Պաալպէք

Բնակավայր
Պաալպէք
بعلبك
Երկիր	Լիբանան
Հիմնադրուած է՝	1000
Տարածութիւն	37,420 քմ²
ԲԾՄ	1170 մեթր
Բնակչութիւն	81 052 մարդ (2008)
Ժամային գօտի	Արեւելաեւրոպական ժամ

Պաալպէք, քաղաք Լիբանանի մէջ, որ յայտնի է իր հռոմէական տաճարներով։

Յունական աղբիւրներէն յայտնի է Հելիոպոլիս անունով։ Մեծն Տիգրանի օրերուն, Փիւնիկէի հետ, հայկական կայսրութեան մէջ ներառուած է եւ յայտնի եղած՝ «Արեւու Քաղաք» անունով։

Անուանում

«Պաալպէք»ը յիշուած է նաեւ Աստուածաշունչին մէջ։ «Պաալ» կը նշանակէ «իշխող», «տէր» կամ «աստուած», իսկ «Պէք»ը յառաջացած է Պէքաայի դաշտէն: Շատերու կողմէ անունը մեկնաբանուած է որպէս «Պաալ աստուծոյ քաղաք», իսկ հռոմէացիներուն կողմէ՝ «Հելիոպոլիս», որ կը նշանակէ «Արեւու Քաղաք»:

Դիրք

Պաալպէք

Պաալպէք քաղաքը կը գտնուի Պէքայի դաշտի հիւսիսը եւ Լիթանի գետի արեւելքը: Արեւելքէն եւ արեւմուտքէն շրջապատուած է արեւելան եւ արեւմտեան լեռնաշղթաներով: Պաալպէք կը գտնուի ծովու մակերեսէն 1163 մ. բարձրութեան եւ մայրաքաղաք Պէյրութէն 83 քմ. հեռաւորութեան վրայ:

Պաալպէք

Պաալպէք՝ Պէքայի հարուստ եւ արգասաբեր դաշտագետինին վրայ հանգչած, պատմական եւ հինաւուրց այս քաղաքը, շքեղօրէն պահպանուած հսկայական իր երեք տաճարներով, կոթողներով, քանդակներով, ճարտարապետական յօրինուածքով ու գեղեցկութեամբ, կը ներկայանայ որպէս Լիբանանի եւ աշխարհի հրաշալիքներէն մէկը: 3000 տարի Ք.ա. եւ անկէ ալ հին սեմական հետքեր կրող հիասքանչ, հզօր ու մեծ քաղաք մըն է անիկա: Հռոմէացիները հսկայական տաճարներ կառուցած են Պաալպէքի մէջ։ Հոն կը կազմակերպուին միջազգային փառատօներ, որոնք կը գրաւեն արաբական եւ օտարազգի ամէնայայտնի արուեստագէտները:

Պատմութիւն

Քաղաքի հիմնադրութեան թուականը յայտնի չէ, սակայն որոշ հնաբաններ անիկա կը վերագրեն աշխարհի ամէնահին բնակավայրին։ Մինչ Ալեքսանտր Մակեդոնացիի արշաւանքները, այդ քաղաքին մասին ո՛չ մէկ գրաւոր յիշատակութիւններ պահպանուած են։ Արաբական ձեռագիրի մը համաձայն, Պաալպէքը հիմնած է Բաբելոնի Նեմրութ (Բել) թագաւորը, որ այդ նպատակով օգտագործած է վիթխարի հսկաներու (աժդահաներու) ուժը։ Այդ ձեռագիրի վարկածը որքան ալ առասպելանման չի հնչեր, կ'ամրագրուի այն փաստով, որ քաղաքի նախահռոմէական եւ նախայունական շինութիւնները կառուցուած են այնպիսի հսկայ քարերէ, որ տեղափոխելու համար անգամ չէր բաւեր հարիւրաւոր մարդոց ուժը եւ այդ ժամանակի հնարաւորութիւնները։

Նորագոյն հետախուզական աշխատանքներու ընթացքին, Ճյուփիթըրի տաճարին յատակը յայտնաբերուած են նոր հնադարեան նմոյշներ, որոնք կը վերագրուին «նեոլիթին»: Այդ ժամանակաշրջանին Պաալպէք կը կոչուէր «Տել Պաալպէք»։ Վերի ծերպերուն մէջ յայտնաբերուած են պրոնզէ դարէն մնացած խեցեղէն։ Նախկին պեղումներու ընթացքին հռոմէական սալիկներու տակ յայտնաբերուած են երեք կմախքներ եւ պարսկական խեցեղէնի մնացորդներ, որոնք կը վերագրուին Ք.ա. 550-330 թուականներուն։ Մնացորդներուն վրայ յայտնաբերուած են սեպագիր արձանագրութիւններ եւ մարդոց պատկերներ։

Պաալպէքի տաճարը

Տասնեակ հազարամեակներ կանգուն մնացած եւ իրենց հմայքը չկորսնցուցած Պաալպէքը՝ Արեւու Քաղաքի շինութիւնները, կառուցուած են անսովոր լուծումներով եւ ճշգրտութեամբ։ Պաալպէքի ոսկեայ դարաշրջանը կը սկսի մ.թ.ա. ԺԵ. դարուն, երբ Յուլիոս Կեսար զայն կը վերածէ հռոմէական գաղութի մը:

