Ճոն Ռոնալտ Ռուէլ Թոլքին
.svg){kind=small}
Ճոն Ռոնալտ Ռուէլ Թոլքին (անգլերէն՝ John Ronald Reuel Tolkien, 3 Յունուար 1892[2][3][4][…], Բլումֆոնտեյն, Նարնջագույն Ազատ Պետություն[5][6][3][…] - 2 Սեպտեմբեր 1973[2][7][4][…], Բորնմութ, Bournemouth, Christchurch and Poole, Դորսետ, Անգլիա, Միացեալ Թագաւորութիւն[8][9][10]), անգլիացի հանրահռչակ գրող եւ բանասէր, Օքսֆորտի համալսարանի փրոֆեսոր, ուր դասաւանդած է անգլոսաքսոնական լեզու (1925-1945), այնուհետեւ՝ անգլերէն լեզու եւ գրականութիւն (1945-1959)։ Դաւանանքով՝ կաթոլիկ։ 1972 թուականի Մարտ 28-ին Թոլքինին կը շնորհուի Բրիտանական կայսրութեան քոմանտորի կոչում։ Գրած է գլխաւորաբար Բարձր ֆենթէզի ժանրի մէջ։ Անոր ամէնայայտնի ստեղծագործութիւնները «Հոպիթ» եւ «Մատանիներուն տիրակալը» վէպերն են։
Ճոն Ռոնալտ Ռուէլ Թոլքինը եւ անոր «Մատանիներուն տիրակալը»
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Անշուշտ, շատեր դիտած են «Մատանիներուն տիրակալը» եռապատումին երեք ֆիլմերը՝ «Մատանիի եղբայրութիւնը», «Երկու ամրոց» եւ «Արքային վերադարձը»։ Ֆիլմ-եռապատումը բարձր գնահատուեցաւ քննադատներուն կողմէ եւ բազմաթիւ մրցանակներ ստացաւ, անոնց շարքին՝ 17 «Օսքար»։ Բացի այդ, եռապատումը շարժանկարի պատմութեան մէջ դարձաւ ամէնաշահաւէտ շարժանկարի նախագիծերէն մէկը։ Երեք ֆիլմերուն վրայ ծախսուած է 280 միլիոն տոլար, իսկ եկամուտները կազմած են մօտ 3 միլիառ տոլար։ Իսկ «Արքայի վերադարձը» ֆիլմը մտաւ շարժանկարի պատմութեան մէջ, որպէս ամէնաշահաւէտ 5 ֆիլմերէն մէկը՝ «Աւաթար», «Թայթանիկ», «Հարրի Փոթըրը եւ մահուան պարգեւները (մաս 2)», «Թրանսֆորմըրներ 3» ֆիլմերէն յետոյ։ Բայց, հաւանաբար, շատերը չեն գիտեր, որ այդ երեք շարժանկարները նկարահանուած են անգլիացի գրող, անգլոսաքսոնական լեզուի եւ գրականութեան օքսֆորտեան փրոֆեսոր Ճոն Ռոնալտ Ռուէլ Թոլքինի «Մատանիներուն տիրակալը» ֆանթասթիկ, հեքիաթային, էփիկական եւ հերոսական ասքի հիման վրայ։ Այդ ժանրը անգլերէնին մէջ կ'անուանեն «ֆենթէզի», որուն իսկական համարժէք բառը հայերէնին մէջ չկայ։ Ի հարկէ, Թոլքինէն առաջ ալ գրուած են այդ ժանրի ստեղծագործութիւններ, որոնցմէ կարելի է նշել Ռոպըրթ Հովըրտի «Քոնան», Էտկար Պերրոուզի «Թարզան» եւ այլ գիրքեր, բայց ժանրը զարգացաւ եւ հանրայայտ դարձաւ շնորհիւ վիպասքի ձգած հսկայական ազդեցութեան։ Դիւցազներգութիւնը լոյս տեսած է 1954-1955 թուականներուն։ 1968 թուականին անգլիախօս աշխարհին մէջ զայն կարդացած էր 50 միլիոնէ աւելի մարդ, իսկ այժմ, երբ վէպը թարգմանուած է 40-է աւելի լեզուներով, ընթերցողներուն թիւը անկասկած անցած է քանի մը 100 միլիոնը։ Իսկ 2003 թուականին, բրիտանական BBC ինթըրնեթային եւ հեռուստա-ռատիօ ընկերութեան հարցումներուն համաձայն, 200 լաւագոյն գիրքերու ցուցակին վրայ առաջին տեղը գրաւեց «Մատանիներուն տիրակալը»։ Վստահ կարելի է ըսել, որ «Մատանիներուն տիրակալը» երկրորդ համաշխարհային պատերազմէն յետոյ անգլերէն լեզուով գրուած