւանի Պետական Համալսարան; Պաքուի Պետական Համալսարանի Աշխարհագրութեան Բաժանմունք
Անդամութիւն	Խորհրդային Միութեան Գիտութիւններու Ակադեմիա եւ Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիա

Յակոբ Համազասպի Մանանդեան (10 (22) Նոյեմբեր 1873, Ախալցխա, Թիֆլիսի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն^[1] - 4 Փետրուար 1952(1952-02-04)^[1], Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւններու Միութիւն^[1]), հայ պատմաբան, բանասէր, աղբիւրագէտ, պատմական գիտութիւններու դոկտոր (1938), փրոֆէսօր (1925), ԽՍՀՄ ԳԱ (1939) եւ ՀԽՍՀ ԳԱ (1943) ակադեմիկոս, ՀԽՍՀ գիտութեան վաստակաւոր գործիչ (1935):

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Յակոբ Մանանդեանի կիսանդրին Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ

Ծնած է Ախալցխայի մէջ։ Սկզբնական կրթութիւնը ստացած է 1880-1983 թուականներուն՝ ծննդավայրի Կարապետեան վարժարանին մէջ։ 1883-1893 թուականներուն սորված է Թիֆլիսի 1-ին գիմնազիոնէն ներս, 1893-1897 թուականներ՝ Ենայի, Լայփցիկի եւ Սթրասպուրկի համալսարաններուն մէջ եւ ստացած փիլիսոփայութեան դոկտորի աստիճան: 1898 թուականին աւարտած է Սենթ Փեթերսպուրկի Պետական Համալսարանի արեւելեան լեզուներու, իսկ 1909 թուականին՝ Թարթուի Համալսարանի իրաւաբանական բաժամունքները:

1900-1905 թուականներուն դասաւանդած է Էջմիածնի Գէորգեան Ճեմարանին մէջ, 1905-1907 թուականներուն՝ Թիֆլիսի առաջին եւ երկրորդ արական գիմնազիոններուն մէջ, 1906-1907 թուականներուն՝ Ներսիսեան Դպրոցին մէջ, 1911-1913 թուականներուն՝ Պաքուի Ժողովրդական Համալսարանին մէջ եւ 1915-1919 թուականներուն՝ առեւտրական դպրոցին մէջ։ 1919 թուականիկի Դեկտեմբերին կը հրաւիրուի ԵՊՀ եւ կը նշանակուի պատմալեզուագրական բաժամունքի դեկանի պաշտօնակատար, 1921-1922 թուականներուն՝ ռեկտոր, 1921-1923 թուականներուն՝ արեւելագիտութեան եւ պատմագրական բաժամունքներու դեկան, 1921-1925 թուականներուն՝ հայ ժողովուրդի պատմութեան ամպիոնի վարիչ, 1925-1931 թուականներուն՝ նոյն ամպիոնի փրոֆէսօր: ԵՊՀ-ի մէջ առաջինը եղած է, որ դասաւանդած է հայ ժողովուրդի հին եւ միջնադարեան պատմութիւնը: 1931 թուականին ընդհատած է մանկավարժական աշխատանքը եւ զբաղած միայն գիտական գործունէութեամբ:

Գիտական Գործունէութիւնը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Հեղինակ է հայերէն, ռուսերէն եւ գերմաներէն աւելի քան 150 աշխատութիւններու՝ նուիրուած հայոց հին եւ միջնադարեան պատմութեան ու բանասիրութեան, պատմական աշխարհագրութեան, չափագիտութեան ու մշակոյթին: Զբաղած է յունական իմաստասիրական երկերու հայերէն թարգմանութիւններու, յունաբան դպրոցի գործունէութեան, յատկապէս Դաւիթ Անյաղթի իմաստասիրական ժառանգութեան ուսումնասիրութեամբ^[2]: Այս բնագաւառին մէջ հայագիտական մնայուն արժէք է «Յունաբան Դպրոցն Եւ Անոր Զարգացման Շրջանները» (Վիեննա, 1928)^[3] ուսումնասիրութիւնը: Հայ պատմագիտական միտքի մնայուն գործերէն են հին եւ միջնադարեան Հայաստանի հասարակական-տնտեսական յարաբերութիւններուն^[4]^[5] նուիրուած «Հայաստանի Առեւտրի Եւ Քաղաքներու Մասին» (ռուսերէն, Եր., 1930, 1954, 1985), «ֆէոտալիզմը Հին Հայաստանում» (Երեւան, 1934,^[6] 1981), «Կշիռները Եւ Չափերը Հնագոյն Հայ Աղբիւրներում» (Եր., 1930, 1985)^[7], «Երատոսթենեսի Սթատիոմը Եւ Պարսից Ասպարէզը»^[8], «Հին Հայաստանի Գլխաւոր Ճանապարհները» (Եր., 1936,^[9] 1985), «Տիգրան Բ․ Եւ Հռոմը» (Եր., 1940,^[10] 1972^[11], 1977, ռուսերէն՝ 1943, ֆրանսերէն՝ 1963), Արմաւիրի յունարէն արձանագրութիւնները^[12] եւ այլ մենագրութիւններ:

