Գլուխ Սոխ

Սոխ^[1] (լատ.՝ Allium cepa), ամէնատարածուած, արժէքաւոր եւ հնագոյն բանջարեղէններէն է, կը մշակուի կլիմայական բոլոր գոտիներուն եւ կ'օգտագործուէ գրեթէ բոլոր կերակուրներու մէջ։ Նաեւ կ'օգտագործուէ թարմ վիճակով, որպէս աղցանային բանջար։

Սոխին սննդարար յատկութիւնները կը բնորոշուեն ատոր մէջն եղած շաքարներով (6-10%), պրոթէիններով (2%-ին մօտ) եւ հանքային աղերով (0.6 - 1.12%)։

Սոխի քալորիականութիւնը մոտ 400 է, ատկէ զատ, սոխը տակաւին հին ժամանակներէն յայտնի է որպէս ուժեղ բակտերիասպան եւ բուժիչ յատկութիւններով բուսատեսակ։ Պարզուած է, որ սոխի հիւթին մէջ մի քանի վայրկեանին կրնան ոչնչանալ թիֆի, տիզէնթերիայի, տիֆթերիայի եւ այլ հիւանդաբեր բակտերիւմներ։

Նկարագրութիւն

Սոխը երկամեայ բոյս է, ներկայիս տեսակներու ցողունները կը հասնեն 15-էն 45 սմ բարձրութեան: Տերեւներուն գոյները դեղնաւունէն մինչեւ կապտա-կանաչաւուն են եւ կ'աճեն հովհարաձեւ: Ատոնք գլանաձեւ եւ մսեղ են: Մինչեւ բարձրութեան քառորդը հաստ են եւ ապա կը դառնան սրածայր: Հասունանալիս, սնունդի պաշարները կը հաւքուեն ցողունին հիմքին քովը եւ արմատը կը սկսէ ուռչիլ: Աշնանը ցողունները կը թառամեն, սոխուկի դուրսի թեփուկները կը դառնան չոր եւ փխրուն եւ արդէն կարելի կ'ըլլայ բերքը հաւքել: Հողին մէջ ձմեռուան թողնելու պարագային գարնանը գլուխի միջուկը կը սկսէ զարգանալ:

Արցունքաբերութիւնը

Թարմ կտրատած սոխը կ'արձակէ ցնդող syn-propanethial-S-oxide կազ եւ յաճախ շրջապատի մարդոց աչքերը վառուելու զգացմունք եւ յաճախ անկառաւարելի արցունք կ'յառաջացնէ:^[2] Աչքերու արցունքոտուելէն կարելի է խուսափել սոխը հոսող ջուրին տակ կամ ջուրով լեցուն ամանի մէջ կտրտելով: Մեկ այլ միջոց մըն է կտրատելուն ատենը բերնին մէջ ջուր առնելը: Ծծումբի միացութիւններ պարունակող հիմնական մասը արմատին քովն է, եւ այն ձգելը նոյնպէս պիտի նուազեցնի արցունքաբերութիւնը:^[3]^[4]
2008-ին Նոր Զելանտային մէջ ստեղծուեցաւ անարցունք սոխ:^[5]

Քիմիական Բաղադրութիւնը

Բոյսը կը պարունակէ մօտ 10 տոկոս շաքարներ, 1,5-2 տոկոս սպիտակուցներ, բջջանիւթ, եթերային իւղեր, պեկտին, լորձ, ֆերմենտներ, եոտ, ծծումբ, կիտրոնի եւ խնձորի թթուներ եւ շաքարային տիապեթի պարագային՝ օգտակար գլիկոզիդներ։ Քաղկիոնի (31 մկ), քաղիոնի (175), լուսաբերի (58) եւ մակնէզիումի (14 մկ) փոխհարաբերակցութիւնը ճերմակ կճեպով սոխին մէջ շատ բարենպաստ է կաղկիոնի իւրացման համար։ Կանաչ սոխը կը պարունակէ 2 մկ պեթա-կարոտին, 30 մկ ասկորբինաթթու, 0.3 մկ նիկոտինաթթու, 0,9 մկկ բիոտին, 18 մկկ ֆոլացին, 1 մկ E կենսամին։ Գլուխ սոխը կը պարունակէ 10 մկ ասկորբինաթթու, 1,2 մկ նիկոտինաթթու, 0,9 մկկ բիոտին, 9 մկկ ֆոլացին, 0,2 մկ E։ Բոյսը կը պարունակէ նաեւ B1, B2, B5, B6 վիթամիններ։

Արտադրութիւն

Սոխի արտադրումը 2014-ին
Երկիր	(մլն.թօն)
Չինաստան Չինաստան	22.5
Հնդկաստան Հնդկաստան	19.4
ԱՄՆ ԱՄՆ	3.2
Եգիպտոս Եգիպտոս	2.5
Իրան Իրան	2.1
Ռուսաստան Ռուսիա	2.0
Թուրքիա Թուրքիա	1.8
Կաղապար:Country data Պակիստան Փաքիստան	1.7
Բրազիլիա Պրազիլ	1.6
Աշխարհ	88.5
Աղբիւր՝ ՄԱԿ-ի Պարենի եւ Գիւղտնտեսութեան Կազմակերպութիւն^[6]