Օշական Գիւղ

Բնակավայր
Օշական Գիւղ
Երկիր	Հայաստան  Սասանեան Պարսկաստան
Առաջին յիշատակում	4 դար
ԲԾՄ	1020 մեթր
Պաշտօնական լեզու	հայերէն
Բնակչութիւն	611 մարդ (1831), 1454 մարդ (1873), 2244 մարդ (1897), 2909 մարդ (1926), 3373 մարդ (1939), 3934 մարդ (1959), 5044 մարդ (1979), 4476 մարդ (1970), 5571 մարդ (1989), 5106 մարդ (2001), 4780 մարդ (2011), 5962 մարդ (2012)
Կը գտնուի ափին	Քասախ գետ
Ժամային գօտի	UTC+4։00
Պաշտօնական կայքէջ	oshakan.weebly.com

Օշական, գիւղ Արագածոտնի մարզին մէջ՝ Աշտարակ քաղաքէն 3 քմ. հարաւ-արեւմուտք։ Նախապէս կոչուած է Յուշական, Ուշագան, Ուշական, Օշագան։

Համայնքի մակերեսը կը կազմէ 16,96 քմ², իսկ բնակչութիւնը՝ 5962 մարդ։ Համայնքը սահմանակից է Ոսկեվազ, Աշտարակ, Սասունիկ, Դաշտ համայնքներու վարչական տարածքներուն։

Պատմութիւն

Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի

Ըստ աւանդութեան՝ Նոյ նահապետն ու իր ընտանիքը Մասիսի գագաթէն իջնելնուն պէս կը տեսնեն Օշականը՝ ջուրէն ազատած ու կը բացագանչեն. «Օշ ական», որ կը նշանակէ «Երանի մեր աչքերուն»: Գտնուելով Արշակունիներու արքայական ոստանին մէջ, Օշականը դարձած է իրենց սեփականութիւնը։ Ըստ Կորիւնի՝ Օշականի մէջ կը գտնուի գերեզմանատուն, ուր կը թաղուէին քրիստոնէական հաւատքի համար նահատակուածները։ Վահան Ամատունի իշխանը իր ուսուցիչ Մեսրոպ Մաշտոցի դին Էջմիածինէն կը տեղափոխէ Օշական, ուր անոր աճիւնը կը յանձնուի հողին։ Երեք տարի ետք՝ 442-443-ին գերեզմանին վրայ կը կառուցեն եկեղեցի-դամբարանը, որ 1875-1879 եկեղեցւոյ կը վերածուի։ Գիւղի շրջակայքը կը գտնուի Ք.ա. 7-5-րդ դարերուն կառուցուած Օշականի բերդ-ամրոցի աւերակները։

Արագածոտնը վաղ միջնադարուն Ամատունիներու նախարարական տան եպիսկոպոսներու տեսչութեան տակ էր։ Օշականը Ամատունի նախարարներու կեդրոն դարձած է հայոց թագաւոր Խոսրով Բ. Արշակունիի օրով (330-338):

Օշականը՝ որպէս բերդ, առաջին անգամ յիշատակուած է պատմիչ Փաւստոս Բիւզանդացիի կողմէ, 4-րդ դարու առաջին կիսուն պատահած անցուդարձերու կապակցութեամբ։ Գտնուելով Արշակունիներու արքայական ոստանին մէջ՝ Օշականը դարձած է անոնց սեփականութիւնը։ 336-ին Մազքթաց Սանեսան թագաւորի դէմ կռիւներուն ցուցաբերած սխրագործութիւններուն համար, հայոց թագաւոր Խոսրով Բ. Կոտակը զայն ընծայած է Վահան Ամատունիի։ Վկայութիւններ կան, որ Մեսրոպ Մաշտոցը Օշականի մէջ հիմնադրած է դպրոց։ Ամատունիներու նախաձեռնութեամբ Մեսրոպ Մաշտոց թաղուած է Օշականի մէջ․ 442-ին: Անոր գերեզմանին վրայ կառուցուած է գմբէթաւոր կլոր եկեղեցի։ Իր կառոյցներով եւ բերքառատ այգիներով Օշականը յետագային եղած է Հայաստանի նշանաւոր գիւղերէն մէկը։

Օշականի ճակատամարտ 336 թ.

Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցիի բակին մէջ գտնուող հայոց այբուբենին նուիրուած խաչքարերը

Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցին

Խորան լուսոյ, Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի

Օշականի ճակատամարտը տեղի ունեցած է 336-ին, Մազքթաց Արշակունիներու եւ Մեծ Հայքի Արշակունեաց թագաւորութեան բանակներուն միջեւ։ Սասանեան Պարսկաստանի դրդմամբ Կովկասեան վաչկատուն ցեղերէն (հոներ, փոխեր) կազմուած բանակով մազքթաց արքայ Սանեսանը, ցանկանալով տիրել հայոց գահին, 335-ին կ'արշաւէ Հայաստան եւ կը գրաւէ Մեծ Հայքի մայրաքաղաք Վաղարշապատը: Ճակատամարտը վերջ կը գտնէ հայոց զօրքի յաղթանակով։

Օշականի ճակատամարտ 1827 թ.

Աւելի ուշ, Օշականի մէջ ճակատամարտ մը եւս տեղի ունեցած է՝ հայ-ռուսական եւ պարսկական զօրքերուն միջեւ 17 Օգոստոս 1827 թ.-ին։ Ճակատամարտը աւարտած է հայ-ռուսական զօրքերու յաղթանակով։ 1827-ի գարնան Երմոլովին փոխարինած գեներալ Իւան Բասքեւիչի գլխաւորութեամբ վերսկսան պատերազմական գործողութիւնները։ Ապրիլի սկիզբը ռուսական բանակի առաջապահ զօրամասը շարժեցաւ դէպի Երեւան եւ նոյն ամսուան կիսուն առանց դիմադրութեան գրաւեց Էջմիածինը: Շուտով անձնատուր եղաւ նաեւ Նախիջեւանի խանը։ Արաքսի ափին գտնուող Ապասապատ բերդը գրաւելու համար, կատաղի մարտերուն պարսիկները ջախջախիչ պարտութիւն կրեցին։

Հայ առաքելական եկեղեցւոյ Արագածոտնի թեմի առաջնորդարան

Հիմնուած է Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Ա. Քեսապցիի կոնդակով՝ 30 Մայիս 1996-ին։ Առաջնորդանիստը Օշականի Ս. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցին է, որ հայոց ազգային գլխաւոր սրբավայրերէն է (այստեղ ամփոփուած է Մեսրոպ Մաշտոցի աճիւնը)։ Արագածոտնի թեմը կ'ընդգրկէ ՀՀ Արագածոտնի մարզը (պատմական Այրարատ նահանգի Արագածոտն ու Նիգ գաւառներու մեծ մասը)։ Թեմի տարածքը տարբեր ժամանակներուն ենթարկուած է տարբեր եպիսկոպոսական աթոռներու։

Արագածոտնի թեմի գործող վանքերն ու եկեղեցիներն են՝ Օշականի Սբ. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի, Աշտարակի Սբ. Մարինէ եկեղեցի, Սբ. Սարգիս եկեղեցի, Ապարանի Սբ. Խաչ եկեղեցի, Թալինի Սբ. Աստուածածինը, Կարբիի Սբ. Աստուածածին եկեղեցի, Կոշի Սբ. ԳԷորգ եկեղեցի, Մաստարայի Սբ. Յովհաննէս եկեղեցի, Մուղնու Սբ. Գէորգ եկեղեցի ու Սաղմոսավանքը: Օշականի մէջ Սբ. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցւոյ կողքին կը գործէ անոր անունը կրող դպրատունը։ Թեմը հրատարակած է «Շողակն» (1998–2000), 2000 թուականէն՝ «Արագածոտն» պարբերականները։ Գիւղին մէջ կը գործէ Խրիմեան կրթօճախը հովանաւորութեամբ Արագածոտնի թեմի եւ ամերիկահայ բարերարներ՝ Սիլվա եւ Իրմա Տէր-Ստեփանեաններու։ Արագածոտնի թեմի առաջնորդական տեղապահն էր Վազգէն վրդ. Միրզախանեանը (1999-էն)։ Այժմ այդ պաշտօնը կը վարէ է Գերաշնորհ Տ. Մկրտիչ եպս. Պռոշեանը:

Պատմաճարտարապետական յուշարձաններ

Հիմնական յօդուած՝ Օշականի պատմութեան եւ մշակոյթի անշարժ յուշարձաններու ցանկ (Արագածոտնի մարզ)։

Ս. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցին կը գտնուի Օշական գիւղին մէջ։ Մեսրոպ Մաշտոցի մահէն ետք հազարապետ Վահան Ամատունին եւ զօրավար Հմայակ Մամիկոնեանը անոր մարմինը կը տեղափոխեն Օշական, ուր երեք տարի ետք՝ 443-ին Վահան Ամատունին մատուռ կը կառուցէ։ Անոր յիշատակը յարգելու համար Յովսէփ Ա. Հողոցմեցի կաթողիկոսը կը յանձնարարէ Կորիւնին գրել Մեսրոպ Մաշտոցի կեանքին ու գործին մասին։ 1875-1879 թուականներուն Գէորգ Դ. կաթողիկոսը հին մատուռի վայրը նոր պազիլիք օրինակի եկեղեցի կը կառուցէ:

Մանկանոց կամ Սուրբ Սիոն եկեղեցի

Թուխ Մանուկ մատուռը

«Դիդի կոնդ». Օշականի տարածքը հարուստ է հնագիտական յուշարձաններով։ Քասախ գետի ձախ ափին գտնուած են խոշոր քարերով շարուած քանի մը տասնեակ դամբարանախցեր։ Գիւղի կեդրոնը գտնուող «Դիդի կոնդ» բլուրի առանձին հատուածներուն մէջ կան տարբեր դարաշրջաններու յուշարձանախմբեր։ Բլուրի գագաթին պեղուած է Ք.ա. 6-5-րդ դարերու 0,25 հա տարածքով քառանկիւն ամրոց։ 2,5-2,65 մ. հաստութեամբ արտաքին պատերը շարուած են տուֆէ խոշոր քարեր, ամրացուած կաւէ շաղախով։ Ամրոցի ներսը (բաժնուած է հիւսիսէն-հարաւ անցնող միջնապատով) կան նկուղային եւ բնակելի շարք մը շինութիւններ։ Բլուրի հիւսիսային լանջին եւ ստորոտին Ք.ա. 7-րդ դարուն հիմնուած պալատական 5 համալիրներէն ներկայիս պեղուած է առաջինը եւ երկրորդին մէկ մասը՝ բաղկացած 40 սենեակներէ, սրահներէ եւ տաճարներէ։ Պեղումներու ընթացքին գտնուած են մեծ քանակութեամբ խեցեղէն, քարէ գործիքներ, զարդեր, կուռքեր եւ 100-է աւելի արձաններ։

Այս համալիրներու փլատակներուն վրայ կը գտնուէր Ք.ա. 3-րդ դարուն հին դամբարանադաշտ, որ գոյատեւած է մինչեւ II դար։ Բլուրի արեւելեան, հարաւային եւ մասամբ հիւսիսային լանջերուն սփռուած են երկաթի դարու եւ ուրարտական 1000-է աւելի դամբարան, որոնցմէ պեղուած են շուրջ 70 կրոմլեխներ, քարարկղեր եւ խոշոր դամբարանախցեր։ Յայտնաբերուած են մեծ քանակութեամբ գործիքներ, զէնքեր, ոսկիէ, արծաթէ, պրոնզէ զարդեր, ակատէ, սարդիոնէ ուլունքներ, բազմատեսակ խեցեղէն եւ փայտէ զանազան իրեր։