Ձեռնարկած է «Քննական Տեսութիւն Հայ Ժողովրդի Պատմութեան» բազմահատոր աշխատութեան ստեղծումը՝ նպատակ ունենալով շարադրել Հայաստանի Ք․Ա․ 6 - 16-րդ դարերու ամբողջական պատմութիւնը (հ. I-III, 1945, 1952, 1957, նաեւ՝ 1977, 1978), որ, սակայն, մնացած է անաւարտ: 1920-ին, Հրաչեայ Աճառեանի աշխատակցութեամբ, հրատարակած է 12-19-րդ դարերու հայկական վկայաբանական գրականութեան յայտնի բոլոր բնագրերը (հ. I-II), գիտական հրատարակութեան պատրաստած է հին յունական իմաստասէրներու (Նոնոս, Էլիաս, Զէնոն Ստոիկ, Արիստոտէլ եւ այլն) երկերու հայերէն թարգմանութիւններու բնագրերը:

Աշխատութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Յակոբ Մանանդեան: Կենսամատենագիտութիւն, Երեւան, 1981, 88 էջ:
Աշխատութիւններու ել-տարբերակը տե՛ս

Գրականութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Յովհաննիսեան Պ., Ակադեմիկոս Յակոբ Մանանդեան: (Ծննդեան 100-ամեակի առթիւ).- «երեւանի համալսարանէ (Լրատու), 1973, N 3, էջ 32-37:
Յովհաննիսեան Պ., Հայաստանում ֆէօդալիզմի ծագման պրոբլեմի ուսումնասիրութիւնը ակադեմիկոս Հ.Մանանդեանի աշխատութիւններում.- ԵԳԱՅ, 1975, N 1, էջ 37-45:
Մանանդեան Յակոբ Համազասպի.- ՀՍՀ, հատ.7, Երեւան, 1981, էջ 212-213:
Յովհաննիսեան Պ., Ակադեմիկոս Հ. Մանանդեանի նամականիից.- ԼՀԳ, 1989, N 8, էջ 80-89:
Յովհաննիսեան Պ., Հ.Մանանդեանի նորայայտ յօդուածը բուդդայականութեան մասին.- ԲԵՀ, 1990, N 2, էջ 115-120:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կենսագրական հանրագիտարան, Երեւան, ԵՊՀ հրատարակչութիւն, 2009, էջ 15-16:

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189_citetype_Q5292"_data-entity-id="Q17378135">Манандян_Яков_Амазаспович_//_[[:ru:Большая_советская_энциклопедия_(третье_издание)|Большая_советская_энциклопедия]]:_[в_30_т.]<span_class="wef_low_priority_links">_/_под_ред._[[:ru:Прохоров,_Александр_Михайлович|А.&nbsp;М.&nbsp;Прохоров]]_—_3-е_изд._—_<span_title="Москва"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">М.</span>:_[[:ru:Большая_российская_энциклопедия_(издательство)|Советская_энциклопедия]],_1969.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q83552"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Манандян Яков Амазаспович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q83552"></a>

[2] Հ. Մանանդեան. Մեկնութիւն ստորոգութեանցն Արիստոտէլի, Տպարան գիտութեանց ճեմարանի կայսերականի: Ս.-պետերբուրգ 1911:

[3] Եակոբ Մանանդեան. Իւնաբան դպրոցը եւ նրա զարգացման շրջանները: Քննական ուսումնասիրութիւն, Վիեննայ: Մխիթարեան տպարան, 1928 (Ազգային մատենադարան, ՃԺԹ):

[4] Հ. Մանանդեան. Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կեանքի պատմութեան, Հտ. 1, Արտատպ. ՀՍԽՀ Գիտութեան եւ արուեստի ինստիտուտի Տեղեկագրի №2-ից: Երեւան 1927:

[5] Հ. Մանանդեան. Նյութեր Հին Հայաստանի տնտեսական կեանքի պատմութեան, Հտ. 2, Արտատպ. ՀՍԽՀ Գիտութեան եւ արուեստի ինստիտուտի Տեղեկագրի №4-ից։ Երեւան 1927:

[6] Հ. Մանանդեան. Ֆէօդալիզմը Հին Հայաստանում: Հրատարակութիւն Մելքոնեան ֆոնդի: Երեւան 1934:

[7] Հ. Մանանդեան. Կշիռները եւ չափերը հնագոյն հայ աղբիւրներում, Հրատարակութիւն Մելքոնեան ֆոնդի, Երեւան 1930:

[8] Հ. Մանանդեան. Երատոսթենեսի ստադիոնը եւ պարսից ասպարեսը, Հրատարակութիւն Մելքոնեան ֆոնդի, Երեւան 1934:

[9] Հ. Մանանդեան. Հայաստանի գլխաւոր ճանապարհները ըստ Պեւտինգերեան քարտէսի, Գիտհրատի տպարան: Երեւան 1936:

[10] Հ. Մանանդեան. Տիգրան Բ եւ Հռոմը, ԱՐՄՖԱՆ–ի հրատարակչութիւն, Երեւան 1940:

[11] Հ. Մանանդեան. Տիգրան Երկրորդը եւ Հռոմը, Երեւանի Պետական Համալսարանի հրատարակչութիւն: Երեւան, 1972:

[12] Հ. Մանանդեան. Արմաւիրի յունարէն արձանագրութիւնները նոր լուսաբանութեամբ, Պետհամալսարանի Հրատարակչութիւն, Երեւան 1946:

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]