Ղիթիոն

Ղիթիոն (լատ.՝ Lithium, քիմիական տարր է, որուն նշանն է Li եւ կարգաթիւը՝ 3, հիւլէական զանգուածը՝ 6.941։ Պարբերական համակարգի 1ին խումբի գլխաւոր ենթախումբի ալքալիական մետաղ է:

Հիւլէի արտաքին ելեկտրոնային թաղանթի կառուցուածքը՝ 2s: Ունի երկու կայուն իզոտոպ՝ 6Li (7,42 %) եւ 7Li (92,58 %)։

Ղիթիոն

Ղիթոնը ճերմակ-արծաթափայլ մետաղ է։

Պատմութիւն եւ Անուան Ծագում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ղիթիոնը յայտնաբերած եղած է շուէտացի քիմիագէտ Եոհան Աւկուսթ Արֆուէտսոնը (շուէտ.՝ Johan August Arfwetson, 1792-1841) 1817 թուականին (Li,Na)[Si4AlO10]:

Մետաղական ղիթիոնը առաջին անգամ ստացած է Համփրի Տեւին 1825 թուականին։ Ղիթիոնն իր անունն ստացած է յուն․՝ λίθος՝ քար բառէն:

Բնութեան Մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ղիթիոնն իր երկրաքիմիական կազմով կը պատկանէ լիթոֆիլ տարրերու շարքին, որոնցմէ են քալիոնը, ռուպիտիւմը ցեզիւմը։ Ղիթիոնի պարունակութիւնը ընդերքին մէջ 21 կ/թօն է, ծովու ջուրին մէջ՝ 0,17 մկ/լ[1]: Երկրակեղեւին մէջ պարունակութիւնը 3,2-10 3 % է (ըստ զանգուածի)։

Ղիթիոնի հանքավայրերը կը գտնուեն Չիլիին, Պոլիվիոյ մէջ (Ոյնի աղալիճը աշխարհին ամէնամեծն է[2]) ԱՄՆ-ուն, Արժանթինին, Քոնկոին, Չինաստանին, Պրազիլին, Սերպիոյ, Աւստրալիոյ մէջ։

Բնագիտական Յատկութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Իւղին մէջ լողացող ղիթիոնի կտորներ

Ղիթիոնը ճերմակ-արծաթափայլ մետաղ Է, օդին մէջ արագօրէն կը պատուԷ գորշ մոխրագոյն բարակ շերտով, որ կազմուած է նիթրիտէն՝ Li3N, եւ օքսիտէն՝ Li20: Ղիթիոնը ամէնաթեթեւ մետաղն Է, խտութիւնը՝ 534 քկ/մ3 (20 °C-ին), հալման ջերմաստիճանը՝ 180,5 °C, եռմանը՝ 1317 °C:

Առաձգական է, լավ մամլւում է ու գլանւում, դիւրութեամբ կը կտրուէ դանակով։ Յայտնի բոլոր միացութիւններուն մէջ միարժէք է։

Շնորհիւ իր ցածր խտութեան ղիթիոնը կը լողայ ոչ միայն ջուրին մէջ, այլեւ՝ քերոսինին մէջ[3]:

6Li իզոտոպը միակ ելանիւթն է տրիտիումի ստացման համար։

Քիմիական Յատկութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ղիթիոնը ալկալիական մետաղ է, բայց համեմատաբար կայուն է օդին մէջ։ Քիմիապէս աշխոյժ տարր մըն է, միացութիւններ է կը յառաջացնէ հալոկեններու, ծուծմբի, ազոտի, ջրածնի, ածխածնի եւ այլ տարրերուն հետ։

Ջուրէն եւ թթուներէն դուրս կը մղէ ջրածին: Հիտրօքսիտը՝ LiOH, ալքալի է։ Շատ թիւով օրկանական նիւթերու հետ կը յառաջացնէ օրկանական միացութիւններ։

Բազմաթիւ համաձուլուածքներու բաղադրիչ մասը կը կազմէ։ Մի քանի մետաղներու հետ (Mg, Zn, A1) կը յառաջացնէ որոշակի խտութեամբ պինդ լուծոյթներ, ուրիշներու հետ՝ միջմետաղական միացութիւններ (օրինակ, LiAg, LiHg, LiMg2, LiAl եւ այլն)։

Ղիթիոն

Թթուածինի հետ փոխազդելիս կամ օդին մէջ տաքացնելիս կ'այրուի կապոյտ բոցով՝ առաջացնելով Li20 օքսիտը։

Կիրառութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ղիթիոնը որպէս վառելիք կիրառուած է ամերիկեան միջուկային փորձարկման ժամանակ:

Հիմնականին կը կիրառուէ որպէս միջուկային վառելանիւթ։ Ղիթիոնը որպէս հալոյթ կ'օգտագործուէ որոշ համաձուլուածքներուն մէջ։ Ղիթիոնն կ'օգտագործուէ ելեկտրական հոսանքի քիմիական աղբիւրներուն մէջ։ Անոր թեթեւ իզոտոպը հիմք կը ծառայէ տրիտիումի արդիւնաբերական ստացման համար։

Ծանoթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. 1, 1965
  2. «Lithium Article Eric Burns»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2013-05-18-ին։ արտագրուած է՝ 2017-11-09 
  3. Книга рекордов Гиннесса для хиմических веществ