Էտման Այվազեան

Էտման Այվազեան պարս․՝ اِدمان آیوازیان
Ծնած է	10 Օգոստոս 1932(1932-08-10)
Ծննդավայր	Թեհրան, Իրան
Մահացած է	25 Մարտ 2020(2020-03-25) (87 տարեկանին)
Մահուան վայր	Լոնտոն, Միացեալ Թագաւորութիւն
Քաղաքացիութիւն	Իրան
Մասնագիտութիւն	գեղանկարիչ
Ամուսին	Թելմա

Էտման Այվազեան (10 Օգոստոս 1932(1932-08-10), Թեհրան, Իրան - 25 Մարտ 2020(2020-03-25), Լոնտոն, Միացեալ Թագաւորութիւն, Լոնտոնի St George’s հիւանդանոցին մէջ) սփիւռքահայ մեծատաղանդ գեղանկարիչ: Ծովանկարիչներու թագաւորական միութեան անդամ (2002)։ Լոնտոնի գեղանկարիչներու թագաւորական հիմնարկի անդամ (2006)։։

Կենսագրութիւն

1939-1948 թուականներուն ուսանած է Թեհրանի Թամատոն միջնակարգ դպրոցը, 1964-1966 թուականներուն՝ Հռոմի գեղարուեստի ակադեմիա:

Էտման Այվազեանը, սկսած 1948 թուականէն, աւելի քան 70 տարի ստեղծագործած է եւ իր նկարները ցուցադրեր բազմաթիւ հաւաքական եւ անհատական ցուցահանդէսներուն, Իրան, Անգլիա, Միացեալ Նահանգներ, Հայաստան եւ այլուր։

1973 թուականին տեղափոխուած է Լոնտոն: 1980 թուականին գծագրած է Ապտուլազիզ թագաւորի անուան օդանաւակայանի Մեծ մզկիթի ներքնամասը, Ռիատ:

1960-1974 թուականներուն աշխատած է ճարտարապետութեան բնագաւառին մէջ (Կաճերէ հիւրանոց, Թոմասեան դպրոց)։ Ստեղծած է Թեհրանի Սուրբ Սարգիս եկեղեցւոյ տաճարի պատկերները։

Էտման Այվազեանը անդրադարձած է «Սասունցի Դաւիթ վիպերգութեան, նկարազարդած է Յովհաննէս Թումանեանի երկերը, ստեղծած է դիմանկարներ, ծովանկարներ։ Այվազեանի ստեղծագործութիւնները կը գտնուին տարբեր եկեղեցիներու, թանգարաններու՝ Լազար պատկերասրահ, Արամ Խաչատրեանի տուն-թանգարան:

Մեծատառով հայ գեղանկարիչ՝ Էտման Այվազեան իր մահկանացուն կնքեց՝ 5 Մարտ 2020-ին,առաւօտ կանուխ, Լոնտոնի St George’s հիւանդանոցին մէջ։ Հանգուցեալը հիւանդանոց ընդունուած էր սրտի հետ առնչուած քննութիւններու համար, ուր ան վարակուած էր մահացու Պսակաձեւ Ժահր ախտով։

Երբ կը նայիս Այվազեանի ստեղծած տղամարդկանց եւ կանանց նկարներուն, անմիջապէս կը նկատես, որ արուեստագէտը թափանցեր է իր կերպարներու ներաշխարհը, զգացեր անոնց խինդն ու վիշտը, հոգեկան ապրումները, եւ իր տեսածն ու զգացածը յանձներ պաստառին, ոչ որպէս լուսանկարիչ, այլ գոյներն ու գիծերը իմաստաւորել գիտցող գեղանկարիչ։ - Ասատուր Կիւզելեան

Ցուցահանդէսներ

Դեռ 16 տարեկան պատանի՝ Այվազեանը Թեհրանին մէջ մասնակցած է UNESCO-ի կազմակերպած Երիտասարդ Նկարիչներու Միջազգային Ցուցահանդէսին եւ շահեր՝ մրցանակ։

Այնուհետեւ Էտման Այվազեանը 1949-1957 տարիներուն Թեհրանին մէջ մասնակցած է «Մշակոյթ Միութեան«, «Ս. Միութեան Մշակութային Կեդրոն»ի, «Գարուն Ակումբ»ի, «Մեհրեգան Ակումբ»ի, «Աբիազ Փալաս»ի եւ «Թեհրան Երկամեայ«ի (Teheran Biennial) կազմակերպած հաւաքական ցուցահանդէսներուն։

