Մինոասեան քաղաքակրթութիւն

Մինոասեան քաղաքակրթութիւն (յուն․՝ Μινωικός πολιτισμός), Պղնձադարի մշակոյթ, որ զարգացաւ Կրետէի եւ Էգէական ծովուն կարգ մը կղզիներու մէջ․ ծաղկեցաւ Ք․Ա․ 3000 մինչեւ Ք․Ա․ 1450։ Կը ներկայացնէ Եւրոպայի առաջին առաջացեալ մշակոյթը։

Տեղեկութիւններ

Անուանում

Մինոասեան անունը յառաջացած է Կրետէի Մինոաս առասպելական թագաւորէն։ ժամանակակից սահմանում է, տրուած ԺԹ․ դարու բրիտանացի Արթուր Էվանս (1851-1941) հնագէտէն։ Սակայն Քարլ Հոյք այս անունը արդէն գործածած է 1825-ին «Das Minoische Kreta» (Մինոասեան Կրետէ) գիրքին մէջ։

Քաղաքակրթութեան բարգաւաճում

Կրետէն արեւելեան Միջերկրականի կղզի է։ Լեռնային է եւ մշակման տարածքները սահմանափակ են։ Մինոասեան քաղաքակրթութիւնը իր ծաղկման շրջանին Կրետէէն դուրս կը տարածուի․ հարաւային Էգէականի կղզիներուն եւ Կիպրոս։

Մինոասեան քաղաքակրթութիւնը, ըստ հնագէտներու ուսոմնասիրութիւններուն կ՛ ընդգրկէ Ք․Ա․3000 – Ք․Ա․ 1600 ժամանակաշրանը։ Գլխաւոր եղելութիւնները որ զայն կը յատկանշեն հետեւեալներն են՝ ըստ Եգիպտական թուագրուած իրերու․-

Քնոսոսի վարչական կեդրոն՝ պալատ, կառուցումը Ք․Ա․1900-ին,
Սանթորինիի հրաբուխի ժայթքումը՝ Ք․Ա․ 1613,
Սուր ու դաշոյն, գտնուած Մալիա, Կրետէ․ Ք․Ա․ 1800 - 1700
Կրետէի գրաւումը Միկինացիներէն,
Քնոսոսին կործանումը՝ Ք․Ա․1370։

Կրետէի տարածքին բարգաւաճած են մօտաւորապէս 100 մինոասեան քաղաքներ։ Մինոասեան քաղաքակրթութիւնը ըստ Արթուր Էվանս եւ Նիքոլաոս Փլաթոնաս հնագէտներուն կը բաժնուի 4 ժամանակաշրջաններու․-

Ք․Ա․ -3500 – Ք․Ա․ 1900 Նախապալատական շրջան
Ք․Ա․ 1900 – Ք․Ա․ 1750 Հին պալատի շրջան
Ք․Ա․ 1750 – Ք․Ա․ 1500 Նոր պալատի շրջան
Ք․Ա․ 1500 – Ք․Ա․ 1100 Պալատի վերջնական շրջան

Էվանս, Մինոաս առասպելական թագաւորին հետ կը կապէ Քնոսոսի լաբիւրինթոսին եւ մարդացուլին։

