Սմբատ Բիւրատ

Սմբատ Բիւրատ
Ծննդեան անուն	Սմբատ Տէր Ղազարեան
Ծնած է	15 Մարտ 1862(1862-03-15)
Ծննդավայր	Զէյթուն, Դիարբեքիրի վիլայեթ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	26 Ապրիլ 1915(1915-04-26) (53 տարեկանին)
Մահուան վայր	Այաշ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Քաղաքացիութիւն	Օսմանեան Կայսրութիւն
Ազգութիւն	Հայ
Ուսումնավայր	Երուսաղէմի Ժառանգաւորաց վարժարան Փարիզի Համալսարան
Մասնագիտութիւն	արձակագիր, հրապարակախօս, հանրային գործիչ, Խմբագիր, լրագրող
Աշխատավայր	Փիւնիկ Նոր օր Մանզումէի Էֆքեար

Սմբատ Բիւրատ (15 Մարտ 1862(1862-03-15), Զէյթուն, Դիարբեքիրի վիլայեթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 26 Ապրիլ 1915(1915-04-26), Այաշ, Օսմանեան Կայսրութիւն), Հայ մտաւորական, գրագէտ եւ հասարակական գործիչ։ Ան նահատակուած է Հայոց Ցեղասպանութեան ընթացքին։

Կենսագրութիւն

Սմբատ Տէր Ղազարեան ծնած է Սուլէյմէնլի/Զէյթուն, Մարտ 3, 1862-ին։ 1871-ին, մեկնած է Երուսաղէմ եւ յաճախած է Ժառանգաւորաց դպրոցը, 1880 թուականին եւ վերադարձած է հայրենիք ու նշանակուած Մարաշի Կիլիկեան Ընկերության դպրոցի տնօրէն։ 1880-ին ուսումը շարունակած է Սորպոնի Համալսարանը։ Այս շրջանին ան հրատարակած է իր առաջին բանաստեղծութիւնը Եղիա Տէմիրճիպաշեանի փիլիսոփայական «Երկրագունտ» ամսագրին մէջ։

1885-ին Բիւրատ կը բանայ հայկական դպրոց մը Սիսի (այսօր Քոզան) հայկական գիւղին մէջ, սակայն կարճ ժամանակ ետք կը փակէ եւ կը տեղափոխուի Պոլիս ու կը զբաղի գրականութեամբ։ Եղած է Հնչակեան Կուսակցութեան անդամ։

1896 թուականի կոտորածներէն ետք ընտանիքով փախած է Եգիպտոս, Գահիրէի մէջ հիմնադրած է «Կեդրոնական կրթարան» վարժարանը եւ հրատարակած է «Փիւնիկ» կիսամեայ պարբերականը, ապա՝ «Նոր օր»։

Իբրեւ քաղաքական գործիչ, ան ձերբակալուած է իր կնոջ հետ (որ կուրցաւ թրքական բանտին մէջ) եւ 5 տարի բանտի մէջ անցուցած է Մարաշ, Հալէպի մէջ։ Անգլիոյ վարչապետ Ուիլիըմ Կլէտսթօնի ուղարկուած կը նկարագրէ Բիւրատի ձերբակալումը.-

Այս շրջանին ձերբակալեցին եւ դաժան տառապանքներով եւ կարծր վերաբերմունքներով առաջնորդեցին դէպի Մարաշի բանտը: Սմբատ Բիւրատ, միակ բանաստեղծը շրջանին, խելացի եւ կրթուած երիտասարդ մը, որ սիրուած էր իր բոլոր ժամանակակիցներուն կողմէ եւ 20 տարի բացակայութենէն ետք վերադաձաւ իր ծնողքին, որոնց ձգած էր ինը տարեկանին՝ դպրոց յաճախելու համար։ Աղքատ մարդը ձերբակալուած էր լերան տարածքը մտնելէ առաջ, ուր բուժուած էր իբր թափառաշրջիկ եւ անբուժ իր երկու զաւակներուն եւ կնոջ հետ։ Անոնք դաժանօրէն տառապեցան անօթութենէ եւ այլ պէտքերէ, որոնք տանջեցին զանոնք 36 ժամ։

1895-ին ան ազատ արձակուած ու տեղափոխուած է Գահիրէ, ուր հիմնած է Հայկական Կեդրոնական գոլէճը եւ Նոր Օր օրաթերթը։ Երիտասարդ Թուրքերու Յեղափոխութենէն ետք, ան վերադարձած է Թուրքիա, ուր խմբագրած է Փիւնիկ եւ Ղարաբաղ թերթերը եւ համագործակցած՝ Օսմանեան թուրքերու թերթերու հետ։ Ան նաեւ գրած է բազմաթիւ գործեր եւ հիմնած է հրատարկչատուն մը։ Ան ընտրուած է իբր ազգային տեղակալ։

1907 թուականին մեկնած է Ռումանիա, իսկ օսմանեան սահմանադրութենէն ետք վերադարձած է Պոլիս, խմբագրած է «Մանզումէի էֆքեար» օրաթերթը, այնտեղ տպագրելով «Բանտէ բանտ» վէպը, որ առանձին գրքով լոյս տեսած է 1910 թուականին։ 1909-1910 թթ. հրատարակած է «Բուրգերէն», «Աւարայրի արծիւը», «Վեղարաւոր հերոսը», «Զէյթունցի վարդապետը» երկերը, ապա՝ ծաւալուն վէպեր՝ «Ելտըզէ Սասուն», «Սասունէն ետքը», «Իննսունվեցը» վէպերը, որոնք լոյս տեսած են 1910-1912 թթ.։ Անոր գրիչին կը պատկանին նաեւ «Ազատութեան համար», «Զէյթունի վրէժը», «Որդեսպան ծնողքը», «Վերջին բերդը», «Արիւնի ճամբուն վրայ», «Արիւնի ձորը» եւ այլ վէպեր։