Անհատական ցուցահանդէսներ - Թեհրան

Այվազեանը Թեհրանին մէջ տուած է նաեւ երեք անհատական ցուցահանդէսներ, առաջին երկուքը՝ «Իրան-Ամերիկա Ընկերակցութեան» հովանաւորութեամբ 1952ին եւ 1955ին, իսկ երրորդը 2010-ին՝ Արուեստի Կեդրոն (Art Center) ծանօթ պատկերասրահին մէջ, ուր ցուցադրուուած են իր՝ բացի վերացական (abstract) գործերէն, նաեւ Պարսկաստանի գիւղերուն նուիրուած շուրջ երեսուն նկարներ։

Անհատական ցուցահանդէսներ - Լոնտոն եւ Երեւան

Բացի Իրանէն՝ 1984-2016 տարիներուն, Էտման Այվազեանը անհատական ցուցահանդէսներ տուած է Նիւ Եորքի Կորքի Պատկերասրահին մէջ (Gorky Gallery), Լոնտոնի «Կիւլպէնկեան Սրահ»ի, Լոնտոնի «Ռոշան Պատկերասրահ»ի (Rochan Gallery) եւ Երեւանի Նկարիչներու Տան մէջ։

Նոյեմբեր 2015-ին, իր հայաստանեան երկրորդ անհատական ցուցահանդէսը, “Հայրենի Երկրի Գոյները”, տեղի ունեցած է Երեւանին մէջ, Հայաստանի Ազգային Պետական Պատկերասրահին մէջ, նախաձեռնութեամբ Հայաստանի մօտ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան Դեսպանութեան Մշակութային Կեդրոնի։ Նոյն այդ ցուցահանդէսը՝ 2016-ին տեղափոխուած է Իրան եւ ցուցադրուած՝ Թեհրանի «Նիավարան Պալատ»ին մէջ, որմէ ետք նաեւ՝ Թեհրանի «Արարատ Միութեան» սրահին մէջ։

Հաւաքական ցուցահանդէսներ

1990-էն, Էտման Այվազեանի նկարները ցուցադրուուած են նաեւ հաւաքական ցուցահանդէսներու մէջ՝ Ղրիմ, Միացեալ Նահանգներ, Անգլիա եւ այլուր։

Այվազեանը իբրեւ անդամ` շարունակաբար իր մասնակցութիւնը բերած է՝

• Բրիտանիոյ Արուեստագէտներու Դաշնակցութեան (Federation of British Artists),
• Ծովանկարիչներու Արքայական Ընկերակցութեան (The Royal Society of Marine Artists),
• Իւղանկարիչներու Արքայական Հիմնարկի (Royal Institute of Oil Painters) եւ Ուափինկ Արուեստագէտներու Խումբի (The Wapping Group of Artists) կազմակերպած հաւաքական ցուցահանդէսներուն։

Ցուցահանդէս նուրիուած՝ քրիստոնէութեան՝ Հայաստանի պետական կրօնք հռչակման 1700-ամեակին

2001-ին, Լոնտոնի Բրիտանական Գրադարանին մէջ կազմակերպուած էր «Գանձեր Տապանէն» (Treasures From The Ark) հիասքանչ ցուցահանդէսը, նուիրուած՝ քրիստոնէութեան՝ Հայաստանի մէջ պետական կրօնք հռչակման 1700-ամեակին։ Ցուցահանդէսի գեղարուեստական ձեւաւորման հետ կապուած բոլոր աշխատանքները կատարած է Էտման Այվազեանը, իրեն յատուկ բծախնդրութեամբ եւ գեղարուեստական բարձր ճաշակով, արժանանալով բոլորի հիացմունքին ու գնահատանքին։

Ցուցահանդէսներ՝ Ծովանկարներ

իբրեւ ծովանկարիչ (Marine Artists)՝ Այվազեանը Անգլիոյ մէջ մասնակցած է աւելի քան երեսուն ցուցահանդէսներու։ Իր ծովանկարներէն կը գտնուին Cornwall-ի Ծովային Ազգային Թանգարանին մէջ (National Maritime Museum)։