ամէնահանրաճանաչ գիրքն է, իսկ Ճոն Թոլքինը՝ ժամանակակից ֆենթէզի գրականութեան «հայրը»։ Ուղղակի ապշեցուցիչ է, նոյնիսկ անհնար է պատկերացնել, թէ ինչպէս կրնայ մարդ մը հնարել ամբողջ աշխարհ մը՝ Միջերկիրը, իր ժողովուրդներով, աստուածներով, աշխարհագրութեամբ, բուսական եւ կենդանական աշխարհով, որ միանգամայն իրական կը թուի։ Հնարել քանի մը հազարամեակի պատմութիւն ունեցող երկիրներ, ստեղծել արհեստական լեզուներ այդ երկիրներու ժողովուրդներուն համար, բազում կերպարներ։ Բաւական է ըսել, որ 1983-1996 թուականներուն անոր որդիին՝ Քրիսթոֆըր Թոլքինի ջանքերով եւ խմբագրութեամբ լոյս տեսած է «Միջերկիրի պատմութիւնը» 12 հատորներով մատենաշարը։ Ի հարկէ, այդ բոլորին ետեւը թաքնուած է գրեթէ 40 տարուայ քրտնաջան աշխատանք։ «Մատանիներուն տիրակալը» Թոլքինը մտայղացած է տակաւին ուսանողական տարիներուն, երբ կը սորվէր Օքսֆորտի համալսարանին մէջ։ Ըլլալով փայլուն լեզուաբան, բանասէր, գրականագէտ (ան կը հանդիսանայ տասներեք հատորներով «Անգլերէն լեզուի Օքսֆորտեան բառարանի» համահեղինակներէն մին)՝ ան անընդհատ կը փորձէր գտնել Ուելսի լեգենդները, իռլանտական եւ իսլանտական սակաները, սքանտինաւեան դիցաբանութիւնը, Արթիւր թագաւորի եւ Կլոր Սեղանի ասպետներու մասին ասքերը, գերմանական «Նիպելունկներու երգը» էպոսը միաւորող նախահիմքերը։ Այդ ժամանակ ալ դրուեցաւ վիպասքի հիմքը։ Սկիզբը կը կոչուէր «Սիլմարիլիոն», որ, սակայն, լոյս տեսաւ միայն հեղինակի մահէն յետոյ։ Սկիզբը լոյս տեսաւ «Հոպիթ» գիրքը, որ ուղղակի հեքիաթ էր, նախատեսուած՝ փրոֆեսոր Թոլքինի երեխաներուն համար, բայց հոն արդէն կ'ուրուագծուէր վիպասքի նախապատմութիւնը։ «Հոպիթ»ի մէջ իրադարձութիւնները կը կատարուին «Մատանիներուն տիրակալը» 60-80 տարի առաջ։ «Հոպիթը» լոյս տեսաւ 1937 թուականին, իսկ «Մատանիներուն տիրակալը»՝ 1954-1955 թուականներուն եւ մէկ անգամէն հսկայական յաջողութիւն ունեցաւ ընթերցողին քով։ Ճիշդ է, անգլո-ամերիկեան քննադատութիւնը տասը տարի կը տատանէր, բայց արդէն պարզ էր, որ գիրքին յաջողութիւնը անցողիկ երեւոյթ չէ, եւ զայն տակաւին շատ սերունդներ կը կարդան։ Իսկ 1960-ական թուականներուն Միացեալ Նահանգներուն մէջ «Մատանիներուն տիրակալը»ի իսկական «պում» սկսաւ։ Երիտասարդութիւնը, որ հրապուրուած էր ազատութեան եւ խաղաղութեան գաղափարներով, Թոլքինի մէջ տեսաւ իր կուռքը եւ դաշնակիցը։ Ինք՝ հեղինակը, այնքան ալ գոհ չէր այդ պաշտամունքէն, չնայած կը խոստովանէր, որ այդպիսի յաջողութիւնը իրեն հաճելի է։ Ան նոյնիսկ ստիպուած էր փոխել հեռաձայնի համարը, որովհետեւ երկրպագուները արդէն անտանելի կը դառնային իրենց զանգերով։ Թոլքինի կենսուրախ ու մաքուր, խստաբարոյ գիրքը չարի եւ բարիի յաւերժական պայքարի մասին է։ Անոր հիմնական գաղափարը բարիի յաղթանակն է, որուն համար հերոսները պատրաստ են զոհաբերել անգամ կեանքը։ Թոլքինը ունի բազմաթիւ հետեւորդներ։ Անոր ընկերը եւ բարեկամն էր Քլայվ Ստէյփլզ Լիւիսը՝ «Նարնիայի քրոնիկներու» հեղինակը, «ֆենթէզի» ժանրի