Արտաւազդ Թումանեան

Արտաւազդ Թումանեան;
Նաեւ յայտնի է իբրեւ	Արտիկ
Ծնած է	23 Նոյեմբեր 1894
Ծննդավայր	Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն
Մահացած է	23 Նոյեմբեր 1918 (24 տարեկանին)
Մահուան վայր	Վան, Վանի Նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Քաղաքացիութիւն	Ռուսական Կայսրութիւն
Ազգութիւն	Հայ
Ուսումնավայր	Ներսիսեան դպրոց
Մասնագիտութիւն	գեղանկարիչ, դերասան, գրագէտ, արուեստագէտ
Ծնողներ	հայր՝ Յովհաննէս Թումանեան, մայր՝ Օլգա Թումանյան?

Արտաւազդ Թումանեան (23 Նոյեմբեր 1894(1894-11-23), Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն - 23 Նոյեմբեր 1918(1918-11-23), Վան, Վանի Նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն^[2] - 1918, Վան^[3]), հայ արուեստագէտ, նկարիչ, դերասան, գրող: Բանաստեղծ Յովհաննէս Թումանեանի որդին:

Կենսագրութիւն

Արտաւազդ Թումանեանը ծնած է 23 Նոյեմբեր 1894-ին, Թիֆլիս^[2]: Ուսանած է Լիսիցեան մասնաւոր վարժարանէն ներս, ապա Ներսիսեան դպրոցը, որ այդպէս ալ չէ աւարտած, այնուհետեւ ուսանած է նկարչութեան եւ քանդակագործութեան ուսումնարանէն ներս: Կերպարուեստի առաջին դասերը առած է նկարիչ Եղիշէ Թադեւոսեանէն: Արուեստի նկատմամբ սէրը Արտաւազդին կը հասցնէ Մոսկուա՝ Պ. Ի. Կելինի նկարչական արուեստանոցմէն ներս սորվելու^[2]: Նուարդ Թումանեանն իր «Յուշեր եւ զրոյցներ» գիրքին մէջ եղբօր մասին կ՛ըսէ․

Արտիկը, որ եօթ-ութ տարեկան էր, նկարչական շնորհք ունէր... ստուարաթղթի վրայ կիպարիսների շարք էր նկարել, հայրիկի անուանակոչութեան օրը՝ Յունուարի 14-ին նուիրեց նրան: Հայրիկը յուզուած էր:

- Նուարդ Թումանեան, «Յուշեր եւ զրոյցներ» գիրքիէն

Գրական գործունէութիւն

Մանուկ հասակէն հակում ունէր գրականութեան հանդէպ. գրած է փոքրածաւալ բանաստեղծութիւններ, երգիծական պատմութիւններ, ապա անոնք զետեղած ինքնուրոյն ստեղծած գիրքերուն մէջ։ Թարգմանութիւններու եւ փոխադրութիւններու հեղինակ է, 13 տարեկանին կատարած է Դ. Մամին-Սիպիրեակի «Քաջ նապաստակը» հեքիաթի թարգմանութիւնը, որ 1907-ին տպագրուած է «Հասկեր» ամսագրին մէջ։ Արտիկի գեղանկարչական քանի մը աշխատանքներ, չափածոյ, արձակ գործեր, արուեստաբանական վերլուծութիւններ եւ յօդուածներ, նաեւ թատերգութիւններ Լիոնարտօ տա Վինչիի, Վան Տէյքի, Տիցիանի, Ռուբենսի եւ այլնի մասին պահպանուած են: «Վան Տէյք» թատերգութիւնը 1911-ին տպագրուած է «Հասկեր»ի, իսկ «Ռուբենսը»՝ «Պատանի»ի մէջ։ Թատերգութիւններէն մէկ քանին բեմադրուած են: Դսեղի մէջ բեմադրուած է նաեւ Արտաւազդի կողմէ թատգրութեան վերածուած «Գիքորը» պատմուածքը, որու ժամանակ խաղացած է իր եղբօր՝ Համլիկի հետ: Բեմադրութեան ներկայ եղած Յովհաննէս Թումանեանը^[4]:

Ըստ «Յիշատակարանի»՝ Արտաւազդը սկսնակ գրողներու առաջին համագումարի նախաձեռնողն էր^[5]: 1914-ին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ վերադարձած է Թիֆլիս եւ զօրակոչուած բանակ, որմէ ետք կամաւոր աշխատած է «Միջազգային Կարմիր խաչի Համառուսական քաղաքների միութիւն» կովկասեան կոմիտէին մէջ։ Արտաւազդը 23 Ապրիլ 1915-ին կայացած առաջին խորհրդակցական ժողովի քարտուղարը եղած է, որու ժամանակ անդրադարձած են Արեւմտեան Հայաստանի մէջ տեղի ունեցող իրադարձութիւններուն^[6]: «Միջազգային Կարմիր խաչի Յամառուսական քաղաքների միութիւն» կովկասեան կոմիտէին մէջ աշխատելու առաջին տարիներուն գործունէութիւն ծաւալած է Իգդիրի, Ջուղայի, հիմնադրած է «Սննդատու կայաններ», ժամանակաւոր իջեւանատուներ, բուժսանիտարական կէտեր, ապա 1916-ին նշանակուած է լիազօր ներկայացուցիչ Վանի շրջանին մէջ^[7]: 1917-ին` Վանի մէջ եղած ժամանակ, Արտիկը մասնակցած է գիտնականներ Նիկողայոս Ատոնցի եւ Ա․ Քալանթարեանի հնագիտական արշաւախումբի աշխատանքներուն: Ուսումնասիրելով Աղթամարի ձեռագրերը՝ յայտնաբերած է Գրիգորիս Գեղեցիկի տաղերը^[8], արտագրած՝ փրկելով զանոնք ոչնչացումէ:

Ան մտերիմ յարաբերութիւններ ունեցած է անգլուհի Էլիզապէթ Արմսթրոնկի հետ, որ «Միջազգային Կարմիր Խաչի» գթութեան քոյր էր։ Վերջինս Արտաւազդին կը սորվեցնէր անգլերէն: Անոնց նամակագրութիւնը ընդհատուած է Արտաւազդի մահով^[9]:

Մահ

Արտաւազդ Թումանեանը մահացած է 23 Նոյեմբեր 1918-ին՝ Վանի երկրորդ նահանջի ժամանակ վերջնապահ փոքրաթիւ խումբի կազմին մէջ։ Մահուան լուրը Թումանեանը իմացած է 3 Դեկտեմբեր 1918-ի առաւօտեան^[10]:

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA656656858&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=00042366&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7Eb817f11
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-7 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):
↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.- 15 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):
↑ Թումանեանի զաւակները: Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-7-8 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):
↑ Թումանեանի զաւակները: Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-10 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):
↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-12 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):
↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-13 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):
↑ Տազ ազնիւ (Գեղեցիկ Գրիգորիսի)
↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-14 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):
↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-15 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[[https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA656656858&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=00042366&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7Eb817f11_https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA656656858&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=00042366&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7Eb817f11]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA656656858&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=00042366&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7Eb817f11

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-7 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[3] Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.- 15 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[4] Թումանեանի զաւակները: Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-7-8 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[5] Թումանեանի զաւակները: Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-10 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[6] Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-12 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[7] Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-13 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[8] Տազ ազնիւ (Գեղեցիկ Գրիգորիսի)

[9] Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-14 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[10] Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-15 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար):

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]