Սմբատ Բիւրատ
| Սմբատ Բիւրատ | |
|---|---|
 | |
| Ծննդեան անուն | Սմբատ Տէր Ղազարեան |
| Ծնած է | 15 Մարտ 1862[1] |
| Ծննդավայր | Զէյթուն, Դիարբեքիրի վիլայեթ, Օսմանեան Կայսրութիւն |
| Մահացած է | 26 Ապրիլ 1915[1] (53 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Այաշ, Օսմանեան Կայսրութիւն |
| Քաղաքացիութիւն |
.svg){kind=small} Օսմանեան Կայսրութիւն |
| Ազգութիւն | Հայ[2] |
| Ուսումնավայր |
Երուսաղէմի Ժառանգաւորաց վարժարան Փարիզի Համալսարան |
| Մասնագիտութիւն | արձակագիր, հրապարակախօս, հասարակական գործիչ, Խմբագիր, լրագրող |
| Աշխատավայր |
Փիւնիկ Նոր օր Մանզումէի Էֆքեար |
Սմբատ Բիւրատ (15 Մարտ 1862[1], Զէյթուն, Դիարբեքիրի վիլայեթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 26 Ապրիլ 1915[1], Այաշ, Օսմանեան Կայսրութիւն), Հայ մտաւորական մըն էր, գրագէտ եւ հասարակական գործիչ։ Ան նահատակուած է Հայոց Ցեղասպանութեան[3]։
Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Սմբատ Տէր Ղազարեան ծնած է Սուլէյմէնլի/Զէյթուն Մարտ 3 1862-ին։ 1871-ին, մեկնեցաւ դէպի Երուսաղէմ ուր յաճախած եւ աւարտած է Ժարանգաւորաց դպրոցը 1880 թուականին։ 1880-ին ուսումը շարունակած է Սորպոնի Համալսարանը։ Այս շրջանին ան հրատարակեց իր առաջին բանաստեղծութիւնը Եղիա Տէմիրճիպաշեանի փիլիսոփայական "Երկրագունդ" ամսագրին մէջ։
1885-ին Բիւրատ կը բանայ Հայկական դպրոց մը Սիսի (Այսօր Քոզան) Հայկական գիւղին մէջ[4], սակայն կարճ ժամանակ ետք կը փակէ եւ կը տեղափոխուի Պոլիս ու կը զբաղի գրականութեամբ։ Եղած է հնչակեան կուսակցութեան անդամ։
Իբրեւ քաղաքական գործիչ, ան ձերբակալուած է իր կնոջ հետ (որ կոյրցաւ Թրքական բանտին մէջ) եւ 5 տարի բանտի մէջ անցուցած է, Մարաշ, Հալէպի մէջ։ Զէյթունի հայերու կողմէն Ուիլիըմ Կլէտսթօնի ուղարկուած, Անգլիոյ վարչապետ, կը նկարագրէ Բիւրատի ձերբակալումը[5]։
Այս շրջանին ձերբակալեցին եւ դաժան տառապանքներով եւ կարծր վերաբերմունքներով առաջնորդեց դէպի Մարաշի բանտը, Սմբատ Բիւրատ, միակ բանաստեղտը շրջանին, խելացի եւ կրթուած երիտասարդ մը որ սիրված էր իր բոլոր ժամանակակիցներուն կողմէն, եւ 20 տարի բացակայութենէն իսք վերադարցաւ իր ծնողքին, որոնց ձգած էր ինը տարեկանին դպրոց յաճավելու համար։ Աղքատ մարդը ձերբակալուած էր լերան տարածքը մտնելէ առաջ, ուր բուժուած էր իբր թափառաշրջիկ եւ անբուժ իր երկու զաւակներուն եւ կնոջ հետ։ Անոնք դաժանօրէն տառապեցան անօթութենէ եւ այլ պէտքերէ որոնք տանջեցին զանոնք 36 ժամ[4]։
1895-ին ան արցակուած ու տեղափոխուած է դէպի Գահիրէ, ուր հիմնած է Հայկական Կեդրոնական գոլէճը եւ Նոր Օր օրաթերթը[4]։ Երիտասարդ Թուրք Յեղափոխութենէն ետք, ան վերադարձած է Թուրքիա, ուր խմագրած է Փիւնիկ եւ Ղարաբաղ թերթերը եւ համագործակցեցած՝ Օսմանեան թուրքերու թերթերու հետ։ Ան նաեւ գրած է բազմաթիւ գործեր եւ հիմնած է հրատարկչական տուն։ Ան ընտրուած է իբր ազգային տեղակալ։
Մահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Բիւրատ ձերբակալուած է 1915 Ապրիլ 24-ին եւ աքսորուած այլ հայ մտաւորականներու հետ, բանտարկուած Այասի, եւ սպաննուած Անգարայի մէջ[3][6][7][8]:
Ոճը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Բիւրատ կը համարուի ռոմանթիք գրող։ Անոր վէպերու դէպքերը սահմանուած էին իր հայրենի հողին՝ Զէյթունին։