Պատկերասրահ

Քնոսոսի պալատը․․․
Քնոսոսի պալատ
Քնոսոսի պալատ, դլփիններու սրահը
Քնոսոս, պալատին աստիճանները
Քնոսոսի պալատ, դատարանը
Քնոսոս պալատը
Քնոսոս պալատի սրբավայրը
Քնոսոս պալատ, դպրոցը
Ֆեսթոսի մինոասեան պալատը, հարաւային Կրետէ, Իրաքլիոնի հարաւը
Քնոսոսի պալատ, ջրուղիներ
Մոհլոս, արեւելեան Կրետէ․ մինոասեան պալատի հնավայր
Ֆուրնու Քորիֆի, Կրետէ, մինոասեան բնակավայրի հնավայր
Քիրղոս-Միրդոս մինոասեան հնավայր, հարաւ-արեւելեան Կրետէ
Զաքրոսի մինոասեան պալատ, արեւելեան Կրետէ
Փեթրա մինոասեան հնավայր, արեւելեան Կրետէ
Ֆուրնի․ մինոասեան հնավայր, կեդրոնական Կրետէ
Փրեսոս․ մինոասեան Աքրոփոլիս, արեւելեան Կրետէ
Փսիրա կղզիակ․ մինոասեան հնավայր, արեւելեան Կրետէ
Րուսոլաքոս, ԱՓալեքասթրօ, մինոասեան հնավայրի աւերակներ, Կրետէի հիւսիս-արեւելեան ծայրամաս
Մինոասեան ագարակատուն, հիւսիս-կեդրոնական Կրետէ, Իրաքլիոնի մօտ
Ղուվես քարայր, պաշտամունքի վայր, Իրաքլիոնի արեւելքը
Մալեմէ, Կրետէ, մինոասեան դամբարան
Սթիլոս․ մինոասեան կամարաձեւ դամբարան
Թիլիսոս մինոասեան հին քաղաքը, Իրաքլիոնի մօտ, հարաւ-արեւմուտքը
Վասիլիքի հնագիտական վայր, Իերափեթրա, արեւելեան Կրետէ
Վաթիփեթրօ մինոասեան հնավայր, կեդրոնական Կրետէ
Զոմինթոս հնագիտական վայր, կեդրոնական լեռնային Կրետէ
Զու ․մինոասեան հնավայր, արեւելեան Կրետէ
Քամարա հին մինոասեան քաղաքի աւերակներ, Այիոս Նիքոլաոս, արեւելեան Կրետէ
Քումասա․ մինոասեան նախապալատեան շրջանի գերեզմանատուն, հարաւային Կրետէ
Քոմոս հնավայր, հարաւային Կրետէ, Թիմպաքիին մօտերը
Քնոսոս պալատը
Քնոսոսի պալատը
Արմենի գիւղը յայտնաբերուած մինոասեան շրջանի գերեզմանատուն

Հին վերագրումներ

Օմիրոսի (Հոմերոս) Ոդիսականին մէջ կը նշուի թէ այդ ժամանակաշրջանին Կրետէ բաւական խիտ բնակուած է․ հագներգութիւն 19, Ոդիսական^[1], Ստրապոն՝ 10․4․9^[2]։

Մինոասեան ծովային իշխանութիւն

Մեր ժամանակակից շրջանին եղած հնագիտական յայտնաբերումները կը վկայեն թէ Մինոասեան քաղաքակրթութիւնը այդքան ալ խաղաղասէր չէ եղած ինչպէս էվանս կը հաւատար։ Յայտնաբերուած են ամրոց-բնակավայրեր, զէնքեր, ինչպէս նաեւ որմանկարներ ռազմական նիւթով։

Մինոասցիները հիմնած էին տարածուն ծովային իշխանութիւնը մը, շնորհիւ իրենց նաւատորմիղին։ Թուքիտիտիս այդ կը նշէ, շեշտելով թէ․- «Մինոաս ունէր հզօր ռազմական ծովուժ, որ տարածուած էր յունական ծովուն։ Ան կը գրաւէ Քիքլատես կղզիները, գաղթօճախներ կը հիմնէ՝ Քարեսներուն վռնտելէ ետք։ Ծովերը ծովահէններէն կը մաքրագործէ, որպէսզի նաւագնացութիւնը դէպի կղզիները ապահով ըլլայ։» Յունարէն բնագիրը՝

Ο Μίνως, εξ όσων κατά παράδοσιν γνωρίζομεν, πρώτος απέκτησε πολεμικόν ναυτικόν, και εκυριάρχησεν επί του μεγαλυτέρου μέρους της θαλάσσης, η οποία ονομάζεται σήμερον Ελληνική. Κατακτήσας τας Κυκλάδας νήσους, ίδρυσεν αποικίας εις τας περισσοτέρας από αυτάς, αφού εξεδίωξε τους Κάρας και εγκατέστησε τους υιούς του ως κυβερνήτας. Ως εκ τούτου και την πειρατείαν φυσικά κατεδίωκεν όσον ημπορούσεν από την θάλασσαν αυτήν, διά να περιέρχωνται εις αυτόν ασφαλέστερον τα εισοδήματα των νήσων. ^[3]