Հելիոպոլիս

մեծ քարեր, 1891

Մ.թ.ա. 334-ին, Մեծն Ալեքսանտրի կողմէ Մերձաւոր Արեւելքի գրաւումէն ետք, Պաալպէք վերանուանուած է Հելիոպոլիս (Ἡλιούπολις), որ հին յունարէնի մէջ հելիոս կը նշանակէ՝ արեւ իսկ պոլիս՝ քաղաք։ Քաղաքը պահած է իր կրօնական նշանակութիւնը յունահռոմէական ժամանակաշրջանին, երբ արգելավայրը Հելիոպոլիսի Ճյուփիթըր-Պաալի ուխտավայրն էր։

Կրօնական համալիրին վրայ աշխատանքը տեւած է գրեթէ մէկուկէս դար։ Հռոմէական կայսրութեան ամէնամեծ կրօնական կառոյցը թուագրուած է Սեփթիմիոս Սեւերոսի իշխանութեան տարիներուն (193-211), որու մետաղադրամներուն վրայ պատկերուած են Պաալպէքի երկու տաճարները։

Վեներայի տաճարը, Պաալպէք, 1891

Այսօր միայն վեց սիւներ կանգուն են, ութն քանդուած են եւ 532-537 թուականներուն Յուստինիանոսի հրամանով ուղարկուած՝ Կոնստանդնուպոլիս, Սոֆիայի պազիլիքին մէջ օգտագործելու համար։

Միջազգային փառատօներ

Պաալպէք նշանաւոր է իր տարեկան միջազգային փառատօներով, որոնք տեղի կ'ունենան Ճյուփիթըրի եւ Բաքոսի տաճարներուն մէջ։ Այդ փառատօներուն ներկայ կը գտնուին մեծ թիւով համաշխարհային ծանօթ արուեստագէտներ: Այս փառատօները սկսած են 1956 թուականի ամրան, որու հիմնադիրը եղած է Զալֆա Շամոնը, նախկին նախագահ Քամիլ Շամոնի կինը: Առաջին իսկ օրէն իրենց մասնակցութիւնը բերած են մեծ թիւով տաղանդաւոր երգիչներ, պարախումբեր, ինչպէս նաեւ ցուցադրուած են հանրածանօթ օփերայի գործեր, ինչպէս՝ Փարիզի եւ Միլանոյի օփերայի գործերը: Անոր սիւներուն ներքեւ հանդէս եկած են արաբ արուեստագէտներէն՝ «Ըմ Քալսում», «Ֆէյրուզ», «Ռահպանի»ները, «Ուատիհ ըլ Սաֆի», «Սապահ», «Սապահ Ֆախրի», «Քարաքալլա» պարախումբը, «Ուարտա ալ Ճազաիրիյյա», «Լորտ աֆ տը տէնս», «Սթինկ» եւ իր խումբը, «Սապէր առ-Ռուպայի» եւ շատ ուրիշներ:

Կլիմայ

Պաալպէքի կլիման միջերկրականեան է: Ամառը՝ չոր եւ տաք, իսկ ձմեռը՝ ցուրտ:

Պատկերասրահ

• 
  Պաալպէք 1700 Կաղապար:Sfnp
• 
  Պաալպէքը 1880-ական թուականներուն
• 
  Պաալպէքը 1894-ին
• 
  Պաալպէքը 1910-ին
• 
  Փրոփիլայի մնացորդներուն արեւելեան մուտքը
• 
  Պաալպէքի աւերակներէն՝ XIX դար
• 
  Աւերակներ՝ 1855
• 
  Ճյուփիթըրի տաճարէն մնացորդներ
• 
  Վեց սիւներու պատկերը
• 
  Բաքոսի տաճարը
• 
  Բաքոսի տաճարին մուտքը՝ 1870
• 
  Կախուած քարը՝ 1920
• 
  Բաքոսի տաճարին արտաքին մասը՝ 1920-ին
• 
  Բաքոսի տաճարին ներքին մասը՝ 1920-ին
• 
  Պաալպէքի պատն ու խրամատը 1891-ին
• 
  Ճարտարապետական մնացորդներ՝ Սեպտեմբեր, 2015-ին
• 
  Մեծն Կոստանդիանոսի տաճարը 1891-ին
• 
  «Յղի կնոջ Ժայռը» 20-րդ դարու սկիզը, ետեւը՝ Ճիւփիթըրի տաճարը:
• 
  Հռոմէական դիցաբանութենէն մնացորդներ
• 
  Առաստաղի փորագրութիւն, վերագրուած՝ Մարք Անթընիի
• 
  Առաստաղի փորագրութիւն, վերագրուած՝ Քլէոփաթրայի
• 
  Առաստաղի փորագրութիւն
• 
  «Իյաթ»ի սիւնը

Աղբիւրներ

• «The Entrance to the Temple of Jupiter», World Digital Library, Washington, DC: Library of Congress, 29 May 2013, http://www.wdl.org/en/item/2441/, վերցված է 8 September 2015 
• «Baalbek», World Heritage Reviews, New York: UNESCO World Heritage Centre, արխիվացված օրիգինալից 2007-09-12-ին, http://whc.unesco.org/whreview/article8.html, վերցված է 2019-02-23