Ալեքսանդր Թամանեանի անուան ճարտարապետութեան ազգային թանգարան-ինստիտուտ, ստեղծուած է ՀՀ կառավարութեան որոշմամբ 1990-ին իբրեւ «Ճարտարապետութեան ազգային թանգարան-ինստիտուտ»՝ հիմնադիր տնօրէն, ճարտարապետութեան դոկտոր, փրոֆեսոր Աշոտ Հայկազուն Գրիգորեան։ ՀՀ կառավարութեան 31 Մարտ2016-ի N 350-Ն որոշմամբ «Ճարտարապետութեան ազգային թանգարան-ինստիտուտ» պետական ոչ առեւտրային կազմակերպութիւնը վերանուանուած է «Ալեքսանդր Թամանեանի անուան ճարտարապետութեան ազգային թանգարան-ինստիտուտ» պետական ոչ առեւտրային կազմակերպութեան[1][2]:
Իր տեսակի մէջ ինքնատիպ գիտա-մշակութային հաստատութիւն է, ուր կը հաւաքուին ճարտարապետութեան, քաղաքաշինութեան եւ շինարուեստի պատմութեան, տեսութեան եւ գործնականին վերաբերող տարաբնոյթ նիւթեր։ Թանգարանի գործունէութեան առանձին մաս են Հայաստանի եւ արտերկրի մէջ ստեղծագործած եւ ստեղծագործող հայ ճարտարապետներու եւ շինարար-ճարտարագէտներու գործունէութիւնը ներկայացնող բազմաբնոյթ նիւթերը։ Թանգարանին մէջ հաւաքուած նիւթերը ուսումնասիրուելէ ետք կ՛արձագրուին եւ կ՚առնուին պետական պահպանութեան ներքոյ։
Թանգարանը գիտա-հետազօտական մշակութային հաստատութիւն է եւ կը զբաղուի գիտական, հրատարակչական, գիտա-մեթոդական գործունէութեամբ, կը կազմակերպէ ցուցահանդէսներ (նաեւ արտերկրի մէջ), կը մասնակցի հանրապետութեան գիտա-մշակութային եւ ուսումնական ծրագրերու զարգացման գործընթացին։ Թանգարանը, գիտական եւ ստեղծագործական կապեր հաստատելով, կը համագործակցի ինչպէս հանրապետութեան, այդպէս ալ արտերկրի նմանատիպ մշակութային կեդրոններու, թանգարաններու, գիտա-ուսումնական հիմնարկներու եւ անհատ ճարտարապետներու հետ։
Թանգարանի լրիւ անուանումն է «Ճարտարապետութեան ազգային թանգարան-ինստիտուտ» պետական ոչ առեւտրային կազմակերպութիւն (ՊՈԱԿ), կրճատ՝ ՃԱԹԻ։ Թանգարանը ունի իր տարբերանշանը (հեղինակ՝ Հ. Սամուէլեան)։
Թանգարանի ֆոնտարանին մէջ կը պահպանուին աւելի քան 6830 անուն արխիւային նիւթեր, ֆոնտերէն կարելի է օգտուիլ ամէն օր 11.00-16.00-ին, բացի Երկուշաբթի, Շաբաթ եւ Կիրակի օրերէն։ Ֆոնտային նիւթերէն պատճեններու տրամադրումը վճարովի է։
Գրադարանը
Թանգարանի գրադարանին մէջ ամբարուած է 2800 անուն գրականութիւն։ Գրականութեան սպասարկումը կը կատարուի տեղը, պահանջուող նիւթի պատճենահանման, լուսանկարման եւ այլ ծառայութիւնները վճարովի են։
Թանգարանին մէջ կը կազմակերպուին ինչպէս անհատական, այդպէս ալ խմբակային ցուցահանդէսներ (գեղանկարչական, գրաֆիկական, ճարտարապետական եւ այլն), մրցոյթներ, շնորհանդէսներ, սեմինարներ, դասախօսութիւններ, գիտաժողովներ։ Թանգարանին մէջ կը կազմակերպուի նաեւ շրջիկ ցուցահանդէսներ։
1996-էն սկսած Հայաստանի ճարատարապետութեան ազգային թանգարան-ինստիտուտը Իտալիոյ Վենետիկ քաղաքին մէջ կազմակերպուող «Վենետիկեան ճարտարապետական երկամեայ է» ցուցահանդէսներուն կը մասնակցի՝ ներկայացնելով հայ ճարտարապետներուն եւ հայ ճարտարապետութիւնը
1999-ին Հայաստանի մէջ քրիստոնէութիւնը որպէս պետական կրօն հռչակման 1700 - ամեակին նուիրուած ցուցահանդէս, որ յետագային 2001-ին վերաբացուեցաւ «Հայ միջնադարեան ճարտարապետութիւնը եւ մշակոյթը» խորագրով
2001-ին Անիի Մայր տաճարի օծման 1000 - ամեակին նուիրուած ցուցահանդէս եւ Փետրուար-Մարտ 2013-ի ամիսներուն Անիի 1050 - ամեակին նուիրուած ցուցահանդէս Քանատայի մէջ
2004-ին Սթամպուլահայ նկարիչ Արա Կիւլէրի լուսանկարչական աշխատանքներու առաջին ցուցադրութիւնը Երեւանի մէջ
2004-ին Իրանահայ ճարտարապետ Վարուժան Առաքելեանի «Իրանի տարածքի հայկական վանքային համալիրներու վերակառուցման աշխատանքներու արդի վիճակը» թեմայով ցուցադրութիւն եւ սեմինար
2004-ին «Տարուայ նախագիծ եւ կառոյց» ամէնամեայ մրցոյթ-ցուցահանդէս, 2011-ին վերանուանուած է «Երեւանեան ճարտարապետական Բիեննալէ»