Մինոասեան Դասակարգերը

Թագաւորը որ Մինոաս կը կոչուէր երկրին տէրն էր․ ան ունէր օրէնսդրական եւ վարչական իշխանութիւնը։ Ազնուականները դատարանը կը կազմէին եւ հաւանաբար թագաւորին խորհրդատուներն էին։ Կային նաեւ պալատի պաշտօնեաները՝ քարտուղար, հարկահաւաք, եւայլն։ Տաճարներուն մէջ կային տղամարդիկ եւ կիներ։

Բնակչութեան մնացեալ մասը հողագործութեամբ եւ անասնապահութեամբ կը զբաղէր։ Բնակիչները նաեւ արհեստագէտներ էին, որոնք կ՛ աշխատէին պալատներուն մէջ։

Մինոասեան արուեստ

Տես բուն արձանագրութիւն՝ Մինոասեան արուեստ

^[4] ^[5] ^[6] ^[7] ^[8] ^[9] ^[10] ^[11] ^[12] ^[13]

Ծանօթագրութիւններ

↑ հագներգութիւն 19, Ոդիսական https://el.wikisource.org/wiki/%CE%9F%CE%B4%CF%8D%CF%83%CF%83%CE%B5%CE%B9%CE%B1/%CF%84#v170
↑ Ստրապոն 10-4․5 https://web.archive.org/web/20200927013153/http://perseus.uchicago.edu/perseus-cgi/citequery3.pl?dbname=GreekTexts&getid=0&query=Str.%2010.4.7
↑ https://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/contents.htm Թուքիտիտիս, գիրք Ա․ թարգմ․ Էլ․ Վենիզելոս
↑ oxfordbibliographies - Հին Յունաստան․ Անկելոս Հանիոթիս, Անտոնիս Քոցոնաս(անգլերէն)
↑ Հին Յունաստան - Մինոասեան Կրետէ (անգլերէն)
↑ Մինոասեան Կրետէ(յունարէն)
↑ Ստրապոն 10-4․5(յունարէն)
↑ Թուքիտիտիս Պատմութիւն․ Էլ․ Վենիզելոսի թարգմանութիւն, Մինոաս եւ Ծովահէնութիւն(յունարէն)
↑ Մինոասեան Կրետէ․ Պալատականները(յունարէն)
↑ հագներգութիւն 19, Ոդիսական(յունարէն)
↑ հագներգութիւն 19, Ոդիսական(անգլերէն)
↑ Ստրապոն, Մինոասեան Կրետէին մասին՝ հատուած 10․4․5(յունարէն)
↑ Մինոասեան Կրետէ, տեսերիզ(յունարէն)

[1] հագներգութիւն 19, Ոդիսական https://el.wikisource.org/wiki/%CE%9F%CE%B4%CF%8D%CF%83%CF%83%CE%B5%CE%B9%CE%B1/%CF%84#v170

[2] Ստրապոն 10-4․5 https://web.archive.org/web/20200927013153/http://perseus.uchicago.edu/perseus-cgi/citequery3.pl?dbname=GreekTexts&getid=0&query=Str.%2010.4.7

[3] ttps://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/contents.htm Թուքիտիտիս, գիրք Ա․ թարգմ․ Էլ․ Վենիզելոս

[4] xfordbibliographies - Հին Յունաստան․ Անկելոս Հանիոթիս, Անտոնիս Քոցոնաս(անգլերէն)

[5] Հին Յունաստան - Մինոասեան Կրետէ (անգլերէն)

[6] Մինոասեան Կրետէ(յունարէն)

[7] Ստրապոն 10-4․5(յունարէն)

[8] Թուքիտիտիս Պատմութիւն․ Էլ․ Վենիզելոսի թարգմանութիւն, Մինոաս եւ Ծովահէնութիւն(յունարէն)

[9] Մինոասեան Կրետէ․ Պալատականները(յունարէն)

[10] հագներգութիւն 19, Ոդիսական(յունարէն)

[11] հագներգութիւն 19, Ոդիսական(անգլերէն)

[12] Ստրապոն, Մինոասեան Կրետէին մասին՝ հատուած 10․4․5(յունարէն)

[13] Մինոասեան Կրետէ, տեսերիզ(յունարէն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]