Երկերի մատենագիտութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- Աւարայրի արծիւը կամ Վարդանանք (ողբերգութիւն), Կ. Պոլիս, 1909, 96 էջ:
- Բանաստեղծական երկեր, Կ. Պոլիս, 1909, 48 էջ:
- Ելտըզէ Սասուն, հատ. Ա–Ե, Կ. Պոլիս, 1910, 1308 էջ:
- Զեյթունցի վարդապետը կամ Գրիգորիս Ծ. վ. Աբարդեանց, Կ. Պոլիս, 1910, 40 էջ:
- Ազատութեան համար: Զեյթունի վրէժը, հատ. Ա–Բ, Կ. Պոլիս, 1911, 960 էջ:
- Բանտէ բանտ, հատ. Ա–Ե, Կ. Պոլիս, 1910–1911, 1048 էջ:
- Իննսունվեց (արիւնի մէջէն), հատ. Ա–Զ, Կ. Պոլիս, 1910–1911, 1560 էջ:
- Տէմիր Մուշլու (մշեցի կնոջ մը կեանքէն), Կ. Պոլիս, 1911, 28 էջ:
- Սասունէն ետքը, հատ. Ա. Դիակապուտները, Կ. Պոլիս, 1911, 236 էջ:
- Սասունէն ետքը, հատ. Բ. Դէպի Եըլտըզ, Կ. Պոլիս, 1911, 272 էջ:
- Ելտըզի պօմպան, հատ. Ա–Բ, Կ. Պոլիս, 1912, 640 էջ:
- Հայկական ընդհանուր պատմութիւն, Կ. Պոլիս, 1912, 296 էջ:
- Որդեսպան ծնողքը, Կ. Պոլիս, 1912, 232 էջ:
- Վերջին բերդը (կտտացող վէրքեր հայութեան սրտէն), Կ. Պոլիս, 1910, 185 էջ:
- Տէմիր Մուշլու (մշեցի կնոջ մը կեանքէն), Պուքրէշ, 1916, 32 էջ:
- Արեւելեան խնդիր եւ Հայկական հարցը, Կ. Պոլիս, 1919, 48 էջ:
- Արիւնի ձորը, Կ. Պոլիս, 1919, 61 էջ:
- Միւքէմմէլ եէմէք քիթապը, Կ. Պոլիս, 1926, 320 էջ:
- Բանտէ բանտ, հատ. Ա–Ե, Կ. Պոլիս, 1927, 1024 էջ:
- Վերջին բերդը (կտտացող վէրքեր հայութեան սրտէն), Հալէպ, 1929, 188 էջ:
- Որդեսպան ծնողքը, Աղէքսանդրիա, 1932, 312 էջ:
- Աւարայրի արծիւը կամ Վարդանանք (ողբերգութիւն), Պէյրութ, 1933, 76 էջ:
- Իննսունվեց (արիւնի մէջէն), հատ. Ա–Զ, Աթէնք, 1934, 1488 էջ:
- Լեռներու տիրուհին, Աղէքսանդրիա, 1934, 215 էջ:
- Ելտըզի պօմպան, Աղէքսանդրիա, 1935, 232 էջ:
- Ելտըզէ Սասուն, Աղէքսանդրիա, 1935, 712 էջ:
- Կենսագրութիւն Տիգրան Երկաթ-ի, Աղէքսանդրիա, 1935, 96 էջ:
- Ազատութեան համար: Զեյթունի վրէժը, հատ. Ա–Բ, Աղէքսանդրիա, 1938, 456 էջ:
- Վարդանանք, Ռիչմոնդ, 1967, 64 էջ:
- Երկեր (չափածո, արձակ եւ դրամատիկական գործեր), Երեւան, 2001, 348 էջ:
- Սմբատ Բյուրւստի վիպաշխարհը (Վեպերի վերապատումներ, քննություն, բնագրեր), Երեւան, 2002։
Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek et al. Record #140747958 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
- ↑ Krikorian A., Heratchian H. Le dictionnaire biographique: Arméniens d'hier et d'aujourd'hui — Maisons-Alfort: 2021. — P. 507. — ISBN 978-2-905686-93-0
- ↑ 3,0 3,1 Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian, խմբգր․ (2005)։ The Heritage of Armenian Literature From The Eighteenth Century To Modern Times.։ Detroit: Wayne State Univ Pr։ էջեր 102–3։ ISBN 0814332218
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Lapçinciyan Teotoros (1919)։ Houshartsun nahadoug medavoraganouti (Armenian)։ էջեր 21–2
- ↑ Berberian Arsen։ «British Reaction Regarding the First Massacres in Turkey»
- ↑ Ohanian Pascual C. (1986)։ Turquia, Estado Genocida (1915-1923) Documentos (Spanish)։ էջ 598
- ↑ «24 Nisan'da ne Olmuştu?»։ Taraf (Turkish)։ April 24, 2008
- ↑ Smith Walter George (1971)։ «Journal of a Journey to the Near East»։ The Armenian Review 24: 22