Արտաւազդ Թումանեան

Արտաւազդ Թումանեան
Նաեւ յայտնի է իբրեւ Արտիկ
Ծնած է 23 Նոյեմբեր 1894(1894-11-23)
Ծննդավայր Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն
Մահացած է 23 Նոյեմբեր 1918(1918-11-23) (24 տարեկանին)
Մահուան վայր Վան, Վանի Նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Քաղաքացիութիւն  Ռուսական Կայսրութիւն
Ազգութիւն Հայ[1]
Ուսումնավայր Ներսիսեան դպրոց
Մասնագիտութիւն գեղանկարիչ, դերասան, գրագէտ, արուեստագէտ
Ծնողներ հայր՝ Յովհաննէս Թումանեան[1], մայր՝ Օլգա Թումանյան?

Արտաւազդ Թումանեան (23 Նոյեմբեր 1894(1894-11-23), Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն - 23 Նոյեմբեր 1918(1918-11-23), Վան, Վանի Նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն[2] - 1918, Վան[3]), հայ արուեստագէտ, նկարիչ, դերասան, գրող: Բանաստեղծ Յովհաննէս Թումանեանի որդին:

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Թումանեանի ընտանիքը

Արտաւազդ Թումանեանը ծնած է 23 Նոյեմբեր 1894-ին, Թիֆլիս[2]: Ուսանած է Լիսիցեան մասնաւոր վարժարանէն ներս, ապա Ներսիսեան դպրոցը, որ այդպէս ալ չէ աւարտած, այնուհետեւ ուսանած է նկարչութեան եւ քանդակագործութեան ուսումնարանէն ներս: Կերպարուեստի առաջին դասերը առած է նկարիչ Եղիշէ Թադեւոսեանէն: Արուեստի նկատմամբ սէրը Արտաւազդին կը հասցնէ Մոսկուա՝ Պ. Ի. Կելինի նկարչական արուեստանոցմէն ներս սորվելու[2]: Նուարդ Թումանեանն իր «Յուշեր եւ զրոյցներ» գիրքին մէջ եղբօր մասին կ՛ըսէ․

Արտիկը, որ եօթ-ութ տարեկան էր, նկարչական շնորհք ունէր... ստուարաթղթի վրայ կիպարիսների շարք էր նկարել, հայրիկի անուանակոչութեան օրը՝ Յունուարի 14-ին նուիրեց նրան: Հայրիկը յուզուած էր:
- Նուարդ Թումանեան, «Յուշեր եւ զրոյցներ» գիրքիէն


Գրական գործունէութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մանուկ հասակէն հակում ունէր գրականութեան հանդէպ. գրած է փոքրածաւալ բանաստեղծութիւններ, երգիծական պատմութիւններ, ապա անոնք զետեղած ինքնուրոյն ստեղծած գիրքերուն մէջ։ Թարգմանութիւններու եւ փոխադրութիւններու հեղինակ է, 13 տարեկանին կատարած է Դ. Մամին-Սիպիրեակի «Քաջ նապաստակը» հեքիաթի թարգմանութիւնը, որ 1907-ին տպագրուած է «Հասկեր» ամսագրին մէջ։ Արտիկի գեղանկարչական քանի մը աշխատանքներ, չափածոյ, արձակ գործեր, արուեստաբանական վերլուծութիւններ եւ յօդուածներ, նաեւ թատերգութիւններ Լիոնարտօ տա Վինչիի, Վան Տէյքի, Տիցիանի, Ռուբենսի եւ այլնի մասին պահպանուած են: «Վան Տէյք» թատերգութիւնը 1911-ին տպագրուած է «Հասկեր»ի, իսկ «Ռուբենսը»՝ «Պատանի»ի մէջ։ Թատերգութիւններէն մէկ քանին բեմադրուած են: Դսեղի մէջ բեմադրուած է նաեւ Արտաւազդի կողմէ թատգրութեան վերածուած «Գիքորը» պատմուածքը, որու ժամանակ խաղացած է իր եղբօր՝ Համլիկի հետ: Բեմադրութեան ներկայ եղած Յովհաննէս Թումանեանը[4]:

Ըստ «Յիշատակարանի»՝ Արտաւազդը սկսնակ գրողներու առաջին համագումարի նախաձեռնողն էր[5]: 1914-ին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ վերադարձած է Թիֆլիս եւ զօրակոչուած բանակ, որմէ ետք կամաւոր աշխատած է «Միջազգային Կարմիր խաչի Համառուսական քաղաքների միութիւն» կովկասեան կոմիտէին մէջ։ Արտաւազդը 23 Ապրիլ 1915-ին կայացած առաջին խորհրդակցական ժողովի քարտուղարը եղած է, որու ժամանակ անդրադարձած են Արեւմտեան Հայաստանի մէջ տեղի ունեցող իրադարձութիւններուն[6]: «Միջազգային Կարմիր խաչի Յամառուսական քաղաքների միութիւն» կովկասեան կոմիտէին մէջ աշխատելու առաջին տարիներուն գործունէութիւն ծաւալած է Իգդիրի, Ջուղայի, հիմնադրած է «Սննդատու կայաններ», ժամանակաւոր իջեւանատուներ, բուժսանիտարական կէտեր, ապա 1916-ին նշանակուած է լիազօր ներկայացուցիչ Վանի շրջանին մէջ[7]: 1917-ին` Վանի մէջ եղած ժամանակ, Արտիկը մասնակցած է գիտնականներ Նիկողայոս Ատոնցի եւ Ա․ Քալանթարեանի հնագիտական արշաւախումբի աշխատանքներուն: Ուսումնասիրելով Աղթամարի ձեռագրերը՝ յայտնաբերած է Գրիգորիս Գեղեցիկի տաղերը[8], արտագրած՝ փրկելով զանոնք ոչնչացումէ:

Ան մտերիմ յարաբերութիւններ ունեցած է անգլուհի Էլիզապէթ Արմսթրոնկի հետ, որ «Միջազգային Կարմիր Խաչի» գթութեան քոյր էր։ Վերջինս Արտաւազդին կը սորվեցնէր անգլերէն: Անոնց նամակագրութիւնը ընդհատուած է Արտաւազդի մահով[9]:

Մահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Արտաւազդ Թումանեանը մահացած է 23 Նոյեմբեր 1918-ին՝ Վանի երկրորդ նահանջի ժամանակ վերջնապահ փոքրաթիւ խումբի կազմին մէջ։ Մահուան լուրը Թումանեանը իմացած է 3 Դեկտեմբեր 1918-ի առաւօտեան[10]:

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA656656858&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=00042366&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7Eb817f11
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-7 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
  3. ↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.- 15 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
  4. ↑ Թումանեանի զաւակները: Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-7-8 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
  5. ↑ Թումանեանի զաւակները: Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-10 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
  6. ↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-12 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
  7. ↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-13 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
  8. ↑ Տազ ազնիւ (Գեղեցիկ Գրիգորիսի)
  9. ↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-14 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
  10. ↑ Թումանեանի զաւակները:Արտաւազդ Թումանեան. նամականի.- Եր.: «Մուղնի», Յովհաննէս Թումանեանի թանգարան, 2013.-15 էջ.- (Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար): 
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Արտաւազդ_Թումանեան&oldid=171894» էջէն