հիմնադիրներէն մէկը։ Անոր եւ Թոլքինի ստեղծագործութիւնները միմիանց վրայ փոխադարձ ազդեցութիւն ունեցած են։ Ամբողջ աշխարհի մէջ բազմաթիւ հեղինակներ կը խոստովանին Թոլքինի ուղղակի ազդեցութեան մասին՝ իրենց ստեղծագործութեան վրայ։ Անոնցմէ կարելի է նշել Ճոան Ռոուլինկը՝ «Հարրի Փոթըրի» հեղինակը եւ սանկտ-փեթերսպուրկցի գրող, մեզի հայրենակից Նիք Փերումովը (Փիրումեան), որուն վէպերուն մէջ իրադարձութիւնները կը կատարուին «Մատանիներուն տիրակալը»էն 300 տարի անց։ Թոլքինի ստեղծագործութիւնները ստացած են բազմաթիւ միջազգային մրցանակներ, անոնց հիման վրայ նկարահանուած են ֆիլմեր, քարթունզներ, ստեղծուած են համակարգչային խաղեր, գրուած են փիէսներ, սիմֆոնիկ ստեղծագործութիւններ։ Թոլքինի անունով կոչուած է ասթերոիտ, Միջերկրի աշխարհագրական անուններու եւ հերոսներու անուններով անուանած են իրական աշխարհագրական առարկաներ եւ կենդանիներ։ Լոյս կը տեսնեն ամսագիրներ։ Գոյութիւն ունին բազմաթիւ համացանցային կայքեր, զորս ստեղծած են անոր երկրպագուները։ Գրականագիտութեան մէջ ստեղծուած է Թոլքինագիտութեան ճիւղը։ «Մատանիներուն տիրակալը»ի նկատմամբ նոր հետաքրքրութիւն բռնկեցաւ Փիթըր Ճեքսընի շարժանկարային եռապատումի նկարահանումէն յետոյ։ Նոր Զելանտայի մէջ, ուր նկարահանուած է «Մատանիներու տիրակալը», իշխանութիւններուն կողմէ կը պահպանուին նկարահանումին վայրերը։ Անոնք կը հրապուրեն բազմաթիւ զբօսաշրջիկներ։ Օրինակ՝ անոնց ցոյց կու տան Պիլպոյի «բոյնը»։ Իսկ այժմ, կրկին Նոր Զելանտայի մէջ, ըստ «Հոպիթի», կը նկարահանուին 3 ֆիլմեր, որոնցմէ առաջինը դուրս եկած է 2012 թուականին, երկրորդը՝ 2013-ին, իսկ երրորդը՝ 2014 թուականին։ Հայերէն լոյս տեսած են «Հոպիթ» եւ «Մատանիներուն տիրակալը»ի առաջին մասը՝ «Պահապանները» անունով։ Հետաքրքիր փաստերու թիւին մէջ նշենք նաեւ, որ Ուքրանիայի մէջ, 1998 թուականին, «Մատանիներուն տիրակալը»ի մոթիվներով նկարահանուած է հեռուստա-սերիալ, ուր Կորլումի դերով հանդէս եկած է յայտնի դերասան Ռաֆայէլ Քոթանճեանը, իսկ Ճեքսընի ֆիլմերուն մէջ նոյն դերի համակարգչային կերպարին համար օգտագործուած են անգլիահայ դերասան Էնտի Սերքիսին շարժումներն ու ձայնը։
Ստեղծագործությունները
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- 1937 - «Հոպիթ, կամ այնտեղ եւ այստեղ նորեն» / The Hobbit or There and Back Again
- 1945 - «Նիկկլի թերթը» / Leaf by Niggle
- 1945 - «Պալլատ Աոտթրուին եւ Իթրունին մասին» / The Lay of Aotrou and Itroun
- 1949 - «Ճիյլս ագարակները Հեմէն» / Farmer Giles of Ham
- 1953 - «Բեոհթհելմի որդի Բեորթնոթին վերադարձը» / The Homecoming of Beorhtnoth Beorhthelm’s Son
- 1954 - 1955 - «Մատանիներու տիրակալը» / The Lord of the Rings
- 1954 - «Մատանիի եղբայրութիւնը» / The Fellowship of the Ring,
- 1954 - «Երկու ամրոցները» / The Two Towers,
- 1955 - «Արքային վերադարձը» / The Return of the King,