Սէուտական Արապիա թագաւորներու եւ իշխաններու նկարներ

Սէուտական Արապիա թագաւորական ընտանիքի պատուէրով՝ 1985-ին, Էտման Այվազեանը նկարած է Սէուտական թագաւորներու եւ իշխաններու նկարները, ինչպէս նաեւ՝ «Կեանքը Սէուտական Արապիոյ մէջ 1930-ական թուականներուն» նկարաշարքը։ Դարձեալ թագաւորական ընտանիքի պատուէրով՝ 2001-ին, ան նկարած է Իշխան Ապտուլա Պին Ապտուլ Ազիզ Էլ ՍԷուտ իշխանի դիմանակարը։

Ցուցահանդէսներու ցանկ

1950-1990 թուականներուն անհատական եւ խմբակային ցուցահանդեսնած է ունեցած է Իրան, Հայաստան, Մեծ Բրիտանիա, ԱՄՆ:

«Մշակոյթ միութեան» պարսկահայ նկարիչներու խմբակային ցուցահանդէս, 1949

• Խմբակային ցուցահանդէս «Գարուն» ակումբ, Թեհրան, 1950
• Մշակութային կապերու համամիութենական ընկերութեան ամենամեայ ցուցահանդէս, Թեհրան, 1950-1951 թ
• Խմբակային ցուցահանդես «Իրան-ԱՄՆ» ընկերություն, Թեհրան, 1952
• Ժամանակակից արուեստագէտներու խմբակային ցուցահանդէս, Թեհրան, 1954, 1955
• Անհատական ցուցահանդէս «Իրան-ԱՄՆ» ընկերութիւն, Թեհրան, 1956
• Կրաֆիքական աշխատանքներու անհատական ցուցահանդէս, Կիլտհոլ, Լոնտոն, 1967
• Անհատական ցուցահանդէս, Կիւլպէնկեան սրահ, Լոնտոն, 1982
• Անհատական ցուցահանդէս, Կորկի սրահ, Նիւ Եորք, 1983
• Հայաստանի նկարիչներու միութիւն, Երեւան, 1987
• Ցուցահանդէս Արարատ ակումբին մէջ, Թեհրան
• Կոմիտասին նուիրուած խմբակային ցուցահանդէս-փառատօն, Գանատա, 2009
• «Հայրենիքի գոյները», Երեւան, Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, 2015
• «Հանդիպում ընկերոջս՝ Սարգիս Մուրատեանի հետ», Սարգիս Մուրատեան պատկերասրահ, 2016

Մրցանակներ եւ շքանշաններ

Էտման Այվազեանը շահած է հետեւեալ մրցանակները.

• Մրցանակ՝ UNESCO-ի Երիտասարդական Միջազգային Ցուցահանդէսին 1948)։
• Ա. Մրցանակ՝ Իրանի Ժամանակակից Նկարիչներու ցուցահանդէսին (1956)
• Ա.Մրցանակ՝ Իրանը Վենետիկի Երկամեայ (Venice Biennial) Միջազգային Ցուցահանդէսին ներկայացնելու համար Իրանի Մշակոյթի Նախարարութեան կազմակերպած մրցոյթին (1958)։
• Մրցանակ՝ “Սթանլի Կրիմ” (Stanley Grimm Award) Մեծն Բրիտանիոյ Իւղանկարիչներու Արքայական Հիմնարկի ցուցահանդէսին (1998)։
• Մրցանակ՝ “Ուինզոր եւ Նիւթըն” (“Windsor and Newton”Award) Մեծն Բրիտանիոյ Իւղանկարիչներու Արքայական Հիմնարկի ցուցահանդէսին (2000)։
• Մրցանակ՝ “The Worshipful Company of Shipwright’s Award”) Մեծն Բրիտանիոյ Ծովանկարիչներու Արքայական Ընկերութեան տարեկան ցուցահանդէսին (2001)։
• 2015-ին, Հրանոյշ Յակոբեանը Էտման Այվազեանին պարգեւատրուած է ՀՀ Սփիւռքի Նախարարութեան “Արշիլ Կորքի” շքանշանով։

Պատկերասրահ

• 
  Էդման Այվազեան
• 
  «Արշիլ Կորքի» մետալով պարգեւատրուած պահուն
• 
  «Հայրենիքի գոյները» ցուցահանդէսը ՀԱՊ-ին մէջ
• 
  «Հայրենիքի գոյները» ցուցահանդէսը ՀԱՊ-ին մէջ

Աղբիւրներ

• Հարցազրոյց Գոյներու Ճարտարապետ` Գեղանկարիչ Էտման Այվազեանի հետ
• Ժահրին Պատճառով Մահացաւ Սփիւռքահայ նկարիչ, Ճարտարապետ Էտման Այվազեան