Բլուրի արեւմտեան լանջին կը գտնուի միջնադարեան դամբարանադաշտը (տապանաքարերու վրայ պահպանուած են արձանագրութիւններ, բարձրաքանդակներ եւ բազմաթիւ խաչքարեր)։ Յայտնաբերուած նիւթերու մէկ մասը ցուցադրուած է ՀՀ պատմութեան թանգարանին մէջ։ Բլուրին վրայ կը գտնուի Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ մատուռը: Զայն համարելով 12-14-րդ դարերու կառոյց, ճարտարապետ Թորոս Թորամանեանը իր «Հայկական ճարտարապետութիւն» աշխատութեան մէջ մատուռը կ'անուանէ Թուխ Մանուկ: Ան կը գտնուի բիայնական ամրոցին մէջ, որմէ կ'ենթադրուի թէ անոր տեղ եղած է աւելի հին սրբատեղի, որուն հիմքերուն վրայ կառուցուած է մատուռը:

Ամէն տարուայ կրկնազարդի օրը՝ Յիսուս Քրիստոսի Յարութեան օրը՝ Զատիկին յաջորդող Կիրակին, Կոնդի ուխտն է:

Օշականի մուտքին մօտ Մեսրոպ Մաշտոցի ծննդեան 1600-ամեակին առթիւ կանգնած է յուշարձան (1962), բացուած գիրքի նմանող երկու յուշասալեր, որոնցմէ ձախակողմեանին վրայ քանդակուած է հայերէն այբուբենը։ Օշականէն հիւսիս-արեւելք «Մանկանոց» կոչուող վայրին մէջ կը գտնուի 7-րդ դարու Սուրբ Սիոն եկեղեցին։

Օշականին մէջ կանգուն է վաղ միջնադարեան ինքնատիպ կոթող (6-7-րդ դարեր), որ աւանդաբար կը համարուի Մորիկ կայսեր կամ անոր մօր գերեզմանաքարը։

Օշականի եւ անոր շուրջ կը գտնուին Թադէոս առաքեալ, Սուրբ Գրիգոր, Սուրբ Սարգիս, վիմափոր Սուրբ Աստուածածին, Թուխ Մանուկ մատուռները (13-րդ դար):

Աշխարհագրութիւն

Քասախ գետը

Գիւղը կը գտնուի Քասախ գետի հովիտին մէջ, ծովի մակարդակէն 1020 մ. բարձրութեան վրայ։ Քասախ գետը գիւղը կը բաժնէ 2 մասի։ Կլիման մերձարեւադարձային, չոր ցամաքային է, շոգ ու չորային ամառներով, չափաւոր ցուրտ ձմեռներով։ Յուլիսին միջին ջերմաստիճանը կը տատանի 25-26°C միջեւ, Յունուարին՝ -4°C է։ Տարեկան մթնոլորտային տեղումները կը կազմեն 350 մմ.։ Գիւղին մէջ կը գտնուի Դիդի Կոնդ կոչուած բլուրը, որ առաջացած է լաւային գոյացումներէ:

Բնակչութիւն

Դիդի Կոնդի բարձունքին գտնուող գերեզմանաքարերը

2012-ին կանայք կը կազմէին 53%, տղամարդիկ՝ 47%: Բնակչութեան մէջ մինչ աշխատունակները կը կազմեն 26%, աշխատունակները՝ 58%, հետաշխատունակները՝ 16%:

Կրթութիւն եւ մշակոյթ

Գիւղին մէջ կը գործեն 2 դպրոց՝ Մեսրոպ Մաշտոցի անուան միջնակարգ դպրոցը (տնօրէն՝ Լ. Մելիքեան) եւ Փայլակ Բաբկենեանի անուան հիմնական դպրոցը (տնօրէն՝ Ս. Յովնանեան), երաժշտական դպրոց, Ժորա Աբէլեանի անուան համայնքային գրադարան, 2 մանկապարտէզ՝ «Գայանէ» (տնօրէն՝ Ռ. Մելիքեան) եւ «Անահիտ» (տնօրէն՝ Ա. Ներսիսեան), կապի հանգոյց, հիմնովին վերանորոգուած բուժկէտ, մշակոյթի պալատ (տնօրէն՝ Ա. Ամիրբեկեան), Խրիմեան կրթօճախ (տնօրէն՝ Կարինէ Սարգսեան), Անժելա Շահնաբադեանի անուան ժողովրդական պարերու համոյթ (ղեկավար՝ Արմէն Մուշեղեան), լատինամերիկեան պարերու համոյթ (ղեկավար՝ Մագա Ոսկանեան), թէքուանտոյի խմբակ (ղեկավար՝ Արայիկ Աւետիսեան), մանկական առողջարան։ Գիւղը ունի 2125 տնտեսութիւն։

