Ջրածին

Ջրածին (լատ.՝ Hidrogenium), պարբերական համակարգի առաջին տարրն է, կը նշանակէ՝ H, հիւլէական զանգուածը՝ 1.0079։ Առաջին անգամ մաքուր վիճակին ստացած է Հենրի Քաւենտիշը (անգլերէն՝ Henry Cavendish) 1766 թուականին։ Ան ամենատարածուած տարրն է տիեզերքին մէջ։ Երկիրի վրայ ջրածինը կը գտնուի հիմնականը միացութիւններու ձեւով։

Ջրածնի հիւլէն կազմուած է մէկ բրոդոն ունեցող միջուկէ եւ մէկ ելեկտրոնէ եւ կ'երեւի H2 պարզ նիւթի մը ձեւով։ 1 աթոմական զանգուածով, յայտնի են նաեւ ծանր ջրածիններ՝ տէյթերիւմը (D, աթոմական զանգուածէ 2) եւ սրիթիւմը (T, աթոմական զանգուածէ 3), որոնք թթուածինի հետ կը յառաջացնեն ծանր ջուր՝ (M=2Օ)։

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Hydրածնի սպեկտրի փորձարկում

Ջրածինը յայտնաբերուած է 16-րդ դարու կէսերուն Փարասելսուսի կողմէ, որ ստացած է երկաթի վրա ծծմբական թթու ազդելով։ 1766 թուականին Քաւենտիշը հաստատած է անոր յատկութիւնները եւ ցոյց տուած է անոր տարբերութիւնը միւս կազերէն եւ անուանած է «այրուող օդ»։ Անթուան Լաւուազիէն 1783 թուականին առաջին անգամ ջրածին ստացաւ ջուրէն եւ ապացուցեց, որ ջուրը ջրածինի եւ թթուածինի քիմիական միացութիւնն է զայն անուանեց «հիտրոկենիւմ» (հին յուն․՝ ὕδωρ՝ «ջուր» եւ հին յուն․՝ γεννάω՝ «կը ծնեմ»), որ կը նշանակէ ջուր ծնող։

Յատկութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տիեզերանաւերուն համար որպէս վառելիք կ'օգտագործուէ ջրածնի եւ թթուածնի միացութիւնը:

Ջրածնի կազը կը ձեւաւորէ պայթուցիկ խառնուրդ 4–74% պարունակութեան օդին հետ եւ 5–95% պարունակութեան քղորինի հետ: Պայթիւնը կ'արձակէ ջերմութիւն եւ վառ լոյս[1] Մաքուր թթուաջրածինը կ'արձակէ անդրամանիշակագոյն լոյս եւ թթուածնի մեծ պարունակութեան պարագային անտեսանելի է անզէն աչքին: H2-ը կը փոխազդէ բոլոր օքսիտացուած տարրերուն հետ: Ջրածինը կրնայ ինքնաբուխ եւ ուժեղ փոխազդէ սենեակի ջերմաստիճանին քղորինի եւ փղուորինի հետ, ձեւաւորելով ջրածնի քղորիտ եւ ջրածնի փղուորիտ, որոնք վտանգաւոր թթուներ են:

Տարածվածութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սաթուրն մոլորակը ջրածինէ եւ հեղիւմէ բաղկացած կազային հսկայ մըն է։

Տիեզերքին մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ջրածինը կը կազմէ աստղերու եւ Արեգակի զանգուածի մօտ կէսը (փլազմայի ձեւով), Արեգակի մթնոլորտի 84 %-ը, միջաստղային միջավայրի եւ միգամածութիւններու հիմնական մասը։ Աստղերու ընդերքին՝ ջրածինի հիւլէներու միջուկներէն՝ պրոտոններէն կը սինթեզուին հեղումի հիւլէի միջուկներ (ջերմամիջուկային սինթէզ), կ'անջատէ ահռելի քանակներով եռանդ։

Երկրի ընդերքին մէջ եւ կենդանի օրկանիզմներուն մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ջրածնի պարունակութիւնը երկրակեղեւին մէջ (ըստ զանգուածի) 0,15% է, ընդհանուր պարունակութիւնը երկիրին վրայ՝ 1% է (16% ըստ աթոմներու թիւի)։ Ազատ վիճակին հազուադէպօրէն կը հանդիպի՝ որոշ հրաբխային եւ այլ բնական կազերուն մէջ, օդին մէջ՝ 1•10−4։ Մթնոլորտի վերին շերտերոն ջրածինի պարունակութիւնը շատ աւելի մեծ է, մերձերկրեայ տարածութեան մէջ կը յառաջացնէ երկիրի բրոդոնային ռատիասիոն գօտին։

Ջրածինը կը մտնէ ամենատարածուած նիւթի՝ ջուրի (11,19% ըստ զանգուածի), ան ածուխի, քարիւղի, բնական կազերու, կաւերու, կենդանական եւ բուսական օրկանիզմներու բաղադրութեան մէջ։

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. Patnaik P. (2007)։ A Comprehensive Guide to the Hazardous Properties of Chemical Substances։ Wiley-Interscience։ էջ 402։ ISBN 0-471-71458-5