- 1962 - «Թոմ Պոմպատիլի արկածները» / The Adventures of Tom Bombadil and Other Verses from the Red Book (բանաստեղծութիւններու ժողովածու)
- 1967 - «Ճանապարհը կ'երթայ եւ կ'երթայ...» / The Road Goes Ever On (Տոնալդ Սուոնի հետ)
- 1967 - «Դարբինը Մեծ Ուոթթոնէն» / Smith of Wootton Major
- 1977 - «Սիլմարիլլիոն» / The Silmarillion (լոյս տեսած է յետմահու, որդիի՝ Քրիսթոֆըր Թոլքինի խմբագրութեամբ)
- 1997 - «Ռովերանտոմը» / The Roverandom (լոյս տեսած է յետմահու, որդիի՝ Քրիսթոֆըր Թոլքինի խմբագրութեամբ).
- 2007 - «Հուրինին Զաւակները» / The Children of Húrin (լոյս տեսած է յետմահու, որդիի՝ Քրիսթոֆըր Թոլքինի խմբագրութեամբ):
Գրականութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Ճոն Ռոնալտ Ռուէլ Թոլքին «Հոպիթ» - Երեւան, «Սովետական գրող», 1984
- Ճ.Ռ.Ռ. Թոլքին «Պահապանները» - Երեւան, «Արեւիկ», 1989
Ծանոթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Ջ.Ռ.Ռ. Թոլքին «Պահապանները» - Երեւան, «Արեւիկ», 1989
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Tolkiens Reise nach Mittelerde: Ein neuer Blick in die Welten J.R.R. Tolkiens — 1 — Kow: Heel Verlag, 2013. — S. 2. — 338 է. — ISBN 978-3-86852-826-8
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 J.R.R. Tolkien
- ↑ 5,0 5,1 5,2 http://www.britannica.com/EBchecked/topic/598643/JRR-Tolkien
- ↑ 6,0 6,1 6,2 http://news.bbc.co.uk/cbbcnews/hi/find_out/guides/uk/jrr_tolkien/newsid_2388000/2388813.stm
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Tolkiens Reise nach Mittelerde: Ein neuer Blick in die Welten J.R.R. Tolkiens — 1 — Kow: Heel Verlag, 2013. — S. 33. — 338 է. — ISBN 978-3-86852-826-8
- ↑ 8,0 8,1 8,2 http://www.history.com/this-day-in-history/third-and-final-lord-of-the-rings-movie-opens
- ↑ 9,0 9,1 9,2 http://amsaw.org/amsaw-ithappenedinhistory-010305-tolkien.html
- ↑ 10,0 10,1 10,2 http://www.irishexaminer.com/ireland/michael-schumacher-racing-driver-is-44-today-218391.html
- ↑ Tolkien J. R. R. The Letters of J. R. R. Tolkien / H. Carpenter, C. Tolkien — George Allen & Unwin Limited, Houghton Mifflin Harcourt, 1981.
- ↑ https://www.americamagazine.org/arts-culture/2022/09/06/cbc-column-tolkien-catholic-243690
- ↑ (unspecified title) — է. 7. — ISBN 0-345-21550-8
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 White M. The Life and Work of J.R.R. Tolkien — 2002. — ISBN 0-02-864285-6
- ↑ https://www.goodreads.com/book/show/331029.The_Marvellous_Land_of_Snergs
- ↑ https://www.reddit.com/r/tolkienfans/comments/ji47vt/did_tolkien_ever_write_to_or_about_gk_chesterton/?rdt=46664
- ↑ Petty A. C. Identifying England's Lonnrot — 2004. — հատոր 1, թող. 1. — է. 69–84. — doi:10.1353/TKS.2004.0014
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Lundy D. R. The Peerage