Օշականի վարչական բաժանում

Հին թաղեր

1. Խերեսի թաղ
2. Մոծակի դիք
3. Չոլչոլանի թաղ
4. Դպրոցի թաղ
5. Մատուռի թաղ
6. Ոսկեվազի քուչա
7. Ժամի թաղ
8. Քարեկալ
9. Արեգունիք
10. Թթենուտ
11. Ղըռ
12. Մանկանոց

Նոր փողոցներ

1. Մեսրոպ Մաշտոցի փողոց
2. Վահան Ամատունու փողոց
3. Միսաք Յովհաննիսեան փողոց
4. Այգեստանի փողոց
5. Հոկտեմբերեան փողոց
6. Միքայէլ Նալպանտեան փողոց
7. Ձախ ափ
8. Դպրոցականների փողոց

Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքին օշականցիներու դերը

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Օշականէն ռազմաճակատ մեկնած են 658 օշականցիներ. մարտական գործողութիւններուն մասնակցած են 632-ը, զոհուած՝ 273-ը։ Անոնց յիշատակը յաւերժացնելու համար յայտնի լրագրող Խաչիկ Յովհաննիսեանի նախաձեռնութեամբ եւ ճարտարապետ Տիրան Մարութեանի գծագրով 1987-ին կը սկսի հայրենական մեծ պատերազին զոհուած օշականցիներուն նուիրուած յուշակոթողի շինարարութիւնը, որուն բացումը կը կատարուի 1998 թուականին։ Ամէն տարի, 9 Մայիսին, օշականցիները իրենց յարգանքի տուրքը կը մատուցեն իրենց հերոս նախնիներու յիշատակին։

Տեղական ինքնակառավարում

Օշական համայնքի ղեկավար մարմինը գիւղապետարանն է՝ համայնքի ղեկավարով եւ աւագանիի 11 անդամներով։ Խորհրդային շրջանին գիւղի բնակչութեան հարցերով կը զբաղէր գիւղխորհուրդը (կազմուած 41 պատգամաւորներէ, որոնք կ'ընտրէին գիւղխորհուրդի նախագահը). գիւղատնտեսական եւ արդիւնաբերական գործունէութիւնը ղեկավարած է ընդհանուր տնտեսութեան տնօրէնը, 1963 թուականէն՝ սովետական տնտեսութեան տնօրէնը։

Օշականի գիւղապետները յետխորհրդային շրջանին

Գիւղապետ	Տարի
Գնել Յովակիմեան	1991-1993
Մեսրոպ Աւագեան	1993-1996
Գոռ Գալոյեան	1996-1999
Արամ Ներսիսեան	1999-

2012-էն Համայնքի ղեկավար՝ Արամ Ներսիսեան

Աւագանիի անդամներ՝

1.- Յասմիկ Գիւլնազարեան

2.- Սուրէն Ներսիսեան

3.- Մրազ Նասիրեան

4.- Սոնա Պատալեան

5.- Վարդան Ամիրբէկեան

6.- Մարատ Ադամեան

7.- Աբօ Աբէլեան

8.- Մարատ Աւետիսեան

9.- Հայկ Աբրահամեան

10.- Ալպերթ Պօղոսեան

11.- Տիգրան Ղազարեան

Աղբիւրներ

• ՀՀ ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ՊԱՏՄԱԱՇԽԱՐՀԱԳՐԱԿԱՆ ԵՒ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
• ՕՇԱԿԱՆ. ԾԱՆՕԹԱՆԱՆՔ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՔԱՂԱՔՆԵՐՈՒՆ ԵՒ ԳԻՒՂԵՐՈՒՆ (ԼՈՒՍԱՆԿԱՐՆԵՐ) Archived 2017-05-03 at the Wayback Machine.
• ՕՇԱԿԱՆ Archived 2019-09-23 at the Wayback Machine.