Գրած է նաեւ պատմական աշխատութիւններ, ինչպես՝ «Հայկական ընդհանուր պատմութիւն» (1912), «Արեւելեան խնդիր» (1914) եւայլն։ Ժամանակի հայ մամուլին մէջ տպագրած է բազմաթիւ յօդուածներ սեփական ստորագրութեամբ եւ Հայկ, Լեւոն, Ապտակ, Թաթ, Մտրակ, Խայթոց, Լեռնորդի եւ այլ ծածկանուններով։

1997 թուականին Երեւանի №125 միջնակարգ դպրոցը անուանակոչուա է Սմբատ Բիւրատի անունով։

Մահ

Բիւրատ ձերբակալուած է 1915 Ապրիլ 24-ին եւ աքսորուած՝ այլ հայ մտաւորականներու հետ, բանտարկուած՝ Այասի եւ սպաննուած՝ Անգարայի մէջ:

Ոճը

Բիւրատ կը համարուի ռոմանթիք գրող։ Անոր վէպերու նիւթերը կը շօշափէին իր հայրենի հողին՝ Զէյթունին կապուած իրադարձութիաններ։

Երկերու մատենագիտութիւն

• Աւարայրի արծիւը կամ Վարդանանք (ողբերգութիւն), Կ. Պոլիս, 1909, 96 էջ:
• Բանաստեղծական երկեր, Կ. Պոլիս, 1909, 48 էջ:
• Ելտըզէ Սասուն, հատ. Ա–Ե, Կ. Պոլիս, 1910, 1308 էջ:
• Զէյթունցի վարդապետը կամ Գրիգորիս Ծ. Վ. Աբարդեանց, Կ. Պոլիս, 1910, 40 էջ:
• Ազատութեան համար: Զէյթունի վրէժը, հատ. Ա–Բ, Կ. Պոլիս, 1911, 960 էջ:
• Բանտէ բանտ, հատ. Ա–Ե, Կ. Պոլիս, 1910–1911, 1048 էջ:
• Իննսունվեց (արիւնի մէջէն), հատ. Ա–Զ, Կ. Պոլիս, 1910–1911, 1560 էջ:
• Տէմիր Մուշլու (մշեցի կնոջ մը կեանքէն), Կ. Պոլիս, 1911, 28 էջ:
• Սասունէն ետքը, հատ. Ա. Դիակապուտները, Կ. Պոլիս, 1911, 236 էջ:
• Սասունէն ետքը, հատ. Բ. Դէպի Եըլտըզ, Կ. Պոլիս, 1911, 272 էջ:
• Եըլտըզի պօմպան, հատ. Ա–Բ, Կ. Պոլիս, 1912, 640 էջ:
• Հայկական ընդհանուր պատմութիւն, Կ. Պոլիս, 1912, 296 էջ:
• Որդեսպան ծնողքը, Կ. Պոլիս, 1912, 232 էջ:
• Վերջին բերդը (կոտտացող վէրքեր հայութեան սրտէն), Կ. Պոլիս, 1910, 185 էջ:
• Տէմիր Մուշլու (մշեցի կնոջ մը կեանքէն), Պուքրէշ, 1916, 32 էջ:
• Արեւելեան խնդիր եւ Հայկական հարցը, Կ. Պոլիս, 1919, 48 էջ:
• Արիւնի ձորը, Կ. Պոլիս, 1919, 61 էջ:
• Միւքէմմէլ եէմէք քիթապը, Կ. Պոլիս, 1926, 320 էջ:
• Բանտէ բանտ, հատ. Ա–Ե, Կ. Պոլիս, 1927, 1024 էջ:
• Վերջին բերդը (կոտտացող վէրքեր հայութեան սրտէն), Հալէպ, 1929, 188 էջ:
• Որդեսպան ծնողքը, Աղեքսանդրիա, 1932, 312 էջ:
• Աւարայրի արծիւը կամ Վարդանանք (ողբերգութիւն), Պէյրութ, 1933, 76 էջ:
• Իննսունվեց (արիւնի մէջէն), հատ. Ա–Զ, Աթէնք, 1934, 1488 էջ:
• Լեռներու տիրուհին, Աղեքսանդրիա, 1934, 215 էջ:
• Եըլտըզի պօմպան, Աղեքսանդրիա, 1935, 232 էջ:
• Եըլտըզէ Սասուն, Աղեքսանդրիա, 1935, 712 էջ:
• Կենսագրութիւն Տիգրան Երկաթ-ի, Աղեքսանդրիա, 1935, 96 էջ:
• Ազատութեան համար: Զէյթունի վրէժը, հատ. Ա–Բ, Աղեքսանդրիա, 1938, 456 էջ:
• Վարդանանք, Ռիչմոնդ, 1967, 64 էջ:
• Երկեր (չափածոյ, արձակ եւ դրամատիկական գործեր), Երեւան, 2001, 348 էջ:
• Սմբատ Բիւրատի վիպաշխարհը (Վէպերու վերապատումներ, քննութիւն, բնագրեր), Երեւան, 2002։

Արտաքին Յղումներ

• School № 125 named after Smbat Byurat Archived 2014-04-07 at the Wayback Machine.
• Byurat's biography